________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બુદ્ધિ સ્વરૂપ. बुद्धिस्वरुप.
(અનુસંધાને જ પ૩ થી ) હવે કાણકી બુદ્ધિનું લક્ષણ કહે છે. वजगदिष्टसारा कम्मपसंमपरिघोलणविसाला ।
साहुकारफलचई कम्मसमुत्था हवइ बुद्धि ॥ १॥ અ—-ઉપયોગ કરીને એટલે કોઈ પણ કાર્યમાં મનના અભિનિવેશ કરીને (મનને પરોવવાવડે કરીને) સારને એટલે તે જ કર્મ (કાર્ય) ના પરમાર્થ (૨૭
ય) ને જેનારી અર્થાત્ અભિનિવેશે (ગ્રહ) કરીને કર્મના પરમાર્થને જાણ નારી, તથા કાર્યને વિષે અભ્યાસ અને વિચાર કરીને વિસ્તારને પામેલી, તથા સા. ધુકારે કરીને એટલે “આ કાર્ય બહુ સારું કર્યું ” એ પ્રમાણે વિદ્વાન માણસેએ કરેલી પ્રશંસા કરીને યુક્ત એવા ફળવાળી જે બુદ્ધિ તે કામણકી (કર્મથી ઉત્પન્ન થયેલી) બુદ્ધિ કહેવાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે-કઈ પણ નવું કાર્ય કરવાનું હોય, તેમાં જ મનને એકાગ્ર કરવાથી તે કાર્યનું રહસ્ય સમજી શકાય છે, તથા તે કે
ને વારંવાર અભ્યાસ અને વિચાર કરવાથી બુદ્ધિને વિકાસ થાય છે, તેથી “આ કાર્ય બડ સારું કર્યું’ એમ વિદ્વાન માણસો તેની પ્રશંસા કરે છે, માટે તે પ્રશંસાપ ફળને પામનારી જે બુદ્ધિ તે કર્મ જ બુદ્ધિ કહેવાય છે. શિષ્યજનોના અનુગ્રહને માટે કર્મળ બુદ્ધિનાં ઉદાહરણ આપે છે –
हेरन्नए १ करिसए २. कोलिभ ३ डोवेभ ४ मुत्ति ५ घय ६ पवए ७ । तुभाय ८ बहुइ ९ पूडए १० अ घडे ११ चित्तकारे अ१२ ।।
અર્થ–બહેરણ્યક ૧, કર્ધક ૨, કૌવિક ૩, દેવી ૪, ભૈતિક પ, વ્રત, વક ૭, તુજવાય ૮, વર્ધક ૯, આપૃપક ૧૦, ઘટકાર ૧૧, અને ચિત્રકાર ૧૨. આ માર દષ્ટાંત કમજ બુદ્ધિ સંબંધી કહેલાં છે.”
૧ દેવ એટલે નાનું પારખનાર તે પોતાની કળાના પ્રકઈને પામીને અંધકારમાં પણ હસ્તના સ્પર્શ માત્ર કરીને રૂપિયાની યથાર્થ પરીક્ષા કરે છે.
૨ જ એટલે ખેડૂત. તેનું ઉદાહરણ આ પ્રમાણે –
કેઈ ચરે રાત્રીને વિષે કઈ વણિના ઘરમાં કમળના આકારવાળું ખાતર પાડ્યું. પછી પ્રાત:કાળે કોઈ ન ઓળખે તેમ તે જ ઘરે આવીને માણસના મુખથી.
For Private And Personal Use Only
