Haim Sanskrit Dhatu Rupavali Part 03

Author(s): Dineshchandra Kantilal Mehta
Publisher: Ramsurishwarji Jain Sanskrit Pathshala

Page 375

હૈમ સંસ્કૃત ધાતુ રૂપાવલી
(૩) તા અને તવત્ પ્રત્યયના 7 નો નીચેની બાબતોમાં ન થાય. (૧) TM સિવાયના દીર્ઘ હૈં કારાન્ત ધાતુઓ, તૂ વગેરે ધાતુઓમાં (ત્તિ પ્રત્યયમાં પણ થાય) (૨) મણ્ સિવાયના ટ્ર્ અને ર્ અંતવાળા ધાતુથી, તે વખતે ધાતુના ર્ નો પણ ૬ થાય. (૩) ચોથા ગણના સૂ તૂ, ટી, ધી, મી, રી, તી, ડી, વ્રી ધાતુથી (૪) બ્રા અને ધ્યા સિવાય આકારાન્ત ધાતુ આ પૂર્વે અંતસ્થા વ્યંજનવાળો હોય તો પણ. (૪) તા કારાદિ કર્ (અવિકારક) પ્રત્યયો પર છતાં
૩૪૨
(૧) દ્દો, સો, મા, સ્થા, ના, પા, હા, ધાતુના ઞ, નો રૂ થાય. (૨) છો અને શો માં વિકલ્પે રૂ થાય.
(૩) થા ધાતુનો દ્ઘિ થાય. વા સંજ્ઞક ધાતુનો ત્ થાય.
(૪) યમ્, રમ, નમ્, મ્, હન્, મન્ અને તનાલિ ધાતુના અંત્ય વ્યંજનનો લોપ થાય.
(૫) હન, સન, નન, ધાતુમાં મૈં નો આ થાય.
(૫) પહેલા ગણના યજ્ઞાતિ [યત્, વ્હે, વે, હે, વર્, વહુ, શ્વ, વર્, વસ્ તથા વર્ (ગ.ર.)] આટલા ધાતુમાં સંપ્રસારણ થાય.
(૬) ત્તા પ્રત્યય વિષયી નિયમો :
(૧) ધાતુથી સેટ્ ત્વા કિત્ જેવો થાય નહિ.
(૨) ર્ અને ય ્ ધાતુથી ત્વા કિત્ થાય નહિં.
(૩) ક્ષુષ, વિત્તા, ખ્, મૃત્, વત્ અને વસ્ ધાતુથી સેટ્ ા કિત્ થાય. (૪) તૂં, વિદ્, મુ, પ્ર ્, સ્વપ્ અને પ્રધ્ ધાતુથી ત્વા પ્રત્યય કિત્ થાય છે.
(૭) ત્વા, તે અને તવત્ પ્રત્યય પૂર્વે યથાયોગ્ય રૂ થાય, વેર્ ધાતુમાં ત અને તવત્ પૂર્વે હૈં થાય નહિં.