Atmanand Prakash Pustak 085 Ank 03

Author(s): Kantilal J Doshi
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

કક્ષામાં આવશે નહિ. આવી રીતે દાન આપવાથી દાન આપીને એમની મુશ્કેલીઓના નિવારણ તમારા હાયકુંડમાં અનુકંપા કે કરુણાના જળ માટે તત્પર થાય. ઉભરાશે નહિ. તમારા હૃદયમાં સંકુચિતતાનો અનુકંપાદાન પણ દેશ, કાળ અને પાત્રને અંધકાર છવાયેલું રહેશે અને તેમાં ઉદાસ્તાને જોઈને આવશ્યકતા અનુસાર ભાવનાથી આપપ્રકાશ નહિ આવે. કારણ કે કઈ દુખી કે વામાં આવે તો તે સારિક દાન છે, પરંતુ જે પીડિતને જોઈને અનુકંપા, કરુણા અથવા તો એમાં અવિવેક કે અન્યથા ભાવ જાગે તો દયા આવવી અને એ કરૂણ જેવા ભાવને ભગવદગીતાના કહેવા પ્રમાણે એ ૨ાજસ કે સક્રિય અને સાકાર બનાવવા માટે એ ભાવ તામસ તા થઈ છો.
તામસ દીન થઈ જશે– સાથે ઓતપ્રોત થઈને દાન આપવાની કલા શીખવી જોઈએ. તે જ તમારા જીવનમાં આ
'य-तु प्रत्युपकाराथ फलमुद्दिश्य वा पुनः।
__ दीयते च परिक्लि तहानष्ट राजस स्मृतम् ॥ વાર તથા સમાજમાં આ સંસ્કાર વિસ્તરી શકે માટે ચદાનમાખ્યા દ્વારા કે ઈ સમૃદ્ધ, સત્તાધારી, ધનાઢય કે સાધન સતતમવત તરામસમુરાકૃતમ્ | સંપન્નને તમારી સહાયતા કે દાનની કશી જરૂર બદલાની ભાવનાથી, ફળની આકાંક્ષાથી હેતી નથી બલકે એને દાન આપવાથી તે દાનનો કે સ્વાર્થ પ્રતિની દષ્ટિથી અથવા તો ચિત્તમાં દુરપયોગ થાય છે. આ પ્રકારની વ્યક્તિ કલેશ રાખીને જે દાન આપવામાં આવે છે તે એને દાન આપવાથી એમનામ કરુણ, અનુ રાજસ-દાન કહેવાય છે. એ જ રીતે જે દાન કંપા, દયા, ઉદારતા અને આત્મીયતાને ગુણ દેશકાળ જોયા વિના પાત્રને આપવામાં આવે વિકસશે નહિ અને સાથે સાથે પુણ્યપાજ ન છે અથવા તે અનાદર કે અવજ્ઞાન ભાવથી પણ થશે નહિ. આથી જ કહેવાયું છે– આપવામાં આવે છે તે તામસ-દાન કહેવાય છે. “થ વૃષ્ટિઃ રમુજુ વૃથા તૃતેનુ મોજનમ ! જેના હદયમાં થોડી અનુકંપા કે કરુણા યુથ વાન સમથે ચ, પૃથT TT fથાપ જ ' હોય પણ તેની સાથે ઉપરના દુષિત ભાવ
“સમુદ્ર અગાધ પાણીથી ભરેલું હોય છે. ભરેલા હોય કે પછી અનુકંપા કે કરુણાને તેથી ત્યાં વરસાદ નિરર્થક છે. જેણે અતિ ભેજન માત્ર દંભ હોય અને એની નીચે ઉરના દુષણ કર્યું છે એને ભેજન કરાવવું વ્યર્થ છે. દિવસે છુપાયા હોય ત્યાં આ દાન બાહ્ય રીતે અનુસૂર્યનો પ્રકાશ હોવાથી દીપક પેટાવો પણ કંપાદાન હોવા છતાં અતર્ગત રીતે રાજસ કે વૃથા છે, નિરોગીને દવા આપવી એ પણ વ્યર્થ તામસ દાન કહેવાય. છે. આ જ રીતે જે ઘન -સાધન આદિથી સમર્થ
એકવાર ઈશ્વરચંદ્ર વિદ્યાસાગ૨ કલકત્તા છે તેને દાન આપવું વ્યર્થ છે.”
શહેરના એક માર્ગ પરથી પસાર થઈ રહ્યા - રણભૂમિમાં વરસાદ સાર્થક છે. ભૂપે હાય હતા. ચાલતાં ચાલતાં એમની નજર એક ગામએને ભેજન કરાવવું સાર્થક છે એ જ રીતે જે ગીન માનવી પર પડી. એને જોતાં એમ લાગતું દીન, દુઃખી, પીડિત અને ભૂખ્યા છે એને દાન હતું કે જાણે આપત્તિનો એના પર પહાડ તુટી આપવું સાર્થક ગણાય. વાસ્તવિક સમ્મ કુદષ્ટિ પડ ન હોયવિદ્યાસાગર આવા અનુકંપા પણ આ જ છે કે જેનું હૃદય દીનદુઃખીને જોઈને પાત્રોની સતત શોધમાં જ રહેતા હતા. એમણે અનુકંપાથી ઉભરાઈ ઊઠે અને જેને હાથ એમને એ માનવીને ઉભે રાખીને પૂછયું.
૩૪]
[આત્માનંદ પ્રકાશ