________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
જૈનકશામાં ય
જૈનદર્શનમાં કુલ સાત નયા દર્શાવવામાં આવ્યા છે. (૧) ગેંગમ, (૨) સ`ગ્રહ, (૩) વ્ય. વહા૨, (૪) ઋજુસૂત્ર, (૫) શબ્દ, (૬) સમભિરૂદ્ધ તથા (૭) એવ‘ભૂત. આ સાત નયા દર્શાવવાનું પ્રયાજન વિચારતાં પહેલા ક્રિવા આ સાત નયા શુ' છે એના સ‘ક્ષેપમાં વિચાર કરીએ એ પહેલાં નયનુ' સામાન્ય સ્વરૂપ અને એનું જાણવું જરૂરી છે.
પ્રયાજન
www.kobatirth.org
નયના સ્વરૂપ વિશે વિચારતાં આચાય ભદ્રબાહુ જણાવે છે કે
सन्वेसि पि णयाण'
થતુવિદ યસવ્યય સિમિસ
तं सव्वनयविसुद्ध ज' चरणगुणाठिओ साहू | आ. नियुक्ति
१०-५५
ચરણ ગુણુસ્થિતિ એ પરમ મધ્યસ્થતાનું સ્વરૂપ છે. આ સ્થિતિએ રાગદ્વેષના સ ́પૂર્ણ ક્ષય થયા પછી જ પહોંચાય છે. નયના ઉદ્દેશ પણ મનુષ્યના ચિત્તમાં મધ્યસ્થતા વધે, મનુષ્ય વિશેષ કરીને બીજાના વિચાર ઉપર સરળતાથી
વિચાર કરતા થાય તથા જુદા જુદા વિરાધી મંતવ્યા જણાતા હાય એના પરસ્પર સમન્વય કેમ થાય અને એ વિશેની ચેાગ્યતાના વિકાસ
ક્રમ થાય એ છે,
સામાન્યપણે કાઇ પણ વ્યક્તિ હમેશ માટે કોઇ પણ પદાર્થ વિશે એક જ દ્રષ્ટિથી ખેતી નથી હોતી. દેશ, કાળ અને પરિસ્થિતિના ફેરફાર મુજબ જોનારની દૃષ્ટિમાં પણ ફેરફાર થયા જ કરતા હોય છે. આ મુજબ એ પદાર્થીનુ નિરૂપણુ કરે છે અને આ રીતે એના નિરૂપણમાં ફેરફાર
જાન્યુઆરી-૮૮]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૦ લે. જીતેન્દ્ર જેટલી
પણ આપણે જોઇ શકીએ છીએ. જો જોનારને વિચાર મૂળ પદાથ ની તરફ હશે તેા એ પાતાના વિચારને એ રીતે જ પ્રગટ કરશે એના વિચાર મૂળ પદાના પર્યાય તરફના હશે તે એ પેાતાના વિચાર એ રીતે પ્રગટ કરશે. આવા સમયે સમજુ શ્રોતાની એ ફરજ બને છે કે મેટલનાર શા ઇરાદાથી આ વાત કહે છે એ સમજવુ'. એ ન સમજાય અને શ્રોતા સાંભળનાર કેવળ પેાતાની જ દૃષ્ટિના અને વિચારના આગ્રહ રાખે તે વિવાદ અને કલહ થાય છે. આમ ન થાય તે માટે સામાન્યપણે વક્તાને ઇરાદો શુ છે એ ખેલનારના ઇરાદાના સામાન્ય રીતે પાંચ પ્રકાર સમજી લેવું જરૂરી ખને છે ઃ વિવક્ષા કિંવા
ગણાવી શકાય.
(૧) દ્રવ્યની વિવક્ષા જેમ કે દૂધમાં મીઠાશ તથા સફેદ વગેરે રૂપ હોય છે.
(૨) પર્યાયની વિવક્ષા-મીઠાશ તથા એનુ સફેદ રૂપ એ જ દૂધ છે,
(૩) કેવળ ફ્રેન્ચના અસ્તિત્વની વિવક્ષા-દૂધ છે. (૪) કેવળ પર્યાયના અસ્તિત્વનો વિવક્ષામીઠાશ છે, તથા રૂપ વગેરે છે,
(૫) ધમ` સંબંધની વિવક્ષા-દૂધની મીઠાશ. દૂધનું રૂપ વગેરે.
આનું નગી કરણ કરવાથી એ પ્રકારની દૃષ્ટિએ બને છે : (૧) દ્રવ્યપ્રધાન દૃષ્ટિ કિવા અભેદ્યપ્રધાન દષ્ટિ, (૨) પર્યાયપ્રધાન કિવા ભેદપ્રધાન દ્રષ્ટિ, હવે નયનું સ્વરૂપ એ છે કે વ્યક્તિ પોતાના વિચારશ કઇ દષ્ટિએ રજૂ કરે છે એ સમજવાનુ છે.
નયનુ' સ્વરૂપ સંક્ષેપમાં આ પ્રમાણે છે કહેવાની– અભિધેય વસ્તુ એ છે (૧) પદાર્થ,
[૪૫
For Private And Personal Use Only
