________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાણીનો સંયમ
લેખક–ખીમચંદ ચાંપશી શાહ
માં
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના ગયા માસના (ઈ. સ. ૧૯૭૫ જુલાઈ ના) અંકમાં શ્રીયુત મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતાને “વાણીને સંયમ” એ શિર્ષકને એક સુંદર વિચાર પ્રેરક લેખ અપાય છે. તે વાંચીને મને કેટલાક વિચારે કુર્યા છે, તે ટૂંકમાં આ લેખમાં દર્શાવવા હું ઈચ્છા રાખું છું.
વાણીનો સંયમ એ સંસ્કૃતિનું એક અગત્યનું કર્યું. તેની આ ભૂંકણ-વાણીથી તે ઓળખાઈ લક્ષણ છે. વાણી ઉપરના સંયમ-કાબૂ વિનાને ગયે અને રખેવાળાએ તેને પકડી, માર મારી, માણસ સંસ્કૃત-સુધરેલે કહેવાય નહીં. જગતની ખીલે બાંધી દીધે. આવી જ જાતનું એક દષ્ટાંત સર્વ પ્રજાઓએ આ હકીકત સ્વીકારી છે અને શ્રી મનસુખલાલભાઈ આપે છે. ઉપર ટકેલી તેમની આગવી રીતે તેમની કહેવતમાં વણી લીધી કાવ્ય પંક્તિઓ જેવા જ અર્થની અંગ્રેજી કહેવત છે. આવી કેટલીક કહેવત શ્રી મનસુખલાલ “તમારી ભાષા ઉપરથી તમારું કુળ પરખાઈ ભાઈએ આપી છે તે ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે. આવે છે.” એ કહેવત ટાંકીને શ્રી મનસુખલાલ
. તેની કાળી ઉપથી પરખાઈ ભાઈ એક દષ્ટાંત સાથે સુંદર રીતે તે તથ્ય આવે છે. એક સુભાષિતમાં કહ્યું છે કે
સમજાવે છે. એક વાઘરી છોકરીને સારાં સારાં
લુગડાં ઘરેણાં પહેરાવીને એક બંગલામાં શેઠાણી ન શિંગ વેશ્યા સુતને લલાટે,
બનાવી. પણ તેની બેલી ઉપરથી તે વાઘરણ ન પદ્મ નિરપું કુળવાન હાથે. પરખાઈ ગઈ. આ દષ્ટાંતના અંતે તેઓ એગ્ય જ વાણી વદે વકત્રથી જેમ જેમ,
રીતે કહે છે કે માનસશાસ્ત્રીઓ માણસો સાથેની અંકાય જાતિ-કુળ તેમ તેમ. ટૂંકી વાતચીત ઉપરથી તેઓના માનસ, કુળ,
જાતિ, સંસ્કાર વિષે સમજી શકે છે. પંચતંત્રમાં એક કથા છે એક ગધેડાને સિંહનું ચામડું ઓઢાડી તેને તેને માલિક અંધારી રાત્રે પરંતુ આ વાણી ઉપર સંયમ રાખવો એ પારકા ખેતરમાં ચરવા છૂટો મૂકી દેતે. રખેવાળે સહેલી વાત નથી. ગ્રીસની એક વાત છે. એક સિંહ છે તેમ માની છૂપાઈ જતા અને ગધેડો વખત એક યુવાન એથેન્સમાં આવી ચડ્યો, અને સુખેથી પેટભરપૂર ચરી ઘેર ચાલ્યા જતા. તેણે તેણે બાગમાં એક ઉપદેશકને પ્રવચન કરતા જે. એક રાત્રે આનંદમાં આવી જઈ ભૂંકવાનું શરૂ તે પ્રવચનમાં ગયે. અને પ્રવચનના અંતે
१. न जारजातस्य ललाटशृग कुलप्रसूतस्य न पाणिपद्म । ___ यथा यथा मुंचति वाक्य वाण तथा तथा जातिकुल प्रमाणम् ॥ 2. Language shows your Breeding.
પર્યુષણ વિશેષાંક
[૧૮૫
For Private And Personal Use Only
