________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિવેક અને ધર્મ
લે. પંડિત શ્રી બેથરદાય
[ “આભનંદ પ્રકાશ”ના છેલ્લા પર્યુષણ અંકમાં પંડિત શ્રી બેચરદાસભાઇએ “તપ” વિશે એક વિસ્તૃત લેખ લખ્યું હતું. તે પરથી એક જિજ્ઞાસુબેનને વધુ સમજવાની ઈચ્છા થતાં કેટલીક બાબતોની સમજુતિ અંગે પૂ. પંડિતજીને પત્ર લખ્યો હતો. તે પત્રના જવાબરૂપે પૂ. પંડિતજીએ તે બહેનને લખેલ પત્ર નીચે આપવામાં આવેલ છે.
ઉપવાસને આપણે તપ માનીએ છીએ. પણ કેવળ અન્નજળનો ત્યાગ કરવો એ તપ નથી. ઉપવાસની સાથેસાથ કષા અને વિષયને ત્યાગ પણું આવશ્યક છે. શુદ્ધ આત્મસ્થિતિમાં વસવું એ ઉપવાસ છે. સ્વ. ન્યા. ન્યા. મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજીએ તપ વિશે લખતા કહ્યું છે કે, “વાસનાને બાળે તે તપ. આવરણને ભેદે તે તપ. અહિંસા, સેવા, પરોપકાર, ભક્તિ, ઉપાસના, બ્રહ્મચર્ય એ શારીરિક તપ છે. ઈચ્છા નિરોધ એ તપ છે. વાસના લુપતા પર અંકુશ એ તપ છે. જાતે દુઃખ સહી બીજાનું ભલું કરવા ઉદ્યત થવું એ તપ છે.” (મુંબઈ સમાચાર તા. ૧-૮-૧૯૭૧).
ધર્મશાસ્ત્રએ વિનયન અર્થ વિશિષ્ટ નીતિ કર્યો છે અને નીતિ એ ધર્મને પાયો છે. દશવૈકાલિક સૂત્ર કહે છે કે, જીવન પર્યત પિતાના નિમિત્તે કેઈને દુઃખ ન થાય તેવી જાગૃત વૃત્તિથી જીવવું અને સાધના કર્યો જવી એ શ્રમણ ધર્મનું શુદ્ધ ધ્યેય છે.”
આજે સમય પલટાય છે. ભૂતકાળમાં સાધુ ભગવંતે નગર સમીપના ઉદ્યાનમાં રહેતા અને ત્યાં આગળ ધર્મપ્રવચને સાંભળવા રાજા મહારાજાઓ, મંત્રીઓ અને નગરજન આવતા આ કારણે તેઓ ધર્મપાલનમાં દત્તચિત્ત રહી શકતા. આજે સાધુ મહારાજેને ધર્મ પ્રવચન સંભળાવવા નગરમાં જવું પડે છે. આ કારણે તેઓને અનેક વિડંબનામાંથી પસાર થવું પડે છે. અલબત્ત, વર્તમાનકાળમાં પણ એવા અનેક સુવિહિત સાધુઓ છે કે જેઓ શહેરોથી દૂર નાના ગામડાઓમાં જ રહી આત્મ સાધના કરતાં કરતાં લોકોને ઉપદેશ આપી રહ્યા છે.
પૂ. પંડિતજીએ કરણ શબ્દોમાં અગીની રચના સંબંધે ટકોર કરી છે. પણ આપણે લોકોને સમજવું જ નથી, કારણ કે તેઓ સમજવા માગતા જ નથી. અત્યંત કડક ભાષામાં અગી રચના વિશે ટીકા કરતાં સ્વ. ન્યા. ન્યા. મુનિશ્રી ન્યાયવિજ્યજીએ લખ્યું છે, “અંગ રચના કરવામાં કટલે અવિવેક થાય છે, તેનું પણ ક્યાં ભાન છે ? કોટ, અંગરખા, કબજા, જાકીટ વગેરે વગેરે ભગવાનને પહેરાવીને તમે ભગવાનને કેવા ચિતરવા માંગો છો? એને કોઈ દિવસ વિચાર કર્યો છે ? ભગવાનને ઓળખો ! એ છે વીતરાગ. એનું આચન ધ્યાનસ્થ યોગીનું છે. એનું આસન, એની બેઠક જ આપણને બતાવે છે કે એ મહાન યોગી અને પરમ સન્યાસી છે. દેવતાઓ અને ઈન્ટ સમવસરણની રચનામાં સુવર્ણ રન આદિના ગઢ કરતાં અને અત્યંત લક્ષ્મી પાથરતા, પણ ભગવાનના અંગ પર એક પણ અંગે પાંગ પર જરા પણું આભૂષણ નહોતા પહેરાવતા. ઈન્દ્રો પાસે કઈ ખોટ હતી? તેઓ સમજે છે
નવેમ્બર, ૧૯૭૬
For Private And Personal Use Only
