Atmanand Prakash Pustak 067 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

સાથે ન રહી શકે, તેમ ભેગ અને અહિંસા પડ્યું હતું. “શતમુખ વિનિપાત’ કથાના ફૂલ પણ એક સાથે કદાપિ રહી શકતા નથી. વાલક મુનિ પણ આવી જ વાત કહી જાય છે. આમ છતાં એ જાણું લેવું જરૂરનું છે કે આ સંસારને જે ખરા સ્વરૂપમાં સમજી સમજપૂર્વકના વૈરાગ્ય વિનાને ત્યાગ માણસને શકે તે જ સંસાર ત્યાગનો સાચો અધિકારી લાચે લઈ જઈને ઘણીવાર નીચે પછાડે બની શકે છે. સંસાર અને સંસારના ભોગેનું છે. ઇંદ્ધિ અને વિષય વચ્ચેનો નિકટને સાચું સ્વરૂપ સમજનારને, સંસાર ત્યાગના સંબંધ છે. ઇંદ્રિયોને સ્વભાવ છે કે સામે ઉપદેશની જરૂરી નથી પડતી પછી તે એવા આવેલા વિષયને ગ્રહણ કરે; વિષયને વિરકત માનવીને સંસારમાં રહેવું એ પોતાના હવભાવ છે કે ઇદ્રિવડે ગ્રાહ્ય થવું. આત્માના ભયંકર અપમાન રૂપ લાગે છે. તેથી જ સૂત્ર કૃતાંગમાં કહ્યું છે કે મન, “વાહર ! સંસાર !” કથાનું મુખ્ય પાત્ર વચન અને કાયા ઉપર જે કાબ સે ન્યાસી આપણને આજ વાત કહી જાય છે. મેળવ્યો નથી, તેને માટે આત્મ કલ્યાણ
વરસ સુધીની અખંડ સાધના અને રોગ સહેલું નથી. ભેગના ત્યાગની ગંભીરતા અને માર્ગે અનેક સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરનાર સાધુને એવા ત્યાગ માટેની શકિત અને સામર્થ્યની પણ, જે આધ્યાત્મિક અભિમાન ઉત્પન્ન બાબતમાં માણસ જે ગાફેલ રહેતે પરિ. થાય છે તેનું પતન થાય છે, એ વાત થમે એ પહેલો મોડો પતનના માગે “રત્નકંબલ કથાના સિંહગુફાવાસી મનિ
રાજને થયેલા અનુભવ પરથી સમજી શકાય દેરવાયા વિના નથી રહેતો. માત્ર દેહ અને
છે. જગતના એક મહાન સાહિત્યકાર આનાઈદ્રિય દમનના આધારે અગર સંસાર પ્રત્યે
તેલ ક્રાંસની અત્યંત નામચીન બનેલી તિરસ્કાર, નફરત કે શ્રેષની વૃત્તિમાંથી
નવલકથા “શ્રેયસમાં પણ એક સાધુની દશા ઉત્પન્ન થતા સ્મશાન વૈરાગ્યના કારણે, કોઈ
સિંહગુફાવાસી મુનિરાજના જેવી જ થાય છે. પણ માનવી જે પોતાના મન અને ઇંદ્રિય એ નવલકથાના મુખ્ય પાત્ર એક સાથે મહા પર આધિપત્ય જમાવવા પ્રયત્ન કરશે, તે તપસ્વી અને સંયમી હતા. એક મહાન સાનુકૂળ સંજોગો અને લલચાવનારાં નિમિત્તો નતકીને પતિત જીવનના માર્ગેથી બચાવી, પ્રાપ્ત થતાં શાંત અને સ્થિર બની ગયેલી તેને અધ્યાત્મના માર્ગે વાળવા પેલા સાધુ વૃત્તિઓ એકાએક બળ ઉઠાવો. આવી પોતાના આશ્રમમાંથી દૂરના શહેરમાં અનેક પરિસ્થિતિમાં સંયમની પાળ તૂટી પડે છે. વિટંબનાઓ ભોગવતાં ભોગવતાં પગે ચાલી. અને પરાણે કાબૂમાં રાખેલી રસવૃત્તિઓ ને ગયા. સાધુના પ્રયત્નને સફળતા સાંપડી સતેજ બની આશ્ચર્ય પમાડે એવા પ્રબળ અને નર્તકીના જીવનનું પરિવર્તન થયું. વેગથી વિષયાભિમુખ બની જાય છે. જર્મન પછી તે સર્વસ્વનો ત્યાગ કરી પેલી નર્તકી કવિ ગેટેએ એક નાટકમાં બતાવ્યું છે કે જે સાધ્વી બની ગઈ અને તેણે સાધ્વીઓના માણસ માનવની સહજ વૃત્તિને ઉપવાસી મઠમાં પ્રવેશ કર્યો. એ સાધવી સ્ત્રીનું જીવન રાખીને સંસારની લીલા ભૂમિમાંથી ઊંચે તે પવિત્ર અને નિર્મળ બની ગયું, પણ તેને એકાન્તમાં બેસીને જ્ઞાન સંચય કરવામાં સાચા રસ્તે દેરવનાર પેલે સાધુ સંયમ, પ્રવૃત્ત હતા, તેને સંસારની ધૂળ ઉપર તપ અને ત્યાગની ભૂમિકા પરથી સરી પડી જોરથી પછાડ ખાઈને સખત જ્ઞાન મેવવવું નર્તકીમય બની ગયે. તપ, જપ અને ધ્યાનમાં માનવચારિત્રનાં ઊલટસૂલટાં ત
૧૬૫