________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બૌદ્ધદર્શનસંમત અહિંસાનું સ્વરૂપ.
હા,
સંશોધન-સંપાદન કાર્ય કરી રહ્યા છે. મારે શાંતિનિકેતનમાં સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ કશી જ ઓળખાણ ન હોવાથી એ પ્રાપ્તિની આશા જ મેં પછી જતી કરી, અને બીજા પ્રયત્ન લાગ્યા. બેલિજયમદેશનિવાસિ વિદ્વાન લા-વાલ-પૂષિને (La Valle Poussin.) ચીની યાત્રી ઘનચાંગ (અનુવાદસમય સં. ૭૦૮-૭૧૧) તથા પરમાર્થ (અનુવાદસમય. “ સં. ૬૦૦-૬ ૨૪) કરેલા અભિધમકાશભાગ્યના ચીની અનુવાદ તથા ટિબેટન ભાષા ઉપરથી ફેંચ ભાષાંતર કર્યું છે. ઘણી શોધ કરતાં આ ફેંચ ભાષાંતર મળી આવ્યું. અભિધમકેશભાળની કટાર્થી વ્યાખ્યા (Bibliothera Buddhika) તપાસતાં એટલી વાત જાણવામાં જ હતી કે મલવાદિસમાચિતભાગ્ય પ્રથમ કેશસ્થાનની દશમી કાશ્કિાનું ભાષ્ય છે. ફ્રેંચ ભાષાંતરમાં જતાં બરાબર એ સ્થળે જ આ ભાગ મળી આવ્યું. તે આધારે મૂલ લગભગ બરાબર નકકી કરી શકાયું અને નયચક્રમાં આવતી એ આખી ચર્ચા લગભગ સ્પષ્ટ થઈ ગઈ, છતાં પણ અમુક પ્રકારની તેમાં ક્ષતિ રહી જતી હતી એટલે નયચક્રાન્તર્ગત સમાલોચના સર્વથા સ્પષ્ટ કરવા માટે શાંતિનિકેતનમાં રહેલા અભિધમેકેશભાષ્યમાંથી અપેક્ષિત અંશ મેળવવાની મારી ઉત્કટ ઈચ્છા હતી. આથી જ્યારે આ વર્ષે વૈશાખ માસમાં મારે પુના આવવાનું થયું ત્યારે ત્યાં ફર્ગ્યુસન કોલેજના પ્રોફેસર મૂલ અભિધૂમકેશના સંપાદક ચીની-ટિબેટિયન ફેંચ જર્મન આદિ અનેક ભાષા શ્રી વાસુદેવવિશ્વનાથ ગોખલે ને બને તે શાંતિનિકેતનમાંથી એટલો ભાગ મેળવી આપવા માટે મેં વાત કરી. તેમણે તરત જ બૌદ્ધભિક્ષુ ભદત રારિત મિ ઉપર આ માટે પત્ર લખ્યો, અને પછી મત્ત રાતિમિક્ષુદ્વારા હું આ ગ્રંથનું સંશોધન કરતા ઉડીસા(ઓરિસા ). વાસિ ૫. શ્રી પ્રહલાદ પ્રધાનજીના સીધા સંપર્કમાં આવ્યું. પ્રધાન સાથેના પત્રવ્યવહારથી ચીની-ટિબેટિયન આદિ અનેક ભાષાઓ તેમજ બુદ્ધિસ્ટ શાસ્ત્રોનું ગંભીર જ્ઞાન હોવા ઉપરાંત તેમની આશ્ચર્યજનક સજજનતા જોઈને ઘણાં વર્ષોથી જેની જિજ્ઞાસા હતી તે પ્રતિપાત: gય ઘરયાત્રાતિમાન્ કારિકાનું ભાગ્ય મેળવવાને પણ મને સ્વાભાવિક જ લાભ થયો. પ્રધાનજીએ અતિઝાંખા ઉઘડેલા ફટાઓ ઉપરથી સહજ સૌજન્યથી ઘણું કષ્ટ ઉઠાવીને એ બધા અંશે હમણાં જ ચાઈનીઝ ભાષાંતરના પાઠાંતરે સાથે મેકલી આપ્યા છે, તેમાંથી તવાર્થ ટીકા વિ૦માં અહિંસા સંબંધિ વસુબંધુના જે વક્તવ્યનું ખંડન છે તે અંશ નીચે આપવામાં આવે છે–
૧. ભાવલિ-પૂપિને સ્કૂટાર્થ ટીકા, તથા ચીની-ટિબેટન અનુવાદને આધારે અભિધમકાશની ૬૧૩ કારિકા પૈકી પાંચસો ઉપરાંત કારિકાઓ તૈયાર કરી હતી. તેમાં શુદ્ધિ-વૃદ્ધિ કરીને રાહુલ સાંકૃત્યાયને આ અભિધમ કેશ નાદિકા નામની સ્વરચિતવૃત્તિ સાથે છપાવ્યું છે, પરંતુ ડાં વર્ષો પૂર્વે જ ટિબેટમાં મૂળ સંસ્કૃત અભિધર્મકાશ કારિકાની એક પ્રાચીન પ્રતિ મળી આવી હતી. તેના ફોટાઓ ભારતમાં લાવવામાં આવ્યા હતા. તેના ઉપરથી ડે. ગોખલેએ અભિધર્મ કેશકારિકાનું સંપાદન કર્યું છે કે જે રેલ એસિટિક સોસાયટીની મુંબઇ શાખાના જર્નલમાં (Journal of the Bombay Branch, Royal Asiatic Society, 1946) ૨૨, મા વેલ્યુમમાં હમણુ જ પ્રકાશિત થયું છે. આ વિષયના અભ્યાસીઓને આ મૂલસ્વરૂપના સંથનું પ્રકાશન હોવાથી ખાસ ઉપયોગી છે. આનાં અલગ પ્રિન્ટ પણ મળે છે.
For Private And Personal Use Only
