Avashyak Niryukti Part 06

Author(s): Aryarakshitvijay
Publisher: Vijay Premsuri Sanskrit Pathshala

Page 425

૪૧૨
* भसधारीडेभयन्द्रसूरित टीप्पा (भाग - ६)
सति यत एव स्थाल्यादेर्भाजनाद् दात्र्या समुद्धृत्य तद्दत्तं तत्रैव क्षेप्तव्यं, अथ सा दात्री तत्र भाज प्रक्षेप्तुं न ददाति तदा ताहे पुच्छिज्जइ - कओ तुब्भेहिं आणीयमित्याद्युत्तरवक्ष्यमाणविधिना परिस्थाप्यं, खण्डभ्रान्तिगृहीतलवणे परसमुत्थसचित्तपृथ्वीग्रहणेऽपि चैवमेव द्रष्टव्यमिति । सूत्रगाथानामपि वृत्तिकृता भावार्थमात्रमेव कथितं न प्रत्यक्षरं व्याख्यातं अतस्तासामपि यथावैषम्यं किञ्चिद्व्याख्यायते - 'अजिअं 5 तु जाइउं लेज्जे' त्यादि कदाचिदजीवमिति बुद्ध्या याचित्वा अनाभोगतो मिश्रं सचित्तं वा किञ्चिल्लवणादि गृह्णीयादिति शेषगाथा सुगमा व्याख्यानुसारतस्तु भावनीया इति पृथ्वीकायवक्तव्यता समाप्ता ॥ इदानीमप्कायविधिरुच्यते - ' विसकुंभो 'त्ति, ( २६ - ५) वातादिविकारजनितो महास्फोटक उच्यते । 'कुङ्कणेसु पाणिय'मित्यादि, ( २६-९) कुङ्कुणदेशे एकस्यां वेदिकायां - काष्ठमयमञ्चिकायां जलमाचाम्लं च तिष्ठतस्तत्स्वामिन्या च याचितया साधुरुक्तः - इतः स्वयमेव गृहाण, तेन 10 चाचाम्लभ्रान्त्या जलं गृहीतं, तच्च ज्ञाते सति यदि तत्स्वामिनी समनुजानीते तदा यतः स्थानात् गृहीतं तत्रैव प्रक्षिप्यते अन्यथाऽऽकरे - तडागादौ वक्ष्यमाणविधिना त्यज्यत इति । 'हरदोदगं 'ति, (२७-२) हूदसम्बन्धि सचित्तमुदकमित्यर्थः । 'जइ सुक्का तटा' इत्यादि, (२७–५) एतदुक्तं भवति-इह जलं द्विधा–कौपं तडागनद्यादिसंभवं च, तंत्र तडागाद्युदकत्यागे विधिरुच्यते - यदि तस्य तडागादेर्जलरहितौ तटौ सार्दो भवतः तदा तटेऽपि जलं शनैः प्रक्षिप्यते तच्च तत्र प्रक्षिप्तं सत् प्रवाहतो 15 गत्वा अवस्थितोदकस्य मिलति, अथ शुष्कः तटो न तर्हि तटे प्रक्षिप्यते शुष्कावनौ तच्छोषप्रसङ्गात् तर्हि तत्र को विधिरित्याह- 'पाणीयं वडपत्तमित्यादि पाणीयं विगिंचिज्जइ - परित्यज्यत इति सम्बन्ध:, किंकृत्वा ?– तडागाद्यवस्थितजलोपरि वटपत्रं पिष्पलपत्रं वा अड्डित्वा तच्च शनैः तथा त्यज्यते यथा उज्झरा न भवन्ति - पतज्जलशब्दाः, अन्ये तु व्याचक्षतेऽनेकैर्मार्गैः पत्रात्तडागमध्ये जलपतनं उज्झरा इति, मधुरपिष्पलवृक्षपत्राद्यभावे 'भाणस्स उडासणियं( कण्णा जाव हेट्ठासणियं 20 वृ० ) उदयं अल्लियाविज्जत्ति, (२७–६) भाजनस्य - तुम्बकादेरोष्ठा मुखप्रदेशरूपा उदकं यावदतीव प्रत्यासत्त्या व्यवस्थाप्यन्त इत्यर्थः ततः शनैरुदकं त्यज्यते, अथ कूपोदके विधिरुच्यते - यद्यरघट्टघटिकादिक्षरज्जलेन कूपतटप्रदेशा आर्द्रा भवन्ति तदा तत्रैवोपविश्य शनैरुदकं त्यज्यते तच्च प्रवाहतो गत्वाऽवस्थितोदकस्य मिलति 'अणुल्हिसंतो 'त्ति अखसन् कूपस्य तावति प्रदेशे स्थितेन जलं त्यजनीयं यावति स्थितो ल्हसित्वा कूपे स्वयं न पततीतिभावार्थ:, अथ कूपस्य तटप्रदेशाः शुष्का 25 भवेयुः कूपैकदेशलक्षणं स्थानमात्रं च न किञ्चिदार्द्रमस्ति येन तज्जलं गत्वा अवस्थितजले पतति
तदा जलभाजनं सिक्कके प्रक्षिप्यते सिक्ककमूले च प्रलम्बो दवरको बध्यते तत् सिक्ककं कूपमध्ये तावदवलम्ब्यते यावदीषज्जलमप्राप्तं ततो मूलबद्धदवरक आकृष्यते येन भाजनमवाङ्मुखं भवति तच्चोपरि नियन्त्रितत्वात्स्वयं न पतति जलं तु मुञ्चतीति शेषं सुबोधं यावत् 'एसा विहि'त्ति (२८६) एष पूर्वोक्तः शुद्धसचित्तोदकत्यागविधिः ननु यद्यसौ शुद्धसचित्तोदकत्यागे विधिरुक्तस्तर्हि 30 प्रत्यनीकतादिकारणतो यत्सचित्तमचित्तं च मिश्रयित्वा दात्री ददाति तस्य को विधिरित्याह- 'जं पडिणीयत्ताए' इत्यादि, (२८- ६) दात्र्याऽप्कायमिश्रमुदकं दत्तं तच्च यदि साधुना - विविक्ते