Book Title: Atmanand Prakash Pustak 053 Ank 05 Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar View full book textPage 5
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir તીર્થકરેનાં લાંછન (લે–. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. ) અર્થ– લાંછન એ મૂળ “સંસ્કૃત” શબ્દ છે. મજા ૧ વિક ૨૦ : ૨ એના વિવિધ અર્થ છે, જેમકે (૧) ચિહ્ન, (૨) મંદિર પર શાહ ૨૩ ૨ રે ૨૪ ૩૭૨ નામ, (૩) કલંક, (૪) ચન્દ્ર ઉપર ડાધ, અને વન્ન ૨૬ ઠ્ઠળિો છો ૨૭ (૫) સીમા-ચિહ્ન. नंदावतो १८ य कलस १९ कुंभो २० य । લાંછન ” શબ્દ ગુજરાતીમાં પણ વપરાય છે, નીર્જુu૪ ૨૨ સંઘ ૨૨ =ળી ૨૩ એના ચિહ્ન, ડાઘ અને કલંક યાને બદ્દો એમ ત્રણ સો ૨૪ ૬ વિધાન વિજાઉં રૂ૮ના ” અર્થ કરાય છે. આમ જે આ ગાથામાં ૨૪ જિનેશ્વરનાં ચિહ્નો “લાંછન ” માટેને પાઈય શબ્દ “લંછન” છે, યાને લાંછને પાઈમાં ગણાવાયાં છે તેનાં સંસ્કૃત એના ચિહ્ન યાને નિશાની, નામ અને ચિહ્ન કરવું તે નામ એની વૃત્તિ( પત્ર ૯ અ)માં સિદ્ધસેનસૂરિએ એમ ત્રણે અર્થ કરાય છે. દર્શાવ્યાં છે. આ વૃત્તિ વિ. સં. ૧૨૪૮માં રચાઈ આમ લાંછન (પા. લંછન ) આપણી છે, એ હિસાબે લાંછને લગત ઉપર્યુક્ત ઉલેખ વિવિધ ભાષાઓની દષ્ટિએ અનેકાર્થી છે. પ્રસ્તુત ઓછામાં ઓછો ૮૦૦ વર્ષ જેટલો તે પ્રાચીન લેખમાં ચિહ્નતીર્થ કરના દેહ ઉપરનું ચિહ્ન એ અર્થમાં ગણાય. પ્રસ્તુત ગાથાઓ આવસ્મયની નિજજુત્તિની મુખ્યતયા સમજવાનું છે, અને એ રીતે જૈનમાં હોય એમ જણાતું નથી. જો એમ જ હેય તે આજે પણ આ શબ્દ વપરાય છે. એ શું કોઈ અન્ય પ્રાચીન કૃતિની છે ? પર્યાય અને નિષ્પત્તિ-અભિધાનચિન્તામણિ ચોવીસે લાંછનોનાં નામ સમવાયમાં જણાતાં (કાંડ ૨, શ્લે. ૨૦)માં “લાંછન” શબ્દના અંક નથી, તે એને લગત પ્રાચીનમાં પ્રાચીન ઉલ્લેખ અભિજ્ઞાન, કલંક, ચિહ્ન, લક્ષણ અને લક્ષ્મનું એમ શેમાં છે? છ પર્યાય અપાયા છે. વિશેષમાં એની પજ્ઞ વિવૃત્તિ ઉપયુક્ત બંને ગાથાઓ, વિક્રમની ચૌદમી સદી(પૃ. ૪૦) માં નીચે મુજબ “લાંછન” શબ્દની માં થઈ ગયેલા પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ વિચારસારપયરણનિષ્પત્તિ દર્શાવાઈ છે – માં ગાથા ૧૦૮-૧૦૯ તરીકે રજૂ કરી છે. એમાં “ઢાતે નેતિ ટાજીન” ષભદેવથી માંડીને મહાવીરસ્વામી સુધીના ચોવીસ આમ “લાંછન” શબ્દ “લાંછુ” ધાતુ ઉપરથી તીર્થકરોનાં લાંછને અનુક્રમે ગણવ્યાં છે. એ લાંછબને છે. આ ધાતુના બે અર્થ છેઃ (૧) નિશાની તેનાં ગુજરાતી નામ નીચે મુજબ છે. કરવી અને (૨) ભાવવું. ૧ બળદ, ૨ હાથી, 8 ઘડે, ૪ વાંદરે, ૫ લાંછનો-આ ચાલુ અવસપણીમાં આપણુ દોંચ (પક્ષી), ૬ કમળ, ૭ રવસ્તિક યાને સાથિયે, દેશમાં ચોવીશ તીર્થંકર થઈ ગયા છે. એ દરેકના / ચન્દ્ર. ૯ મગર, ૧૦ શ્રીવત્સ, ૧૧ ગેંડા, ૧૨ ક ઉપર ભિન્ન ભિન્ન મનાતા પ્રકારનું લાંછન હતું પડે. ૧ ડુકકર, ૧૪ બાજ (પક્ષી), ૧૫ વજ, એમ પવયણસારુદ્ધાર( પત્ર ૯૬ અ)ની નિમ્નલિખિત ગાથાઓ જોતાં જણાય છે– ૧ મલયગિરિસરિજીએ આવસ્મયની વૃત્તિમાં વરદ ૨ ના ૨ સુરથ રે વાનર છે આ પાઈય શબ્દ માટે “શ્રીવત્સ” અને “શ્રવક્ષસ ફૂલ જમરું ૬ ૪ થી ૭ ૨ ૮ એમ બે શબ્દ-સંસ્કાર આપ્યા છે. ( ૭ )e. For Private And Personal Use OnlyPage Navigation
1 ... 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
