Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैन धर्म प्रकाश.
जो नत्राः केयमविद्या ? कोऽयं मोहः ? केयमात्मवचनता ? केयमात्मवैरिकता ? येन यूयं गृध्यथ विषयेषु । मुह्यथ कलत्रेषु । बुज्यथ धनेषु । निाथ स्वजनेषु । हृप्यथ यौवनेषु । तुष्यथ निजरूपेषु । पुष्यथ प्रियसङ्गन्तेषु । रुष्यथ हितोपदेशेषु । दुष्यथ गुणेषु । नश्यथ सन्मार्गात्सत्स्वप्यस्मादृशेष सहायेषु । पीयथ सांसारिकसुरखेषु । न पुनर्युयमन्यस्यथ ज्ञानं । नानुशीलयथ दर्शनं । नानुतिष्ठथ, चारित्रं । नाचरथ तपः । न कुरुथ - संयमं । न संपादयथ सतगुणसंजारनाजनमात्मानमिति । एवं च तितां नवां जो नद्र! निरर्थकोऽयं मनुष्यनवः । निष्फलमस्मादृशसन्निधानं । निष्प्रयोजनो जवतां परिझानाजिमानः । अकिश्चित्करमिव जगवदर्शनासादनं । एवं हि स्वार्थभ्रंशः परमवशिष्यते । स च नवतामझत्वमालक्षयति । न पुनश्चिरादपि विषयादिषु सेतोपः। सन्न युक्तमेवमासितुं नवादशां । अतो मुञ्चत विषयप्रतिबन्धं । परिहरत स्वजननेहादिकं । विरहयत धनन्नवनममत्वव्यसनं । परित्यजत निःशेष सांसारिकमनजांबानं । गृहीत नागवती नावंदीदा । विधत्त संझानादिगुणगणसंचयं । पूरयत तेनात्मानं । नत्रत स्वार्थसाधका यावत्सन्निहिता जवतां वयं
... नपमिति भवप्रपश्चा कथा
५स्त 30 मुं.
सचिन. सं. १९७०. शाई १८३९....243. ७ मा.
मद्यपान निषेधक पद. રાગ-રઠી-વિમળા નવ કરશે ઉચાટ કે એ રાગ. મદિરાપાન ન કરીએ ઉત્તમ કુળમાં અવતરી રે, જો કરીએ તે મરીએ બૂરા હાલે ટળવળી રે. મદિરાટેક महिपानथी ने हाय, मान से नहि थायालरी,... પટે ખાળામાં જાય હાથ પગ ઉતરી રે.
મદિરા૦.૧ न १३ भुसु लागे, अभ्यासभ्य विद्या२ न राणे : મર્મ પિછાણે નહિ આ મા, સ્ત્રી, દીકરી રે. મદિરા.૨
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકા,
છાની વાત કરે તરાઈ, અસપરસ દારૂડીયા ભાઈ, લડઘડીયા ખાઈ પડે એક બીજા પરી રે. મદિરા ૩ વળી બુદ્ધિ કીર્તિ ને કાંતિ, જાય થાય બહ ગો ઘાતી, રટે છાકટા હિંસામાં પૂળ ધરી છે.
મદિરાઃ ૪ મુખ ગંધાતે પર ચેકમાં, ભસે કુતરાં હસે લોકમાં, ખુલ્લા મુખમાં જાય કુતરાં મુતરી રે.
મદિરા. ૫ થાય જીભ કેફીની ટૂંકી, વદે તેવળી વાણી ચૂકી, ભમે ભામટા કુળ મરજાદા વિસરી રે.
મદિરા ૬ બેટા ખતમાં સહી કરી આપ, માલમતા પરઘર જઈ સ્થાપે, " જાય જમીન જર જેફ કરજ ગરજ સરી રે. મદિરા૭ પિશાચ માકડું નાચે કુદે, હસે રૂવે પણ જુદે જુદે, આળોટે ભૂળમાં મુખમાં કાદવ ભરી રે.
મદિરા૮ કરે ખુન નિજ પરનું પાપી, મધુપની બેભાને વ્યાપી, સાંકળચંદ કહે એ ટેવ કરે પરી રે. , મદિરા ૯,
अभिमान-पच्चीशी. (કુર્મરે, કામ શું ના કરે—એ રાગ.) મુરખ મનરે જાણે મેં કર્યું.
એ આંકણી. પ્રજાપાળ રાજા મયણાને, કેતી કર સેપે અભિમાને, પુજાઈએ કાર્ય સર્યું.
મુરખ મનરે૧ ખુશામત પર રાગ ધરીને, સુરસુંદરી આપી નરવરને, દાસીપણું આદર્યું.
મુરખ મનરેટર પ્રબળ પ્રતાપી રાવણ ભારે, હરણ કરે સીતાનું જ્યારે, રક્ષમાં શિર પડ્યું.
મુરખ મનરેટ ૩ બાહુબલી તપતા તપ વનમાં, વેલ િવિટાણી વનમાં, કેવળ દૂર કર્યું.
મુરખ મનરે ૪ aધી સુંદરી બહેન તેવારે, મગજથી હેડા ઉતારે, રૂાર કાર્ય સર્યું.
મુરખ મનરેગ ૫ યુલિભદ્રની કીર્તિ ન સાંખી, ગુરૂવને પ્રતિતી નહિ રાખી, મા ન હ.
એ મનન :
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Pog
અભિમાન પચ્ચીશી. રત્ન કંબલ અતિ કટે લાવે, પગ લુંછીને ખાળ ભળાવે સાધુ કે આ શું કર્યું?
મુરખ મનરે ૭ પ્રતિબધે વેશ્યા તે ટાણે, આવ્યું અને તેથી ઠેકાણે, ગુરૂ વચન સાંભર્યું.
મુરખ મનરે ૮ ઇંદ્રભૂતિ સિદ્ધસેન જેવાને, તે વીર વૃદ્ધવાદી માને, અભિમાન ઉતર્યું.
| મુરખ મનરે ૯. પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ જ્યારે, તપ અઘોર તપતા તે વારે, . વીરજીએ શું ઉચયું ? |
મુરખ મનરે ૧૦ ચારિત્ર સદ્ ચિટ્ટ અમૃત ઢળે, મન ચડતા અભિમાન વિટળે, જિનોએ વશ કર્યું.
' મુરખ મનરેટ ૧૧ મન હસ્તિ અંકુશ અભાવે, કર્મ ઘણુ કાળેથી ફાવે, હુપદમાં સર્વ હર્યું.
મુરખ મનરે ૧૨ સમય સમય કરતી સ્થિતિ મનની, પ્રાપ્તિ તેહ પ્રકારે ફળની, . . સુધારે સાધ્ય કર્યું. '
મુરખ મનરે ૧૩ જાતિ, કુળ, એશ્વર્ય, રૂપ, રિદ્ધ, તપ, લાભ, વિદ્યા, આઠે મા, કરતાં કેમ નડયું?
મુરખ મનરેટ ૧૪ દત તેહના મદ સઝાયે અભિમાન સાંભળતાં જાયે, વિસ્તારે વર્ણવ્યું.
મુરખ મનરે ૧૫ સંસારે તન ધન બનમાં, અમલ આદિ મળતી પદવીમાં, આત્મિક ધન હર્યું.
- મુરખ મનરે ૧૬ સાચું કહે કોઈ લાગે ખારૂં, ખુશામતપર વારૂ વારૂ, રાગ છેષ ભર્યું.
મુરખ મનરેટ ૧૭ રાગ દ્વેષ ધરી સુખ દુઃખ દેવા, ધારે કદિ અભિમાની એવા, ધાર્યું રે મનમાં ધર્યું.
મુરખ મન. ૧૮ અભિમાને ફરતા જને એવા, કામ કરે દુનિયામાં કેવા, . દિલ તે જરી ન ડર્યું.
મુખ મનરે ૧૯ મત ફરે માથે નહિ જાણે, જાણે નહી જાવું કયે ટાણે, કરવાનું તે ન કર્યું.
મુરખ મનરેટ ૨ સંપત્તિ હોય અનલ ઘરમાં, શંક થઈ ફરતા ઘડીભરમાં, મન મર્કટ નહિ થું..
મુરખ મનરેટ. ૨૧ ૧-૩ ઇદ્ધભુતિને મહાવિર સ્વામીએ
} ઇયા અને ખરે તત્વ બતાવ્યું.
કે આ 2. • મન દિપા દ્વારા જ
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
:30:
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ
એવા, અહુ દષ્ટાંત મળે છે તેવા,
3
વર્તમાન કાળે પણ · અજ્ઞાને શુ કર્યું.... સુખ દુઃખ વભવ સંપત્તિ સર્વે, મળતા નહિં સમતામાં સુખ ભર્યું લઘુતાએ પ્રભુતા નકી પામે, કાર્ત્તિ કાર્ય કળાએ તમે, સંતેખે 'રે' મન હર્યું, ધાર્યું. ધરાપર' કોનું ન થાયે, અભિમાની અમથા કુલાયે, દુર્લભ દેવ હર્યું.
મુરખ મનરે॰ રર મુંઝાવુ ગર્વે, મુરખ મનરે૦ ૨૩
મુરમ મનરે૪
મુરખ મનરે૦ ૫
દુર્લભજી વિ. ગુલાબચંદ. મહેતા.
વળા.
ज्ञानसार सूत्र विवरणम्.
રાસ્રાયમ્ ॥ ૨૪ ॥
(લેખક-મિત્ર કપૂરવિજયજી )
લેકસના રહિત હેાઈ, પ્રબળ ધરાગ્યયેાગે પુરૂષાવત આત્માર્થી સાધુજતા જે શાસ્ત્ર-વચનેને અનુસારે રા'યમ-આરાધન કરી પરિણામે અક્ષય સુખ પામે છે તે શાસ્ત્રને થકાર વખાણે છે.
चर्मचक्षुर्भुतः सर्वे देवाथावधिचक्षुषः ॥
સવંતત્રજીવ: સિદ્ધા:, સાધવા શાસ્ત્રચક્ષુઃ || ? |
ભાવાર્થ સર્વ મનુષ્યો તિર્યંચા ચર્મચક્ષુને ધારણુ કરનારા છે, એટલે કે તેમને ચામડાની ચક્ષુ છે. દેવતા માત્રને અવધિજ્ઞાનરૂપી ચક્ષુ છે અને સર્વ સિદ્ધ ભગવાનને સઘળે આત્મ પ્રદેશે ચક્ષુ છે, કેમકે તે અનત જ્ઞાન અને અનંત દન ગુણથી યુક્ત છે. ત્યારે સાધુ મુનિરાજોને શાસ્ત્રરૂપી (દિવ્ય) ચક્ષુ હોય છે. ’ એ રાાચક્ષુ જ્ઞાની સાધુને કેવા ઉપચેગી છે તે બતાવે છે. पुरस्थितानिबोध - स्तिर्यग्लोकविवर्तिनः ॥
सर्वान् भावानपेक्षन्ते ज्ञानिनः शास्त्रचक्षुषा ॥ २ ॥ ભાવાર્થ જ્ઞાની પુરૂષા, શાસ્ત્રચવડે ઉર્ધ્વ, અધેા અને તીછાં એ ત્રણે લેકમાં વતા સર્વ ભાવેને પ્રત્યક્ષવત્ દેખે છે. જેમ નિર્મલ આરીસામાં સામી
||1}:
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જ્ઞાનસાર સર્વ વિવરણ.
૨૦, વસ્તુઓનાં પ્રતિબિંબ ચોખી રીતે પડી રહે છે તેમ નિર્મલ જ્ઞાનચક્ષુથી પણ ત્રિભુવનવતી સર્વ પદાર્થોનું યથાર્થ ભાન થઈ શકે છે. માટે જ મુમુક્ષુજને જ્ઞાની પુરૂના બહુમાનપૂર્વક અહેનિશ જ્ઞાનનું આરાધન કરવા ઉજમાલ રહે છે. ૨. હવે પ્રસંગોપાત ગ્રંથકત્તાં શાસ્ત્રનું લક્ષણ કહે છે. '
શાણનાત ત્રાશય, યુ ફાઉં નિરnતે છે
वचनं वीतरागस्य, तत्तु नान्यस्य कस्यचित् ॥ ३ ॥
ભાવાર્થ મેક્ષ માર્ગનું શાસનવ્યથાર્થ કથન કરવાથી અને ભવ્ય પ્રાoઓનું હરેક રીતે ત્રાણુ-રક્ષણ કરવા સમર્થ હોવાથી જ જ્ઞાની પુરૂ શાસ્ત્રવચનને સાર્થક લેખે છે. એવું સમર્થ શાસ્ત્ર તે વીતરાગનાં જ વચનરૂપ હોય છે. તે વિના અન્ય રાગી દ્રષી કે હાથીનનાં વચન સત્શાસ્પરૂપ હોઈ શકતાં નથી. વિતરાગ પ્રભુનાં સઘળા વચન સર્વ દેષરહિત અને સર્વ ગુણસંપન્ન હોવાથી જ શાસ્ત્રરૂપે માન્ય કરવા યોગ્ય થાય છે. પરંતુ તેવા ગુણ વગર અન્ય વાગાડંબરીઓનાં વચન સતશાસ્ત્રરૂપ નહિ હોવાથી મુમુક વર્ગને માન્ય કરવા એ થતાં નથી. ૩.
સતુશાસ્ત્ર માનવાથી માનનારને શો ફાયદો થાય છે ? તે શાસ્ત્રકાર પોતે જ બતાવે છે.
शास्त्रे पुरस्कृते तस्माद् , वीतरागः पुरस्कृतः ॥
पुरस्कृते पुनस्तस्मिन्, नियमात् सर्वसिद्धयः ॥ ४ ॥ ... ભાવાર્થ સંશાઅને આગળ કર્યાથી વીતરાગને જ આગળ કર્યા સમજવા. અને વીતરાગને આગળ કયે છતે નિ સર્વ સિદ્ધિઓ સંપજે છે. ૪. વીતરાગ પ્રભુની પવિત્ર આજ્ઞાઓને માન્ય કરનારના સર્વે મનોરથ સિદ્ધ થાય છે, ત્યારે એકાંત હિતકારી પ્રભુની પવિત્ર વાણીને અનાદર કરનાર અજ્ઞાની જનોના કેવા હાલ થાય છે તે શાસ્ત્રકાર બતાવે છે –
'પ્રણાર્થેનુવાવંત, રારી વિના નડાઃ |
प्राप्नुवन्ति पर खेदं, प्रस्खलन्तः पदे पदे ।। ५ ।। ભાવાર્થ--- શાસ્ત્રરૂપી દિવ્ય દીપકની સહાય વિના અજાણ્યા વિષયમાં એકજમ દોડતા દુબુદ્ધિ જને માર્ગમાં પગલે પગલે ખલના પામતા પરમ પેદને અનુભવે છે. શાસ્ત્રરૂપી દિવ્ય ચક્ષુ વિના જીવને સત્ય માર્ગ સૂતોજ નથી, તેથી સત્ય માર્ગથી ચૂકી–ખલિત થઈને જીવ આડોઅવળે અથડાઈ બહ હેરાન થાય છે. શારમવિરૂદ્ધ સ્વપલ કવિપત માર્ગે ચાલતાંજ . જીવને એવા જોખમમાં ઉતરવું પડે છે. જે વીતરાગ વચનનું શરણું લહી તે મુજબ વર્તન
૫ પાનું કારણ રહે નહિ. ૫,
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનધર્મ પ્રકાર,
ઝાદ્યપિ શાવાશા-નિરક્ષરા નો ર્તિ भौतहेतुर्यथा तस्य, पदस्पर्शनिवारणं ।। ६ ॥
ભાવાર્થ શાઆરાના નિરપેક્ષપણે-વચ્છેદચારી જીવ ગમે તેવી ઉગ્ર કિયા (આકરી કરણ) કરે તો પણ તેથી તેનું કશું હિત થઈ શકશે નહિ, પણ જે વીતરાગ પ્રભુની પવિત્ર આજ્ઞા મુજા-શાસ્ત્ર પતંત્રપણે અલ્પ પણ અનુકાન સંવશે તો તેને જરૂર હિતકારી થઈ શકશે. કેટલાક મુગ્ધ સાધુએ અણુમજથી શાસ્ત્રજ્ઞાને લોપીને સદ્દગુરૂથી જૂદા પડી પ્રથમ તે ઉગ્ર ક્રિયા કરવાને વિચાર રાખે છે પણ પાછલથી અપ જ્ઞાનના યોગે સંયમમાર્ગમાં ખલના પામે છતે રામચિત સારણાદિના અભાવે તે શિથિલ થઈ જાય છે. સારી બુદ્ધિથી પણ વદપણે સાદગુરૂને તજવામાં અતિજ રહેલું છે. તેથી અ૫દે તજવા જતાં ભારે દોષ સેવવા પડે છે. જેમ મનહર મોરપીંછી લેવા માટે બંધ ગુરુની આજ્ઞા નહિ છતાં તેના ભકત બદ્ધ રાજાએ ગુરૂનાં ચરણસ્પર્શને
પ નિવારવા ખાતર નિજ બાવડે તે પછી લેતાં તે ગુરૂનોજ ઘાત કર્યો તેમ આછી સમજવાળા સાધુઓ આપમતિથી આ૫ તજવા જતાં અધીક દેષને જ સેવે છે. એમ જણાવીને ગ્રંથકાર શાસ્ત્રની જ ઉપયોગિતા સિદ્ધ કરે છે. ૬.
अज्ञानाहिमहामंत्र, स्वाच्छंद्यज्वरलंघनं ।। धर्मारामसुधाकुल्यां, शास्त्रमाहुमहर्षयः ॥ ७ ॥ ભાવાર્થ- રાની મહામુનિએ શાસને, અજ્ઞાનરૂપી સર્પને દમવા જાંગુલી ગક સમાન, સ્વછંદતારૂપી જવને શાન કરવા લંઘન (લાંઘણ) સમાન, અને સદ્ધરૂપી આરામને સિચવા અમૃતની નીક સમાન લે છે. અર્થાત્ સમયસ સત્પુરૂ એવા સશાના અતિ ઉત્તમ લાભને ક્ષણવાર પાણુ ચુકતા નથી. પણ તેના પુલંબનથી જ પરમ પદને પ્રાપ્ત કરી લે છે એમ ગ્રંથકાર પણ જણાવે છે. ૭. - જ્ઞાારાજd , શારૂ: કાશn:
शासकटग् महायोगी, प्रामोति परमं पदम् ॥ ८ ॥ ભાવાર્થ –-શાકત આચારને સેવવાવાળા શાસ-રહસ્થને અમ્ય(યથાર્થ) જાણવાવાળા. શાસ્ત્રના માર્ગને બતાવવાવાળા અને શાસ્ત્ર અનુબજ પ્રષ્ટિ રાખવડવાળા મહાગી-મુનિઓ નિચે પરમપદને પામે છે, માટે મેક્ષાથી જનોએ નિજ કલ્યાણાર્થે એવા અતુશાસ્ત્ર સેવી સત્પુરૂજ સદા સેવવા (આરાધવા
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જ્ઞાનસાર અા વિવરણ.
૨૧ વિવેચન–આ અષ્ટક બહુ ગભીર ભાવથી ભરેલું છે અને જ્ઞાનમાર્ગની પુષ્ટિ કરનારું છે. એને અર્થ લેખક મુનિરાજે બહુ રફ રીતે લખેલે છે, જેથી વિશેષ વિવેચનની અપેક્ષા રહેતી નથી, છતાં યથામતિ ચેકિંચિત લખવા પ્રયાસ કર્યો છે.
આ અષ્ટકના પ્રારંભમાં ન્યાયાચાર્ય મહારાજ ચક્ષુ ચાર પ્રકારના બતાવે છે. ચર્મચક્ષુ, અવધિચક્ષુ, કેવળચક્ષુ અને શાસ્ત્રચક્ષુ કેવળચક્ષુને સર્વચક્ષુ પણે કહેવામાં આવે છે. પ્રથમના ત્રણ ચક્ષુઓ તે દર્શનાવરણુંકના ક્ષેપક્ષમ ને ક્ષયિક ભાવથી પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ ચતુર્થ ચક્ષુની પ્રાપ્તિ તે શ્રુતજ્ઞાનાવરણય કર્મને શોપશમથી થઈ શકે છે. એને ક્ષોપશમ થવામાં પરમ અને
મેઘ હેતુ જ્ઞાની મુનિ મહારાજની અવિચ્છિન્ન અને અપ્રતિમ ભક્તિ કરવી તેજ છે. તેના વડેજ શાસ્ત્રીજું પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ છે. મતિજ્ઞાનાવરણીયના ક્ષપશમથી જેની બુદ્ધિ તીકણું અને વિશાળ હોય, તે સાથે ગુરૂમહારાજને પરમ વિનયી હેય તે તે શાસ્ત્રચક્ષુ સહેલાઈથી પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આપણે માટે અવધિચક્ષુ અને કેવળચક્ષની પ્રાપ્તિ આ ભવ સંબધે તે અપ્રાપ્ય છે અને પ્રથમના ચમ. ચક્ષુ વસ્તુધર્મનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ બતાવવા અસમર્થ છે તેથી આ વસ્તુસ્વરૂપ અથવા ખરૂં ધર્મસ્વરૂપ સમજવા ઈચ્છનારને શાસ્ત્રચક્ષુ મેળવવાની આવશ્યક્તા છે. એ ચહ્યું પણ ખરી રીતે તે ગૃહસ્થાવાસ છોડી મુનિપરું અંગીકાર કરનાર મેળવી શકે છે. કારણકે વિષયકષાયમાં નિમગ્ન ગૃહસ્થ તેને પૂર્ણાધિકારી જ થઈ શક્તિ નથી. જેને તેના પૂર્ણ અધિકારી બનવા આકાંક્ષા હેય તેણે સંસારને મેહ ત્યજી દઈ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાના પરમ સાધનભૂત ચારિત્રધર્મને સ્વીકાર કરે જોઈએ. સંસાર એવા ને એવડો રાખો, પુત્ર કલર ધનધાન્યાદિ પરિગ્રહમાં નિમગ્ન રહેવું અને શાસ્ત્રચક્ષુ મેળવવા માટે અપૂર્વ શાનું અધ્યયન કરવું, ગુરૂગમથી તેની કુંચીઓ પ્રાપ્ત કરવી તે કોઈપણ રીતે પૂર્ણ પણે બની શકે તેવું નથી. તેવા સંસારી પ્રાણની તે માટે સંપૂર્ણ વ્યતા જ નથી. અને તેથી જ જૈન સિદ્ધાંત કારે ગૃહસ્થને સૂત્રાદિક ભણાવનારને તેમજ તેમાં સહાય કરનારને ઉત્કટ દેવનાં ભાગી સિદ્ધાંતમાં કહેલા છે. પિતાની તથા પ્રકારની યેગ્યતા સિવાય તે અભિલાપ કરે કે પ્રયત્ન કરે તે વ્યાધિગ્રસ્ત સ્થિતિમાં રસાયણ ખાવા જેવું છે: કાચા ઘડામાં ભરેલું જળ જેમ ઘડાને ને પાણીને બંનેને વિનાશ કરે છે તેમ કાચા ઘડાતુલ્ય ગૃહ અપૂર્વ જ્ઞાનને જીવી ન શકવાથી તેને અને પિતાને અને વિનાશ કરે છે. આ સંબંધમાં વિશેષ લખવું અપ્રસ્તુત જાણી મૂળ વિષય પર આવીએ. ૧
આ શાસ્ત્રચક્ષુવડે થયેલા શ્રુતકેવળ મહારાજે ત્રણે ભુવનમાં રહેલા
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધમ પ્રકાશ
ર
તમામ પદાર્થા અને તેમાં રહેલા અનતા ભાવેને કેવળી સદશ વ્હણે છે અને તે પ્રમાણે પ્રરૂપી શકે છે. શ્રીસિમધર સ્વામીએ શક ઇંદ્ર સન્મુખ જેવુ નિગા દનું સ્વરૂપ કહ્યું તેવુંજ સ્વરૂપ શ્રી આરતિસૂરિ મહારાજે ઇંદ્રને કહી સંભનાખ્યું જેથી ભગવંતે જે તેના હવાલે આપલે તેની ઇંદ્રને ખાત્રી થઇ. આવા પ્રખળ શક્તિવાળા શાસ્ત્રચક્ષુ મેળવવા માટે કેવા અપ્રમત્ત ભાવની આવશ્યક્તા હાવી એઇએ ? તેનો વાંચકે વિચાર કરવા. ૨
શાસ્ત્ર શબ્દમાં રહેલા બે અક્ષરનો નિરૂક્તિથી એવો અર્થ કરવામાં આવ્યા છે કે શાસન કરવાથી અને ત્રાણુ કરવાથી શાસ્ત્ર કહેવાય છે. અર્થાત્ મોક્ષમાર્ગ યથાર્થ બતાવવાથી અને ભવ્યતાનું આ સસારના દુઃખાથી રક્ષણ કરવાથી શાસ્ત્ર શબ્દ અન્યર્થતાને પામે છે. એવું શાસ્ત્ર તે સર્વજ્ઞ કથિત-વીતરાગ ભાષિતજ હોઇ શકે. અન્ય શાસ્ત્રમાં એ અને ભાવ ઘટી શકતા નથી. કારણકે રાગી દ્વેષી અને મેહી દેવાના તેમજ તેવા ગુરૂઆના બનાવેલા તે અતાવેલા શાસ્ત્ર! ખરા મોક્ષમાર્ગ બતાવી શકતા નથી; કેમકે તેઓ પાતેજ સાં સારિક સુખના-પૈગળિક સુખના અભિલાષી હોયછે, અપેળિક સુખની અલિલાષા પણ તેમને હાતી નથી. અને સંસારને સર્વથા દુઃખમય તેમણે જાણ્યાજ નથી, તેથીજ ભવ્યજીવાનુ તેમના ધર શાસ્ત્ર સસારનાં દુઃખોથી રક્ષણ પણ કરી શકતા નથી. ૩
શાસ્ત્ર શબ્દના વાસ્તવિક અને સમજીને તેવા શાસ્ત્રાને આદર કરે છે તેણે તેના ઉપદેશા વીતરણનો આદર તે કાંજ છે, કારણ કે જેના વચનને આદર કરવામાં આવે તેને શિરસાવદ્ય ગણવામાં આવે તેના વક્તા તે સર્વથા માનનીય--પૂજનીય—વંદનીય હાયજ, તેમાં આશ્ચર્ય શું? અને જ્યારે વીતરણ પરમાત્માના સાદર કર્યું ત્યારે તે પ્રાણીઓને સર્વસિદ્ધિઓ નિશ્ચયે સહેજે પ્રાપ્ત થાયજ એ નિઃસ’દેહુ સમજી લેવું. ૪
જેમ અધારી રાત્રીએ દીપક વિના અણજાણ્યા માર્ગે ચાલનાર માણસ સ્થાને સ્થાને સ્ખલના પામે છે, તેમ આવા અત્યુત્તમ શાસ્ત્રચક્ષુ મેળવ્યા સિવાય સ્વમતિ કલ્પનાથી જે ઉટપટાંગ ચલાવે છે, મનમાં આવે તેવા માર્ગ બતાવે છે અને પોતે ઘે૰ માર્ગે ચાલે છે, તે દુર્ગતિમાં ગમન કરવારૂપ સ્ખલના પગલે પગલે પામે છે; તેથી પ્રથમ શુદ્ધ ચક્ષુ મેળવવા પ્રયત્ન કરવેા અને નિર્મળ ચક્ષુ પ્રાપ્ત થયા પછી તેનાવડે દેખવામાં આવતા માર્ગો પૈકી નિષ્કંટક માર્ગે ગમન કરવું કે જેથી નિર્વિઘ્ને મેક્ષપુરીએ પહેાંચી શકાય. અષ્ટ અર્થાત્ ચર્મચક્ષુએ ન દેખાય તેવા-સાતિશાયી જ્ઞાનવડેજ દેખી-જાણી શકાય તેવા પદાર્થાંમાં-તેવી હકીકતમાં શાસને બાજુ પર મૂકીને તેને અભ્યાસ કર્યો સિવાય પોતાની બુદ્ધિ પર મુસ્તાક
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જ્ઞાનસાર મુક્ત વિવરણુ.
આશ્ચર્ય
રહી તેના સ્વરૂપનું જે નિરૂપણ કરવું તેમાં સ્ખલના થાય તેમાં શું જ્ઞાનચક્ષુવડેજ જોઈ જાણી શકાય તેવા પદાને માટે શાસ્ત્રચક્ષુ ને પ્રાપ્ત કર્યાં હાય તાજ તે કામ કરી શકે છે, તે સિવાય અલ્પજ્ઞ છતાં સર્વજ્ઞ કે અતિ પણ માની તેવા વિષયમાં માથુ મારવુ તે પેાતાની અપન્નતા જગજાહેર કરવા માટે જ થાય છે. น
૧૧.
આવા શાસ્રચક્ષુ વિનાના મનુષ્યા-શાસ્ત્રજ્ઞાનની અપેક્ષા રાખ્યા સિવાય કર્દિ શુદ્ધ આહારાદિ ગ્રહણ કરતા હેય તાપણું તેથી તેનું હિત થતું નથી. કારણુ કે શાસ્ત્રાજ્ઞાનુ નિરપક્ષપણું ધરાવવુ ને શુદ્ધ અન્નાદિ લેવા તેમાં પેાતાના ગુરૂને પાદસ્પર્ધા કરવામાં પાપ માનવુ’ તેને બાણુ મારીને મેરપીંછ ગ્રહણ કરવામાં પાપ ન માનવું-તેમાં જેવા પ્રકારના અજ્ઞાનતાનો વિલાસ છે તેવેાજ વિલાસ રહેલા છે એમ સમજવું.
મહર્ષિ આ-ગણધર મહારાજાએ શાસ્ત્રને અજ્ઞાનરૂપ સર્પના વિષનુ' નિવારણુ કરવામાં મહામત્ર તુલ્ય, સ્વચ્છંદતારૂપ જ્વરના નિવારણ માટે લંઘન તુલ્ય અને ધર્મરૂપ આરામના પોષણુ માટે અમૃતની નીક તુલ્ય કહે છે. આવા અત્યુત્તમ શાસ્રરૂપ ચક્ષુને પ્રાપ્ત કરવા માટે કાણુ પ્રયત્ન ન કરે ? છું,
For Private And Personal Use Only
T પ્રાંત જ્ઞાનસારના કર્તા મહાપુરૂષ જ્ઞાનનુ` સાર પ્રકટ કરે છે કે- શાષક્ત આચારના કì, શાસ્ત્રન, શાસ્ત્રોક્ત માર્ગના ઉપદેશ અને શાસ્રરૂપ જ એક ષ્ટિવાળા મહાચેગી પરમપદ જે મેક્ષ તેને પ્રાપ્ત કરે છે.' આ ફ્લેટમાંથી એક ખાસ રહસ્ય તો એ ગ્રહણ કરવાનુ છે કે, એમાં શાસ્ત્રના અધિકારી તમામ પ્રકારે મહાયાગીને જ કહેલા છે; પણ વિષય કષાયમાં નિમગ્ન, સ્ત્રી પુત્રાદિ પરિ વારવાળા, દ્રવ્ચેાપાનમાં યર્થેચ્છ પ્રવૃત્તિ કરનાર એવા ગૃહસ્થાને તેના અધિકારી કહેલા નથી. શાસ્ત્રજ્ઞ થવાનો અધિકાર પણ તેને કહે છે, શાસ્રદેશક પશુ તેને બતાવે છે, શાસ્ત્રકની ઉપમા પણ તેને આપે છે અને શાસ્ત્રક્ત આચા રના કર્તા તરીકે પણ તેનેજ આળખાવે છે. આધુનિક સમયમાં ગૃહસ્થગુરૂની માન્યતા વધારવાના અવિચ્છિન્ન પ્રયાસ કરનારાએએ આ ઉપરથી પૂરતા ધડા લેવા ચેાગ્ય છે. સ’સારીની હદ કેટલી છે ? કયાં સુધી છે ? તેના પશુ વિચાર કર્યાં સિવાય ગૃહસ્થને ખમાસમણ પૂર્વક વાંદવા અથવા તે પ્રકારે પેાતાને વાંદનારને નિષેધ ન કરવા તે બને શુ બતાવે છે ? ભરત ચક્રવર્તી જેવા આરીસાભુવનમાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનારને પણ ઇંદ્ર મુનિવેશ ગ્રહણ કર્યો પછીજ વાંદે છે. તા જેમાં સામાન્ય રીતના ગુણીપણાનું પણ અનિશ્ચિતપણું છે ત્યાં એવા પ્રકારે વંદાથું... પૂજાવું અથવા એવા ગૃહસ્થની પ્રતિમા ખનાવવી અને તે પ્રતિમાની અથવા તેની થી કે ટ્રેપ્રાકની પૃક્ત કરવી, તેની આરતીએ ઉતારવી, તેને
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનધર્મ પ્રકાશ.
વંદના નમસ્કારાદિ કરવા કરાવવા તે એકાંત મિથ્યાત્વની જ વૃદ્ધિ કરનાર છે, અને તે શાસ્ત્રચક્ષુ વિનાના સંસારમાં પરિભ્રમણ કરવાની ઈચ્છાવાળા જીવનું જ કર્તવ્ય છે. જે ખરા વંદન પૂજન ચોગ્ય થવું હોય તેવી ગ્યતા મેળવવી હોય તો આ અષ્ટકમાં કહ્યા પ્રમાણે પ્રથમ શાસ્ત્ર મેળવવા અને પછી તે ચક્ષુવડે જે ઉત્તમ માર્ગ દેખાય તે માગે કમણ કરવું, એજ આત્માને ખરેખરૂં હિતકારક છે, તે સિવાયની કરણ આ અષ્ટકના છટ્ઠા કલેકમાં કહ્યા પ્રમાણે આત્મહિતકારક નથી. ઉત્તમ નિરંતર આત્મહિતના ઈચ્છક જ હોય છે. ઈયેલ. તંત્રી.
श्री पर्युषण पर्वाधिराज संबंधी निज कर्तव्यमां श्रावकोए अवश्य
आदरवा योग्य विवेक.
(લેખક-સદ્ગુણાનુરાગી કપૂરવિજય) હર્ષની વાત છે કે ઘણા વખતથી વિરહમાં રહેલી ખરી પતિવ્રતાસતી જેમ પિતાના પ્રાણપ્રિય પતિને લાંબે વખત વીત્યાબાદ નીરખે છે ત્યારે પિતાના પ્રિય પતિને મળતાં જેવા ઉત્કટ પ્રેમથી તે તેને ભેટે છે અને નિજ વિરહવ્યથા મિટાવી ભારે આનંદ અનુભવે છે તેમ વચમાં લાંબા અંતર વીત્યા બાદ જ્યારે ઘણા વખતથી વાટ જેવાએલા શ્રી પર્યુષણ પર્વાધિરાજ લાવ્યાત્માને પૂર્વ મુખ્યસંગે આવી મળે છે ત્યારે તે પુણ્યાત્માના હર્ષ–આનંદ-ઉત્સાહને પાર રહેતું નથી. તેવા પુય સંગને પામી ભવ્યાત્મ અતિ ઉલટભેર નિજ કર્તવ્ય કર્મમાં મંડી જાય છે. આ પ્રમાણે પ્રાયઃ સહુ કઈ જૈન ભાઈ બહેને તિપિતાના પક્ષમ અનુસારે ઉક્ત વિધિરાજના પવિત્ર દિવસે ઉજવતા દષ્ટિગોચર થાય છે. ઉક્ત પર્વાધિરાજમાં મુખ્યતાથી ક્યા ક્યા જરૂરી કામ કરવામાં આવે છે તે, તે પર્વના દિવસમાં અવશ્ય રાખવા ગ્ય વિવેક સાથે અહીં બતાવવા યત્ન કરે છે, તે વાંચી સારગ્રાહી સજજને રાજહંસની પરે ગુણ ગ્રહણ કરશે એવી આશા છે.
૧ ચૈત્ય પરિપાટી–આપણે રહેવાના સ્થળમાં (ગામ કે નગરમાં) જેટલા જિનચે હોય તે બધાં દિન પ્રત્યે જુહારવા જતાં જે વિધિ આપણે ગુરૂમથી જાણુવામાં આવેલ હોય તે મુજબ વર્તવા જરૂર લક્ષ રાખવું. પ્રભુનાં દર્શન પૂજન વખતે તેમજ ત્યવંદન વખતે પિતાનું ચિત્ત તેમાં પરોવી દેવું
. . . n" , . - 1 : ફિલ્મ -... :) .
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી પÉપણમાં શ્રાવકોએ અવશ્ય આદરવા 5 વિવેક પ અને વારંવાર પ્રભુના અનંત ગુણોની ભાવના લાવી આપણે ૫ધુ એવા સદ્દગુણ થવા ઈચ્છવું. આપણું લક, કેવળ પ્રભુ સામેજ રાખી બીજા ભાઈ બહેન કામમાં ખલેલ ન પડે એ રીતે શાંતિથી પ્રભુ ગુણ ગાવા.
૨ સાધુવંદન–જિનચૈત્યેની પર સંયમવર-મહાવ્રતધારી મુનિજનેને પ્રતિદિન વંદન નમસ્કાર કરી સુખશાતા પૂછવી, તેમજ તેમની યથા યોગ્ય સેવાભક્તિ સ્વહિત સમજીને કરવી. સદ્દગુણ સાધુ સાધ્વીઓનાં દર્શનાદિક કરી એમના જેવા ઉત્તમ સદ્દગુણે પ્રાપ્ત કરવાની ભાવના ભાવવી. - ૩ શાસ્ત્ર શ્રવણ–આઠ દિવસ સુધી આપણને હિત માર્ગ બતાવનારા સદ્દગુરૂને જેગ હોય તે તેમની પાસે જઈને, વિનય બહુમાન સહિત અઠ્ઠાઈ મહિમા, તેમાં આપણે કરવા ચોગ્ય કરશે અને તે કરણ કરવાના હેતુ પ્રમુખ જાણ ગતાનુગતિકતા તજી, જરૂર વિવેક આદર અને સર્વ શામાં અગ્રગણ્ય શ્રી કલ્પસૂત્ર અક્ષરે અક્ષર તેના અર્થ–રહસ્ય સાથે સાંભળી તેમાંથી જે ઉત્તમ બેધ લે ઘટે તે પ્રમાદરહિતપણે લે અને આદ. સદ્દગુણોનું સેવન કરી નિજ જન્મ સફળ કરે.
સદ્દગુરૂનો તથવિધ જોગ ન હોય તે કોઈપણ વ્રતધારી અથવા સુશીલ સુજ્ઞ શ્રાવક સમીપે પણ યથેચિત શાસ્ત્ર શ્રવણ કરવું. .
૪-૫ પ્રભુપૂજા અને ગુરૂભકિત કરતાં જેમ નિજ દ્રવ્યની સફળતા થાય તેમ ઉત્તમોત્તમ વસ્તુઓ વાપરવી. હૃદયમાં તેઓશ્રીનાં ઉત્તમોત્તમ ગુણેનું બહુમાન લાવવું, ઉત્તમ ગુણોની સ્તવના કરવી, અને કઈ પણ પ્રકારની આશાતનાથી દૂર રહેવા પ્રયત્ન કરે. જેથી અન્ય જનને પણ આપણા ઈષ્ટ દેવ ગુરૂ ઉપર પ્રેમ જાગે એવું અનુકરણ કરવા લાયક વિનય સર્વ પ્રકારે સેવ.
૬ સાધમ વાત્સલ્ય કરવામાં જે અજયણાદિક દે સેવાતા જેવાય છે તે દે દૂર કરવા અને જયણ સહિત થાય તેમ નિજ હિત સમજીને કર્વા એ અaશ્ય લક્ષ રાખવું. પ્રેમથી નિમંત્રણ કરી ભકિત કરનારનું મન પ્રસન્ન થાય-દુભા ય નહિ એ રીતે વર્તવા સહુએ લક્ષ રાખવું. એઠવાડ મૂકવાથી નકામે ભજવાડ થવા ઉપરાંત ઘણું બસ જીની પણ વિરાધને થાય છે એ ભારે દેષ જાણી તજ, આગેવાનોએ સહુને પ્રથમથી જ એવી સૂચના કરવી, જેથી ખાનપાનમાં એઠવાડો પવાજ પામે નહિ. આ પ્રસંગે સીદાતા સ્વધર્મી જનને ગુપ્ત રીતે સહાય કરવા અને તેમને ધર્મ માર્ગમાં રિથર કરવા પૂરતું લક્ષ રાખવાનું ભૂલવું નહિ. લક્ષમીનો ખરો લાહ લેવાનું ક્ષેત્ર ભાગ્યે જ મળી શકે છે,
૧ સદ્દગુરૂના વિરહ સુશીલ ગ્રહ ગુખે વાગી શકે એવું શ્રી પયુંષણ મામ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મધ પ્રકા, ૭. આજકાલ પ્રભાવના કરવામાં પતાસાં પ્રાયઃ વપરાય છે. તેને “પગ નીચે ચરાઈને ભૂકે થાય છે ત્યારે કીડીઓ વિગેરે સંખ્યાબંધગ્રસ જીવે તેને વળગે છે અને લેકેના પગથી દબાઈને અથવા બીજી રીતે વિનાશ પામે છે. બા કરતાં બીજી વસ્તુથી પ્રભાવના થઈ શકે છે. જે આવી નજીવી વસ્તુ કરતાં બોધદાયક નાનાં પણ ઉપયોગી પુસ્તકની પ્રભાવના કરવામાં આવે તે એથી પરિણમે સારે લાભ થઈ શકે. એવાં પુસ્તકો બાળ-અજ્ઞ અને ઘણું બંધ દાયક નીવડે એવી ખાસ કાળજી પુસ્તક-વેજોએ રાખવી જોઈએ.
૮ આપણુમાં ખમતુ ખામણાની ચાલતી રીત મુજબ સંવત્સરી પ્રતિકમણ વખતે કે તે પછી “ સકળ સંઘને મિચ્છામિ દુક! ' કહેવામાં આવે છે પણ ખરી રીતે જોતાં તે જેની સાથે કોઈપણ વેર વિરોધ કે અપ્રીતિભાવ ઉપજ હોય તેને જેમ બને તેમ જલદી પ્રથમથી જ ખમાવીને પછી નિશલથપણે શુદ્ધ ભાવથી પ્રતિક્રમણ ક્રિયા કરવી જોઈએ. તે વખતે પણ રીતસર સહુ સંઘ સમક્ષ ખામણું ફરી કરવામાં કશી અડચણ નથી. શુદ્ધ અંતઃકરણથી જ ખમવું અને ખમાવવું જોઈએ, નહિ તે અંતરશલ્ય રહેવાથી જીવને ભવિષ્યમાં ભારે સહન કરવું પડશે એ સહુ કેઈ શ્રાવક શ્રાવિકાઓએ ભૂલવું નહિ.'
૯ આજકાલ આપણામાં પર્યુષણ પ્રસંગે વધારે તપસ્યા કરવાને પ્રચાર "ધ જણાય છે. તે તપસ્યા જે કમસર ધીમે ધીમે શક્તિ અનુસાર આગળ વધીને કરવામાં આવતી હોય તે તેથી ફાયદો થાય છે. પણ જે ગજા ઉપરાંત દેખાદેખીથી તપસ્યા વધારે પ્રમાણમાં કરાય છે તે તેમાં કવચિત્ આર્તધ્યાનને પ્રસંગ આવે છે; જે ઘણે હાનિકારક છે. તેથી જેમને વધારે તપસ્યા પડ્યું ષણ વખતે કરવા ઈચ્છા જ હોય તેમણે તેને પ્રથમથી જ ધીમે ધીમે મહાવરો પાડે એઈએ. તે સાથે બીજે ધર્મ અભ્યાસ પણું વધારતા રહેવું જોઈએ. શીલ, તેષ, ક્ષમા અને સમતાદિક ગુણે માટે તે જરૂર તપસ્વીને ચીવટ રહેવી જોઈએ.
૧અભયદાનમાં કસાઈવાથી જીવ છેડાવવાને રીવાજ ચાલે છે તેથી તે સાઈ જાણી જોઇને વધારે વકરો કરવા વધારે પશુઓ લાવી મન ગમતાં કામ માગે છે અને એ પૈસાથી તેને પા પવ્યાપારને પુષ્ટિ મળે છે એમ કહેવાય છે એ કરતાં આગમચથીજ તેવાં જાનવરોને કસાઈને ત્યાં જતાં અટકાવવાની તજવીજ કરાઈ તે થડે પૈસે વધારે લાભ થાય. આ બાબત મુંબઈમાં જીવ દયા જ્ઞાનપ્રસારક મંડળ તરફથી સલાહ મેળવી પૈસાને યોગ્ય વ્યય કરવાની વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ.
૧૧ સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ જેમ બને તેમ શાન્તપણે, નિજ લક્ષ રાખી, ગુરૂ સમક્ષ કરી, મેહ અજ્ઞાન વશ થયેલાં પાપની આલેચના-નિદા કરવી અને ફરી 1 " "ગ ! : ' " " " ઉપર પણ ત૬
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે મને દિનની ખાતર અંગની નમ્ર સૂચનાઓ ' પણ તકો વિગેરે પૂર્વલી રીતિને અનુસરી કરવામાં આવે છે તેવા એ કમી કરી હમાંથી પૈસા બચાવીને, જેનાથી વિદ્યા વૃદ્ધિ-જ્ઞાન વૃદ્ધિ થાય એવી જરૂરી બાબ. તેમાં તે પૈસા વાપરવાની વ્યવસ્થા કરાય તે એ વધારે લાભદાયક સમજાય છે. આ નાત જાતના દંડ ફંડના પૈસાને પણ નકામા ખાનપાનમાં ઉપયોગ નહિ
કરતાં આવે જરૂરી રસ્તે જ વ્યથ થાય એ વિશેષ લાભદાયક છે. કિબના? ઈતિશ. પનોટે— - ૧ પર્યુષણમાં પતાસાની પ્રભાવના કરવાથી અનેક સજીની હાનિ જાય છે. ઉપરાંત સુખડીઓ લેકે જેને આપવા માટે પર્યુષણના દિવસમાં પણ અજા ભાંગીને ઘર પાસે નવી ચુલ્ય કરી પતાસા પાડે છે અને અનેક (9ની વિરાધના આપણે નિમિત્તે કરે છે તેથી તેવી છે કાયની વિરાધના અળસાવવા સારૂ પર્યુષણમાં તે પતાસાની પ્રભાવના બંધ કરવા લાયક છે.
પર્યુષણમાં વારેઘડા કાઢવા એ શાસને શતિનું પ્રબળ ચિહ્ન છે. તે કિયા આવશ્યક છે. વારંવાર કાંઈ વરઘોડા ચડાવાતા નથી તેથી વિવાહના 'વર
ડોના માટે ખર્ચ કાયમ રહે અને ધર્મ સંબંધી ધડાના ખર્ચ કમી કરવા વિચાર થાય તે ગ્ય નથી. વિદ્યાવૃદ્ધિને વિષય ખાસ ઉપયોગી અને હિતકર છે પરંતુ આ અવસરે વરઘેડા પણ જરૂરના છે, માટે યથા અવસરે તે બંને ક્રિયામાં યોગ્ય પ્રવૃત્તિ કરવી. जेन कोमना हितनी खातर खास निर्माण करेली समया
नुसारी बहु अगत्यनी नम्र सूचनाओ.'
(લેખક-જૈનશાસનસિક સગુણાનુરાગી કપૂરવિજય.). ૧ દરેક માંગલિક પ્રસંગે વિદેશી બ્રણ વસ્તુઓથી આપણે પરહેજ રહેવું અને
સ્વદેશી પવિત્ર વસ્તુઓને જ ઉપયોગ કરે અને કરાવે. ૨ આપણા પવિત્ર તીર્થોની સેવા-રક્ષા અર્થે આપણુથી બને તેટલે વાર્થ
તંત્રી.
૩ કઈ પણ જાતના કુવ્યસનથી સદંતર દૂર રહેવું અને આપણી આસપા
સનાને એનાથી દૂર રહેવા પ્રીતિભરી પ્રેરણા કરવી. શાન્ત રસથી ભરેલી જિનપ્રતિમાને જિનેશ્વર તુ લેખી આપણે તેવાજ અવિ.
કારી થવા પૂજા અર્ચાદિક પ્રેમથી કરવા-કરાવવા બનતું લક્ષ રાખવું-રખાવવું. છે આત્મશાન્તિને આપનારી જિનવાણીને લાભ મેળવવા (સાંભળવા) પ્રતિદિન
થોડે ઘણે વખત પ્રેમપૂર્વક પ્રમાદરહિત પ્રયત્ન કરે . છે જેન તરીકે આપણું કર્તવ્ય શું શું છે? તે સારી રીતે જાણી તે પ્રમાણે
પાગતા પાકિન ઉરમ કર,
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
જેધ પ્રકાર
૭ શરીર નિરોગી હોય તે જ ધર્મ સાધન રૂડી રીતે થઈ શકે માટે શરીર
આરોગ્ય સાચવવા પૂરતી સંભાળ રાખવી. વળી બાળલગ્ન, વૃદ્ધવિવાહ પરસ્ત્રી તથા વેશ્યાગમન, માદક આહાર, કુપગ્ય સેવન અને કુદરત વિરૂડ વર્તનથી નાહક વીર્ય વિનાશ કરવાવડે શરીર કમજોર થઈ જાય છે, એ
સમજી ઉક્ત અનાચારથી સદંતર દૂર રહેવા લક્ષ રાખવું. ૮ આવકના પ્રમાણમાંજ ખર્ચ રાખવું અને બીનજરૂરી ખર્ચ બંધ કરી બચેલાં
નાણાને સદુપયોગ કરવા-કરાવવા પૂરતું લક્ષ રાખવું.' ' ' શુભ-ધર્માદા ખાતે ખર્ચવા કાઢેલી રકમ વગર વિલંબે વિવેકથી બચી દેવી, કારણકે સદાકાળ સહુના સરખા શુભ પરિણામ ટકી રહેતાં નથી. વળી લક્ષ્મી પણ આજ છે અને કાલે નથી, માટે કાલે કરવું હોય તે આજેજ
કરવું–કરાવવું ઉચિત છે. ૧૦ જ્ઞાનદાન સમાન કેઈ ઉત્તમ દાન નથી એમ સમજી એ કાર્યમાં યથા
શક્તિ સહાય કરવી અને તત્ત્વજ્ઞાનને ફેલાવો થાય તે પ્રબંધ કરે.
કેમકે શાસનની ઉન્નતિને, ખરો આધાર તત્વજ્ઞાન ઉપર અવલંબી રહેલ છે. ૧૧ આપણું જેની ભાઈ બહેનેમાં અત્યારે ઘણે ભાગે કળા કૌશલ્યની ખા
મીથી, પ્રમાદ આચરણથી, અગમચેતીપણને અભાવથી અને નાતવર, વિગેરે નકામા ખર્ચ થતા હોવાથી જે દુઃખભરી હાલત થવા પામી છે તે • જલદી દૂર થાય તેવી તાલીમ (કેળવણી) દેશકાળને અનુસાર, ઉછરતી
પ્રજાને આપવા દરેક એગ્ય સ્થળે ગોઠવણ કરવી. ૧ર વીતરાગ પ્રભુને પવિત્ર ઉપદેશ આખી આલમને ઉપગારી થઈ શકે એ
હોવાથી તેને જેમ અધિક પ્રચાર થવા પામે તેમ પ્રયત્ન કરે, જગદગુરૂ, જિનેશ્વર ભગવાને ફરમાવેલી દશ શિક્ષાનું રહસ્ય એ છે કે— (૧) શાસન રસિક જેનેએ સહુ કોઈ નું ભલું કરવા-કરાવવાં બનતી
કાળજી રાખવી અને ઉદાર દિલથી આત્મભેગ આપ. ( ક્ષમા ) (ર) મદ, માન કે અહંકાર તજી સાદાઈ, ભલમનસાઈ અને નમ્રતા રાખી
સહુ સાથે હળીમળીને રહેવું અને ગુણીજનને અધીક આહર કરે, તેમના પવિત્ર સમાગમમાં આવી સબોધ મેળવ, અને તે પ્રમાણે - ચીવટ રાખીને સદ્વર્તન સેવવું. ( નિરભિમાનતા.) " (૩) માયા-કપટ તજી, સરલતા આદરી, મન, વચન અને કાયાની શુદ્ધિથી
સ્વ પર હિત થાય તેવાં કાર્ય કરવાં. (સરલતા.) (૪) લેભ-તૃષ્ણા તજી સંતોષ વૃત્તિ રાખીને બની શકે તેટલાં પરમા
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન કામના દ્વિતની ખાતર અગત્યની નમ્ર સૂચનાઓ.
હ
કુવાસના તજી, ઇચ્છાનિધ-તપત્ર ; નિજ દેહદમન કરી, પવિત્ર જ્ઞાન ધ્યાન ચેગે આત્મ-સુવર્ણ શુદ્ધ કરવું. ( તપ )
(૬) ઇંદ્રિય-વિષય અને કષાયને કાજીમાં રાખી પવિત્રપણે યથારાક્તિ વ્રત નિયમો પાળવા પ્રયત્નશીલ થવું. ( સંયમ )
(૭) સત્યનું સ્વરૂપ સમજી પ્રિય, પથ્ય અને તથ્ય એવુ વચન પ્રસ’ગ પામીને ડહાપણથી ખેલવુ. ( સત્ય),
(૯) ખ'તઃકરણું સાફ શખી, વ્યવહાર શુદ્ધિ સાચવવી. ન્યાય, નીતિ અને પ્રમાણિકપણું' સાચવીને ચાલવુ'. ( શોચ ).
(૯) પરઆશા-પરાખીનતા તજી, નિઃસ`ગતાનનિઃસ્પૃહતા ધારી એકાન્ત આત્મહિત કરવા ઉજમાળ થવું. ( અકિંચનતા ).
૧૦) બ્રહ્મચર્ય-શિષ્ટ આચાર વિચારને સેવી, આત્મરમણુતા ચેગે, અહીં દ્રિય એવા સહુજ સ્વાભાવિક સુખના અનુભવ કરવા. એળ ભમરીના ન્યાયે પરમાત્મ ચિન્તવનવડે તેમની સાથે એકતા કરવી. (બ્રહ્મચર્ય), કલેશ, કુસ'પ, વર, વિરાધ, ઇર્ષ્યા, અદેખાઇ, નિ'દા; યુગલી વિગેરે વિકારાતે મહા દુઃખદાયક જાણી પરિહરવા.
કુસંગથી આદરી લીધેલા ખોટા રીત-રીવાજોને હાનિકર્તા જાણી દૂર કરવાન કરાવવા પૂરંતુ મયન કરવું.
કાઇ રીતે સીદાતા-દુઃખી થતા સ્વધર્મી જતેને સારી રીતે સહાય સ્મા રૂપવા સદાચ લક્ષ રાખવું.
ત
માતા, પિતા, સ્વામી અને ગુરૂમહારાજને આપણુા ઉપર થયેલે અન હંદુ ઉપગાર સ`ભારી તેને કાયમ સ્મરણમાં રાખી, તેમનું હિત કરવાની સાનેરી, તક મળે ત્યારે તે ગુમાવવી નહિં. દ્રવ્યથી, અને ભાવથી બની શકે. તેટલી તેમની સેવા ભક્તિ જરૂર કરવી....
ફ્રાઈએ કસૂર કરેલી જાણી, તેને તિરસ્કાર કરવાને બદલે તેની ભૂલ શાન્તિથી સમજાવી સુધરાવવી વધારે હિતકારી છે.
દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવને નિજ લક્ષમાં રાખી નમ્ર ભાવે ઉચિત પ્ર વૃત્તિ કંરનાર સુખે સ્વપર હિત સાધી શકે છે.
રાગ, દ્વેષ અને મેહાર્દિક સમસ્ત દ્વેષને સપા જીતી, જિનેશ્વરે આપપણ એવાજ નિર્દોષ નિર્વિકારી થવા તત્ ઉપદેશે. છે, એ મુદ્દાની વાત * લક્ષમાં રાખી, સહુ કાઈ ઉપદેશકે, મુનિજના અને શ્રાવક જને ઉક્ત ૫ સૂચનાએના અમલ કરશે તે અલ્પ સમયમાં અને અલ્પ પ્રયાસે લાભ શકશે, ઇતિશમ્.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૦
જૈાધમ પ્રકાશ
छद्मस्थपणामां महावीरनो अपूर्व समभाव. *
દાન, શીળ, તપ તે ભાવ એ ચાર પ્રકારના ધર્મમાં અમુક અપેક્ષાએ દાન ધર્મની મુખ્યતા છે. દાન સ્વપર ઉપકારી છે. ખીજા ધર્મ માત્ર સ્વઉપકારી છે. દાનની મંદર પેાતાના અધ્યવસાય માત્ર જોવાતા નથી પરંતુ સામુ પાત્ર પશુ એવાય છે. તેમજ ચિત્ત, વિત્ત ને પાત્ર એ ત્રણ પ્રકારવડે પણ લાભાલાભની અથવા મેડા વત્તા લાભની ગણના કરી શકાય છે. ચિત્ત ગમે તેવું સારૂ હાય પણ વિત્ત એટલે જેનાથી ઉત્પન્ન થયેલ આહારાદિ હોય તે મૂળ વસ્તુ (દ્રવ્ય) અથવા આપવાની ચીજ અશુદ્ધ, હિં‘સાયુક્ત, આત્મિક ગુણુની હાની કરનારી હેય તે પૂ લાભ થઈ શકતા નથી. તેમજ ચિત્ત ને વિત્ત યોગ્ય ડાય પણ પાત્ર અયેાગ્ય હાય તેપણ તે દાન પૂર્ણ ફળદાયક થતું નથી.
જૈનશાસ્ત્રમાં સુપાત્ર દાન સમાં ઉત્કૃષ્ટ કહ્યુ છે. તેમાં પણ પાત્રભેદે ફળ ભેદ કહેલે છે. તીર્થંકર ભગવંત રત્નપાત્ર તુલ્ય છે, મુનિમહારાજ સુવણૅના પાત્ર તુલ્ય છે, દેશવિરતિ શ્રાવક ચાંદીના પાત્ર સદશ છે અને અવિરતિ સમ્યગ્ ષ્ટિ, જીવો તામ્ર પાત્ર સમાન છે. તે શિવાયના મિથ્યાત્વી અવિરતિ જીવે : લેહ તથા કૃતિકાના પાત્ર તુલ્ય છે, તેભે તે સુપાત્રની ગણુનામાંજ નથી. આમ કહેલા સુપાત્રા પૈકી સર્વોત્તમ રત્નપાત્ર તુલ્ય તીર્થંકર ભગવત મહાવીરસ્વામીને તેમની છદ્મસ્થાવસ્યામાં દાન આપનાર નવીન શેડ અને દાન નહીં આપ્યા. છતાં દાનનું ફળ પ્રાપ્ત કરનાર જીણુ શેઠનેા પ્રસંગ અહીં લેવામાં આવ્યે છે; અને તેમાં. વીર પરમાત્માએ સમભાવ ... કેવા ખતાન્યેા છે. તે જણાવવાનાં આ લેખને મુખ્ય હેતુ છે. તે સાથે દાન ધર્મ તેમાં પણ સુપાત્રદાન કેવું ફળદાયક છે ? ભાવ વિનાના દ્રવ્યદાનથી પણુ સુપાત્રના યોગે કેવી ફળ પ્રાપ્તિ થાય છે ?. અને દાન દીધા વિના પણ દાન દેવાના શુભ અધ્યવસાયથી કેવી ઉચ્ચ કુળની પ્રાપ્તિ થાય છે ? તે બતાવવાના આ લેખને અવાંતર હેતુ છે. આ હેતુ સિદ્ધ કરવા માટે પ્રથમ તે કથા પ્રસ'ગ આ નીચે પ્રદર્શિત કરવામાં આવે છે.
ખારતધારી ચેટક મહારાજાથી વિભૂષિત વિશાળા નામે નગરી છે. તે નગરીમાં અનેક દ્રવ્યવાન્ શ્રીમત ગૃહસ્થે વસે છે. તે બધામાં એક જિનદૂત્ત નામે મુખ્ય શ્રૃષ્ટિ હતા. કાળક્રમે તેમનુ દ્રવ્ય નષ્ટ થયું, વૈભવ નાશ પામ્યા. સામાન્ય
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન કન્ફરન્સ હર્લ્ડના મહાવીર્ અંક માટે મેકલેલ લેખને લાભ જૈનધમ પ્રકાશની; ચાને સ્થાપવા સારૂ ને અહી દાખલ કર્યો છે. તંત્રી,
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧
છદ્મસ્થપણામાં મહા અપૂર્વ સમભાય. સ્થિતિવાળા થઈ ગયા એટલે. એક પુરણ નામના શેઠને નગરશ્રેષ્ઠિની પદવી મળી. તે અભિનવ શેઠના નામથી એળખાવા લાગ્યા. લે કે તેને નવીન શેઠ પણ કહેતા હતા.
- આ નવીન શેઠ થયા એટલે પ્રથમના શેઠે જ શ્રેષ્ઠિના નામથી પ્રસિદ્ધ થયા, લાકાતેને જીરણશેઠના નામથીજ એલાવવા લાગ્યા. આ જીણું તે નવીન શ્રેષ્ટિમાં એક વાતૅનું મહદંતર હતું. જીર્ણ શેઠ બારવ્રતધારી શુદ્ધ સમકિતી શ્રાવક હતાં, દેવગુરૂના પરમ ભક્ત હતા, અર્નિશ ધર્મપરાયણ હતા અને સાંસારથી કેટલેક શે' વિરક્ત હતા; ત્ય.રે બીજા નવીન શ્રેષ્ઠિ મિથ્યાદ્રષ્ટિ હતા, રાગી દ્વેષી હરિહરાદિક દેવના ભક્ત હતા અને સાંસારમાં આસક્ત હતા.
હું આ અવસરે ભગત શ્રો મહુાવીર સ્વામીએ ચારિત્ર અંગીકાર કરેલુ હતુ, અને છદ્મસ્તુંપણુામાં વિચરતા હતા. આ વક્ત પરમાત્માનું સ્થપાયું પણઃ અપૂર્વ હતુ. તેએ આત્મહુિતની પૂતા કરવા માટે, વીતરાગદશા પ્રાપ્ત કરવા માટે અને કેળવજ્ઞાન મેળવવા માટે અર્નિશ પ્રયત્નશીળ હતા. તેએ છદ્મસ્થાવંથામાં નિદ્રા લેતા નહીં, ભૂમિપર બેસતા નહીં અને કોઇની સાથે પ્રાયઃ સંભાષણ પણ કરતા નહીં; તેમજ ધર્મોપદેશ આપતા નહીં, માત્ર ઉત્કૃષ્ટ ધર્મ ધ્યાનમાંજ વંતતા હતા, તેમની આત્મવિશુદ્ધિ દિન પરદિન વૃદ્ધિ પામતી હતી અને કૈવલ્યદશા નજીક, આવતી હતી.
તું છદ્મસ્યપણાના સાડ.ખાર વર્ષમાં દશમુ ચેમાસુ શ્રાવસ્તિમાં કર્યાં ખાતુ શાતીતપણે વિહાર કરતા કરતા અગ્યારમા ચામાસાના પ્રારંભમાં વીર્ ભગવત વિશાળાનગરીની બહાર ઉદ્યાનમાં પધાર્યાં અને બળદેવનાં મંદિરમાં કાઉસ્સગ્ગ
અને રહ્યા. ઉત્તમ પુરૂષના આવાગમનની પ્રતીક્ષા કરનાર જીણુ શ્રેષ્ઠિને આ મહાત્મા નગર ખાર આવવાની ખબર પડી એટલે તે તરતજ ત્યાં ગયા અને ભગવ તને નિધિપૂર્વક વ'દન કર્યું. ભગવ ́ત તે મૈન હતા એટલે જવાળ મળવાનો સંભવ નહોતે; પરંતુ ભક્તિમાન જી શેઠે પેાતાને ત્યાં લાભ દેવા માટે-વહેરવા માટે પધારવાનુ` મ`ત્રણ કર્યું. પછી ઘરે જઇ બે પ્રહર વ્યતીત થતા સુધી રાહ જોઇ, પરંતુ ભગવ ંત પધાર્યાં નહીં, એટલે તેણે ધાયું કે- આજે ઉપવાસ હશે તેથી આવ્યા નહીં હોય.' બીજે દિવસે પ્રાતઃકાળે જીણુરોડ ઉદ્યાનમાં ગયા. ભગવંત તે તેજ સ્થાનકે કાયે ત્સર્ગ માં સ્થિત હતા. જીરણુશેઠે વંદન કર્યું' અને તે દીવસ તે જરૂર પધારવા પ્રાર્થના કરી. તે દિવસ પણ પ્રભુ પધાર્યાં નહીં એટલે શેઠે જાણ્યુ કે પ્રભુને છઠ્ઠું હશે તેથી નહીં ત્યા હોય. ' ત્રીજે દિવસે શેઠ વંદન કરવા ગયા અને પધારવાની પ્રાના કરી. તે દિવસે પણ ન આવવાથી પ્રભુને અઠ્ઠમ હશે. એસ શેઠે ધાયું. આ પ્રમાણે દરરોજ વ ંદન કરવા જતા, પ્રાર્થના કરતા, રાહુ જોતા હવે ધમ નું પતા ત્યારે તપવૃદ્ધિ ધારતા, એમ કરતાં કરતાં ચાર માસ પૂર્ણ થયા,
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૨
જેના પ્રકાશ ચતુમસ પછીના પહેલા પારણાને દિવસે શેઠ ઘણા ભાવથી વંદન કરવા ગયા. આનંદથી વંદના કરી અને ... આજે તે હે પરમામા ! મને પાવન કરવા માટે અવશ્ય મારે ત્યાં પધારશે” એવી શુદ્ધ અંતઃકરણથી પ્રાર્થના કરી. વાગવંત તે માનજ રહ્યા. શેઠ ઘરે આવ્યા પરંતુ આજ તે તેને ઉલ્લાસ અપૂર્વ હતે. તેણે ઘરના બધા માણસે સ્ત્રી પુત્ર બંધુવર્ગ સ્વજને વિગેરેને એકઠા કર્યા અને આજે ભગવંત ચતુમાંસિક ઉપવાસનું-મહાન તપનું પારણું કરવા આપણે ત્યાં પધારશે એમ વાત કરી. તે સાંભળીને સર્વે પરમાત્માની યથાશકિત વ્યક્તિ કરવા સાવધાન થયા. શેઠે પિતાના ઘરવાળી આખી શેરી સાફ કરાવી, અશુચિ દૂર કરી, નિર્મળ અને સુગંધી જાળને છંટકાવ કરાવ્ય, ચેતરફ પાંચ વર્ણન સુગંધી પુષ્પ વેર્યા, પિતાને ઘરે તે રણું બંધાવ્યું, ચારે પ્રકારના વિશુદ્ધમાન પ્રાસુક અને એષણીય આહારની તૈયારી કરી, મેવા મીઠાઈના થાળ ભરાવ્યા, ભગવંતને બીરાજવા માટે આસન નાખ્યું, પ્રભુના આવવાના રસ્તે પટકુળ પથરાવ્યા, કુટુંબ પરિવારને એકઠા કર્યો, પછી તે સને શિખામણ આપી કે-“પરમાત્માને દૂરથી આવતા દેખીએ કે તરત આપણે સામા જવું, પ્રભુની સાથે ઘેર આવવું, ઘરમાં પ્રવેશ કરે ત્યારે પ્રભુને મેતીવડે વધાવવા, પ્રભુને આસન પર બીરાજવા વિનંતિ કરવી, પછી ચારે પ્રકારના આહાર આગળ ધરવા, તેમાંથી વહેરવા માટે પ્રાર્થના કરવી, આગ્રહપૂર્વક ચારે પ્રકારને આહાર વહેરાવ, પછી પ્રભુને વંદણા કરવી, ઉપદેશ દેવાની યાચના કરવી, ઉપદેશ સાંભળ, ચપાશક્તિ પ્રત નિયમ ગ્રહણ કરવા અને પછી ભગવંત પાછા પધારે ત્યારે તેમની પાછળ વળાવવા જવું અને પરમાત્માના દર્શનવંડે નેત્રને ઝૂમ કરવાં. ” ઈત્યાદિ હિતશિક્ષા આપીને પછી પિતે એકલા બેસી ભાવના ભાવવા, લાગ્યા. “અહે! મારા ધન્ય ભાગ્ય ! આજે પ્રભુ મારે ત્યાં પધારશે. ચાર માસના ઉપવાસનું મારા ઘરના આહારવડે પારણું કરશે. હું કુતપુણ્ય થઈશ. સર્વમાં શ્રેષ્ઠ ગઈશ. મારું ચિત્ત પ્રફુલ્લિત થશે, મારો આત્મા વિકસ્વર થશે. પાપની અનતી રાશી નાશ પામશે. પુણ્યની અનંતી વૃદ્ધિ થશે. હું દૂરથી દેખતાંજ પરમામાની સામે જઇશ, તેમને મારે ઘરે પધરાવીશ, ત્રિવિધે ત્રિવિધ તેજાને વંદના કરીશ. શદ્ધમાન આહારથી પડિલભીશ. પરમાત્માને દાન દેનારના છ માસ પર્વતના બાહ્ય રેગ નાશ પામે છે અને અત્યંતર વ્યાધિનું પણ ત્રણ ભવની અંદર સમૂળ ઉ~લન થાય છે–પ્રભુને દાન આપનાર ત્રીજે ભવે સિદ્ધિ પદને પામે છે. વળી એવું સુપાત્ર દાનમાં સર્વથી શ્રેષ્ઠ પ્રથમ પંક્તિનું દાન આપવાને અવસર જે પૂર્ણ ભાગ્યશાળી હોય, નીકટભવી હેય, કર્મ રાશી ઘણે નાશ પામે છે, તેને જ તે
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છદ્મસ્થપણામાં મહાવીરનો અપૂર્વ સમભાય
43
પણ જે તેની અનુમેદના કરે, જોઈને આનંદ પામે, પાત્રે તેવુ દાન દેવાને પોતે પણ અપાર પુણ્યના ભાજન થાય. મારાં ધન્ય ઘડી, ધન્ય ભાગ્ય કે મારે આવા મુઅવસર આજે પ્રાપ્ત થયા છે. પ્રભુ અહીં પધારશે ત્યારે હુ સાચા મોતીના થાળ ભરીને તેવડે પ્રભુને વધાવીશ, પ્રભુની પૂજા કરીશ, વંદના કરીશ, સુખ સાતા પૂછીશ અને મારા આત્માને પાવન કરીશ; પછી વળી તેમના ઉપદેશ સાંભળીશ, પરમાત્મા પાસે વિરતિપણુ અંગીકાર કીશ, દયા, પાન, ક્ષમા, શીળ, અનુક ંપા વિગેરે ગુથેની પુષ્ટિ કરીશ, સમકિતને નિર્મળ કરીશ. ધન્ય છે એવા પરમાત્માને કે જે તજી તારહ્યુ છે, જગતના ઉદ્ધાર કરવા માટેજ જેમણે જન્મ ધારણ કર્યાં છે. એક ભવમાં અનેક જીવોના ઉદ્ધાર કરે છે અને જૂનની તેમણે આપેલા ઉપદેશને ગ્રહણ કરનારા ગણુધર મહારાજ વિગેરે પણ માતાના આત્માનું કલ્યાણ કરવા સાથે બીજા અનેક જીવાનુ` કલ્યાણું કરે છે, પરંપકરીએ કલ્યાણ કરે તેવા આગમા શાસ્ત્રોની રચના કરે છે, તેના અભ્યાસવર્ડ,
ત્રણ મનનવર્ડ પણ અનેક જીવે ભવસમુદ્રના પાર પામે છે. એ સપરમાત્માનેજ ઉપગાર છે. આ વીર પરમાત્મા અત્યારે તે છદ્મસ્થ અવસ્થામાં છે પરંતુ તેમનામાં શાંત રસ કે ભરેલા છે ? શાંત રસના તે સમુદ્રજ જણાય છે, ક્ષમાના ભંડાર છે, અનેક ગુણથી ભરપૂર છે, આત્મહિતમાં સતત્ પ્રયત્નવાનું છે. ધન્ય છે એવા પરમાત્માને ! અને ધન્ય છે મને કે જેતે એમની ભક્તિ કરવાને અમૂલ્ય અવસર પ્રાપ્ત થયા છે. આવે અવસરે આત્મા જેટલી પ્રેમ ના રાખશે તેટલે લાભ મેછે। મેળવશે. આ વખતે તે આત્માનું સર્વાંગે ચાણ કરી લેવુ. ફરી ફરીને આવા અવસર પ્રાપ્ત થતા નથી, ધન્ય છે આ અવસરને! ધન્ય છે.. મને! ધન્ય છે.પરમાત્માને! ’-આ પ્રમાણે શુભભાવનાએ ચડ્યા, પરમાની ભક્તિના રસમાં નિમગ્ન થઈ ગયા. પરમાત્મસ્વરૂપને કાંઇક અનુભવ નવા લાગ્યા. અંતરાત્મા આગળ આગળ વધવા લાગ્યા. કશ્રેણી ૩ટવા લાગી, ચુકમના સચય થવા લાગ્ય, વૈમાનિક દેવની સ્થિતિ બંધાય તેવાં દળીયાં મેળવવા લાગ્યા. પહેલે દેવલેાકે, બીજે ધ્રુવલેર્ક, યાવત્ બામે દેવલે! જવા જેવા ગુણ માંના સચય થયે. પરિણામની ધારાએ ચઢવા લાગ્યા. શ્રાવકપણાની ઉત્કૃષ્ટ હદે પહોંચ્યા. હજી પણ ભાવની વૃદ્ધિ શરૂ હતી, સુબુઠાણુાની હદ આગળ વધવાની તૈયારીમાં હતી, બાહ્ય ચેષ્ટામાત્ર ભૂલાઈ ગઈ હતી, વીર પરમામાની સાથે એકતાન થઇ ગયુ હતુ, તેવામાં યેગે આકાશમાં દેવ જુદુ - શીના શબ્દ લ્યે. તે કગોચર થતાં નિદ્રામાંથી જાગી જાય તેમ થયુ. “ આ મુ માં ચેના શબ્દ ? અત્યારે દેવ દુદુભી શેની વાગી ? શુ પરમાત્માએ બે પણ ભેદે ! આ અધન્ય, કૃતાર્થ, અપુણ્યવાન,
? હા
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૪
જૈનધર્મ પ્રકાશ,
પ્રભુ મારે ત્યાં પધાર્યા નહીં, અન્ય સ્થળે પારણુ કર્યું, મને મળનારા લાભ બીજાને મળ્યું. ” આ પ્રમાણેના ખેદયુક્ત વિચારોથી છણું શ્રેષ્ઠિની પરિષ્ઠામની ધારા છુટી ગઈ, આગળ વધતી અટકી ગઇ, ભાવની વૃદ્ધિમાં ખળના થઇ, પ્રભુને પારણું કરાવવાની તીત્ર ઇચ્છામાં ભંગ પડ્યા. જે કે પારણું કરાવ્યા વિના પણ તેમણે પારણાનું ફળ તે મેળવી લીધુ હતુ', 'પરંતુ હજી વધારે મેળવી શકાય તેમ હતુ, તેમાં ભંગ પડ્યા. તજવીજ કરતાં ખબર પડી કે પ્રભુએ અભિનવ શેઠને ત્યાં પશુ કર્યું. ત્યાં પાંચ દીવ્ય પ્રગટ થયા. સાડાબાર ક્રેડ સેનૈયાની વૃષ્ટિ થઇ, સુગંધી જળની ને સુગંધી પુષ્પાની વૃષ્ટિ થઇ, આકાશમાં દેવ દુંદુભી વાગી અને અહેદાન, અહેદાન એવી આકાશમાં ઉદ્ઘા ષણા થઇ. નગર લેક એકઠાં થયાં. અભિનવ શેડના વખાણુ કરવા લાગ્યા. તે શેઠ પણ દ્રવ્ય લાભવડે મનમાં પિત થયેલું.
"
આ અભિનવ શેઠ મિથ્યા દ્રષ્ટિ હતા, તે વાત પ્રથમ કહેવામાં આવી છે. પ્રભુ ત્રીજે પહારે વડારવા નીકળ્યા. અભિનવ શેઠનુ ઘર માર્ગમાં આવતાં તેમાં • પઠા. તેને ત્યાં સા જમી રહ્યુ છે; બાકી વધેલું રાંધેલુ અનાજ ભિક્ષુકાક્રિકને અપાઇ ગયુ છે, ઘેાડાક અડદના બાકળા પડ્યા છે. તે વખતે આ એક ભિક્ષુ કને આવતા જોઈ અભિનવ શેઠે ઉપર બેઠા બેઠા દાસીને અજ્ઞા કરી કે- આ ભિક્ષુને કાંઇ પડયુ હોય તે આપ. ' એટલે તેણીએ શેષ રહેલા બાકળા વહારાવ્યા. પ્રભુ તે હસ્તપાત્ર હતા એટલે ત્યાંજ તેને આહાર કરી લીધા. તીર્થ કરના આહાર નિદ્વાર કેાઈ જન્મથીજ દેખતું નથી એટલે આ પણુ દેખવામાં ન આવ્યું. પ્રભુએ પારણું કર્યું' એટલે સમીપ રહેલા ક્ષેત્ર દેવતાએએ પ્રથમ કહી ગયા પ્રમાણે પાંચ દિવ્ય પ્રગટ કર્યા. તે જોઇ અભિનવ શેઠ હરખાતા હરખાતા નીચે ઉતર્યાં. પ્રભુ તે તરતજ ત્યાંથી ચાલ્યા ગયા હતા. પશુ લેકે એકઠા થયા. તે અભિનવ શેઠને મુબારકબાદી આપવા લગ્યા-ધન્યવાદ દેવા લાગ્યા, કેટલાકે પૂછ્યું પણ ખરૂ કે-‘આપે શુ વહેરાવ્યુ ?' એટલે અભિનવ શેઠે ખરી હકીકત છુપાવીને કહ્યું કે- મે જાતેજ પરમજ્ઞવડે પ્રભુને પારણું કરાવ્યું. ' લેકેએ તે સાંભળીને વિશેષે ધન્યવાદ આપ્યા. વિશાળા નગરી આ શેઠવડેજ ભ ગ્યવતી છે, એમ ગહુવા લાગ્યા. ચેડા રાજા સુધી તે હકીકત જાહેર થઇ, અન્યદા શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના સુતાનીયામાંથી કેાઇ કેવળી મુનિ ત્યાં ૫ધાયાં. રાજા સફીન નગરના લેકે વદના કરવા ગયા. કેવળી ભગવતે દેશના આપી. દેશનાને અંતે રાજાએ અને લોકેએ પૂછ્યું કે- હું ભગવત! આ નગરીમાં સૌથી વધારે પુણ્યવાન કાળ છે ? કેનાવડે આ નગરી પુષ્પવતી
!!!*****
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વસ્થપણામાં મહાવીરને અપૂર્વ સમભાય.
૨૨૫
પુણ્યવતી છે, અને રામાં વધારે પુણ્યશાળી તે છે. ” રાજાએ પૂછ્યું કે- તેનું શુંકારણ ? વીરપરમાત્માને પારણું તેા આ નવીન શેઠે કરાવ્યું છે, જીણુ શેઠે કરાવ્યુ` નથી. તે આ નવીન શેડ વધારે પુણ્યવાન કેમ નહીં ? વળી વસુધારા વિગેરે પાંચ દિવ્યા પણ આ નવીન શેડને ઘરે પ્રગટ થયા છે, જીર્ણ શેડને ઘરે થયા નથી. માટે આપ શું શેઠને સાથી વધારે પુણ્યશાળી કેમ કહેા છે. ? ” કૈવળી ભગવ ́ત મેલ્યા-“ મહાનુભાવો ! વીર પ્રભુને દ્રવ્યથી તે નવીન શેઠે પારણુ કરાવ્યું છે. પશુ ભાવથી છ શેઠે પારણું કરાવ્યુ છે. નવીન શેઠે વસુધારા વિગેરેના લાભ મેળવ્યેા છે પણ જી શેઠે તે અત્યુત્કૃષ્ટ ' આત્મકલ્યાણ મેળવ્યુ છે. નવીન શેઠને તે થાડા પરિમિત લાભાંતરાયજ ત્રુટયેા છે પણ જીણું શેઠની તે ઘણા કર્મની શ્રેણી ત્રુટી ગઇ છે. નવીન શેઠે પરભવ આશ્રી કાંઈ પણ લાભ મેળવ્યે નથી અને છ શેઠે તે ખારમા દેવલાક જવા જેટલે આમુ મીક”લાભ મેળવ્યે છે. એણે ચાર મહિના સુધી સતત્ પરમાત્માની પોતાને ત્યાં પારણું કરવા માટે પધારવા પ્રાર્થના કરી હતી અને તે દિવસે તે પ્રભુ પેાતાને ત્યાં પધારશે મેવા તેને દઢ નિશ્ચય હતા. તેણે ઘણા પ્રકારની નિર્દેઔષ તૈયારી કરી રાખી હતી અને પછી પરમાત્મા પોતાને ત્યાં પધારશે તે સબધી ભાવના ભાવવા લાગ્યા હતા. તેની ભાવનાની શ્રેણી વધતી જતી હતી. જો ઘેાડીકવાર વધારે તેવી શ્રેણી ટકી રહી હૈાત-તેણે દેવવ્રુદુભી સાંભળી ન હેાત અને તેના વૃદ્ધિ પામતા ભાવમાં ળના થઇ ન હેાંત તે તે અ‘ત હર્તમાં કેવળજ્ઞાન મેળવત પરંતુ પ્રભુએ નવીન શેઠને ત્યાં પારણુ કર્યું, ત્યાં પાંચદિવ્ય પ્રગટ થયા અને દેવદુ"`ભી વાગી, એટલે તેની પરિણામની ધારા ત્રુટી, આગળ વધતી બંધ થઇ, તેપણુ શ્રાવક વધારેમાં વધારે જેટલી ઉચ્ચ ગતિ બાંધે તેટલી તે તે બાંધી મુક્યા તેટલે 'પરમ' લાભ તે તે મેળવી ચુકયા. તેથી હું કહુ છું કે-આ નગ“રીમાં સાથી વધારે પુણ્યશાળી જીરણું શેઠ છે. ”
આ પ્રમાણેનાં કેવળી ભગવંતના વચન સાંભળીને લેકે ના મનમાં જીર ગુરોઠના પુન્યશાળીપણા વિષે ખાત્રી થઇ એટલે લેકે તેની અનુમૈદના કરવા લાગ્યા. અને ખરા પુણ્યશાળી તેને માનવા લાગ્યા. ભગવંત તે ચતુર્માસ પૂર્ણ થયેલ હોવાથી ત્યાંથી વિહાર કરી ગયા અને જીણુ શેડ આયુષ્ય પૂણું થયે કાળધમ પામી કારમાં
લાકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા.
‘આ ક્યાની અદંર ભગવત મહાવીરસ્વામીનો સંબધ તેમણે છોડના મ્હાર માસના સત્ આમ ત્રણ છતાં, તેને ત્યાં પાંરણું ન કર્યું અને અભિનવ શેઠને માં ક" એટલેજ છે. પરંતુ તેની ઉપરથી સાર બહુ ગ્રહણુ કરી શકાય તેમ ૫.
↑ [
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
-
૨૨૬
જૈનધર્મ પ્રકાશે.
શિક્ષણ આપનારૂં છે, તે પૈકીના આ એક વિભાગ છે. પરમાત્મા કેવળ જ્ઞાન પામે છે ત્યારે તે સČથા વીતરાગ થાય છે, તેથી સર્વ જીવની ઉપર તેમને સમાનભાવ પ્રાપ્ત થાય છે. કારણકે મેહનીય કના સર્વથા ક્ષય થાય છે. રાગ દ્વેષ નાશ પામે છે. એટલે કારણ નાશ પામવાથી કાર્યના સંભવ ક્યાંથીજ હેય. પરંતુ છદ્મસ્થપણામાં પણ ચારિત્ર લે છે ત્યારથી દિનપ્રતિદિન તેમનામાં વિશુદ્ધિ વધતી જાય ઇં અને અશુદ્ધિ ઘટતી જાય છે. કેવળજ્ઞાન પામવાની સ્થિતિની સન્મુખ થતા નય છે એટલે સમભાવ વધતા જાય છે. સમિતિ, ગુપ્તિ, પરિસ, યનિધર્મ, ભાવના, ચારિત્રાદિ સ’વરના નિમિત્તાનું વિશુદ્ધ સેવન થવાથી આત્માના ચારિત્ર ગુણ નિર્મળ થતા જાય છે. તેના પરના આવરણ ઘટતા જાય છે. આત્મવિશુદ્ધિ વધતી જવાથી સમભાવમાં વૃદ્ધિ થાય છે. શત્રુ મિત્ર પ્રત્યે રામભાવ, સ્વજન પરજનમાં સમભાવ, નિંદા પ્રશંસામાં સમભાવ, લાભાલાભમાં સમભાવ, માનાપમાનકારકમાં સમભાવ, ઉપસકારક ને નિવારકમાં સમભાવ, અનુકૂળ પ્રતિકૂળ પરંપ્રવૃત્તિમાં સમભાવ-ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારના સમભાવ વૃદ્ધિ પામતા જાય છે. તેમાંના એક પ્રકારના સમભાવ આ હકીકતમાં પ્રદર્શિત થાય છે. આમાં જીણું ને નવીન શેઠ પ્રત્યે સમભાવ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. જીણુ શેડની ભક્તિ, તેનુ બહુમાન, તેની ચાર માસની સતત્ પ્રાર્થના, તેનુ સમકિતીપણુ, સુશ્રાવકપણું અને ધર્માં યોગ્યતાના સ્થાનપણુ તેની સામે નવીન શેઠની અભક્તિ, અબહુમાન, એક દિવસની પણ પ્રાર્થનાનો અભાવ, હાથેદાન દેવાની પણ મુદ્ધિ નહીં, મિથ્યાદષ્ટિપણું, નિરાઢર, ઉત્તમ ધાન્યાદિના અભાવ ઇત્યાદિ અનેક વિપરીત કારણાના સદ્ભાવ છતાં જીર્ણ શેઠને ત્યાં પારણુ કરવા ન જવુ' ને નવીનશેઠના ખાકળાવડૅ પારણુ કરવુ શું બતાવે છે. પરમાત્માના હૃદયના ઉચ્ચ સમભાવ. કેવળજ્ઞાન પામવાને હવે માત્ર એક વર્ષી લગભગનાજ વિલંબ છે, છદ્મસ્થપણાના ખાર ચામાસા પૈકી આ અગ્યારમું ચામાસુ` છે એટલે સર્વથા સમભાવ પ્રાપ્ત કરવાની સ્થિતિની અત્યંત સન્મુખ થઈ ગયા છે-નજીક થઇ ગયા છે, તેનુજ આ ઉચ્ચ પરિણામ છે.
શરીર ઉપરથી તે! મમતા સર્વથા ઉઠી ગઈજ જણાય છે કે જેથી ચતુ માંસી તપના પારણામાં બાકળા મળી ગયા તે તે પણ ખસ છે. વળી તે કેવા છે તે કેટલા છે ? તેના પણ જયાં સવાલ નથી. માત્ર ભાડા તરીકે થાડું પણ શરીરને આપી દીધુ કે પત્યું. પછી તેની દરકાર નથી. શારીરિક મમતા આવી લાવી તે કરતાં પણુ માનસિક મમતા આટલી ઉડવી એ વધારે ઉચ્ચ સ્થિતિ સૂચવે છે. ચાર ચાર મહિના સુધી પ્રાર્થના કરનાર કાણુ છે ? તેની દરકાર પણ ન કરવી, તેનાપર રાગ આવવાની વાત તો બાજીપર રહી પણુ માત્ર તેને દર્શન દેવાં કે
હતી
'''' } {{
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છાપણામાં મલાવી અપૂર્વ સમભાવ. જરૂર જણાતી નથી ત્યાં જણાય છે કે સાંસારિક ભાવ-લેક પ્રવાહ-લકીક પ્રવૃત્તિ અનુસરણ અથવા પારમાર્થિક રીતે પણ તેને ઉત્તમ જાણી તેને મનેભાવ પૂર્ણ કરવાની વૃત્તિ એ બધી હકીકત તેમને અપમાત્ર પણ અસર કરનારી થતી નથી. તેમની તો માત્ર એક આત્મહિતમાં જ પ્રવૃત્તિ છે. પ્રાર્થના કરનાર-ભક્તિ કરનાર કે શુભ પ્રયાસ કરનારને બદલે આપવાનું કામ પિતાનું નથી, તેને બદલે તે તેના મનોભાવ પ્રમાણે મળે જ છે-મળે જ છે. એમ ચોકસ માન્યતા હોવાથી વીતરાગ દશાની સન્મુખ થયેલા પરમાત્માએ છરણ શેઠ કે નવીન શેઠમાં ભિન્નતા વિચારી જ નથી અને પિતાના અત્યુત્તમ સમભાવનું દર્શન કરાવ્યું છે.
છદ્મસ્થપણામાં પણું જેમને આ ઉચ્ચ સમભાવ છે તેમને વીતરાગપણામાં સંપૂર્ણ સમભાવ હોય તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય નથી, શ્રી પાર્શ્વનાથ પરમાત્માના ચરિત્રમાં પણ આજ સમભાવ તેમના છાસ્થપણાના વર્તનમાં દેખાઈ આવે છે. જે વખતે પૂર્વ ભવનો વેરી કમઠ કે જે તે વખતે મેઘ કુમાર નિકાયમાં મેઘમાળી નામે દેવતા થયેલ છે તે અન્ય ઉપસર્ગો કરીને પ્રાંતે જળવૃષ્ટિને ઉપસર્ગ કરે છે અને પાર્શ્વ પ્રભુને પ્રાણાંત કણમાં લાવી મૂકે છે, તે વખતે આસન પ્રકાથી આવેલા ધરણે તે ઉપસર્ગનું નિવારણ કરી પરમાત્માની ઉપર છત્ર ધારણ કરે છે અને અનેક પ્રકારની ભક્તિ કરે છે. આ પ્રસંગે પાર્શ્વપ્રભુના મનોભાવનું ચિત્ર જ્ઞાની મહારાજ એવું આલેખે છે કે તેમાં પાર્શ્વનાથનો તો બંને પ્રત્યે--કમઠ ને ધરણેન્દ્ર પ્રત્યે સમભાવ છે. એક પ્રાણાંત ઉપસર્ગ કરનાર અને બીજે તેમાંથી બચાવનાર–તેનું નિવારણ કરનાર પરમ ભક્ત તે બંનેની ઉપર એક સરખે ભાત છે. * કમઠ પર દ્વેષ ભલે ન હે એવી સમતા ઘણુ ઉત્તમ જને પણ ઈષ્ટ માને છે અને યથાશક્તિ તેનું અવલંબન કરે છે, પરંતુ ધરણેની ઉપર રાગ ન થાય-પ્રેમ ન આવે તેની ભક્તિથી ચિત્ત સંતુષ્ટ ન થાય તેના ઉપર અમૃત ભરેલી દષ્ટિ પણ ન નાખવામાં આવે છે તે તદ્દન અસંભા. હકીકત છે, ન બની શકે એવી છે, છદ્મસ્થ મનુષ્યના ગ્રાહ્યમાં તો તે આવી શકે તેમ નથી. પરંતુ તે ઉગ છે, અપૂર્વ છે, અમાનુષી છે, દેવી છે ઈત્યાદિ જે ઉચ્ચ ઉપમા આપી શકાય તેને તે લાયક છે. એમાં તે સંદેહ નથી. કારણ જે ભક્તિમાન ઉપર આવી મધ્યસ્થ દશા હોય તે જ અભક્ત, પી, શત્રુભા વહન કરનાર ઉપર સમભાવ રહી શકે-તે વિના રહી શકે નહીં. જ્યાં ભક ઉપર, રાગી ઉપર, પ્રેમી ઉપર રાગદશા વર્તે છે ત્યાં તેથી વિપરીત વર્તનવાળ ઉપર ઘેડે અથવા વધતે અંશે અવશ્ય ષભાવ હેથજ. ભલે બહાર તેને દેખા ન આવે, તેવો ભાવ અન્યને જણાવા ન દે, મનને સંવરી રાખે પણ તે ભા -: ઉદભવ્યા વિના નો નજ રહે. એટલે સર્વથા દ્વેષ દૂર કરવા ઇચ્છનારે રાગી
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨૮
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
સર્વથા તજવોજ પડશે. રાગ તજાશે તેજ દ્વપ તજશે. રાગ ને શ્રેષમાં વધારે મુફિકેલ કાર્ય રાગને તજ તે છે અને તેથીજ પરમાત્માને વીતરાગ શબ્દથી બોલાવાય છે, વીતષ કહેવામાં આવતા નથી. કેમકે રાગ સર્વથા ગમે ત્યાં દ્વેષ તે ગયેલેજ સમજ. પણ શ્રેષ જાય ત્યાં રાગનો સર્વથા અભાવ ન સમજે. જે કે રાગ ને ઢષ એ બંને મિત્રો છે અને એ ઓછા વધતા થાય પણ સર્વથા તે સાથેજ જાય તેવા છે, તે પણ તેમાં મુખ્યતા રાગની છે અને તેથીજ રાગ કેશરી અને શ્રેષગજેન્દ્ર કહેવાય છે. ક્રિષને ગજેની ત્યારે રાગને કેશરીસિંહની ઉપમા આપવામાં આવેલ છે.
આવા રાગને સર્વથા ત્યાગ કરનાર–તેને કાયમને માટે આત્મગૃહમાંથી દેશવટો આપનાર પરમાત્માજ વિતરાગ કહેવાય છે. અને તેજ ખરેખરા દેવશાને લાયક છે–ખરૂં દેવત્વ તેમનામાં જ છે. રાગી દ્રષી એવા અન્ય દેવેમાં ખરું દેવપાયું નથી. રાગી દ્રષિી દેવનું દેવપણું કહેવા માત્ર અને અપકાલીન છે. તેને હજુ ભવભ્રમણ બાકી રહેલું છે, તેથી તેમની દશાને ફેરફાર થતાં વાર લાગતી નથી. એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં જતાં, માતાના ગર્ભમાં અશુચિના મધ્યમાં રહેતાં અને હલકી જાતિમાં જન્મ ધારણ કરતાં તેમનું દેવપણું સર્વથા નાશ પામી જાય છે ત્યારે વીતરાગ પરમાત્માનું દેવપણું કદાપિ કાળે પણ નાશ પામતું નથી– સર્વ કાળે એક સરખું જ ટકી રહે છે. આવા કારણેને લઈને જ અરિહંત પરમાત્મા દેવાધિદેવ કહેવાય છે. સર્વ દેવામાં તેઓ શ્રેષ્ઠ છે, ઉત્તમ છે અને પરમ પૂજ્ય છે.
આ એક નાની સરખી હકીકતમાંથી આપણે વીરપરમાત્માના હૃદયમાં રહેલે સમભાવ અવલોક્ય પીછા, તેના પર વિચારણા કરી, તેની ઉચ્ચતા સમજ્યા, એ પરમાત્માના આખા ચરિત્રમાંથી તે આવા સમભાવ ઉપરાંત અન્ય પણ ઉચ્ચ શ્રેણીવાળા અનેક ગુણો સમજી શકાય તેમ છે, જાણી શકાય તેમ છે, ઓળખી શકાય તેમ છે, તેનું પૃથકકરણ થઈ શકે તેમ છે અને તેવા દરેક ગુણવડે જ તેઓ પરમપૂજ્ય કહે વાયા છે, વંદાયા છે, પૂજાણ છે ને સોત્તમ મનાયું છે. આપણે પણ પૂર્વ પુન્યના મેગે એ પરમાત્માના વિશુદ્ધ શાસનને પામ્યા છીએ, એ પરમાત્માને દેવ તરીકે ઓળખ્યા છે, તેમના ઉચ્ચ ગુણે પર પ્રીતિ ઉત્પન્ન થઈ છે, ત્યારે હવે આપણે તેમની આજ્ઞાનું પ્રતિપાલન કરવું, તેઓ કહી ગયેલા. બતાવી ગયેલા, પ્રરૂપી ગયેલા માર્ગે ચાલવું એ આપણું પ્રથમ કર્તવ્ય છે. ખરી ભક્તિ આજ્ઞાનું પ્રતિપાલન કરનારની જ છે એમ સમજવું. જે પુત્ર પિતાની આજ્ઞા પાળે છે, તેને હુકમ ઉઠાવે છે તે જ તેને ખરે ભક્તિમાન પુત્ર છે. આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરનાર અને બીજી રીતે ભક્તિ કરનાર ખરો પુત્ર નથી. લેકિકમાં પણ તેના પુત્ર પર
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સદાચાર અને ધર્મ,
२२४. માટે આપણે પરમાત્માના ખરા ભક્ત ગણાવા માટે તેમની આજ્ઞાને યથાશક્તિ અનુસરવું અને જે આજ્ઞાને અનુસરી ન શકીએ તેને અનુસરવાની ઈચ્છા ધરાવવી; પરંતુ આજ્ઞાનું ઉલ્લુ ઘન તો કદાપિ પણ ન કરવું. આ પ્રમાણે વર્તવાથી આપણામાં પણ એ પરમાત્માની જે સમભાવ પ્રગટ થશે અને આપણે અનુક્રમે પરમાત્મસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરશે. આ લધુ લેખ વાંચીને જે ઉત્તમ છે તેવા સમભાવના ઈચ્છક થશે તેમના આત્માનું કલ્યાણ થશે અને આ લેખકને પ્રયાસ પણ તેટલે અંશે સકળ થશે.
કુંવરજી આણંદજી.
"सदाचार अने धर्म." श्रुतिस्मृत्युदितं सम्यनिवद्धं स्वेषु कर्मसु । धर्ममूलं निपेवेत सदाचारमतन्द्रितः ॥ . . आचारालभते द्यायुराचारादीप्सिताः प्रजाः । आचारादनमक्षयमाचारो हन्त्यलक्षणम् ॥ दराचारो हि पुरुपो लोके भवति निन्दितः । दःखभागी च सतनं व्याधितोऽल्पायुरेव च ॥ सर्वलक्षणहीनोऽपि यः सदाचारवान्नरः । श्रद्दधानोऽनसूयश्च शतं वर्षाणि जीवति ।। यद्यत्परवशं कर्म तत्तयत्नेन वर्जयेत् । यद्यदात्मवशं तु स्यात्तत्तत्सेवेत यत्नतः || सर्व परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं मुखम् । एतद्रियात्समासेन लक्षणं सुखदुःखयोः । यत्कर्म कुर्वतोस्य स्यात्परितोषोऽन्तरात्मनः । तत्प्रयत्नेन कुर्वीत विपरीतं तु वजयेत् ।। अधार्मिको नरो यो हि यस्य चाप्यनृतं धनम् । हिंसारतश्च यो नित्यं नेहासों सुखमेधते ।। नाधर्मश्चरितो लोके सद्यः फलति गौरिव । शनैरावर्तमानस्तु कर्तमलानि कुन्तति ॥ न सीवन्नपि धर्मेण मनोऽधर्मे निवेशयेत् । अगापिकाणां पापानामाश पश्यविपर्ययम ॥
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૦
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
सत्यधर्मायवत्तष शौच चैवास्मरेत सदा !
शिष्यांश्च शिष्याधर्मेण वाग्वादरसंयतः ।। પ્રિય વાંચક! * પ્રજાને ત્યાગ કરી બુનિ અને કનિમાં ના ધર્મના મૂળ ખાતા સદાચારનું પોતાના વર્તનમાં હાનિશ સેવન કરવું. 1. મનુષ્ય સદાચારથી દીર્ઘ જીવન, મનમાનતી પ્રજા, તથા અક્ષય ધન પ્રાપ્ત કરે છે. એટલું જ નહિ પણ સદ ચારના પાલનથી અપલક્ષણોને પણ નાશ થાય છે.
જે પુરૂષ દુરાચારી હોય છે તેની લેકમાં નિંદા થાય છે, અહર્નિશ તે દુઃખ ભગવ્યા કરે છે, રોગી રહે છે, અને અપાયુષવાળે થાય છે.
સર્વ લક્ષણ વિનાને હોવા છતાં, પણ જે માનવી સદાચારી નીતિમાનું ( Virtuous) શ્રદ્ધાળુ, ઈષરહિત, ( Without emulation ) હોય છે, તે દીર્ધાયુષી થાય છે. (તે સે વર્ષ જીવે છે)
જે જે કાર્યમાં પરવશપમાં હોય તેને હરકોઈ પ્રયત્નથી ત્યાગ કરે, અને જે આત્મવશ કાર્ય હોય તેનું પ્રયત્નપૂર્વક સેવન કરવું.
કારણકે પરવશતામાં સર્વ દુઃખ છે, આત્મવશ્યતામાં સર્વ સુખ છે. સુખ અને દુઃખનું આ ટૂંકમાં લક્ષણ છે એમ સમજવું (જાણવું).
જે કર્મ કરવાથી આપણે અંતરાત્મા પ્રસન્ન થાય તે કર્મ પ્રયત્નપૂર્વક કરવું અને તેથી વિપરીતને ત્યાગ કરે.
જે મનુષ્ય અધાર્મિક હોય છે, અસત્યથી જે ધન મેળવે છે, અને જે હમેશા હિંસામાં લાગેલ છે, તે આ જગતમાં કદીપણું સુખ પામતે નથી.
પૃથ્વીમાં રોપેલાં બીજની માફક, કરેલે અધર્મ પણ કંઈ તરત જ ફળ આપતે નથી, પણ ધીમે ધીમે અંકુર (Kieriution) ની માફક ફેલાઈને અધર્મ કરનારના મૂળને કાપી નાખે છે. - અધાર્મિક અને પાપી લે કેની તરતજ પાયમાલી થાય છે, એ ધ્યાનમાં લઈ, ધમાચરણ કરતાં દુઃખ પ્રાપ્ત થાય તે પણ મનને અધર્મમાં કદી જોડવું નહિ.
એટલા માટે સત્ય, ધર્મ, આર્યવૃત્ત અર્થાત્ સદાચાર (Gool ('onduct) અને ચ ( Purity or holiness ) ( આન્સર અને બાહ્ય પવિત્રતા ) માં સદા તત્પર રહેવું, અને વાણી હસ્તાદિ અવયવ, અને ઉદર એ ત્રને નિયમમાં રાખી’ શિષ્યને ધર્મનું શિક્ષણ આપવું.
છેવટ સર્વે “બન્યુ સદાચારી અને ધમી થાઓ ' એવી વિનંતિ કરી વિરમું છું. શ્રી જૈન બેગ હાઉસ ને ગુલાબચંદ મુળચંદ બાવિશી. ભાવનગર,
(ચુડા નિવાસી.) ૧ વાણી સત્ય બલવાવો નિયમમાં રાખવી, ડરતાદિ અવયવ અકાર્ય ન કરાવો
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુખપૃષ્ઠપરનો મહાન વાકાને ચડ્યું અને તેમાં રહેલું રહસ્ય.
૨૩
मुखपृष्टपरना महान वाक्यनो अर्थ अने
तेमां रहेलुं रहस्य.
ચાલુ વર્ષ થી આ માસિકની અંદરના પ્રથમ પૃષ્ઠ પર આપવામાં આવતાં શ્રી ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચ કથામાંહેના અમૂલ્ય વાક્યનો અર્થ સંસ્કૃત ભાષાથી અજ્ઞાત વાંચકો માટે આ નીચે આપવામાં આવ્યા છે અને ત્યારબાદ તેનું રહસ્ય દુકામાં સમજાવવામાં આવ્યું છે.
“હે ભવ્ય પ્રાણીઓ ! આ તમારું કેવું અજ્ઞાન? આ મોહ શે ? આ આત્માનું જ વંચન શું? આ આત્માની સાથે વેરભાવશે? કે જેથી તમે વિષયોમાં આસક્તિ રાખો છે, સ્ત્રીઓ પર મહ પામે છે, ધન ઉપર લાભ રાખે છે, સ્વજને ઉપર સનેહ કરે છે, યુવાવસ્થા ઉપર (તેને જોઈને) હર્ષ પામે છે, પિતાના (શરીર) રૂપ ઉપર સતેષ પામો છે, પ્રિય વસ્તુના સમાગમને પુષ્ટ કરે છે, હિત શિક્ષા ઉપર રોષ કરી છે, ગુણેને દૂષિત કરે છે, અમારી જેવાની સહાય છતાં પણ 'સન્માર્ગથી ભષ્ટ થાઓ છે, સંસારનાં સુખે પર પ્રીતિ રાખે છે, પરંતુ તમે જ્ઞાનનો અભ્યાસ કરતા નથી, દર્શન (સમકિત) ગુણનું પ્રતિપાલન કરતા નથી, ચારિત્રનું અનુષ્ઠાન કરતા નથી, તપ આચરતા નથી, સંયમ (ઇંદ્રિયદમન)ને 'અંગીકાર કરતા નથી, તથા આત્માને સદ્દગુણ સમૂહના પાત્રરૂપ કરતાં નથી. હે ભવ્ય ! આ પ્રમાણે વર્તવાથી તમારે આ મનુષ્ય ભવ નિરર્થક છે, અમારી જેવાનું સાન્નિધ્ય નિષ્ફળ છે, તમારા જ્ઞાનનું (સમજણુનું) અભિમાન નિપ્રયજન (નકામું ) છે, ભગવાનના દર્શનની પ્રાપ્તિ અકિંચિત્કાર ( કોઈ પણ કરી ન શકે તેવી ) છે, અને તેથી કરીને કેવળ તમારા સ્વાર્થને નાશ જ અવશેષ રહે 'છે, ( નાશજ થાય છે ) અને તે સ્વાર્થ બછતા તમારું અજ્ઞાનપણું જ જણાવે
છે, પરંતુ ચિરકાળે પણ વિષયાદિ માં સંતોષ થયે નહીં, તેથી તમારી જેવાને ' આ રીતે બેસી રહેવું યેગ્ય નથી, માટે તમે વિષયના પ્રતિબંધને હજી છે, વજને પરના સ્નેહાદિકને ત્યાગ કરે, ધન અને ઘર ઉપરના મમતારૂપ વ્યસનને છેડી દે, સંસારનાં મળરૂપી સેવાળને સર્વથા ત્યાગ કરો, બંગવાન સંબંધી (ભગવતે કહી તે) ભાવદીક્ષા ગ્રહણ કરે, જ્ઞાનાદિક ગુણસમૂહને સંચય કરે, તે ગુણસમૂહથી આત્માને પૂર્ણ કરે, અને જ્યાં સુધી અમે ત. મારી પાસે રહેલા છીએ, ત્યાં સુધીમાં તમે સ્વાર્થને સાધના થાઓ –સ્વાર્થ માપવામાં તપુર થઈ જાઓ, ”
આ મડ વાય અંદર પ્રથકાએ બહુ યુકિતથી અસરકારક રીતે આત્માને
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર૩ર
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
બેપ આપે છે. વાક્યરચના પણ બહુ સુંદર કરી છે. જેમ પરેપરે સમજાવે તેમ ભવ્ય આત્માને સમજાવ્યું છે. જેમ સદગુરૂ કેઈ અમુક ગ્ય જીવને ઉદ્દેશીને ખાસ કહિ તે રૂપનું જ આમાં કથન છે. ઉપકારી ગુરૂમહારાજ શિષ્યના એકાંત હિતની ખાતર તેનું સંસારીપણું છોડાવવા માટે ઉપદેશ આપે છે કે-“ભે ભદ્ર! આ તરું કેવું અજ્ઞાન ? આ છે મહ? આ પિતાના આત્માને ઠગવાપણું શું? આ આત્માનાજ વરી જેવી પ્રવૃત્તિ શી ?” આ પ્રમાણેનાં વચને સાંભળી શિષ્ય પૂછે છે કે-મહારાજ ! આમ આપ શા કારણથી કહે છે ? ” ગુરૂ કહે છે કે સાંભળ-“એમ હોવાથી જ તારી આવી અખ્ય કૃતિ સંભવે છે. જે ! તું દ્રિએના વિષયમાં આસક્ત થાય છે, સ્ત્રી માં મોહ પામે છે, ધનમાં જાય છે, સ્વજમાં સ્નેહ કરે છે, પિતાનું યવન જોઈને ખુશી થાય છે, પિતાનું રૂપ જોઈને તમાન થાય છે, પ્રિય વસ્તુના સંગની પુષ્ટિ કરે છે અને કોઈ હિપદેશ આપે તે તેના પર અથવા હિતશિક્ષા પર રોષ કરે છે, ગુણેને અથવા ગુણીને દ્વ કરે છે અને અમારી જેવા તારી પાસે છતાં પણ સન્માર્ગથી ભ્રષ્ટ થાય છે, સાંસારિક સુખમાં જાય છે, તે આ બધી આત્મવંચના નહીં તે બીજું શું છે? વળી તું અમારી આપેલી હિતશિક્ષામાંથી કાંઈ પણ કરતું નથી. સાંભળ! તને વારંવાર કહ્યા છતાં તું ગાનને અભ્યાસ કરતું નથી, સમકિત ગુણને આચ• રતા નથી, ચારિત્રને લગતા સામાયિક પસહ પ્રતિક્રમણદિ અનુષ્ઠાન કરતું નથી, તપ તપ નથી, ઇદ્રિને દમ નથી, અને તારા આત્માને સદ્દગુણવડે અલંકૃત કરતું નથી. આમ જે કર્યા કરીશ તે તારું આત્મહિત નહીં થાય.” “ત્યારે શું પશે? ” એવી શિષ્યની શંકાના ઉત્તરમાં ગુરૂમહારાજ કચ્છે છે કે-“તારે આ અન્ય મનુષ્ય ભવ નિરર્થક જશે, અમારી જેવાની પાસે રહેવું પણ નકામું થશે, કેમકે તેનું ફળ થવું જોઈએ તે થશે નહીં, તારા મનમાં “હું સમજું છું” એવું અભિમાન છે, પણ જે સમજણુને અંગે શુદ્ધ આચરણ ન થાય તે સમજણ બધી નકામી છે–ફોગટ છે. વળી તને પરમાત્માના દર્શન થયા તે પણ ફળ વિનાના થશે. આમ થવાથી તે માત્ર તારૂં સ્વાર્થભ્રષ્ટ થવાપણું જ બાકી રહેશે; અર્થાત્ તે પણ થશે અને તેથી તારું અજ્ઞત્વ-તારી મૂઈ જાહેરમાં આવશે. કેમકે દીર્થ કાળથી ભગવ્યા છતાં તને હજુ વિષાદિકમાં સંતેષ થતો નથી, તે પછી જ્યારે તેની તૃપ્તિ થવાનું છે? તેની તૃપ્તિ તે તેને તજશે ત્યારેજ થશે, ભગવ્યા કરવાથી તૃપ્તિ થવાની નથી. માટે તારી જેવાને હવે આમ બેસી રહેવું યુક્ત નથી.” આ પ્રમાણે સાંભળી શિષ્ય પૂછે છે કે-“હે મહારાજ ! આપ સત્ય કહે છે, મારી ઘણી ભૂલ છે, તે હવે ફરમાવો હું શું કરું ? ” ત્યારે ગુરૂ મહારાજ કહે છે કેતારે મહિત કરવું જ છે ને એમ . હવે અમે કહીએ તેમ કર પ્રથમ તે
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુખપૃષ્ઠપરના મહાન વાકયને અર્થે અને તેમાં રહેલું રહસ્ય. ૨૩૩ આ વિષને પ્રતિબંધ તજી દે, સ્વજન-સ્ત્રી-પુત્ર–પરિવારદિના સ્નેહને પરિહર. ધન, ઘર, હાર, હવેલી વિગેરે દ્રાદિકમાં મારાપણું ધારણ કરવાનું અનાદિ કાળથી વ્યસન પડયું છે તેને તજી દે અને છેવટે આ સર્વ સાંસારિક મેહજળ જે એકાંત મળરૂપ છે તે સર્વને તજી દઈ ભાવચારિત્રને ગ્રહણું કર, જ્ઞાનાદિ ગુણોનો સંચય કરવા માંડ અને તેના વડે તારા આત્માને પૂરી દે, એ પ્રમાણે તારે ખરા સ્વાર્થ અમે જ્યાં સુધી તારી પાસે છીએ ત્યાં સુધીમાં સાધી લે. અમારી હાજરીમાં જે - થશે તે થશે પછી થવાનું નથી. પછી તને કોણ કહેશે ? સૈ ડાહ્યો ડાહ્ય કહેશે
ને સંસારમાં વધારે ખુંચાડશે. સ્વાર્થ સાધકે તારી આજુબાજુ એકઠા થશે ને 'તને આત્મધર્મ ચકાવી દઈ, વ્યવહાર મુખ્ય ઠરાવી, તારી પાસે અનેક સાંસારિક કાર્યો કરાવશે. તારી વાહવાહ બેલશે, એટલે તું ફુલાઈ જઈશ અને તેઓને જ તારા હિતેચ્છુ ગણીશ. પરંતુ વાસ્તવિક રીતે એ બધાજ તા ૨ શત્રુઓ છે, તે અમારા વિના તને કોણ સમજાવશે. કટુ આષધ માતા સિવાય બીજું કઈ પાતું નથી તેમ ખરા ગુરૂ સિવાય ખરૂં હિત જે આરંભમાં કટ પણ પરિણામે મિષ્ટ છે તે બીજુ કોઈ કહેતું નથી અમારા હૃદયમાં તારી કિંચિત્ યેગ્યતા ભારી છે, તું ધારશે અને પ્રયત્ન કરશે તે આત્મહિત કરી શકશે એમ અમને જણાય છે તેથીજ તને ઉદ્દેશીને આટલું કહેવા પ્રયાસ કર્યો છે. જે તારે નીકટસંસારી ઠવું હોય...પિતાના આત્માનું હિત કરવું હોય, તેને ઠગ ન હોય, તેના હિતસ્વી કહેવાઈને તેને વરીની ગરજ સારવી ન હોય, તે તારૂ બેટું ડહાપણું તજી દઈ અમે કહીએ છીએ તે માગે ગમન કર. તારૂં યાવન, રૂપ, લાવણ્યાદિકનું અભિમાન કેટલા વખત ટકવાનું છે? તેની સ્થિરતા કયાં છે? યાવન કેનું કાયમ રહ્યું છે? રૂપ વ્યાધિઓની પાસે કેટલે વખત ટકી શકે તેમ છે ? કાચી માટીના પિંડ ઉપર તને શે વ્યર્થ મેહ થયે છે ? તે સર્વે તજી દેવા એગ્ય છે. કદિ મેહના આવે. શને લઇને તું તેને નહીં તજે તે પ્રાંતે તે તે તને તજી દેવાનાજ છે. તારે ને એને સંગ કાયમ રહેવાને નથી-કેઇને રહૃા નથી તું તારી નજરે જગતનું વિનાશીપણું જુએ છે છતાં તેમાં અખંડપણની બુદ્ધિથી તેને વળગી રહે છે, એમાં તારી ભૂલ થાય છે. માટે જે આત્મહિત કરવાની ખરી ચીવટ થઈ હોય તે એ સર્વ સાંસારિક ઉપાધિ તજી દઈ પરમાત્માએ કહેલા અને અમે તને બતાવેલા માર્ગે ચાલ, ગૃહસ્થાવાસ છેડી દઇ ચારિત્ર ગ્રહણ કર અને જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત ત્રાદિ આત્માના અવિનાશી ગુણ મેળવવા તત્પર થા.” આ પ્રમાણેને ભવ્ય જીવ પ્રત્યે સદ્દગુરૂને પરમ ઉપદેશ છે તે આ મહાવાકયની અંદર પ્રદર્શિત કરેલ છે.
ઇત્યલમ
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૩૪
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધમ પ્રકાશ
पुस्तक प्रसिद्धिनो वास्तविक उपयोग.
હાલમાં શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, શ્રી જૈત આત્માન દસભા, ઝવેરી દેવચ'દ લાલભાઇ પુસ્તકે દ્વાર કુંડ, શેઠજી મનસુખભાઇ ભગુભાઇ વિગેરે તરફ્થી અનેક ઉત્તમ ઉત્તમ ગ્રંથા મૂળ અને ટીકા સહિત શુદ્ધ રીતે છપાઇને બહાર પડવા લાગ્યા છે. તેની અંદર મુનિ મહારાજની શુદ્ધતાને અંગે ખાસ મદદ હાવાથી બહુાળે ભાગે બહાર પડતા ગ્રંથે સારી રીતે શુદ્ધ થયેલા ટષ્ટિગત થાય છે. આ કારણથી તેને લાભ લેવાનું કામ પણ વૃદ્ધિંગત થયુ' છે; કારયુકે શુદ્ધ પ્રતિ મળવાની મુશ્કેલીએ તેમજ અભાવે ઘણા ગ્રંથો તે વાંચવામાંજ આવતા નહેાતા, કેટલાક અભ્યાસ કરવા લાયક ગ્રંથોના અભ્યાસ કરી શકાતા નહેાતે, તે હવે વધવા લાગ્યો છે. સાધન સતાષકારક મળવાથી કાર્ય સિદ્ધિ થવામાં સહેલાઇ થઇ છે. વળી ઉપર જણાવેલ 'સ્થાએ વિગેરે ઘણે ભાગે તેના તરફથી બહાર પડતા ગ્રંથ મુનિમહારાજને ભેટ તરીકે આપે છે. તે કારણુથી પણુ સગવડ વધેલી છે. પરંતુ તેની અંદર એક એવી વ્યવસ્થા થવાની જરૂર છે કેદરેક મુનિસમુદાયના અગ્રો મહાત્માએ પેાતાના તમામ સાધુ સાધ્વીને એવા ખાતા તરફ પત્ર લખો લખાવીને સ્વેચ્છાએ તેવા ગ્રંથે મગાવવાનુ``ધ કરી દેવુ જોઇએ અને પતયે!તાના સમુદાયમાં, જે ગ્રંથ બહાર પડે તેના જેટલા અભ્યાસી હાય-અભ્યાસ કરી શકે તેમ હાય તેટલી નકલે મગાવવી. અને પેાત ચેગ્ય મુનિને આપવી. આમ થવાથી, મુનિએમાં સ્વતંત્રતા વધતી જાય છે, ગુ રૂનુ' આધીનપણું ઘટતું' જાય છે તેમાં અટકાવ થશે અને ગ્રંથની યાગ્યતાવાળા મુનિ કે સાધ્વીને તેના લાભ મળ્યા વિના નહીં રહે. અત્યારે ખડ઼ેળે હાથે ગ્રંથ ભેટ અપાય છે છતાં કેટલાક તેના ખપી સાધુ સાધ્વી રહી પશુ જાય છે, તેમ ન ખતે એવી કોઇપણું પ્રકારની વ્યવસ્થા થવાની જરૂર છે. ગુરૂ મહારાજ તરફના પ્રતિબંધ સિવાય સસ્થાએ તરફનો અટકાવ ઉલટા તે તે સ`સ્થાએ વિગેરે ઉપર મુનિરાજને અભાવ ઉત્પન્ન કરનાર થઇ પડે છે. વળી દરેક મુનિએ પત પેાતાની માલેકીનું પુસ્તક ન્તુદુ' કરવા લાગ્યા છે. તેથી પશુ આ બાબતમાં સવેળા પોતપોતાના સમુદાયને માટે અગ્રણી ગુરૂમહુારાજે લક્ષ આપવાની જરૂર છે,
આ પ્રસંગે છપાવનારને માટે પણ એ શબ્દ કહેવાની જરૂર લાગે છે.-એક તા એ કે ઉત્તમ ગ્રંથ છપાવીને તેનું સુપાત્રે દાન આપવાથી પરમ લાભ પ્રાપ્ત થાય છે તેમજ શુદ્ધ ગ્રંથના ઉદ્ધાર થવાથી જ્ઞાનની પણ ભક્તિ થાય છે તે ખરેખરી વાત છે. પરંતુ જો તેની આશાતના તરફ ષ્ટિ બવામાં ન આવે-આંખ આડા કાન કરવામાં આવે તે તેથી ઉધાર બાજી પણુ વખતે વીત્યા ભવ્ય છે. માં લેસ ! પ્રશ
તેના
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હાલમાં ચાલતી લડાઈ અને તેને અંગે ઉપજતા વિચારે.
રરૂપ
વિગેરેને પ્રેસવાળા તરફથી ગેરઉપયોગ ન થાય-અશુચિ સ્થાનમાં ન જાય-રસ્તામાં ન રખડે અને બીજી અઘટિત વ્યવસ્થા ન થાય તેને માટે સાવચેતી રાખવાની ખાસ જરૂર છે. બીજી બાબત શુદ્ધતા તરફ દષ્ટિ રાખવાની છે. જો તેમાં ગફલત થશે તે પછી છપાયેલ ગ્રંથેની પાંચ, પાંચસે કે તેથી ઓછી વધતી નકલે કોઈ સુધારવાનું નથી અને અશુદ્ધ ગ્રંથ ફેલાવાથી ઉલટો ગેરલાભ થવાને પણું સંભવ છે. આ હકીકત ખાસ કરીને જામનગરવાળા પંડિત હીરાલાલ હંસરાજ તરફથી છપાઈને બહાર પડતા ગ્રંથને અંગે લખવાની જરૂર પડી છે. તેના છપાવેલા લેક પ્રકાશના પહેલા વિભાગમાં અર્થની અંદર કેટલાક અર્થ તદન ખેટા લખ્યા છે, પ્રવચનસારોદ્ધાર ગ્રંથની અંદર તેમજ પંચસંગ્રહની અંદર પંક્તિઓની પંક્તિઓ મુકી દીધી છે અને બીજી પણ પારાવાર અશુ દ્વિઓ દષ્ટિએ પડે છે. હું આશા રાખું છું કે કોઈ વિદ્વાન તેનું અવલોકન કરીને તે બહાર પડશે. આ દષ્ટાંત એટલા માટે આપવાની જરૂર પડી છે કે હદ ઉપરાંત કિંમત લેવી છતાં વસ્તુ સારી ને શુદ્ધ ન આપવી તે તે સ્પષ્ટ અન્યાય જાય છે. એવી ગફલત તે પ્રકારનું કામ કરનારી સંસ્થાઓ જેઓ હાલ સંતોષકારક કામ કરે છે તે હવે પછી પણ ન કરે. આ હકીકત દેદ્દઘાટન બુદ્ધિથી નહી પણ હિત બુદ્ધિથી લખવામાં આવેલ છે. તેના પર ધ્યાન આપવું ન આપવું તે પિતપોતાની મરજી ઉપર છે. હાલ તે આટલું લખીને વિરમું છું. જીજ્ઞાસુ..
हालमां चालती लडाइ अने तेने अंगे
उपजता विचारो.
હાલમાં યુરોપની અંદર મહા ભયંકર લડાઈ ચાલી રહી છે. જેને અંગે અત્યાર સુધીમાં લાગે મનુબેને સંહર થઈ ચુક્યું છે અને હજુ કેટલે સં. હાર થશે તે કલ્પનામાં આવી શકતું નથી. બંને બાજુનુ લાખોની સંખ્યામાં લશ્કર મળેલું છે. તે પના ગેળા અને અસહ્ય ગોળીઓના પ્રહારવડે સંખ્યાબંધ મનુષ્યોના પ્રાણ લેવામાં આવે છે. આવી મોટી સંખ્યામાં સેંકડો વર્ષો થયા લડાઈ થયાનું ઈતિહાસ કહેતું નથી. આમાં એક બાજુ રાજ્યભ અનિવાર્ય ઉત્પન્ન થાય છે. બીજી બાજુ માત્ર બચાવ કરવા માટે જ ઉતરવું પડયું છે. એક બાજુની આગેવાની માત્ર જર્મનીની જ છે, જે કે પ્રારંભ આસ્ત્રીયાના રાજ્યથી થયેલ છે. સામી બાજુ તેનાથી બચવા માટે કરેલા પ્રયાસમાં પ્રથમ નાનું સરખું બેલજીયમનું રાજ્ય તે પહેલે સપાટેજ કચડાઈ ગયું છે. હવે કાન્સ ને ઇંગ્લોડના જૈ જનની સાથે થયા છે. જી બાળ રૂશિઆ પણ જર્મન ને આ
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 જૈનધર્મ પ્રકાશ. સ્ત્રીયાને દબાવ આવે છે. લડાઈ એવા પ્રકારની ચાલે છે કે જે દયાળુ અંતઃકરણથી જોઈ અથવા સાંભળી પણ શકાય નહીં. હિંદુસ્થાનમાંથી પણ તે લડાઈમાં ભાગ લેવા મોટી સંખ્યામાં લશ્કર ગયેલું છે. આ લડાઈને પરિણામે જર્મન શહેનશાહ કાંઈ પણું લાભ મેળવે તે સંભવ અંશે પણ નથી. આ હકીકત તેને સમજવામાં પણ હવે તે આવેલ હશે; પરંતુ પ્રથમ લેભ અને હવે માન મારી નાખે છે. પિતાનું માન જાળવવા માટે લાખો કિમતી પ્રાણ લેવાય છે. પાપ શું વાત છે તે તે જડવાદીઓના લક્ષમાં પણ કયાંથી આવે? પરભવ માનવામાં ન આવે ત્યાં એનીતિને કે અસંખ્ય મનુષ્યની હિંસાને બદલે આપલે પડશે-ભગવ પડશે તે વાત ખ્યાલમાં પણ ક્યાંથી આવે ? એ તે જ્યારે જીવ, કર્મ, પુષ્ય, પાપ અને પુનર્ભવ વિગેરે માનવામાં આવે ત્યારેજ ખ્યાલમાં આવે તેમ છે. આવા અસંખ્ય મનુષ્યના પ્રાણ લેવાથી, લેવરાવવાથી, લેનારની પ્રશંસા કરવાથી એ ઉતકટ કર્મબંધ થાય છે કે તેના ફળની વ્યાખ્યા કરી ન શકાય. આપને પ આ લડાઈ એક પ્રકારના કર્મબંધનું નિમિત્ત થઈ પડી છે. કારણ કે પ્રથમ તે મહા વિકથા શરૂ થઈ છે. લડાઈને સમાચાર વાંચવા કે જાણવાને પ્રાયે દરેક માનુસ ઉત્સુકતા ધરાવે છે. તે જાણ્યા પછી બીજાને કહેવાની ઈચ્છા થયા વિના રહેતી નથી, અને તે કહેતાં કહેતાં અમુકની જીતથી અને અમુકની હારથી આ નંદ અથવા શેક થયા વિના રહેતું નથી, અને જણાવ્યા વિના પણ રહેવાતું નથી. એવી લાગણી ઉદ્દભવે એ પણું સ્વાભાવિક છે, કારણ કે આ લડાઈમાં - પણ માયાળુ સરકાર ભળેલી હોવાથી આપણે પણ તેમાં કેટલેક સ્વાર્થ સમાચેલે છે. પરંતુ જેમાં આપણા વિચાર કશા કામના નથી, જ્યાં આપણે વિચારની કશી ગણુના નથી, ત્યાં સુજ્ઞ અને અનર્થદંડથી ભય પામતા જેને કદિ પણ તેની અનુમોદના થાય તેવા અથવા કઈ પણ પ્રકારના કર્મબંધ થાય તેવા વિ. ચારે પ્રગટ કરતા નથી. જીભને વશ રાખે છે એટલું જ નહીં પણ મનને પણ વશ રાખે છે. અત્યારે તે આપને એકાંત દયા ઉપજાવે તે વિષય છે. બંને બે મહાન કર્મબંધ કરી દુર્ગતિના ભાજન થાય તેમ જણાય છે, તે કોઈપણ રીતે ન થાય, લડાઈ વહેલી શમી જાય, પરસ્પર સમાધાની થાય, પછી પ્રથમ હતી. તેવી શાંતિ સર્વત્ર પ્રસરે, પાપના કારણે ઘટે, વિકથાના નિમિત્તે ઓછા થાય તે જ વિચારવા લાગ્યા છે. અનતાનુબંધી જે તીવ્ર લેભ અથવા તીવ્ર માન શું કરે છે તે અત્યારે જોઈ શકાય છે, જે પૃથ્વી સાથે આવવાની નથી, કેઈની સાથે ગઈ નથી અને કાયમ એક સ્વામી ધરાવે તેવું સતિત્વ જેનામાં સંભવિત જ નથી તેવી પૃથ્વીને માટે આ સંહાર કરે તે કેવળ અજ્ઞાનનેજ વિલાસ છે. હાલ તે જેમ બને તેમ સત્વર વિગ્રહ શાંત થાય એમ છિી આ લઘુ લેખ બંધ કરવામાં આવે છે. For Private And Personal Use Only