________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
4444 જ્ઞાનભંડારાની સમૃદ્ધિ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભારતમાં આછામાં ઓછાં પાંચસે। શહેર, ગામ, કસબા વગેરે સ્થાનેા હશે જ્યાં જૈન શાસ્ત્રસ ંગ્રહ મળે છે. પાંચસાની સંખ્યા એ તેા સ્થાનેાની સંખ્યા છે, ભંડારાની નહિ. ભંડારા તે કાઇ એક શહેર, કસમા કે ગામમાં પંદરવીસથી માંડીને એપાંચ સુધી જોવામાં આવે છે. પાટણમાં વીસથી વધુ ભંડારા છે, તે અમદાવાદ, સુરત, બીકાનેર વગેરે સ્થાનેમાં પણુ દસ દસ પંદર પંદરની આસપાસ હશે. ભડારા પણ બધા સરખા કદના નથી હોતા. કાઇ ક્રાઇ ભંડારમાં પચીસ હજાર સુધી પ્રથા છે. તે કાઇ કાઇમાં ખસે પાંચસે પણુ છે......મેં લગભગ ૪૦ સ્થાનાના બધા ભંડારા જોયા છે અને લગભગ ૫૦ ભડારામાં તે પ્રત્યક્ષ એસીને કામ કર્યું છે.
માધ્યમની દૃષ્ટિએ મારા જોવામાં આવેલા મચેાના ત્રણ પ્રકાર છે. તાડપત્ર, કાગળ અને કાપડ, તાડપત્રના ગ્રંથા વિક્રમની નવમી સદીથી લઈને સેાળમી સદી સુધીના મળે છે. કાગળના ગ્રંથા જૈન ભડારામાં વિક્રમની તેરમી સદીની શરૂઆતથી અત્યાર સુધીના મળે છે. જો કે મધ્ય એશિયાના યાર્કદ શહેરની દક્ષિણે ૬૦ માઇલ ઉપર કુગિયર નામક સ્થાનેથી મળેલા કાગળના ચાર ગ્રંથા ઇ. સ. ની પાંચમી સદીના મનાય છે. પરંતુ એટલા જૂના કાઇ તાડપત્રના અથવા કાગળના ગ્રંથ અત્યાર સુધી મને જૈન ભંડારામાંથી મળ્યું નથી, આપણી સામે ગ્રંથસામગ્રી માજુદ છે તેમાં મારી દૃષ્ટિએ, વિક્રમ સંવત પૂર્વ'થી માંડીને નવમી સદી સુધીના ગ્રંથેાની નકલા છે અને નવમી સદી પછી નવા રચાયેલા ગ્રંથાને પણ સમાવેશ થાય છે.
મારા જોયેલા ગ્રંથામાં તાડપત્રના ગ્રંથાની સંખ્યા લગભગ ત્રણ હજાર જેટલી અને કાગળના ગ્રંથાની સંખ્યા તે દોઢ લાખથી પણ કઇંક વધુ છે. એ કહેવાની જરૂર નથી કે આમાં બધા જૈન ફ્રિકાના બધા ભંડારાના પ્રથાની સ ંખ્યા અભિપ્રેત નથી, એ સ ંખ્યા તા દસપંદર લાખથી પણ કેટલીય વધી જાય એમ છે.
પ્રાચીનતાની દૃષ્ટિએ તથા ચિત્રપટ્ટિકા અને બીજી ચિત્રસમૃદ્ધિની દષ્ટિએ તથા સંશોધિત અને શુદ્ધ કરેલા આગમિક સાહિત્યની અને તાર્કિક દાર્શનિક સાહિત્યની દૃષ્ટિએ−જેમાં જૈન પરંપરા ઉપરાંત વૈદિક અને બૌદ્ધ પર પરાઓને! પણ સમાવેશ થાય છે—પાટણ, ખંભાત અને જેસલમેરના તાડપત્રના સગ્રહો પ્રથમ આવે છે. એમાં જેસલમેરના ખરતર આચાર્ય શ્રી જિનભદ્રસૂરિએ સ્થાપેલા તાડપત્રને ભંડાર પ્રથમ ધ્યાન ખેંચે છે. નવમી શતાબ્દીનેા તાડપત્રના ગ્રંથ ‘વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્ય ’ જે લિપિ, ભાષા અને વિષયની દૃષ્ટિએ મહત્ત્વ છે, તે પહેલવહેલા એ સ'ગ્રહમાંથી જ મળ્યા છે. એ સંગ્રહમાં જેટલી અને જેવી પ્રાચીન ચિત્રપટ્ટિકા તથા બીજી પુરાણી ચિત્રસમૃદ્ધિ છે તેટલી પુરાણી અને તેવી કાઇ એક લંડારમાં મળે એમ નથી. એ તાડપત્રના સંગ્રહમાં જે આમિક ગ્રંથ છે તે માટે ભાગે મજબૂત દીવાલ હોય છે તેમજ સત્યરૂપ માલ હાય છે તે દેશની ઇમારતને આંગળી અડાડવા પણુ ક્રાઇ સમ થતું નથી. કહેવાય પણ છે કે નીતિ એ ધર્મના પાયા છે.
૪૦. રાજ્યશાસાએ પણ પેાતાના દેશમાં પોતાની પ્રર્જામાં નીતિનુ ધેારણુ જળવાઇ રહે, અનીતિ કરવાની તક ન મળે તેમ જોવું જોઇએ. તે રીતે વ્યવસ્થા રાખવી જોઇએ, પ્રજા સત્ય શીલવાન અને ન્યાયનીતિપૂર્વક બધારણને અનુસરે તે રીતે વહીવટ થવા જોઇએ, ( અપૂર્ણ )
[ ૭૬ ]ઉ
For Private And Personal Use Only
