Indian Antiquary Vol 42

Author(s): Richard Carnac Temple, Devadatta Ramkrishna Bhandarkar
Publisher: Swati Publications

Page 263

SEPTEMBER, 1913.J
SOME MAXIMS OR NYAYAS
251
शशविषाण etc.). The proverbis referred to in Syalvadi.finjuri (Chai. Sk. Series),p. 104-कि-चामी विशेषाः सामान्याद्भिन्ना भभिन्ना वा भिन्नाश्चन्मण्डकजटाभारानुकाराः।
प्रासादवासिन्याय-the maxim of those living in a palace. It is mentioned and fully explained in Patanjali's Mahabhashya, on the satra मुखनासिकावचनोऽननासिकः (Nirnay Sagara ed.. pt. I., p., 166). The point in question is that the Anundsikas may be either called mukhavachang or ndsikdvachana, becanse they are both; thus any one of the words mukha or ndsikd being sufficient for the purpose in the sutra, just as those who live both on the ground and in a palace may be called either prásadavdsinah or bhdmi-vdsinah. The passage in the Mahdhhashya, which is quite intelligible by itself, runs thus:-मुखमहणं शक्यमकर्तुम् । केनेशनीमुभयवचनानां भविष्यति । प्रासादवासिन्यायेन । तद्यथा-केचित्पासादवासिनः केचित् भूमिवासिनः केचिदुभयवासिनः ! तब ये प्रासास्वासिनो गृह्यन्ते ते प्रासादवासिग्रहणेन | ये भूमिवासिनो गधन्ते ते भूमिवासिमहर्णन | ये भयवासिनो गृह्यन्त एव ते प्रासातवासिमहणेन भूमिवासिपहणेन च। एवमिहापि केचिन्मुखवचनाः केचिन्नासि कावचनाः केविनुभयवचनाः। तब ये मुखवचना ग धन्ते ते मुखमहणेन । ये नासिकावचनागृह्यन्ते ते नासिकाग्रहणेन | ये उभयवचना गृह्यन्न एव ते मखमहणेन नासिकामहणेन च ।
क्रियाविभागादिन्याय is a maxim of a more technical character, and is based on the well-known principle of the Naiyayikas, stated in the words क्रिया, क्रियातो विभागः, विभागात्पूर्वदेशसंयोगनाशः उत्तरदेशसंयोगोपत्तिश्च. From activity there arises a disjunction, which leads to a destruction of the conjunction with the former place, ultimately resulting in the production of a conjunction with a new place. This maxim is referred to by way of illustration by Sridhara in his Nydya-kandali (Vir. Sk. Series) p. 33, thus-शरीरारम्भे परमाणव एव कारणं न शुक्रशोणितसन्निपात क्रियाविभागाादन्यायेन तयार्विनाशे सत्युत्पन्नपाकजे परमाणुभिरारम्भात्. So also on the next page of the same book we have अवृष्टवशात्तत्र पुनर्जठरानलसम्बन्धात् कललारम्भकपरमाणुषु क्रियाविभागदिन्यायेन कललशरीरे नष्टे समुत्पन्नपाकः कललारम्भकपरमाणुभिरदृष्टव शासनातक्रियैराहारपरमाणुभिः सह सम्भूय शरीरान्तरमारभ्यते.
So far the nykyas not mentioned in the Laukika-nyáydrijali. Now I proceed to add some more passages illustrative of the nyayas alreadly mentioned therein.
सन्दीपसुन्दन्याय is mentioned in Tarlrabhasha (edited with the com. Nyayapradipz at Benares (p. 188), in the section dealing with Sabdt. तत्राद्यमध्यमशद्वाः कार्यशदनाश्याः । अन्त्यस्तूपान्त्येन उपान्त्यम्स्वम्त्येन सुन्दोपसुन्दन्यायेन विनश्थेने । The nyaya is also mentioned in Syade adamarijari (Oh. Sk. Series.). p. 190. परस्परस्मा ध्वंसन्ते विनाशमुपयान्तीत्यवंशीला: सुन्दोपसुन्दवादिति परस्पर वंसिन :
घहकटीप्रभातन्याय is mentioned in Syadradamanjari (Ch. Sk. Series), p. 83-कर्मजन्येच त्रिभुवनवैचित्र्येऽपि विशिष्टहेतु कविटपष्टिकल्पनायाः कष्टकालवावस्मन्मतमेवाङ्गीकृतं प्रेक्षावता। तथा चायातोऽयं घट्टकुट्यां प्रभातमिति न्याय :
अर्धजरतीयन्याय is referred to in Mitabhashint, the commentary on Sivaditya's Saptapadarthi (Vit., Sk. Series), p. 26-ननु तर्कादीनां यदि संशयेऽन्तर्भावस्तहि तल्लक्षणेनैव तेषां लक्षितस्वान् न पृथग्लक्षणाभिधानं युक्तम् । अन्तर्भावणीयतकोदिज्ञानाय तल्लक्षणमिति चेचूहादेरापि तहाच्यं नार्धजरतीयन्यायो युक्त : The spirit of the nydya is quite clear here. It means that if a principle is to b: applied, it should be applied uniformly to all cases and not partially. The p a per is also referred to in the same Bense in syatrademaijari (Oh. Sk. Series), p. 46-तत्किमिदमर्धजरतीयं यष्यादित्रय एव सत्तायोगी नेतरत्र त्रय इति. Sankarachirya also rekers to it in his bhashya on the Chhandogya Upanishad (Anand. Sk. Series), p. 257, thug-तुल्ययोर्विज्ञानार्थयोः प्रमप्रतिवचनयो: प्रकरणस्य विज्ञानार्थत्वादर्घजरतीयो न्यायो न युक्तः कल्पयितुम् । ।
Very similar in meaning to this nydya is the stuia . which is thus referred to by Sridhara in his Nydyakundali, the commentary on Prasastapddabhishya (Vix., Sk. Series) p. 6 किच प्रयोक्नुरन्विते व्युत्पत्तिः श्रोतुश्चानन्विते भन्यव्युत्पत्यान्यो न पाद्वार्थ प्रत्येति । ततश्च मधुकररावस्थानन्वितार्थत्वमन्वितार्थत्वं च पुरुषमेवेनेत्यर्धवेशसमापतितम्.
शऊपाहिकान्याय is referred to in the same book (p.59)- यस्याः सज्ञाया बिना निमित्तेन शुजनाहिकया संकेतः सा पारिभाषिकी यथायं देवदत्त इति.
अन्धगजन्याय which Col. Jacob had not mst with in literature for a long time, is referred to in Salvadamarijart in two places-नहि क्वचिस्काचिकेनचित्सामान्य विशेषविनाकृतमनभूयते विशेषा वा सहिनाक्रुताः केवलं दुर्नयप्रभावितमतिव्यामोहवशावेकमपलप्यान्यतरव्यवस्थापयान्ति बालिशाः सोऽयमन्धगजन्याय:। (p. 107, Ch. Sk. Series); अनन्तधर्मात्मकस्य वस्तुनः सर्वनयाभकेन स्याद्वादेन विना यथावद ग्रहीतुमशक्यस्वादितरथाऽन्धगजन्यायेन पल्लवमाहिताप्रसङ्गात् । (p. 160)