________________ ગુજરાતનાં જૈનતીર્થો : કબીરપરામાં શ્રી શાંતિનાથજીનું દેરાસર છે, જ્યાં 30-35 જેનેની વસતિ છે. આ રીતે ભરૂચ શહેરમાં સુંદર દેરાસર. ઉપાશ્રયે આદિ ધર્મસ્થાને આજે પણ તેના પૂર્વકાલીન ગીરવમાં વધારો કરી રહ્યાં છે. શહેરમાં અન્યાન્ય દર્શનીય એતિહાસિક સ્થાનોમાં જુમ્મામજીદ ગણાય છે, જે મજીદ પૂર્વકાળમાં જેનમંદિર હોવાના પૂરાવા રજુ કરે છે. કુમારપાળ મહારાજાના સમયમાં જે “શકુનિકા વિહાર મંદિર તૈયાર થયેલું તે અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીના કાળમાં મજીદ રૂપે બની ગયાની સંભાવના છે. આ અંગે પુરાતત્વના વિદ્વાને પણ એક મતે કબુલે છે. તેઓ કહે છે, ઈ. સ. ૧૨૯૭માં અલ્લાઉદ્દીન ખીલજીએ ગુજરાત સર કર્યું, એ સમયે ભરૂચ પણ મુસલમાનોના હાથમાં ગયું. તેઓએ ગુજરાતમાં ઘણે સ્થળે હિન્દુ અને જૈન દેવાલને મરજીદમાં ફેરવી નાંખ્યાં. એ કાળમાં ભરૂચની જુમ્મામજીદ પણ જૈન મંદિરમાંથી પરિવર્તિત બનેલી લાગે છે. અત્યારે પણ ત્યાંના અવશેષે ખંડિત થયેલા પુરાતન જૈન વિહાર કે મંદિરને ભાગ છે એમ જણાય છે. આ સ્થળની પ્રાચીન કારીગરી, આકૃતિઓની કતરણી, રસિકતા, સ્થાપત્ય, શિલ્પની કળાનું રૂપ અને લાવણ્ય અજોડ છે. (આકીલેજીકલ ઓફ વેસ્ટર્ન ઈન્ડીયા પુસ્તક : 6 વેલ્યુમ પેજ 66) આ મજીદ આજે ભરૂચ શહેરના બજાર વચ્ચે ઉભી છે. શહેર નર્મદા નદીના કિનારા પર પાઘડી પનાના વિસ્તારમાં ઉંચા-નીચા ટેકરાઓ પર લાંબુ પથરાયેલું છે. મુંબઈ-અમદાવાદ વચ્ચેની વેસ્ટર્ન રેલ્વે લાઈન પર ભરૂચ સ્ટેશન આવેલું છે.
