Jain Dharm Prakash 1914 Pustak 030 Ank 07

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

શ્રી જ્ઞાનસાર અા વિવરણ.
૨૧ વિવેચન–આ અષ્ટક બહુ ગભીર ભાવથી ભરેલું છે અને જ્ઞાનમાર્ગની પુષ્ટિ કરનારું છે. એને અર્થ લેખક મુનિરાજે બહુ રફ રીતે લખેલે છે, જેથી વિશેષ વિવેચનની અપેક્ષા રહેતી નથી, છતાં યથામતિ ચેકિંચિત લખવા પ્રયાસ કર્યો છે.
આ અષ્ટકના પ્રારંભમાં ન્યાયાચાર્ય મહારાજ ચક્ષુ ચાર પ્રકારના બતાવે છે. ચર્મચક્ષુ, અવધિચક્ષુ, કેવળચક્ષુ અને શાસ્ત્રચક્ષુ કેવળચક્ષુને સર્વચક્ષુ પણે કહેવામાં આવે છે. પ્રથમના ત્રણ ચક્ષુઓ તે દર્શનાવરણુંકના ક્ષેપક્ષમ ને ક્ષયિક ભાવથી પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ ચતુર્થ ચક્ષુની પ્રાપ્તિ તે શ્રુતજ્ઞાનાવરણય કર્મને શોપશમથી થઈ શકે છે. એને ક્ષોપશમ થવામાં પરમ અને
મેઘ હેતુ જ્ઞાની મુનિ મહારાજની અવિચ્છિન્ન અને અપ્રતિમ ભક્તિ કરવી તેજ છે. તેના વડેજ શાસ્ત્રીજું પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ છે. મતિજ્ઞાનાવરણીયના ક્ષપશમથી જેની બુદ્ધિ તીકણું અને વિશાળ હોય, તે સાથે ગુરૂમહારાજને પરમ વિનયી હેય તે તે શાસ્ત્રચક્ષુ સહેલાઈથી પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આપણે માટે અવધિચક્ષુ અને કેવળચક્ષની પ્રાપ્તિ આ ભવ સંબધે તે અપ્રાપ્ય છે અને પ્રથમના ચમ. ચક્ષુ વસ્તુધર્મનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ બતાવવા અસમર્થ છે તેથી આ વસ્તુસ્વરૂપ અથવા ખરૂં ધર્મસ્વરૂપ સમજવા ઈચ્છનારને શાસ્ત્રચક્ષુ મેળવવાની આવશ્યક્તા છે. એ ચહ્યું પણ ખરી રીતે તે ગૃહસ્થાવાસ છોડી મુનિપરું અંગીકાર કરનાર મેળવી શકે છે. કારણકે વિષયકષાયમાં નિમગ્ન ગૃહસ્થ તેને પૂર્ણાધિકારી જ થઈ શક્તિ નથી. જેને તેના પૂર્ણ અધિકારી બનવા આકાંક્ષા હેય તેણે સંસારને મેહ ત્યજી દઈ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાના પરમ સાધનભૂત ચારિત્રધર્મને સ્વીકાર કરે જોઈએ. સંસાર એવા ને એવડો રાખો, પુત્ર કલર ધનધાન્યાદિ પરિગ્રહમાં નિમગ્ન રહેવું અને શાસ્ત્રચક્ષુ મેળવવા માટે અપૂર્વ શાનું અધ્યયન કરવું, ગુરૂગમથી તેની કુંચીઓ પ્રાપ્ત કરવી તે કોઈપણ રીતે પૂર્ણ પણે બની શકે તેવું નથી. તેવા સંસારી પ્રાણની તે માટે સંપૂર્ણ વ્યતા જ નથી. અને તેથી જ જૈન સિદ્ધાંત કારે ગૃહસ્થને સૂત્રાદિક ભણાવનારને તેમજ તેમાં સહાય કરનારને ઉત્કટ દેવનાં ભાગી સિદ્ધાંતમાં કહેલા છે. પિતાની તથા પ્રકારની યેગ્યતા સિવાય તે અભિલાપ કરે કે પ્રયત્ન કરે તે વ્યાધિગ્રસ્ત સ્થિતિમાં રસાયણ ખાવા જેવું છે: કાચા ઘડામાં ભરેલું જળ જેમ ઘડાને ને પાણીને બંનેને વિનાશ કરે છે તેમ કાચા ઘડાતુલ્ય ગૃહ અપૂર્વ જ્ઞાનને જીવી ન શકવાથી તેને અને પિતાને અને વિનાશ કરે છે. આ સંબંધમાં વિશેષ લખવું અપ્રસ્તુત જાણી મૂળ વિષય પર આવીએ. ૧
આ શાસ્ત્રચક્ષુવડે થયેલા શ્રુતકેવળ મહારાજે ત્રણે ભુવનમાં રહેલા