Atmanand Prakash Pustak 056 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

સ્વતંત્રતા
વધુ ને વધુ બંધનને પ્રાપ્ત થાય છે, મનુષ્ય પોતાના અનેક શુભવિચારને એવી શકે છે. આત્મા કે જે સત્તાએ મનની દુર્બળતાને લઈને જ બંધનને પ્રાપ્ત કરે છે. પરમાત્મા છે તેથી પરમાત્માપણું પ્રાપ્ત કરવા અર્થ જ્યારે બળવાન અને આગ્રહી મનવાળા તે વતંત્ર- એવી વાતે પૂર્ણ સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કરવા અર્થે અંતઃતને જ મેળવવા પ્રયત્ન કરે છે. જે બળવાન છે તે જ કરણને બળવાન, દ, આગ્રહી તેમજ નિર્વિકારી પાર પાડી શકે છે. દાખલા તરીકે કાગળની હોડીથી બનાવો. આમ થશે તે જ તમે સ્વતંત્રતાને મેળવી કઈ નદી પાર ઉતરાય નહિ પણ લાકડાની હેડી શકશો. ખરેખર અમુક ક્રિયા ખોટી નથી, એવું તે કામ પાર પાડે તેમજ મનને જે કાગળ જેવું જાણવા છતાં પણ તે ન કરતાં અર્થત તે તે નિર્બળ રાખવામાં આવે તો યથેચ્છા સિદ્ધ થાય નહિં સેવતાં બંધનને સેવે છે. અત્ર બંધનની વ્યાખ્યા પણ જ્યારે તેને લાકડાના જેવું કઠણ, બળવાન, વજી ઉપર જેને બંધન કહેલ છે તેથી જુદી છે. અર્થાત જેવું બનાવવામાં આવે ત્યારે જ યથેચ્છ લાભ મેળવી અત્ર એવી વ્યાખ્યા કરી બંધન શબ્દ મૂકેલ છે કેશકાય. માટીના વાસણમાં જેમ સિંહણનું દૂધ ટતું પ્રચલિત રૂઢીને અથવા જે કરીએ છીએ તેજ ઠીક નથી તેમ નિર્બળ મનમાં સ્વતંત્રતા મેળવવાની શકિત છે, એવા બંધનને આ પ્રકારનું બંધન તમારી ઉન્નટકી શક્તી નથી. અમુક સ્થિતિને પ્રાપ્ત થતાં ગ્લાનિ, તિના પથમાં વિનારી છે. તેથી તેવા બંધનનો ત્યાગ ખેદ, દુઃખ ઈત્યાદિક જે તેઓ ધરે છે તે નિર્બળ મનના કરો અગત્યને છે, અથવા બંધનો ત્યાગ કરી સત્ય જ હોય છે. દુર્બળ અંતકરણના મનુષ્યો જ ભય, ક્રિયા કે જેને તમે ખરેખર સત્યરૂપે કરવા યોગ્ય છે શાક, ચિન્તા, ક્રોધ, વિકાર, ઠેષ વિગેરેને ધારણ એવું જાણે છે તેને આદરો કે તકાલ તમને સુખનું કરે છે અને તેથી જ બંધનને પ્રાપ્ત થાય છે. ભાન થશે. અજ્ઞાનતાએ કરીને ઉપરના બંધનને તમે બળવાન અંતઃકરણવાળાને આમાંનું કશું થતું ત૭ શક્તા નથી અને તેથી તમે તમારું ખરું હિત નથી. અને તેથી તે જ બંધન રેકવા અને તેડવાને સાધી શક્તા નથી અને આવા બંધનને તમે સ્વીકારે જ સ્વતંત્રતા મેળવવા સમર્થ થઈ શકે છે. જે અંત:- છો અને તમારા અંતકરણને દુર્બળ બનાવે છે. કરણ વારંવાર શૂદ્ર પ્રસંગથી પણ શેક, મેહ, ભય, આમ છતાં તમારા વિકાસમાં તેમજ ઉન્નતિમાં પણ ચિન્તા, કાધ, અસુયા, ઈર્ષ્યા વિકારોને ધારણ કરે છે, વિલંબને સેવે છે. આમાં બંધનને જ્યાં સુધી નીવાતે મનુષ્ય જ તેથી બંધનને મેળવે છે. ઉપર્યુક્ત રવામાં નહિ આવે ત્યાં સુધી અંતઃકરણમાં ખરું વિચાર જ અંતકરણના બંધન છે. આવા બળ પણ પ્રકટ થશે નહિ. આવા બંધનાએ જગતમાં વિકારવાળા અંતઃકરણની સ્થિતિ દુર્બળ મન કહી કેટલા બળને નાશ કર્યો છે તે જગતમાં કાણું સમજી, શકાય, બળ મનને લઇને બંધન વધે છે અને શકે તેમ છે ? સ્વતંત્રતા મેળવવા માટે અંતઃકરણમાં જેમ જેમ બંધન વધતા જાય છે તેમ તેમ તે એવી જે બળની જરૂર છે, તે બળ આવા બંધનના સેવનસ્થિતિમાં મુકાતે જાય છે કે બંધન જ વધ્યાં જાય થી નાશ થાય છે. અને જ્યાં સુધી અંતઃકરણમાં બળ છે અને તેનું મન પણ અધિક દુર્બળ થતું પ્રકટતું નથી ત્યાં સુધી જ્ઞાન તથા યથેચ્છ સુખની જાય છે. આપણે તે સ્વતંત્રતાના ઈચ્છક છીએ પ્રાપ્તિ થતી નથી. મનુષ્યને આવા બંધને પણ શોક માટે આપણું અંત:કરણ દુર્બળ ન કરવું અને દુર્બળ તથા ભયના વિચારને લઈને જ થઈ ગયેલ હોય છે, ન બને એવા સાવધાનતા રાખવી. અંત:કરણ જેમ તે આ પ્રકારે કે–અમુક હું કરીશ તે મારી હાંસી તે સ્વતંત્ર રહે છે તેમ પ્રસન્ન રહે છે તેથી તે વિશાળ નહિ થાય ને અથવા અપવાદ તો નહિ આવે, એ આ દિ ઈષ્ટિવાળું બનતું જાય છે. બળવાન, દઢ આમહી અંત અનેક પ્રકારે મનુષ્યનું મન અવ્યવસ્થિત રહે છે. કોઈ કરણ જ સુખના, શાંતિના, જ્ઞાનના, પ્રેમના આદિ પણ કારણ વિનાના નિશ્ચયે અનેક પ્રકારે મનુષ