________________
હાય, પરંતુ જ્યારે કંઠીનુ' તમામ સાનુ` યથાવત દેશ ઉતયુ છે તેા પછી કડીના સન થા નાશ કર્યાથી આની’ શકાય ? આ ચર્ચાથી એટલું" તા તમને ચીને સ્પષ્ટ થયુ હશે કે કંઠી નાશ માકાર પૂરતાં જરૂર થયા અને દારાની ઉત્પતિ દેારાના આકાર પૂરતી જરૂર થઈ, પરંતુ બન્નેના સમૂળા નાશ નથી થયા; કારણ કે સેાનું તે। મન્નેમાં રહેલુ છે અને એ એક જ સુવણુ છે. આ રીતે કંડી અને દેશ અને મુખ્શ ના આકાર ભેદો સિવાઈ કંઈ નથી.
એક સાથે કહી શકાતા નથી, જે દષ્ટિબિંદુથી ' તમે વસ્તુને, દ્રવ્યને, પદાથ ને જુઓ તે દૃષ્ટિબિંદુ તત્કાળ પૂરતું સાચુ પણ એને ભથ એમ નહિ કે ખીજા દૃષ્ટિબિંદુ ખાટા છે. આ જિદ્ધાંતાનુસાર ભાત્મા સવ થા નિત્ય નથી અને સત્રથા અનિત્ય પણ નથી. એક દ્રષ્ટિએ વ્યાત્મા નિત્ય છે, જ્યારે બીજી દષ્ટિએ સત્યા અનિત્ય પણ છે. આવી રીતે ભગવાન મહાવીરે નયવાદ દ્વારા મતમતાંતર। વચ્ચે સહિષ્ણુતા સ્થાપી અને પારસ્પરિક વૈમનસ્યને દૂર કર્યુ. ભગવાનની આ સર્વોપરી સેવાની માંકણી થઈ શકે તેમ નથી. વતમનમાં વિચારાનું યુદ્ધ ભીષણું રૂપમાં માંલી રહ્યુ છે. ફ્રાઈ પણ વાદ, વિચારસરણી, અંત, માન્યતાના એક જ ઋભિગમ છે કે અમે સાચા અને તમે ખાટા. આથી સધÖના કાતિલ ઝેર રેડાઈ રહ્યા છે. જેને નહિવત કરવાની કામગીરી ભગવાન મહાવીરે પ્રરૂપેલ ` નયદાદના અમૃતવારનુ સિ’મન જ કરી શકે એમ છે. વાણીના તે વર્તનના યુદ્ધની ભીતરમાં વિચારતુ* યુદ્દ જ કામ કરી રહ્યુ હાય છે. આ વિચારયુદ્ધને ખાળવા નયવાદ સિવાયનું કાઈ હથિયાર કામ આપે એમ નથી.
|
મા પ્રમાણે આપણે એક પુરૂષના દાખલા લઇએ. એક પુરૂષ પિતા, પુત્ર, પતિ, સસરા, સેવક, મિત્ર-બંધુ' જ છે. એનામાં મા બધા મશાલા છે. કાઇ એ સમયે એ પિતા છે-પુત્ર માટે તે ન્યારે એ પુરૂષના પિતા એને મેલાવતા હેય ત્યારે હૈં એના પિતાને પુત્ર છે. પત્નીના સબંધ પૂરતા છે પતિ પણ છે. ામ દરેક અંશ, ધર્મ ગુણુ એનામાં રહેલા છે. એ ઢાંઇ એકલા પિતા જ છે ચેવું નથી. આ નમવાદ જ થયા, હાથીના જ દાખલા યા. હાથી એ ક્રષ્ઠિ એકલુ પુરૂંછડુ' નથી, તેમજ એ ક'ઈ, એકલા પગ પણ નથી તથા એકલી સૂંઢ પણ નથી. આ બધાના સમુચ્ચય એનું નામ હાથી, મા હકીકત પણ અનેકાંતવાદનું જ પુરસ્કરણ કરે છે,
નયવાદના વકતવ્યને હજી પણ સ્થુલ દૃષ્ટાંત દ્વારા જરા વિશદતાથી અને વિસ્તારથી સમજવા એક વધુ
પ્રયાસ કરીએ.
નયવાદ આપણુને સમન્વય કરાતુ શીખવે છે. કાઈ એક અંશ પકડીને એ એક અશ જ સાચા અને ખીજા બધા ખાટા એવું એ કહેતા નથી, વસ્તુને મને પાસા છે. અનેક ધર્મો છે, અનેક ગુણ છે. અને દૃષ્ટિબિંદુઆથી એ જોઈ શક્રાય છે. પ્રાપ્ત એક જ દૃષ્ટિ બિંદુ સાચા અને ખીજાં બધા દષ્ટિ દુઆ ખાટા આસ કહેવું;, ખામ માનવું એ હઠાગ્રહ છે. સ્યાદ્દમસ્તિ, યાન્નાસ્તિ, સ્યાદવકતવ્ય જેવા કથના દ્વારા આ ખાખત
વ્યકત કરાય છે.
·
હું સાચા છું, તું પણુ સાચા છુ' અને તે પણ લાગે છે. એમ કહી નયવાદ આપણને સંશયની જાળમાં કસાવે છે એવા આક્ષેપ કરી ભૂતકાળમાં જૈનેતર પદ્મતેએ અને વિદ્વાનેએ તથા વત યામાં વૈજ્ઞાનિકાએ - પશુ એની મજાક ઉડાવી હતી, પરંતુ જૈનધમ ના ઈતર સિદ્ધાંતાની સહ્રતા વિજ્ઞાને જેમ પાછળથી સિદ્ધ કરી સાપ્તાહિક પૂર્તિ ; ન
ઉત્પાદય, ધ્રૌવ્યયુત'સત',' એ સૂત્રાનુસાર દરેક પદાર્થને ઉત્પતિ, નાશ અને સ્થિતિ વળગેલાં છે, એટલે પદાર્થને ત્રણ દષ્ટિથી જોવા જોઈએ. સાનાની એક કઠીને મનમાં ધારા, એને ભાંગીને ઢારા બતાવ્યા ત્યારે કડીને નાશ થયે અને દારા ઉત્પન્ન થયા એ છાપણે જોયુ, કંઠી ભાંગીને તે તમામ સોનાના બનાવેલા દારા તદ્ન નવી જ વસ્તુ ઉત્પન્ન થઈ એચ નહિ જ કહી શકાય. દારાને તદ્ન નવા ઉત્પન્ન થયેલા ત્યારે જ માની શકાય કે કઠીની ક્રાઇપણ વસ્તુ તે દેારામાં આવી ન હાય, પરંતુ જ્યારે કંઠીનું તમામ સાનુ દારામાં માવી ગયું છે, માત્ર કંઠીના ાકાર જ બદલાયા છે તા પછી દેારાને સમ નવીન ઉત્પન્ન થયેલે કેમ કહેવાય ? કરીને! સવથા નાશ ત્યારે જ માની શકાય
કે જ્યારે કંઠીતી ક્રાઈ પશુ ચીજ નાશથી બચી ન |
1
૨૩૨
