Jain Dharm Prakash 1917 Pustak 033 Ank 03

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

:
-
મિતિ પ્રકર. બાર ભેટ થાય છે, એટલે ૩૩ ભેદ થાય છે. અનિશ્ચિતતાનના ઓનિક વૈયિકી, કામણકી અને પરિણામિક બુદ્ધિરૂપ ચાર ભેદ છે-ત કેળવતાં પ્રતિજ્ઞાનના ૩૪. ભેદ થાય છે. શ્રુતજ્ઞાનના ૧૪ અને ૨૦ ભેદ થાય છે. અંગબાહ્ય રને અંગપ્રવિષ્ટ એવા બે ભેદ પણ તેને છે. અંગબાહ્યમાં આવશ્યક, ઉત્તરાદાયન,
કાલિકાદિકને સમાવેશ થાય છે, અંગપ્રવિષ્ટમાં આચાર ગાદિ દ્વાદશાંગીને સમાવેશ છે. આ બંને જ્ઞાન સર્વદ્રવ્ય વિષયી છે,
અવધિજ્ઞાનના જઘન્ય, મધ્યમ ને ઉત્કૃષ્ટ એમ ત્રણ ભેદ છે, અનુગામી, અનનુગામી વિગેરે છ ભેદ છે અને તરતમતા અસંખ્ય ભેદ પણ થાય છે. મનઃ પર્યવસાનના બાજુમતિને વિપુલમતિ એમ બે ભેદ છે. ઋજુમતિ કરતાં વિપુલમતિ વિશેષ નિર્મળ છે. આ જ્ઞાન અવધિજ્ઞાનના ઉત્કૃષ્ટ વિષય કરતાં અનંતમા ભાગના મને દ્રવ્યને જાણનાર છે, પરંતુ તેના કરતાં અત્યંત વિશુદ્ધ છે અને તેના સ્વામી અપ્રમત્ત મુનિ જ છે-બીજાને તે જ્ઞાન થતું નથી. જાતિસ્મરણ જ્ઞાન મતિજ્ઞાન
જ ભેદ છે. મતિ શ્રત ને અવધિ એ ત્રણ જ્ઞાન મિથ્યાદર્શનના એગથી વિપર્યાયભાવને પામે છે એટલે તે મતિઅજ્ઞાન, શ્રતઅજ્ઞાન અને વિસંગજ્ઞાનના નામથી એ"ળખાય છે. કેવળજ્ઞાન તે સર્વ જીવને એક સરખું જ થતું હોવાથી તેના ભેદ વિ. ભેદ નથી. આ જ્ઞાન સંબંધી વિશેષ વિચાર તેના ઉત્તર ભેદ, કાળ, કારણ, સ્વામી, સેવાદિ જાણવાથી જાણી શકાય છે. વિસ્તારના કે શ્રી નંદીસૂત્ર અને વિશે વાવશ્યકાદિથી વિસ્તાર જાણી લે.
આ પાંચ જ્ઞાન પૈકી સમકાળે કેટલા હોય? તેના દુત્તરમાં ૧-૨-૩-૪ હેય એમ કહેલ છે. સમકાળે પાંચ જ્ઞાન એટલા માટે ન હોય કે જ્યારે કેવળજ્ઞાનું પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે પ્રથમ ઇચ્છિક જ્ઞાન બે ત્રણ કે ચાર જે હોય તે નષ્ટ થઈ જાય છે. માત્ર એકલું કેવળજ્ઞાન જ લેકાલાક પ્રકાશક રહે છે કે જેમાં બીજાની બીલ કુલ અપેક્ષા નથી. જીવને એક જ્ઞાન ક્યારે કહેવાય ત્યારે આ પ્રમાણે કેવળજ્ઞાન એક એમ સમજવું. અથવા અક્ષરાત્મક શતનો સર્વત્ર સંભવ ન હોવાછ એકલું મતિજ્ઞાન પણું કહેવાય છે. બે જ્ઞાન મતિ ને છુત હોય ત્યારે કહેવાય છે. ત્રણે જ્ઞાન મતિ શ્રત ને અવધિ અથવા મતિ તને મન:પર્યવ હોય છે. અવધિજ્ઞાન વિના પણ મન:પવિજ્ઞાન થાય છે. ચાર જ્ઞાન મતિ કૃત અવધિ ને મન:પર્યર સાથે હોય ત્યારે કહેવાય છે. આ પ્રમાણે તે સંખ્યાની વિવક્ષ જણવી. 52; સમષ્ટિ જીવ તત્વાર્થ શ્રદ્ધાનરૂપ સમ્યગદર્શને યુકત હોય તે કહેવાય છે.
શંકાદિ શલ્યરહિત જે જ્ઞાન તે સમ્યજ્ઞાન કહેવાય છે, કેમકે તે યથાવસ્થિત પદાર્થને જાણનાર છે, અને તે નિશ્ચયે આવ્યભિચારીપણે સિદ્ધ થયેલ છે. મિથ્યા
ક.