Atmanand Prakash Pustak 051 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

પાવEREFEREFERE Fા
ધર્મ કૌશલ્ય પર
(૮૦) આપણાં ભણતર અને જ્ઞાન, આપણે જે વસ્તુઓ
નથી જાણતા તેના પ્રમાણમાં ઘણા ઓછા છે. પ્લેટને સિદ્ધાન્ત છે કે આપણે કાંઈ જાણતા નથી. એ વાત ખોટી ન પડે તેટલા માટે તે કહે છે કે આપણે નથી જાણતા, એટલું આપણે જાણીએ છીએ. અજ્ઞાનનું જ્ઞાન આપણું સાચું છે. ભણીભણીને તમે ગમે તેટલું ભણે અથવા જ્ઞાન મેળવી મેળવીને ધરાઈ જાઓ, તે ૫શુ આપણે જે વસ્તુનું અથવા વસ્તુ સંબંધી જ્ઞાન મેળવીએ છીએ અથવા તે શક્ય છે, તેના પ્રમાણમાં આપણે નથી જાણતા તે વધે છે. અને જાણી જાણીને આપણે કેટલું જાણીએ ? એટલે વિચારક વિચાર કરી કરીને કેટલો કરે ? અને ભણતરનું લક્ષણ શું હોવું જોઈએ ? એ તે બીજાની પાસેથી મેળવવું પડે. ત્યારે બીજા ભણતરમાં કેટલું ભણાવે? એટલે ઘણી વાત રહી જાય તેમાં નવાઈ નથી. ‘ ભણતર ભણીને ભણી રહ્યા ભણનારા રે, એમ કદિય ન કરશે વિચાર; શોધે ગુણ સારા રે' એ સૂત્રમાં ભયે બધું કદી ભણતું નથી, અને ભણતર પૂરું થતું નથી એ જ સૂત્ર સિદ્ધ કરી આપ્યું છે. અને ભણતર અને જ્ઞાનની કદી પરિપૂર્ણતા થતી નથી એવી વાત કરી છે એનું આ સૂત્રમાં સમર્થન કરવામાં આવ્યું છે. આમાં મતિજ્ઞાન, શ્રુતસાનની મહત્તા બતાવવા સાથે કૈવલજ્ઞાનના પ્રમાણમાં એ અ૯પ જ છે અથવા કાંઈ નથી તેવી વાત કરી છે. આ વાત બરાબર સમજવા યોગ્ય છે, અને એના અંતર્ગતમાં રહેલ તત્ત્વને ધારી રાખવા જેવું છે. અને આ કાળમાં તે ભરતક્ષેત્રમાં કેવળજ્ઞાન થવાનું નથી એ આપણે જાણીએ છીએ. એટલે પ્રમાણમાં આપણે જે જાણીએ છીએ તે અજ્ઞાનની બાબત કરતાં ઘણી ઓછી છે એ વાત ખાસ ધારવા જેવી છે.
અને જાણી જાણીને કેટલું જણાય અને ભણી ભણીને કેટલું ભણાય? એ રીતે વિચારતાં જ્ઞાનની મર્યાદાને ખ્યાલ આવે છે. પ્લેટે તે અજ્ઞાનતાની પુષ્ટિ કરે છે અને તેનું તત્વજ્ઞાન બીજા મુદ્દાઓ પર રચાયું છે, પણ આપણે તે મર્યાદા સમજીએ છીએ અને શ્રુતજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાનને ભેદ જાણીએ છીએ એ વિષે વિચાર કરવામાં આવે તે પ્લેટનું સુત્ર બરાબર સમજી શકાય અને સર્વ વિસંવાદ દર થઈ જાય. અને પછી જ્ઞાનને મદ તો રહે જ નહિ, કારણ ગમે તેટલું શ્રુતજ્ઞાનથી જાણીએ, તે પણ તે કૈવલ્ય કે મનપર્યવ જ્ઞાન તે નથી જ તે આપણે જાણીએ છીએ; પછી મદ શેનો કરે ? અને મદ કરવામાં આવે તે ચાલે કેમ? અને એવા ખોટા મદમાં તે ઊઘાડા પડી જવાય અને ઊઘાડા પડી જતાં ફજેતી થાય. અને એ વાત તે આપણને પાલવે નહિ. આ પ્રમાણે જ્ઞાનની મર્યાદા સ્વીકારીને ચાલવાથી આપણામાં એક જાતની શાંતિ આવી જાય છે. તે જોતાં આપણી ભાવિભદ્રકતા થાય છે. રવર્ગ અપવગના સુખ નજીક થાય છે અને આપણે પરમ આનંદમાં મગ્ન થઈ જઈએ છીએ. ધર્મીષ્ટ માણસે તેટલા માટે જ્ઞાનનો મદ ન કરો અને જરા સરખું અભિમાન આવે તે પોતાની હદ વિચારવી. જે હદને વિચારશે તે સુખી થશે.
સ્વમૌક્તિક
The learning and knowledge that we have is, at the most, bub little compared with that of which we are ignorant.
Plato [ ૭૧]©