________________ : ગુજરાતનાં જૈનતીર્થો : 89 : તીર્થના નામે પ્રખ્યાત થયું. સિંહલ દેશની રાજકુમારી સુદર્શના પૂર્વ ભવમાં અહિં સમળી હતી, અને નવકાર મંત્રના પ્રભાવે રાજકુમારી થઈ. તેણે અહિં આવીને ભ૦ શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીનું ભવ્ય જિનમંદિર બંધાવ્યું જે “શકુનિકા વિહાર' તરીકે પ્રસિદ્ધિને પામ્યું. ભરૂચ શહેરનું જુનું નામ “ભૃગુકચ્છ પણ કહેવાય છે. જેના ઈતિહાસમાં તે “ભરૂઅચ્ચ” તરીકે આ તીર્થ ઓળખાય છે. શ્રીપાલ મહારાજાના સમયમાં આ જ શહેરમાં શ્રીપાલ મહારાજાને ધવલ શેઠ મળ્યા હતા, ને તેમના વહાણેને આ જ બંદરથી શ્રીપાલ મહારાજાએ નવપદના પ્રભાવે સમુદ્ર માર્ગે હંકારાવ્યા હતાં. ચીન, જાપાન, જાવા, સુમાત્રા, એડન, આફ્રિકા ઈત્યાદિ દૂર-દૂરના દેશ-પરદેશની સાથે આ બંદરને વ્યાપાર-વ્યવસાય ધમધોકાર ચાલતું હતું. વિ૦ ના 11 મા તથા 12 મા સિકામાં ગુર્જરેશ્વર સિદ્ધરાજ જયસિંહ તેમજ પરમહંત કુમારપાળ મહારાજાના રાજ્યકાલમાં આ શહેર ગુજરાતનું સુરક્ષિત નાકું ગણાતું હતું. ગુજરાતના મહામાત્ય શ્રી ઉદાયનના પુત્ર આંબડે અહિં પ્રાચીન શકુનિકા વિહાર જિનમંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા હતા. કુમારપાલના રાજ્ય સમયે વાગ્લટ્ટ અહિં દંડનાયક હતા. ત્યાર બાદ મુસ્લીમ રાજ્ય કાલમાં પુરાણું ભરૂચ શહેરને ભંગ થતે ગયે. તે અવસરે પૂર્વકાલના ભવ્ય જિનમંદિરે યવનેના હાથે અહિં નાશ થયે હતે. છતાં શ્રી જૈન સંઘનું ગૌરવ, ધર્મભાવના તેમજ શ્રધ્ધા અણનમ રહ્યાં. પરિણામે આજે પણ ભલે ભરૂચને વૈભવ, સમૃદ્ધિ તથા વ્યાપાર પડી ભાંગ્યા, પણ તેની ભવ્યતા. તેજ તથા ધર્મસમૃદ્ધિના મૂક સાક્ષીરૂપે 12 સુંદર જિનમંદિરે અહિં છે.
