________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જૈન સંસ્કૃતિ અને મહાવીર
જે શ્રદ્ધા, વિચાર અને આચારથી વ્યક્તિ અને સમાજનું જીવન સંસ્કારી અને વિશુદ્ધ થાય તે શ્રદ્ધા વિચાર અને આચાર સંસ્કૃતિ કહેવાય છે. સંસ્કૃતિથી માસને વિકાસ થાય છે. સંસ્કૃતિને ધર્મ અને દર્શન સાથે અતૂટ સમ્બન્ધ છે. કાર્પણ પર પરાગત સંસ્કૃતિનાં આચાર-વિચાર અને શ્રદ્ધાના પ્રવાહ સ્વતંત્ર હોય છે. કાઈપણ સમાજના આચાર-વિચાર અને
બ્રહ્માની ત્રિવેણીમાં તેની સંસ્કૃતિને પ્રાણ છે. સંસ્કૃત
તિને સબધ આંતરિક જીવન સાથે છે. સભ્યતા અને સંસ્કૃતિનાં મૂળતત્ત્વામાં ભેદ છે. સભ્યતા એટલે શરીર, અને સ ંસ્કૃતિ એટલે આત્મા. સભ્યતા ખાદ્ય વસ્તુ છે તે સંસ્કૃતિ આંતરિક છે. ભૌતિક વિકાસ એટલે સભ્યતા ને આધ્યાત્મિક વિકાસ એટલે સસ્કૃતિ, સંસ્કૃતિ પરંપરાનું પ્રાણતત્ત્વ હાય છે.
જે વિચાર ક્રાઇ જાતિના વનવૃત્તનું કેન્દ્ર હોય છે તે વિચારથી સંસ્કૃતિને જન્મ થાય છે. તે જાતિ અને સમાજની સંપૂર્ણ વિકાસધારા તે સ્રોતથી પ્રવાહિત હાય છે; જે સમાજ પાસે આવા સશકત કેન્દ્રીય વિચાર નથી હોતા તે સમાજની સંસ્કૃતિ નહીંવત્ હાય છે. એથી ઊલટુ' જે સમાજ પાસે આવેા કેન્દ્રીય વિચાર હોય છે તેવા સમાજની સંસ્કૃતિ દીર્ધાયુષી હોય છે. આવા કાઇ કેન્દ્રીય વિચારથી સંસ્કૃતિના પ્રવાહને પ્રસ્ફોટ થાય છે. તે વિચાર આત્મા જેટલા અમૂલ્ય અને સશકત હોય છે. જેમ આત્માયી જ શરીર જીવંત છે તેમ એ સાકત કેન્દ્રીય વિચારથી જ સંસ્કૃતિ પણ જીવંત રહે છે. આવા કેન્દ્રીય વિચાર જેટલા મજબૂત સશકત હશે, સંસ્કૃતિપણ તેટલી જ મજબૂત અને સશકત બનશે. કાઈ પણ સમાજના જીવન, દર્શન અને ધર્મને સમજવા માટે તેના કેન્દ્રીય વિચારને સમજવા અતિ આવશ્યક છે. આપણે જૈન
ભ્રમણ ' વર્ષ ૧૩ અંક માંથી સાભાર.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હિં'દીમાં લે. શ્રી વિજયમુનિ સાહિત્યરત્ન સંસ્કૃતિને સમજવા માટે તેના તે પ્રબળ કેન્દ્રીય વિચારને સમજીએ. જૈન સંસ્કૃતિના કેંદ્રીય વિચારસંક્ષેપમાં આ પ્રકારે છે.
(૧) આત્મ-વિશુદ્ધિ:
માણસ ખીજાને સમજવાના પ્રયત્ન તે કરે છે પણ તે પાતાની જાતને જ સમજી શકતા નથી.
માણસને માટે પેાતાની જાતને જ સમજવાનું જરૂરી છે
પેાતાની જાતને ભૂલીને ખીજાને સમજવાથી ફાયદો શું? તેથી પેાતાની જાતને સમજવા માટે આત્મવિશુદ્ધિ
આવશ્યક છે.
(૨) દૃષ્ટિ-વિશુદ્ધિ:
સત્યને જોવા અને જાણુવા રાગદ્વેષ રહિત વિશદ તટસ્થ દષ્ટિની આવશ્યકતા છે.
(૩) સાધન-વિશુદ્ધિ.
વિશુદ્ધ ધ્યેયની પ્રાપ્તિ માટે નિર્દોષ અને વૈજ્ઞાનિક વિશુદ્ધ સાધના હોવાં જોઇએ.
ધ્યેય-વિશુદ્ધિ
મનુષ્ય જીવનની સફળતા અને નિષ્ફળતાના આધાર તેનું ધ્યેય છે તેથી સાધનાના આરંભ પહેલાં ધ્યેયની શુતા, પવિત્રતા હોવી જોઇએ.
જૈન સંસ્કૃતિ એક પવિત્ર અનુતિશીલ ધારા છે એ સંસ્કૃતિને કેન્દ્રીય વિચાર ઉપર બતાવેલાં ચાર તત્ત્વો પર નિર્ભર છે. જૈન સંસ્કૃતિનુ એકમાત્ર લક્ષ્ય છે આત્મ વિશુદ્ધિ. આ સંસ્કૃતિ ભાગપ્રધાન નહિ, ત્યાગપ્રધાન છે. ભાગને બદલે ત્યાગ, રાગને ખલે વૈરાગ્ય, વિકારને બદલે સંસ્કાર, અને અંધકારમાંથી પ્રકાશ તરફ દોરી જનાર એવા પાંવત્ર આ સંસ્કૃતિ છે. આ સંસ્કૃતિ માણસને આંતર્મુખી બનાવે છે અને આત્માને મુકત કરવાને તેના સંકલ્પ છેઃ
For Private And Personal Use Only
