________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બૌણ રહેશે તથા જયાં વિશેષ મુખ્ય રહેશે ત્યાં સામાન્ય કિવા મહાસત્તા-નિર્વિકલ્પ મહાસત્તા સામાન્ય ગૌણ રહેશે. જ્યારે વસ્તુના અખંડ છે. (૨) એનું અશુદ્ધરૂપ અવાંતર સામાન્ય કિંવા જ્ઞાનમાં બધા જ અંશે એકી સાથે મુખ્ય બરાબર સામાન્ય એટલે કે સામાન્ય વિશેભાવ ધરાવશે.
ભાયાત્મક સામાન્ય છે. એ જ રીતે ભેદનું શુદ્ધ સંગ્રહનય કેવળ સામાન્ય અંશનુ જ ગ્રહણ રૂપ (૧) અનન્ય સ્વરૂપ-વ્યાવૃત્તિ તથા (૨). કરે છે જ્યારે વ્યવહાર ન માત્ર વિશેષ અંશનું. અશુદ્ધરૂપ અવાંતર વિશેષ છે. આમ સંગ્રહાય નિગમનાય જ બને અશેનું ગ્રહણ કરે છે. નિગમ સમન્વયની દષ્ટિથી જુએ છે જ્યારે વ્યવહારનય નય અનુસાર દ્રવ્ય તથા પર્યાયની સમાન સ્થિતિનું વિભાજનની દૃષ્ટિથી. સંગ્રહ દૃષ્ટિ સમાવેશમૂલક માં એકી સાથે ગ્રહણ થતું નથી. પ્રમાણની દષ્ટિ એ હાઈ ધીરે ધીરે એકતા તરફ લઈ જાય છે જ્યારે દ્રવ્ય તથા પર્યાયમાં કથંચિત ભેદ તથા કથંચિત વ્યવહાર દષ્ટિ ભેદમૂલક હેઈ ધીરે ધીરે વસ્તુની અભેધ છે. અભેદ પ્રમાણ ભેદભેદનું એકી સાથે અનન્તતા તરફ લઈ જાય છે. ગ્રહણ કરે છે ગમનય નહિ. નૈમનયમાં જ્યારે હવે જે બધી વસ્તુઓ સ પૂર્ણ ભિન્ન જ હોત અભેદનું ગ્રહણ થાય ત્યારે ભેદ ગૌણ બને છે તે સંગ્રહ નયની વાત ત્રુટિપૂર્ણ ગણાત અને અને ભેદનું ગ્રહણ થાય ત્યારે અભેદ ગણુ થઈ બધી વસ્તુઓમાં સંપૂર્ણ એકતા જ હોય તો જાય છે.
સંગ્રહનયની વાત અપૂર્ણ રહેત. પરંતુ બધા નૈગમના ત્રણ ભેદ છે. (૧) દ્રવ્ય નિગમ, (૨) પદાર્થો નથી સર્વથા ભિન્ન કે નથી સર્વથા પર્યાય નિગમ તથા (૩) દ્રવ્ય પર્યાય સંગમ, અભિન્ન એટલે આ બે દષ્ટિમાંથી કોઈ પણ એમના કાર્યને કમ આ પ્રમાણે છે. (૧) બે એકને આત્યન્તિક સ્વીકાર થઈ શકે નહિ, વસ્તુઓનું ગ્રહણ. (૨) બે અવસ્થાઓનું ગ્રહણ વ્યવહાર નય સામાન્ય રીતે ઉપચાર બહલ તથા (૩) એક વસ્તુ અને એક અવસ્થાનું ગ્રહણ, તથા લોકિક પણ હોય છે. જેમ કે પર્વત બળે
એક રીતે કહીએ તે નૈગમનય એ જૈન છે એમાં પર્વત બળતો નથી પણ પર્વતવાળા દર્શનના અનેકાન્તવાદનું પ્રતીક છે. જૈન દર્શન ભાગના મોટા પ્રદેશમાં આગ લાગી છે. “રસ્તો
અનુસાર ન નીત્વ તથા એકવ બને સત્ય છે. જાય છે” આ માં નિરતરતાની પ્રતીતિ એક "એકવ નિરપેક્ષ નાનાત્વ તથા નાના– નિરપેક્ષ પ્રજન છે.
એકત્વ એ બને મિથ્યા છે. એકત્વ એ એક સત્ર : સાપેક્ષિક સત્ય છે જેમકે ગર્વની દષ્ટિએ બધી આ વર્તમાનપરક દષ્ટિ છે. આ દષ્ટિ ભૂત ગાયોમાં એકત્વ છે. પરંતુ ગો વ્યક્તિની અપે- તથા ભવિષ્યની વાસ્તવિક સત્તાને સ્વીકાર કરતી ક્ષાએ ગાયમાં નાનાત્વ પણ છે. આમ ઉપર નથી. આ દષ્ટિએ ભૂત એ નષ્ટ થઈ ચુકેલ છે સામાન્ય એનું વિશેષ જેમાં એકત્વ તથા નાના– જયારે ભવિષ્યનો આરંભ જ નથી થયે. એ સાપેક્ષ છે એમ સ્પષ્ટ જણાઈ આવશે. આ રીતે ભૂતકાલીન કે ભવિષ્યકાલીન વસ્તુ પિતાનું સાપેક્ષ દષ્ટિ એ નામનય છે.
કામ કરવામાં સમર્થન હાઈ પ્રમાણને વિષય સ ગ્રહ તથા વ્યવહાર નય :
બની શકતી નથી. પોતાનું કરવામાં સમર્થ એ અભેદ તથા ભેદમાં સ્વરૂપ સંબંધ કિં વા માત્ર વર્તમાનકાલીન વસ્તુ છે આ નય અનુસાર તાતામ્ય સંબંધ છે. સંબંધ બે જ હોય ક્રિયાકાલ તથા નિકા કાલનો આધાર એક કાલ શકે. કેવળ ભેદ કે અભેદમાં કઈ સંબંધ ન થઈ શકે. સાધ્ય અવસ્થા તથા સાધનાવસ્થાનો ન હોઈ શકે, હવે અભેદનું (૧) શુદ્ધરૂપ સત્તારૂપ કાલ ભિન્ન હાય જુદા જુદા કામનું આધારભૂત જાન્યુઆરી-૮૮].
૪૭
For Private And Personal Use Only
