________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિષયપષક હોઈ શકતા નથી તેથી આસ- છની ઓળખાણ થઈ શકતી નથી કારણું કિતના સાધક નથી, પંચંદ્રિય વસ મનુષ્ય કે ચરખી ઇન્દ્રિયવાળા એક જાતિના તિર્ય. આદિના દેહ તે આસકિતભાવને બદલે અના ચેમાં અનેક પ્રકારના દેહની રચના ભિન્ન સક્તિભાવના સાપક બને છે તેથી જડાસક્તિ. હેવાથી તેમનાં નામે પણ જુદાં હોય છે. માં પ્રધાનતા થાવરકાયના દેહને આપવામાં જેમકે શંખ-જળ–અળશિયાંકરમિયાં આદિ આવી છે.
બેઇદ્રિયવાળાં છે છતાં બધાંયના દેહની જગતમાં જેને દેહ અથવા તે શરીર
આકૃતિ ભિન્ન હોવાથી એક શંખ માત્રની કહેવામાં આવે છે તે ઇન્દ્રિયની રચના વિશેષ
ઓળખાણ કરવાથી બધીય બેઇદ્રિય જાતિ હોય છે. ઇન્દ્રિયોની સંખ્યા પાંચની છે. પાંચે
ઓળખી શકાય નહિં. આવી જ રીતે ત્રણઇંદ્રિયો જડમાં રમેલા વર્ણાદિ પાંચે ધર્મોનો
ચાર અને પાંચ ઇંદ્રિયવાળા તિર્યામાં બંધ કરાવે છે તેથી તે ઇંદ્રિયોના વિષયો પણ એક જ જાતિમાં ભિન્ન આકૃતિવાળા કહેવાય છે અને ઇન્દ્રિય વિષયી કહેવાય છે. દેહ ધારણ કરવાથી આ કઇ જાતિના જે દેહ માત્ર સ્પર્શ ઇદ્રિયનો બનેલો હોય તથા શું નામવાળા છે તેને અલપો જાણી છે તેને અધિષ્ઠાતા જીવ એકેદ્રિય કહેવાય
શકે નહિં. માં-નાક-આંખ તથા કાન છે અને તે થાવરકાયના નામથી ઓળખાય
છે આ ચાર ઇંદ્રિયે તે ફક્ત પાંચ ઇન્દ્રિયવાળા છે, કારણ કે તે જીને માત્ર શરીર હોવાથી જીના દેહમાં જ હોય છે; બાકીના ચાર-ત્રણ તેઓ સ્વતઃ હાલ ચાલી શકતા નથી. તેમને બે અને એક ઇંદ્રિયવાળા જેમાં કાનથી જીવનમરણ સ્થિર દેહમાં થાય છે. જે દેહમાં લઈને મેં સુધીમાં એક એક ઇદ્રિય ઓછી સ્પર્શ અને રસના બે ઇદ્રિ હોય છે તેવા થતી જાય છે, પણ સ્પશ ઇન્દ્રિય તો એક દેહવાળો જીવ બેઈદ્રિય, સ્પર્શ-રસન-ધ્રાણ- ઇંદ્રિયથી લઇને પાંચ ઇંદ્રિય સુધીના જીને વાળે તેદ્રિય, સ્પર્શ—રસન-ધ્રાણ ચક્ષવાળ હોય છે. જેને દેહ અથવા તો શરીર કહેવામાં ચતુરિંદ્રિય અને સ્પર્શ-રસન-ઘાસ-ચક્ષ તથા આવે છે તે મુખ્યત્વે કરીને સ્પર્શ ઇન્દ્રિયને શ્રેત્ર ઇંદ્રિયવાળો જીવ પંચેન્દ્રિય કહેવાય છે. આશ્રયીને લેવાથી એકેદ્રિય જીવોને પણ બેઇદ્રિયથી લઈને પાંચ ઇંદ્રિય સુધીના જો દેહ હોય છે. વતઃ હાલવાચાલવાવાળા હોવાથી ત્રસકાય આ પ્રમાણે સંસારવાસી જીવ માત્ર કહેવાય છે. પ્રત્યેકના દેહની રચના ભિન્નભિન્ન દેહધારી છે છતાં-મળ, મૂત્ર, રુધિર, માંસ પ્રકારની હોય છે; કારણ કે તેમના અવય. આદિ સાત ધાતુથી બનેલો માનવ દેહ જેટલો
ની આકૃતિભેદ હેવાથી શરીરમાં પણ અપવિત્ર છે તેટલો તેવા જ મળ, મૂત્રાદિ અસદશતા હોય છે. માનવ દેહની આકૃતિમાં સાત ધાતુથી બનેલો પશુ-પક્ષિ આદિ તિય. લેદ હતો નથી. એક સરખા અવયવાળા જેને દેહ અપવિત્ર નથી અને થાવરકાય હોવાથી એક માનવીને ગાળખવાથી માનવી કે જેને માત્ર સ્પશ ઈદ્રિય હોય છે એવા માત્ર ઓળખી શકાય છે, પણ એક ઇંદ્રિયથી એકેદ્રિય પૃથ્વી-પાણી-અગ્નિ-વાયુ અને લઈને પાંચ ઇન્દ્રિય સુધીના તિર્યામાં સરખી વનસ્પતિના દેહ તે અપવિત્ર હેતા જ નથી. ઇક્રિયવાળા એક તિયચનું શરીર જોઇને એટલું જ નહિં પણ બે ઇંદ્રિય આદિ ત્રસકાઓળખવાથી તેટલી ઇન્દ્રિયવાળા બધાય યના જીના દેહને પિષનાર તથા તેમને
ખાત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
