Atmanand Prakash Pustak 046 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531538/1

Page #1

R3
RAllll
*
F
=
=
2
/
પુસ્તક ૪૬ મુ.
સંવત ૨૦૦૪.
આમ સ’, ૫૩
અંક ૧ લો.
શ્રાવણ
IIIIIIIIIIIIIT
વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૩-૦-૦ પટેજ સહિત.
IIITTTTTTTTTTT
પ્રકાશક:
IIIII
IIIIII
(
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા,
- ભાવનગર .

Page #2

અ નુ ક મ ણ કા.
૧ સાધારણ જિન સ્તવન ... ... .. ( મુનિ શ્રી લક્ષીસાગરજી મહારાજ ) ૧ ૨ નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન ... ... ... ... ( ફતેચંદ જવેરભાઈ ) ૨ ૩ બૌદ્ધદશ”નસ મત્ત અહિંસાનું સ્વરૂ ૫... ... ( મુનિરાશ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ ) ૭. ૪ સુખી કેમ થવાય ... ... . ( આચાર્યશ્રી વિજયકરતૂરસૂરિજી મહારાજ ) ૧૨ પ આ પર્યુષણ મહાપર્વ કઈ રીતે ઉજવશે. ... ... (મુનિ ન્યાયવિજયજી (ત્રિપુટી] ) ૧૬ છ વર્તમાન સમાચાર ... •• ... . ... ( સભા ) ૨૪૧ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને નમ્ર સુચના
–
– ગયો અશાડ માસના અંકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે આ બે વર્ષની ભેટની બુક “ શ્રી કોય સુધાકર ” ગ્રંથ (કિંમત રૂા. ૨-૮-૦ ) જે એક કાવ્ય સાહિત્યનો સુંદર કૃતિ ગ્રંથ છે, તે અમારા માનવતા ગ્રાહકોને લવાજમ પુરતા પેરટ સહિત વી. પી. મોકલાઈ ગયેલ છે, જેઓ એ તે સ્વીકારેલ છે તેઓને ધન્યવાદ આપું એ છીએ. પરંતુ કેટલાક ગ્રાહકે એ બે વર્ષ-એક વર્ષના બધા અ' કે રાખી, વી. પી. પાછુવાળી જ્ઞાનખાતાને નાહક નુકસાન કરેલ છે; એટલું જ નહિ પરંતુ પત્ર લખી જણાવે છે કે આત્માનંદ પ્રકાશ મે કલશો નહિં. આવા ગ્રાહક માટે દિલગીર છીએ, બારે માસના એ કા રાખી લવાજમ વસુલ કરવા વી. પી. મે કહ્યું તે પાછું મે કહ્યું અને લવાજમ સંબધી હકીકત “ જાણે કંઈ જાણુતા નથી ” તે ગેપ કરી જાય છે. જેથી લેણુ -લવાજમ નહિ મેકલે તે તેઓ જ્ઞાન ખાતાના દોષને પાત્ર રહેશે.
આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહક તરીકે નહિ' રહેવા જણાવનારને ફરી મોકલવામાં આવતું નથી.
'હવે પછી ૪૬ વર્ષના પ્રથમ અંક તા. ૧-૯-૧૯૪૮ ના રોજ પ્રગટ થશે ચાલુ ગ્રાહક ન રહેવું હોય તેમણે અમને પત્ર દ્વારા જ જણાવવા તસ્દી લેવી
છપાય છે. ૪ કથાનકોષ ગ્રંથ-શ્રીમાન દેવભદ્રાચાર્ય મહારાજે ( સંવત ૧૧૫૮ માં પ્રાકૃત ભાષામાં રચેલો છે, જેમાં સમ્યક્ત્વ આદિ તેત્રીશ સામાન્ય ગુણ અને પાંચ અણુવ્રત આદિ વિશેષ ગુણોને લગતા ૫૦ વિષય સાથે તેની માલિક, સુંદર પઠન પાઠન કરવા જેવી કથાઓ વાચકોની રસવૃત્તિ આખા ગ્રંથ વાંચતા નિરસ ન કરે તેવી સુંદર રચના આચાર્ય મહારાજે કરી છે. આ ગ્રંથમાં આવેલ ગુણોનું સ્વરૂપ, તેનું વિવેચન, તેને લગતા ગુણદોષ, લાભ-હાનિનું નિરૂપણ, આચાર્ય મહારાજે એવી સુંદર પદ્ધતિસંકલનાથી કર્યું છે કે જેથી આ ગ્રંથની અનુપમ, અમૂલ્ય અપૂર્વ રચના બનેલ હોવાથી તે અપૂર્વ સાહિત્ય ગ્રંથ ગણાય છે. આ સુંદર ગ્રંથ મૂળ અમાએ પ્રસિદ્ધ કર્યો છે, જેની મૂળ કિંમત રૂા. ૮-૮-૦ છે. જેનું આ સરલ શુદ્ધ ભાષાંતર પણ સાક્ષરવર્ય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજની દેખરેખ નીચે થયેલ છે. તે ગ્રંથના પાના શુમારે પાંચસેહ ઉપરાંત થશે.

Page #3

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
• પ્રકાશક –શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર •
પુસ્તક ૪૬ મું,
વીર સં. ૨૪૭૪. વિક્રમ સં. ૨૦૦૪.
શ્રાવણ :: તા. ૧લી સપ્ટેમ્બર ૧૯૪૮ ::
અંક ૧
લે
BEST
SISTERESTURBSF
સાધારણ જિન સ્તવન.
URRENESSFUTURERNE SABHURSERIES
(રાગ-નાચે નાચે મારે મન કે મેર.) ગાએ ગાઓ પ્યારે જિનરાજ,
મેરે શિર કે પ્રભુ શિરતાજ. ગાઓ ટેક. તૃષ્ણકા પ્રભુજી કરતા હય અંત, ગાઓ સબ સંત, જ્ઞાની મહંત;
ભવિજનકા જિનવરજી કરતા હય કાજ. ગાઓ. ૧ પ્રભુ શાસનકા ધન, હેતા પ્રસન્ન; જીસકે દિલમેં હય શાસનકી દાઝ.
ભવિજનકા જે હય પ્યારે મહારાજ. ગાઓ ૨ અજિત જ્ઞાની, સાચા સુકાની; શિવલમીકેરા સાચા હય દાની.
રખો જિન દેવા ! સેવકકી અબ લાજ. ગાઓ૦ ૩ રચયિતા-મુનિશ્રી લક્ષમીસાગરજી મહારાજ
veh
BESHBHUSSFURTHERS USLELE LUULEUELS

Page #4

છે “ નૂતન વર્ષનું મંદિમય વિધાન.”
પ્રકાશનું આંતરદર્શન. છે કે ગત વર્ષમાં પ્રથમના વર્ષો કરતાં સારી રાજનૈતિક, સામાજિક, કેળવણીવિષયક જ
... જેવી પ્રગતિ થઈ છે? એ પ્રગતિએ વાચકોના અને આધ્યાત્મિક વાતાવરણવાળા સમગ્ર વિશ્વના
વિચાર-વાતાવરણ ઉપર અસર કરી શારીરિક, પરિવર્તનના સંક્રાંતિકાળે આત્માનંદ પ્રકાશ
માનસિક અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ નીપજાવી
છે? પિસ્તાલીશ વર્ષોથી જૈન સમાજની યથાપત્ર, ચાર દષ્ટાંતથી નિષ્કર્મ બનેલા સિદ્ધ પરમાત્માને નમન કરી, સ્વ. આ૦ મશ્રી
શક્તિ સેવા કરતાં ભિન્ન ભિન્ન ભૂમિકાવાળા વિજયાનંદસૂરિજી (શ્રી આત્મારામજી મહા
આત્માઓમાં ગુણસ્થાનકોને અનુસરીને સંસ્કારરાજ ) કે, જેમના ઉભય પવિત્ર નામનાં સમ
બીજે રેડયાં છે? તે સંસ્કાર-બીજેથી સમૃદ્ધ ન્વય કરી પ્રસ્તુત આ સભાને બાવન વર્ષ
થઈ અનેક આત્માઓની આધ્યાત્મિક દષ્ટિ પહેલાં મંગલ આરંભ થયો હતો તેમજ જે
વધારે વિકસ્વર થઈ છે? આ અને આવા અનેક મહાન આત્માની પ્રતિકૃતિ પ્રસ્તુત મુખપૃષ્ઠ
પ્રશ્નો ગત વર્ષને અંતે ઉદ્ભવે છે અને તેને ઉપરથી જૈન જગત ઉપર ક્ષાત્રતેજ અને
પ્રત્યુત્તર અંતરાલેકન (Introspection) આધ્યાત્મિક તેજનાં કિરણો વિસ્તારી રહી છે, દ્વારા પ્રસ્તુત પત્રને વનિત થાય છે કે જેનતેમને પ્રણામ કરી ઉમિતિભવપ્રપંચ કથા
દર્શનના અબાધિત કથન પ્રમાણે ક્રિયા વંધ્ય કારની જે સમતારૂપ ગનલિકા વર્ણવેલી
હેતી નથી તો શુભાશયથી પ્રેરાયલી સક્રિયાનું છે તેમજ સ્વ. શ્રી વીરવિજયજી મહારાજે ફળ સુંદર પરિણામવાળું કેમ ન હોઈ શકે ? સાતવેદનીય કર્મની પૂજામાં જ્ઞાનીગમ્ય રૂડી
કાલ અને સંજ્ઞા. યેગનલિકા તરીકે જેનો ઉલ્લેખ કરેલો છે તેનું કાલના અનંત મહાસાગરમાં જાનું વર્ષ સ્મરણ કરી, જે વાસ્તવિક રીતે વિશ્વધર્મ છે, ભળી ગયું છે; વડીલની આંગળી પકડીને ચાલ્યા અન્ય દર્શનના સિદ્ધાંતો જેના નિર્ઝરણાં- આવતા બાળકની જેમ નૂતનવર્ષે આવીને રૂપ છે-તે જૈન ધર્મને નમસ્કાર કરી, એ રીતે આપણું અંતરમાં સ્થાન લીધું છે. નૂતનવર્ષના દેવગુરુધર્મના મંગલમય તને પ્રણામ કરી, ભીતરમાં શું શું ભર્યું છે તે આપણે જાણી આજના મંગલમય પ્રભાતે ૪૬ મા વર્ષમાં શકતા નથી, અનાદિકાળથી આત્મા અનંત આત્માનંદ પ્રકાશ પ્રવેશ કરે છે. પ્રવેશ કાળને પચાવી ગયા છે છતાં પોતે અમર છે; કરતાંની સાથે આત્મગત પ્રશ્ન પૂછે છે–પ્રાચીન પરંતુ આત્મા કર્મોથી પરાધીન હોવાથી તેને પ્રણાલિકા જે તે શુભ પરિણામ ઉપર નિર્ભર ધર્મ પુરુષાર્થ કરવાને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થયા હોય તો આત્મગત પ્રશ્ન કરવો ઉચિત જ છે– નથી અને તેને કાળ, સ્વભાવ, ભવિતવ્યતા અને સતાં હિ દvg વસ્તુપુ પ્રમાણમંતઃ– કર્મને આધીન રહેવું પડયું છે પરંતુ માનવ
પ્રવૃત્ત –એ માનસિક શાસ્ત્રના નિયમને જન્મ મળ્યા પછી અને જૈન ધર્મ તેમજ અનુસરીને પ્રશ્ન પૂછતાં આધ્યાત્મિક વનિ આવે સદગુરુગ અને શાસ્ત્રવાચન વિગેરે સામગ્રી

Page #5

નૂતન ધર્મનું મંગલમય વિધાન.
*
^^^^^^^^^^^^^^^
^
^^^^^^^^^^^^^^•••
*^^^* * * * * *^^^^^
= * * * * * *~ ~~
મળ્યા છતાં સમ્યગદર્શન પ્રાપ્ત કરી શકી મૂઢતા, કાળાં બજારો અને પ્રચંડ મોંઘવારીમાં નથી; અકામ નિજેરાએ કરી પુણ્ય પ્રકષ સ્વતંત્રતાને પગલે જ દેશ ઘોર વિપત્તિમાં થતાં માનવ જન્મ પ્રાપ્ત કર્યો છે, હવે સુસ આવી પડ્યો હતો; છતાં આજે આ વીતેલા શક્તિઓને જાગૃત કરવાની છે, આત્માના બાર મહિના ઉપર સિંહાવલોકન કરીએ છીએ આનંદવાળો પ્રકાશ એ જ મારો પ્રકાશ છે; તો રાષ્ટ્રનું હદય અદ્ભુત સંતોષ અને ઉત્સાહજિનપૂજા, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, દાન, જ્ઞાના- થી પુલક્તિ થઈ શકે છે. કંઈ લાખો ભ્યાસ, ભાવના, ધ્યાન વિગેરે ટેવો રસપૂર્વક નિરાશામાં અમર આશા છુપાઈ છે એ પાડી આધ્યાત્મિક પ્રકાશ પ્રકટાવવાનું અમલી દષ્ટિએ ઘેર વિપત્તિ અનુભવીને આપણે દેશ કાર્ય જીવનનો મોક્ષ થતાં સુધી ચાલુ રાખવું સ્વતંત્ર થઈ રહ્યો છે. દુનિયાના ઈતિહાસમાં જોઈએ, એ માનવ જન્મનું સાર્થક છે. પરદેશી સત્તાના હાથમાંથી આટલી ત્વરાથી
નૂતન વર્ષની ૪૬ ની સંજ્ઞા અનેક રીતે અને શાંતિપૂર્વક હિંદની માફક ભાગ્યેજ બોધ આપી શકે છે. ૪૫૬=દશ યતિધર્મનું, કેઈ દેશે સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કરી હશે. છેલ્લાં ૪૪૬=વીશ તીર્થકરોનું, ચારની સંખ્યા પચીશ વર્ષમાં જે મહાન આત્માએ દેશના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવનું અને છની સંખ્યા ષડ માણસોમાં અહિંસક શક્તિનો સંચાર કર્યો દ્રવ્યાનું સૂચન કરે છે, તે સાથે સમગ્ર ૪૬ ની તેના ફળરૂપે સ્વતંત્રતાની પ્રાપ્તિ થઈ છે; સંખ્યા ૪૫+ ની ગણત્રીએ પીસ્તાલીશ આગમ આરોગ્ય, કેળવણી, અર્થશાસ્ત્ર અને ઉદ્યોગ, આપણી સન્મુખ હાય પણ એક આત્મ તત્વ હુન્નરમાં દેશને પગભર બનાવવા માટે અવિતેની સાથે ન જોડાયેલું હોય તો માત્ર રૂપી શ્રાંત પણે પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. ' જડ શબ્દ આત્માને શું ઉપકાર કરી શકે ? વાતાવરણ અને સંસ્મરણે. આત્માની તૈયારી તે ઉપાદાન કારણ અને આગમનું શ્રવણ તે નિમિત્ત કારણુ-એ બેનેનો મહાન વિભૂતિ મ. ગાંધીજીનું ગત વર્ષ. રોગ થાય ત્યારે જ આત્માનું ઈષ્ટ કાર્ય સધાય ?
* માં જાન્યુઆરીની ૩૦ તારીખે એક હિંદુના છે. સેંતાળીસની સંખ્યાની પ્રેરણાથી પ્રકટ થતું
ગોળીબારથી કરુણ અવસાન થયું છે, એક આ સંજ્ઞાકૃત (૪૬) જે આત્મજાગૃતિ
અહિંસક પ્રચારકની અન્ય હિંસક વ્યકિતથી અને સમ્યક્ત્વપૂર્વક હોય તે જ એ સંજ્ઞા
આશ્ચર્યજનક રીતે હત્યા થઈ ગાંધીજીનું માંથી જૈન દષ્ટિએ આત્મા સુંદર પ્રેરણા મેળવી
થી આખા દેશ ઉપર અને ખાસ કરીને રાષ્ટ્રીય શકે છે.
મહાસભા ઉપર અખંડ પ્રભુત્વ વર્તતું હતું?
સમગ્ર વિવે એક મહાન નર ગુમાવ્યા છે. રાષ્ટ્રપરિસ્થિતિ અને સંક્રમણ કાળ
ગતવર્ષમાં લગભગ સવા વર્ષના ગાળામાં આઝાદી મળી, પરદેશીના બંધનમાંથી મુક્તિ બાવીશ લાખનાં કરના ભરણું પછી શ્રી શત્રુ. મળી છતાં કોમી ઝનુને વહાવેલી હજારો નિર્દોષ જયગિરિ દર વર્ષે સાઠ હજારના કરવેરાથી માનવીઓના લોહીની નદીઓ વહી, લાખો અને મુક્ત બન્યો છે. આ બાબતમાં શેઠ આણંદજી કરોડનાં આંસુઓ, સ્થળાંતર કરી આવતા લાખો કલ્યાણજીની પેઢીને આશ્રય નીચે શેઠ કસ્તુરનિર્વાસિતો, અસ્તવ્યસ્ત બનેલું દેશનું અર્થ– ભાઈ લાલભાઈના પ્રમુખપણ નીચે કમીટી કાર્ય તંત્ર, જનતામાં વ્યાપી ગયેલી ગ્લાનિ અને કરી રહી હતી, જેન વેતાંબર કોન્ફરન્સ

Page #6

૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
આ બહેને પ્રથમ પણ ગિરનારજી તીર્થં જ્યારે પાકીસ્તાનના ભયમાં પડયું હતું ત્યારે ૫૬ ચવિહાર ઉપવાસ કર્યા હતા. એમની એ ધાર તપશ્ચર્યા શ્રી ગિરનાર તીર્થની મુકિત માટેનુ અ ંતરંગ પ્રમળ નિમિત્ત બન્યું હતું.
તેમજ મુઅઈના સંઘે આ પ્રશ્ન ઉપાડયા હતા તે સૌરાષ્ટ્રનું એકમ થયા પછી સૌરાષ્ટ્રના પ્રધાના પાસે રજૂ કર્યા હતા; પ્રધાનાએ તે હકીકત તરફ ધ્યાન આપી સદરહુ કર નાબૂદ કર્યો છે, તે અભિનંદનને પાત્ર છે. શેઠ કસ્તુર. ભાઈ લાલભાઈ તરફથી પચીશ લાખ રૂપીઆ અમદાવાદઃ નવરંગપુરા વિસ્તારમાં એંજીનીયરીંગ કાલેજની સ્થાપના માટે મુંબઇ સરકારને સુપરત કરેલા છે. માંગરાળવાળા જવલબહેનના આમરણાંત ઉપવાસ થયા પછી શ્રી કેશરીઆછ તી'ના સંરક્ષણાર્થે મુંબઈમાં એકાવન જૈન
આ સંસ્મરણા પૂર્ણ કરવા સાથે શ્રાવણુ માસમાં પ્રસ્તુત સભાના ત્રણ પેટ્રના શ્રીરમણલાલ દલસુખભાઇ તથા ચંદુલાલ ટી. શાહ તથા શ્રી. મેહનલાલ તારાચંદ મુખઇ સરકાર તરફથી જે. પી. ને ખીતાબ આપવામાં આવ્યેા છે તે સંબંધમાં તેમને મુબારકબાદી આપવા સાથે સસ્થાઓના આશ્રય નીચે જાહેર સભા શ્રીનોંધ લઇએ છીએ. ચાલુ માસમાં ભાવનગરના ના. મહારાજા સાહેખ મદ્રાસ પ્રાંતના ગવનર નિમાયા છે તે પ્રત્યેક ભાવનગરવાસીને ગારવવંતા વિષય છે.
સુરચંદ પી. બદામીના પ્રમુખસ્થાને મળી હતી.
શ્રી વીરચ ંદ પાનાચ ંદે મ૦ ગાંધીજીના સ્મરણમાં સૌરાષ્ટ્રમાં કુમાર વિદ્યાલય માટે પાંચ લાખ રૂપીઆની રકમ તથા વૈદ્યકીય રાહત માટે બીજી પાંચ લાખ રૂપીઆની રકમ
સૌરાષ્ટ્ર સરકારના હાથમાં સુપ્રત કરી છે. આમ્રૂતીર્થ ઉપરના યાત્રાના કર પણ સીરાહી રાજ્યે મહારાણીશ્રીના હુકમથી રદ કર્યો છે. પાકીસ્તાન અને હિંદુસ્તાનના ભાગલા સમયે પૂ આ॰ મ૦ શ્રી વલ્લભસૂરિજી તથા તેમના શિષ્યા ગૂજરાંવાળામાં હતા; શાસનદેવની કૃપાથી કાંઇ પણ ઇજા આવી નથી અને ત્યાર પછી અમૃતસર નિવિ`ને પહાંચી ગયા હતા અને હાલમાં ખીકાનેરમાં ચાતુર્માસ છે; એ જૈન સમાજ માટે અપૂર્વ આનદ છે.
શ્રી કેશરીઆજી તી ખામતમાં અવ્યવસ્થા દૂર કરવા માટે ગતવમાં જવલ બહેને ચવિહાર ઉપવાસ આદર્યા હતા; ઉદયપુર સ્ટેટ તરથી તપાસ પોંચની સ્થાપના થઇ છે.
સ્વ॰ આત્મારામજી મહારાજની જન્મ જયંતી ચૈત્ર શુદ ૧ શ્રી સિદ્ધાચલજી ઉપર, સભાની વાર્ષિક તિથિ જેઠ મુદ ૨ શ્રી તાલધ્વજ તીર્થ ઉપર અને સ્વ॰ આત્મારામજી મહા રાજની સ્વર્ગવાસ તિથિ જે શુદ ૮ સભાના મકાનમાં પૂજા ભણાવવા તથા ગુણુગાનપૂર્વક પ્રસ્તુત સભા તરફથી ઉજવવામાં આવી હતી. દર
તે જ મુજબ ગુરુભક્તિ થશે. ચાલુ પ્રણાલિકા પ્રમાણે માગશર વદી ૬ ૧૦ શ્રી મૂળચંદજી મહારાજની તિથિ અને મસા શુદ્દી ૧૦ ૧૦ શ્રી વિજયકમલસૂરિજીની તિથિ ભાવનગરમાં પૂજા ભણાવવા સાથે ઉજવવામાં આવી હતી. લેખદર્શન
સુરતમાં આ૦ મ૦ શ્રી આન ંદસાગરસૂરિજી
ગત વર્ષમાં ૨૪ પદ્ય લેખા અને ૨૮ ગદ્ય
ની નિશ્રામાં પાલીતાણાની માફક ભવ્ય તામ્ર-લેખા આપવામાં આવેલ છે. પદ્ય લેખામાં મુ પત્ર આગમમ ંદિરનું મહેસ્રવપૂર્વક ઉદ્ઘાટન લક્ષ્મીસાગરજીના દીપે।ત્સવી પર્વ, ભાવના વિગેરે થયું હતું. ત્રણ કાવ્યેા, શીઘ્ર કવિ મુ॰ દવિજયજીના આત્મચિંતવન વિગેરે પાંચ કાખ્યા, મુ॰ વિનયવિજયજીનું શ્રી વલ્લભસૂરિજી અભિનંદન સ્તુતિનું કાવ્ય, પૂ આ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી રચિત મહાવીરસ્વામી સ્તવન, મુ॰ મણિક

Page #7

નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન.
વિજયજી સંગૃહીત શ્રી વિજયસેનસૂરિ શિષ્ય પુણ્યવિજયનો આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ મને કઈ વિનિર્મિત સ્તવન, ઉત્તરોત્તર પ્રગતિ કરતા વખત ન થઈ વિગેરે બે લેખે, મુ. ભુવનકવિ શ્રી અમરચંદ માવજીના જ્ઞાન ગીતાશતક વિજયજીનો શ્રીપાળ અને કુંડલપુરને સંશેવિગેરે ચાર કાવ્યો, ઊગતા કવિ શ્રી અનંતરાય ધન લેખ, મુ. ન્યાયવિજયજી(ત્રિપુટી)નો જાદવજીના ભૂલી જવું વિગેરે ચાર કાવ્યે, શ્રી મહાવીર પરમાત્માનો લેખ, ડો. વલ્લભદાસ ગોવીંદલાલ પરીખના અજ્ઞાનીને ઉપદેશ વિગેરે નેણસીને શ્રી આનંદઘનજીના બે સ્તવનના બે કાવ્ય, રાત્રે મૂલચંદભાઈ વૈરાટીનું ચંદન- અર્થવાળા લેખે, મુ. સમુદ્રવિજ્યજીનો આગામી બાલાને વિનતિરૂપ કાવ્ય, અને શ્રી મોહનલાલ સંવત્સરીની બાબતના ખુલાસાને લેખ, રા. સીહારીનું શ્રી વિજયાનંદસૂરિને પ્રણામરૂપ અભ્યાસી( શ્રી વિઠ્ઠલદાસ મૂલચંદ)ના સાચું કાવ્ય, આવેલું છે–આ તમામ કા કાવ્ય- ધન વિગેરે બે અનુવાદ લેખો, અને નૂતન સૃષ્ટિમાં અનેક અંશે નૂતનતા અપી રહ્યા છે વર્ષનું મંગલમય વિધાનને અમારો લેખ, તદુઅને ભિન્ન ભિન્ન રીતે આત્મજાગૃતિ આપી પરાંત વર્તમાન સમાચાર, સમાલોચના વિગેરેના વૈરાગ્યાદિ વિવિધ સાધનો વડે વાચક આત્મા બાર સંક્ષિપ્ત લેખો પ્રસ્તુત સભાના સેક્રેટરી પ્રગતિ કરી શકે તેવી પ્રેરણા આપી રહ્યા છે. ભાઈ વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસના છે. આ તમામ ગદ્ય લેખોમાં આ૦ શ્રી વિજયપક્વસૂરિજીના લેખો જૈન દર્શનના સિદ્ધાંતને અનુકૂળ અક્ષરસિદ્ધસેનસૂરિજીકૃત બત્રીશ બત્રીશીઓ સંબં- શ્રત છે. આ લેખનું અતિશયોકિતભરેલું
ધના ચાર લેખ, ગહન તત્વચિંતક અને વિવેચન નહિં કરતાં તે તે લેખના વાંચનનું વિગ્ય લેખ લખનાર શાંતમૂતિ આ. પરિણામ વાંચકેના પરિણામિક ભાવોને સમ
શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજીના જીવતા શીખે, સાથે પણ કરીએ છીએ અને તેવા સુંદર લેખ શું લઈ જશો? વિગેરે દશ લેખ, આત્માથીં આવવાથી સમાજના સુંદર અભિપ્રાય મળેલા સં. પા. વિદ્વાન મુ. શ્રી પુણ્યવિજયજીના યોગ છે તે જ આનંદનો વિષય છે. નવીન વર્ષમાં મીમાંસા વિગેરેના સાત લેખે, સિદ્ધહસ્ત સુંદર શૈલીવાળા લેખો લખવા માટે ચાલુ લેખક રા. મોતીચંદ કાપડીઆના ધર્મકૌશલ્ય- તથા નવીન લેખકમહાશયને સાદર નિમંના ચૌદ લેખ, વક્તા તથા લેખક રા. ચેક- ત્રીએ છીએ. સીના યાત્રાના નવાણું દિવસને લેખ, મુ.
ભાવના અને પ્રકાશન કાર્ય. ધુરંધરવિજયજીના ન્યાયરત્નાવલિ તથા વિષબિંદુના પાંચ લેખ, કુ. શ. પૂર્ણાનંદવિજય- નવીન વર્ષમાં ધાર્મિક જીવનમાં પ્રગતિ ના સ્વર વ્યંજનના અનુક્રમવાળા સુવાક્યામૃતન થાય તેવા રચનાત્મક લેખો આપવાની સભાએ બે લેખે, ડૅ. ભગવાનદાસને શ્રીમાન યશે- ઈચ્છા રાખેલી છે. દેવગુરુકૃપાથી પ્રતિવર્ષ વિજ્યજીને લેખ, મુ. જંબુવિજયજીના દ્વાદ- સમા સાહિત્યસમૃદ્ધિ, પેટ્રને, સીરીઝ અને શાનિયચકવાળરૂપ ગહન અને જટિલ ગ્રંથના સાથી બલવત્તર બનતી જાય છે, તે માટેની સંક્ષિપ્ત પરિચયના ત્રણ લેખો, સાહિત્ય હકીકત દરમાસે આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકમાં રત્ન મુ. પુણ્યવિજયને વિશેષાવશ્યક પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે તે હેતુને ધ્યાનમાં મહાભાગ્યની પજ્ઞ ટીકા બાબતનો લેખ, રાખીને સભાએ ગતવર્ષમાં સુવર્ણ મહોત્સવ સન્માર્ગ ઈરછકની સંજ્ઞાવાળા સં. પા. મુ ઉજવવાનું ઠરાવ કરેલ છે, તે માટે સમિતિની

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નીમણુંક પણ કરેલી છે. પાંચ કારણેની સાબુ- માલીદાસના બહેન સ્વ. સુરજ બહેનની સીરીઝ કૂળતા થયેથી નવીન વર્ષમાં સક્રિય અમલમાં તરીકે છે–તે છપાય છે, સભા તરફથી ભેટ આવવા સંભવિત છે.
તરીકે નવીન વર્ષમાં આવશે. શ્રી શ્રેયાંસનાથ સાહિત્ય દ્વારા આપણે દૂર દૂરના ભૂતકાળ
ચરિત્ર, શ્રી સુમતિનાથ ચરિત્ર અને કથાના જમાનાનું જીવન આપણી કલ્પના સમક્ષ
રત્નકોષના ભાષાંતર ચાલુ છે–આ ત્રણે ગ્રંથ ખડું કરી શકીએ છીએ અને તેને વર્તમાન
સહાયની અપેક્ષા રાખે છે. ગત વર્ષમાં અનેક કાળમાં સરખાવીને માનવજીવનની પ્રગતિનું
બીજા વર્ગને લાઈફ મેંબરો ભેટને સારો માપ કાઢી શકીએ છીએ. સાહિત્ય એટલે
લાભ અપાતા હોવાથી પ્રથમ વર્ગમાં આવી એના વિશાળ અર્થમાં મહાપુરુષોના ચિત્ત
* ગયા છે. વળી નવા જૈન બંધુઓ લાઈફ ઉપર બાહ્ય અને આંતર સૃષ્ટિએ જે
મેમ્બર થયા છે, જેથી તૈયાર થયેલ સંસ્કારે પાડ્યા હોય અને એ મહા
સંઘપતિ ચરિત્ર, શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર પુરુષોએ સ્વાનુભવ પ્રાપ્ત કરેલ હોય તેની
અને વસુદેવ હિડી ભાષાંતરની ભેટની બુકને નેધ હોય છે. જેના દર્શનનું સાહિત્ય
લાભ મેળવી શક્યા છે. ગત વર્ષમાં છ પેટનો એ સર્વજ્ઞોએ પ્રતિબિંબિત કરેલી અલૈકિક
વધારે થયેલા છે અને અત્યાર સુધીમાં ગ્રંથની વસ્તુ છે. આ ધ્યેયને આગળ કરીને આ સભાનું
અઢાર સીરીઝ થયેલ છે. વસુદેવ હિંડી જેવા
સાહિત્યના પ્રાચીન ગ્રંથના ભાષાંતર માટે પ્રજાસાહિત્યદ્વારનું રચનાત્મક મુખ્ય કાર્ય પ્રથમથી જ રહેલું છે. ગત વર્ષમાં દ્વાદશારાયચક્રના
બંધુ અને સંસ્કૃતિ માસિકના તેમજ ભાવનગર ચિત્ર અને પરિચય સાથે માહા માસને અંક
સમાચાર પત્રના અંકમાં સુંદર અભિપ્રાય પ્રકાશિત થયેલ છે. આ મહાન પ્રાચીન ગહન
આવેલા છે. સભાની ઉત્તમ પ્રકારની કાર્યવાહી, ગ્રંથ શ્રી મદ્વવાદી ક્ષમાશ્રમણુવિરચિત અઢાર
સારી સીક્યુરીટીમાં નાણું રહેતું હોવાથી, હજાર લેકને ગ્રંથ છે, તેનું સંશોધન
હિસાબની ચોખવટ, તથા સારા ભંડોળથી ઘણું સાહિત્યરત્ન સાક્ષર મુ. પુણ્યવિજયજી તથા
શ્રીમંત બંધુઓએ પેટ્રનપદ સ્વીકાર્યું છે અને વેવૃદ્ધ સ્થવિર આચાર્ય મ૦ શ્રી વિજયસિદ્ધિ
સાહિત્ય પ્રકાશનમાં સારી રકમો આપી છે એ સૂરિજીના પ્રશિષ્ય મુ. ભુવનવિજયજીના શિષ્ય
સભાને માટે પ્રશસ્ત ગૌરવનો વિષય છે અને એ મુજંબૂવિજયજી કરી રહ્યા છે; સભા તેમને
રીતે યથાશકિત સભા પિતાના સાહિત્યોદ્ધાર આભાર માને છે. આ ગ્રંથ કે જેમાં વિધિ. નિયમ
માટે યત્કિંચિત આનંદ અનુભવે છે, અને વિગેરે અનેક ભેદથી નાનું મહાન સ્વરૂપ
પિતાની અપૂર્ણતાનું ભાન રાખી નૂતન વર્ષમાં છે તે મૂળ અને ટીકા સાથે સભા તરફથી
પદ-સંચાર કરે છે. પ્રકાશિત થશે, એ સભાને માટે ખાસ ગેરવને સમય અને અંતિમ પ્રાથના. વિષય છે. નવીન વર્ષમાં સ્વ. શ્રી અજિતસાગ- આત્મા અને કર્મના પ્રત્યેક જન્મની અથરજીકૃત કાવ્ય સુધાકરનો ગ્રંથ આત્માનંદ ડામણમાં ભવ્યાત્મા પિતાના પ્રબળ પુરુષાર્થથી પ્રકાશના ગ્રાહકેને ભેટ આપવામાં આવશે. શ્રી જ છેલી જીત મેળવશે એ સર્વજ્ઞકથિત પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર કે જે શ્રી ચંદુલાલ નિ:સંશય હકીકત છે. આત્મપ્રબોધ ગ્રંથમાં ટી. શાહ તરફથી સીરીઝ તરીકે છે અને મહા- ભાષાંતરકાર તરીકે અમારા સ્વ. પૂ. પિતા સતી દમયંતી ચરિત્ર કે જે શેઠ મણિલાલ વન- શ્રી ઝવેરભાઈએ પણ કહ્યું છે કે “બીજને

Page #9

| વારિત કુપાર્શ્વનિને ) ( 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 લો બૌદ્ધદર્શનસં મત અહિંસાનું સ્વરૂપ છે முருருருருருருருருருருருருருருருருருருருருருற்றறமும்
લેખક–મુનિરાજ શ્રી બૂવિજયજી મહારાજ વાચકપ્રવર ભગવાન ઉમાસ્વાતિપ્રત તવાથધિગમસૂત્રના “ કમરથાર શાળavvi હિંસા” [ aરવા. ૭ ૮] આ સૂત્રની ટીકામાં ટીકાકાર ભગવાન ગન્ધહસ્તી શ્રી સિદ્ધસેનગણી તથા શ્રી યશોભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજે બૌદ્ધસંમત અહિંસાનું તેમ જ જૈનદર્શન સંમત અહિંસા ઉપર બૌદ્ધોએ કરેલા આક્ષેપોનું વિસ્તારપૂર્વક જોર-શોરથી ખંડન કર્યું છે. કેઈ પણ ગ્રંથમાં આવતી ચર્ચાઓમાં પૂર્વપક્ષના તે તે ગ્રંથ સામે હોય તે એ આખી ચર્ચા બીલકુલ સહેલાઈથી અને અતિ સુંદર રીતે સમજાય છે. પૂર્વ પક્ષિને ગ્રંથ જોયા સિવાય તેમજ પૂર્વ પક્ષિનું સંપૂર્ણ દૃષ્ટિબિન્દુ જાણ્યા સિવાય ગુઢ ચર્ચાઓને ભાગ્યેજ સતેષકારક આશય સમજાય છે. આથી પૂર્વ પક્ષના મૂલસ્થળની ગવેષણ કરતાં “પ્રાણાતિપાત ચિરજ ઘરથાસ્ત્રાતમારન્ [ મ ગ ૪ ૭૩ આ અભિધર્મ કેશની કારિકાનું ટીકાકારાએ ખંડન કર્યું છે. એ વાત પાંચ-છ વર્ષ કહેલા મારા જાણવામાં આવી હતી. પરંતુ એ ખંડનને ઘણો મોટે ભાગે તે વસુબંધુએ રચેલા આ કારિકા ઉપરના પાભાષ્ય સામે જ છે અને ભાષ્ય તો આજ સુધી લુપ્ત થઈ ગયેલું જ મનાતું હોવાથી એ ભાગ મળવાની આશા જ નહોતી પરંતુ એ ભાષ્યને બધે જ અંશ અનેક પ્રયત્નને અંતે સદ્ભાગ્ય મને મળ્યો છે, અને આજે હું એ વાંચકો સમક્ષ રજૂ ચંદ્ર ઊગ્યા પછી અવસ્ય પૂર્ણિમા થવાની, શ્રેય સુવમાd સિદ્ધાવસ્થ સ્પર્વતો થથાસ્ત્રોë વચ્ચે ભલે દિવસરૂપ અંતરાય આવે તેની ગરમણાનારામ પરમાર તથા નોતિ || અડચણ નહિં; અને પુણ્યાનુબંધી પુણ્યથી
ગશાસ્ત્ર-શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્ય. પ્રકટેલાં શુભ નિમિત્તથી આત્મા કર્મોથી સદં- “હે પ્રભો! કઈ પણ પદગલિક સુખની તર મુકિત થવા ઉદ્યમ કરી શકે છે અને પૂર્ણ યાચના આપની પાસે મારી નથી, પરંતુ આ ચંદ્રની જેમ પરમાત્મા બની રહે છે.
એના તરફના શુભ રાગ આ જન્મમાં અને
જન્માંતરમાં બન્યો રહે તે માગણ છે ” ઉપસંહારમાં સાધનસાધ્યની અથવા “ જેમ સિદ્ધરસના સ્પર્શથી લેતું સુવર્ણ નિમિત્તઉપાદાનના બે માંગલિક કે સાદર બની જાય છે તેમ આત્મધ્યાનથી આત્મા, કરી વિરમવામાં આવે છે.
પરમાત્મપણાને પામે છે. ” વિષયાનુવંશવપુરમ મિશ્ચત્ત ૪ વાર
ૐ શાંતિ: શાંતિ: શાંતિ: છા નિમરતા gratif I મુંબઈ. ) :
આત્મ સં. પર | ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ ન્યાયાલોકપ્રશસ્તિ-ઉa શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી શ્રાવક શુકલ પૂર્ણિમા !

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કરવા ઇચ્છું છું કે જેથી તવાઈટીકાન્તર્ગત સમગ્ર ચર્ચા સ્પષ્ટ સમજી શકાય અને મુદ્રિત ગ્રંથમાં જે અશુદ્ધિ હોય તે પણ દૂર થઈ જાય.
વાત એમ બની હતી કે, ભગવાન મલવાદીએ નયચક્રના પ્રથમ અરમાં અભિધકેશભાષ્યના એક ભાગની બહુ વિસ્તારથી સમાલોચના કરી છે પરંતુ આ. શ્રી મહૂવાદિકૃત મૂલ નયચક અનુપલબ્ધ હોવાને લીધે આ. શ્રી સિંહસૂરિ (૨ ??) ગણિવાદિ ક્ષમાશ્રમણકૃત ટીકાને આધારે જ બધું કામ લેવાનું હોવાથી એ સમાજના સંતોષકારક સમજાતી નહતી. દરમ્યાન મારા જાણવામાં આવ્યું હતું કે બૌદ્ધ પં. રાહુલ સાંકૃત્યાયને થોડા વર્ષો પૂર્વે જ ટિબેટમાંથી મળી આવેલી એક અભિધર્મકશ ભાષ્યની પ્રતિના ફોટાઓ લઈને તે પટણાની બિહાર એન્ડ ઓરિસા રિસર્ચ સેસાયટીને સોંપ્યાં છે. આથી એ નેગેટિવ મેળવવા માટે બિહાર સરકારના શિક્ષણપ્રધાન બદ્રીબાબુનો એમ પરંપરાએ સં૫ર્ક સાધ્ય. તેમના વચનથી ફેટા મેળવવાની આશા બંધાઈ હતી, પરંતુ થોડા જ સમય પછી જાણવામાં આવ્યું કે એ બધા ફટાએ શાંતિનિકેતનમાં ગયા છે, અને ત્યાંના કોઈ વિદ્વાન એનું
૧ નયચક્ર સંબંધી મારા અગાઉના લેખમાં મેં ટારાનારીવાર શ્રીહરિगणिवादिक्षमाश्रमण अने तत्त्वार्थटीकाकार ग46रती श्री सिद्धसेनगणी। प्रशुरु श्री सिंहसूरના ઐકયની સંભાવના રજૂ કરી છે. પરંતુ પુણ્યનામધેય પૂજય મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજય મહારાજે થોડા વખત પહેલાં જ શોધી કાઢેલી (જુઓ, આ વર્ષના ફાગણ માસના અંકમાં “ વિશેષા વશ્યક મહાભાષ્ય સ્વપજ્ઞ ટીકાનું અસ્તિત્વ” એ શીર્ષકવાળો તેઓશ્રીને લેખ) વિશેષાવશ્યક મહાભાબની ભગવાન જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણપ્રારબ્ધ તથા કાર્યવાદિગણિ મહત્તરે પૂર્ણ કરેલી ટીકામાં સિહસુરિક્ષમાશ્રમણ સંબંધી એક નીચે મુજબને ઉલેખ કટ્ટાર્યવાદિષણિકૃત ટીકામાં મળી આવ્યો છે.
“ सिंहसूरिक्षमाश्रमणपूज्यपादास्तु " सामान्यं निर्विशेष द्रव-कठिनतयोार्यदृष्टं यथा किं ? योन्या शून्या विशेषास्तरव इव धरामन्तरेणोदिताः के । किं निर्मूलप्रशाखं सुरभि खकुसुमं स्यात् प्रमाणप्रमेयं ? स्थित्यु-त्पत्ति-व्ययात्म प्रभवति हि सतां प्रीतये वस्तु जैनम् ॥"
[વાર્થવાળમદુત્તરવા દીવા પૃ. ૧૧ ] કાર્યવાદિકૃત ટીકાનું અવેલેકિન કરતાં તેમાં શ્રદ્ધાચાર્ય દિગ્ગાગના પ્રમાણસમુચ્ચય-ન્યાયમુખાદિનાં અનેક વચનો જોવામાં આવે છે પરંતુ ધર્મકીર્તિકુમારિકનું કયાંય પણ નામનિશાન ન હોવાથી સંભવે કે કે-આ ટીકા રચાઈ હશે ત્યાં સુધી તેમણે ધમકીર્તિકુમારિલના ગ્રંથો નહિ જ જોયા હોય. જો આ સંભાવના સાચી હોય તે વિક્રમ સં. ૭૦૦ આસપાસ કે પૂર્વે તેઓશ્રીએ આ ટકાની રચના કરી હશે. એથી તેમણે જેમનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે દ્વારિક્ષનાથના અને નયચક્રટીકાકાર શ્રી સિદરિવારિક્ષમામા એક જ વ્યકિત હશે એવો સંભવ છે, કેમકે નયચક્ર ટીકાકાર પણ વિક્રમ ના સાતમા સૈકામાં જ થયા હોવાનો સંભવ છે, વાચકો એ પણ નોંધ લે કે ભ. કેદ્રાય ગણિએ આવશ્યકણિને પણ બે વાર નામોલ્લેખ કર્યો છે.

Page #11

બૌદ્ધદર્શનસંમત અહિંસાનું સ્વરૂપ.
હા,
સંશોધન-સંપાદન કાર્ય કરી રહ્યા છે. મારે શાંતિનિકેતનમાં સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ કશી જ ઓળખાણ ન હોવાથી એ પ્રાપ્તિની આશા જ મેં પછી જતી કરી, અને બીજા પ્રયત્ન લાગ્યા. બેલિજયમદેશનિવાસિ વિદ્વાન લા-વાલ-પૂષિને (La Valle Poussin.) ચીની યાત્રી ઘનચાંગ (અનુવાદસમય સં. ૭૦૮-૭૧૧) તથા પરમાર્થ (અનુવાદસમય. “ સં. ૬૦૦-૬ ૨૪) કરેલા અભિધમકાશભાગ્યના ચીની અનુવાદ તથા ટિબેટન ભાષા ઉપરથી ફેંચ ભાષાંતર કર્યું છે. ઘણી શોધ કરતાં આ ફેંચ ભાષાંતર મળી આવ્યું. અભિધમકેશભાળની કટાર્થી વ્યાખ્યા (Bibliothera Buddhika) તપાસતાં એટલી વાત જાણવામાં જ હતી કે મલવાદિસમાચિતભાગ્ય પ્રથમ કેશસ્થાનની દશમી કાશ્કિાનું ભાષ્ય છે. ફ્રેંચ ભાષાંતરમાં જતાં બરાબર એ સ્થળે જ આ ભાગ મળી આવ્યું. તે આધારે મૂલ લગભગ બરાબર નકકી કરી શકાયું અને નયચક્રમાં આવતી એ આખી ચર્ચા લગભગ સ્પષ્ટ થઈ ગઈ, છતાં પણ અમુક પ્રકારની તેમાં ક્ષતિ રહી જતી હતી એટલે નયચક્રાન્તર્ગત સમાલોચના સર્વથા સ્પષ્ટ કરવા માટે શાંતિનિકેતનમાં રહેલા અભિધમેકેશભાષ્યમાંથી અપેક્ષિત અંશ મેળવવાની મારી ઉત્કટ ઈચ્છા હતી. આથી જ્યારે આ વર્ષે વૈશાખ માસમાં મારે પુના આવવાનું થયું ત્યારે ત્યાં ફર્ગ્યુસન કોલેજના પ્રોફેસર મૂલ અભિધૂમકેશના સંપાદક ચીની-ટિબેટિયન ફેંચ જર્મન આદિ અનેક ભાષા શ્રી વાસુદેવવિશ્વનાથ ગોખલે ને બને તે શાંતિનિકેતનમાંથી એટલો ભાગ મેળવી આપવા માટે મેં વાત કરી. તેમણે તરત જ બૌદ્ધભિક્ષુ ભદત રારિત મિ ઉપર આ માટે પત્ર લખ્યો, અને પછી મત્ત રાતિમિક્ષુદ્વારા હું આ ગ્રંથનું સંશોધન કરતા ઉડીસા(ઓરિસા ). વાસિ ૫. શ્રી પ્રહલાદ પ્રધાનજીના સીધા સંપર્કમાં આવ્યું. પ્રધાન સાથેના પત્રવ્યવહારથી ચીની-ટિબેટિયન આદિ અનેક ભાષાઓ તેમજ બુદ્ધિસ્ટ શાસ્ત્રોનું ગંભીર જ્ઞાન હોવા ઉપરાંત તેમની આશ્ચર્યજનક સજજનતા જોઈને ઘણાં વર્ષોથી જેની જિજ્ઞાસા હતી તે પ્રતિપાત: gય ઘરયાત્રાતિમાન્ કારિકાનું ભાગ્ય મેળવવાને પણ મને સ્વાભાવિક જ લાભ થયો. પ્રધાનજીએ અતિઝાંખા ઉઘડેલા ફટાઓ ઉપરથી સહજ સૌજન્યથી ઘણું કષ્ટ ઉઠાવીને એ બધા અંશે હમણાં જ ચાઈનીઝ ભાષાંતરના પાઠાંતરે સાથે મેકલી આપ્યા છે, તેમાંથી તવાર્થ ટીકા વિ૦માં અહિંસા સંબંધિ વસુબંધુના જે વક્તવ્યનું ખંડન છે તે અંશ નીચે આપવામાં આવે છે–
૧. ભાવલિ-પૂપિને સ્કૂટાર્થ ટીકા, તથા ચીની-ટિબેટન અનુવાદને આધારે અભિધમકાશની ૬૧૩ કારિકા પૈકી પાંચસો ઉપરાંત કારિકાઓ તૈયાર કરી હતી. તેમાં શુદ્ધિ-વૃદ્ધિ કરીને રાહુલ સાંકૃત્યાયને આ અભિધમ કેશ નાદિકા નામની સ્વરચિતવૃત્તિ સાથે છપાવ્યું છે, પરંતુ ડાં વર્ષો પૂર્વે જ ટિબેટમાં મૂળ સંસ્કૃત અભિધર્મકાશ કારિકાની એક પ્રાચીન પ્રતિ મળી આવી હતી. તેના ફોટાઓ ભારતમાં લાવવામાં આવ્યા હતા. તેના ઉપરથી ડે. ગોખલેએ અભિધર્મ કેશકારિકાનું સંપાદન કર્યું છે કે જે રેલ એસિટિક સોસાયટીની મુંબઇ શાખાના જર્નલમાં (Journal of the Bombay Branch, Royal Asiatic Society, 1946) ૨૨, મા વેલ્યુમમાં હમણુ જ પ્રકાશિત થયું છે. આ વિષયના અભ્યાસીઓને આ મૂલસ્વરૂપના સંથનું પ્રકાશન હોવાથી ખાસ ઉપયોગી છે. આનાં અલગ પ્રિન્ટ પણ મળે છે.

Page #12

१०
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
__“कियता पुनः प्राणातिपातं स्वयं कुर्वतः कर्मपथो भवति ? कियता यावन्मिथ्यादृष्टिः कर्मपथः ? इति लक्षणं वक्तव्यम् तदुच्यते
प्राणातिपातः सश्चिन्त्य परस्याभ्रान्तिमारणम् । यदि 'मारयिष्याम्येनम्' इति संज्ञाय परं मारयति तमेव च मारति नान्यं भ्रमित्वाइयता प्राणातिपातो भवति । यस्तर्हि सन्दिग्धो मारयति 'किमयं प्राणी, न प्राणी ? ' इति 'स एव, अन्यो या ?' इति सोऽप्यवश्यमेतं निश्चयं लब्ध्वा तत्र प्रहरति ‘योऽस्तु सोऽ. स्तु' इति कृतमेवानेन त्यागचित्तं भवति ।
कथं क्षणिकेषु पुद्गलेषु प्राणातिपातो भवति ? प्राणो नाम वायुः कायचित्तसन्निधितो वर्तते तमतिपातयति यथा प्रदीपं निरोधयति घण्टास्वनं वा। जीवितेन्द्रियं वा प्राणः तं निरोधयति, यद्येकस्यापि जीवितक्षणस्योत्पद्यमानस्यान्तरायं करोति प्राणातिपातावद्येन स्पृ. श्यते, नान्यथा। कस्य तज्जीवितं यस्तदभावान्मृतो भवति ? कस्येति षष्ठी पुद्गलवादे विचारयिष्यामः । उक्तं तु भगवता
" आयुरूष्माऽथ विज्ञानं यदा कायं जहत्यमी।
अपविद्धस्तदा शेते यथा काष्ठमचेतनः ॥” इति तस्मात् सेन्द्रियः कायो जीवतीत्युच्यते, अनिन्द्रियो मृत इति । अबुद्धिपूर्वादपि प्राणिवधात् कर्तुरधर्मो यथाऽग्निसंयोगादाह इति निम्रन्थाः। तेषां परदारदर्शनेऽप्येष प्रसङ्गः निर्ग्रन्थशिरोलुञ्चने च कष्टतपोदेशने च शास्तुः तद्विसूचिकामरणे च दातुः वैद्यानां चातुरपीडने मरणे च मातृ गर्भस्थयोश्चान्योन्यं दुःखनिमित्तत्वात् वध्यस्यापि च तत्र क्रियासम्बन्धाद् अग्निष्वा( स्वा )श्रयदाहवत् । कारयतश्चाप्रसङ्गस्तद्सम्बन्धात् परेणाग्निं स्पर्शयतः तेनाऽदाहवत् । अचेतनानां च काष्ठादीनां गृहपाते प्राणिवधात् प्रापप्रसङ्गः न वा दृष्टान्तमात्रात् सिद्धिरिति उक्तः प्राणातिपातः ॥"
[अभिधर्मकोशभाष्य; कोशस्थान ४, कारिका ७३ ] આ ભાષ્ય ઉપર મિત્રે કરેલી સ્કૂટાર્થી વ્યાખ્યા મળે છે તેમાં આનું વિવરણ मा प्रभारी छ
" संज्ञाय परिच्छिद्येत्यर्थः । नान्यं भ्रमिवेति न भ्रान्त्याऽन्यं मारयतीत्यर्थः । क्षणिकेषु स्कन्धेष्विति स्वरसेनैव विनश्वराणां स्कन्धानां कथमन्येनैषां निरोधः क्रियता इत्यभिप्रायः
१२ वाशिहार( Unrai Woghihar ) नामना पानी पत संपादित सो सा अंय The Publishing Association of Abhidharmakosh-Vyakhya नामनी ટેકિ(જાપાન)ની સંસ્થાથી પ્રકાશિત થયા છે. પ્રો. ગોખલેના સૌજન્યથી (પુના) ફર્ગ્યુસન કોલેજના પુસ્તકાલયમાંથી હું આ મેળવી શકો છું. ગ્રંથ આખે રોમન (ઇંગ્લીશ) લિપિમાં છે.
२४ार्थानां प्रयम १९६१२थान Bibliotheca Buddheca शिया ५५ प्रशित 44 छ.

Page #13

બદ્ધદર્શન સંમત અહિંસાનું સ્વરૂપ
તા.
प्राणो नाम वायुः कायचित्तसन्निश्रितो वर्तत इति कथं चित्तसन्निधितो वायुः प्रवर्तते? चित्तप्रति बद्धवृत्तित्वात् तथा हि-निरोधा-संनिसमापत्तिसमापन्नस्य मृतस्य च न प्रवर्तते शास्त्रे चाप्युक्तम् " य इभे आश्वास-प्रश्वासाः किं ते 'कायसन्निधिता वर्तन्ते' इति वक्तव्यम् ? 'चित्तसन्निश्रिता वर्तन्ते' इति वक्तव्यम् ? ' नैव कायचित्तसन्निधिता वर्तन्ते' इति वक्तव्यम् ? 'कायचित्तसन्निथिता वर्तन्ते' इति वक्तव्यम् ? आह-'काय चित्तसन्निधिता वर्तन्ते' इति वक्तव्यम्" इति विस्तरः। तमतिपातयतीति तं प्राणं विनाशयतीत्यर्थः । उत्पन्नस्य स्वरसनिरोधादनागतस्योत्पत्ति प्रतिबनिन् निरोधयतीत्युच्यते यथा प्रदीपं निरोधयति घण्टास्वनं वा क्षणिकमपि सन्तम् कथं च स निरोधयति ? अनागतस्योत्पत्तिप्रतिबन्धात् । जीवितेन्द्रियं वा प्राणः इति चित्तविप्रयुक्तस्वभावमेनं दर्शयति ।
कस्य तजीवितं यस्तदभावान्मृतः ? इति यः प्राणी जीवितस्य अभावाम्मृतो भवति स बौद्धानां नास्ति नैरात्म्यवादित्वात् अत एवं पृच्छति । कस्येति षष्ठी पुद्गलवादे पुद्गलप्रतिषेधप्रकारेण “ असति आत्मनि कस्येयं स्मृति: १ किमषा षष्ठी ?" इत्यत्र प्रदेशे चिन्तयिष्यामि आस्तां तावदेतत् सामा(सांन्यासिा कमित्यभिप्रायः तस्मात् सेन्द्रियः कायो जीवतीति सेन्द्रियस्यैव कायस्य तजीवितं नात्मन इति दर्शयति । स एव चानिन्द्रियो मृत इति ।
अबुद्धिपूर्वादिति विस्तरः असञ्चिन्त्य कृतादपि प्राणातिपातात् कर्तुरधर्मो यथाऽग्निसंपर्शादबुद्धिपूर्वादसञ्चिन्त्य कृताहाह इति निर्ग्रन्था नग्नाटकाः तेषां निर्ग्रन्थानां नग्नाटकाना. मेवं वादिनामबुद्धिपूर्वेऽपि परस्त्रीदर्शनसंस्पर्शन एष प्रसङ्ग पापप्रसङ्ग इत्यर्थः अग्निदृष्टान्तात् । निर्मन्थशिरोलुश्चने च निर्ग्रन्थशिरः केशोत्पाटने च दु खोत्पादनबुद्धधभावऽप्यधर्मप्रसङ्गः अग्निदाहवत् । कष्टतपोदेशने च निग्रन्थशास्तुरधर्मप्रसङ्गे बुद्भयनपेक्षायां परस्य दुःखोत्पादनमधर्माय भवतीति कृत्वा । तद्विषूचिकामरणे च निर्ग्रन्थानां विषचिकयाऽजीर्णेन मरणे दातुरन्नदातुरधर्मप्रसङ्गः अन्नदानेन मरणकारणात् अबुद्धिपूर्वोऽपि हि प्राणिवधा कारणमधर्मस्येति । मातृ-गर्भस्थयोश्च मातुर्गर्भस्थस्य चान्योन्यं दुःखनिमित्तत्वादधर्मप्रसङ्गः तत एवाग्निदृष्टान्तात् । वध्यस्यापि च तक्रियासम्बन्धात् प्राणातिपात क्रियासम्बन्धात् अधर्मप्रसङ्गः वध्ये हि सति प्राणातिपातक्रियावधकस्य भवति अग्निस्वाश्रयदाहवत् अग्निर्हि न केवलमन्यजनं दहति किं तर्हि ? स्वाश्रयमपीन्धनं दहतीति तद्वत् न. हि तेषां चेतनाविशेषोऽपेक्ष्यते । कारयतश्च परेण वधादि अधर्मस्याप्रसङ्गः परेणाग्नि स्पर्शयतः स्पर्शयितुः तेनादाहवत् आग्नेयधर्माभ्युपगमात्। अचेतनानां च काष्ठादीनां काष्ठलोष्टवंशादोनां गृहपाते तत्रान्तःस्थितानां प्राणिनां वधात् पापप्रसङ्गः न हि बुद्धिविशेषः प्रमाणीक्रियते । न वा दृष्टान्तमात्रादहेतुकात् सिद्धिरस्यार्थस्येति । "२
[अभिधर्मकोशस्फुटार्था व्याख्या. पृ. 404, 405, 406 ] (अपूर) ૧ કેટલાક બૌદ્ધાચા દિગંબર વાત પ્રદેશમાં જ થયા હોવાથી તેમણે નિગ્રંથ-જૈન વગેરે શબ્દોને નમ્રાટક એ જ પર્યાય માની લીધું છે.
૨. અભિધમકશ ભાષ્યમાં પાઠભેદો પણ મળે છે. ટીકામાં જ્યાં ભૂલ કરતાં જુદે પાઠ લાગે ત્યાં પાઠભેદ છે, એમ સમજવું.

Page #14

Com e ste de detectados ને સુખી કેમ થવાય?
લેખક-આચાર્ય શ્રી વિજયકતુરસુરિજી મહારાજ માનવીને સુખ જોઈએ છે પણ સ્વાધીનતા સુખી માને છે. મૂર્ખ શ્રીમતે જડાસક્ત જોઈતી નથી તે કેમ બને? સ્વાધીનતા વગર હોવાથી પુન્યકર્મથી મેળવેલી સંપત્તિ વૈષયિક તો સુખ મળી શકે જ નહિં. પગલિક સુખ સુખના સાધને બનાવવામાં વાપરે છે. પાંચે હોય કે આત્મિક સુખ હોય પણ માનવી જ્યાં ઈન્દ્રિયોને ગમે તેવા બાગ-બંગલા-વસ્ત્ર-આભૂસુધી સ્વાધીન નથી ત્યાં સુધી તો તે કોઈ પણ ક્ષણે-મિષ્ટાન્ન આદિ વસ્તુઓ વધારે આસક્તિ પ્રકારે સુખી હોઈ શકતો જ નથી છતાં ભાવ ઉત્પન્ન થાય તેવી બનાવીને વધારે સુખી પરાધીન હોઈને પણ જે પોતાને સુખી માને હોવાની ભ્રમણથી ધનમદને આધીન થયેલા છે તે પોતાને શ્રીમંત માનનાર ભીખારીના જેવો દુખગર્ભિત સુખથી આત્માની પરાધીનતાને છે. સુખ અને સ્વાધીનતા બંનેમાં નામને વધારે પુષ્ટ બનાવે છે. જડાત્મક ક્ષણિક વસ્તુઓ જ ફરક છે અર્થ નથી. કેટલાકનું માનવું નિરંતર એક રૂપે રહી શકતી નથી. મેહના છે કે ધન-સંપત્તિ સારા પ્રમાણમાં મળી હોય દબાણથી તેમાં માનેલી સુંદરતા પ્રત્યેક ક્ષણે તે સ્વાધીન બની શકાય છે અને તેથી માનવી નષ્ટ થતી જાય છે અને જડ વસ્તુને અસુંદર સુખી થઈ શકે છે, પણ આવું માનનારાઓ ભાવ પ્રગટ થતો જાય છે જેથી માનવી પરિણામે મોટી ભૂલ કરે છે, કારણ કે ધન-સંપત્તિ સારા કલેશ, ગ્લાનિ તથા દુઃખને અનુભવ કરે છે પ્રમાણમાં મળ્યા પછી માનવી પોતાની શેડી તોયે મૂઢ માનવી તે વસ્તુને પાછી સુંદર બનાવી ઘણું સ્વાધીનતા હોય છે તેને પણ છે તેનાથી નષ્ટ થયેલું સુખ પાછું મેળવવાના નાંખીને વધારે પરાધીન બને છે. માનવી ગરી- પ્રયાસમાં જ પિતાનું કિમતી જીવન વેડફી બાઈમાંથી શ્રીમંત બને છે અને તે જ્યારે નાંખે છે છતાં સફળતા મેળવી શક્તો નથી. ગરીબ હોય છે ત્યારે તેને જીવનનિર્વાહ પૂરતાં મૂર્ખ શ્રીમંતે સ્વાધીનતાનો નાશ કરનાર અને સાધન મેળવવાની ઈચ્છા હોવાથી શ્રીમંત જીવનમાં નિરુપયેગી એવા હાટ, હવેલી, બાગ કરતાં ઘણું જ ઓછી જરૂરીઆતવાળો હોય બંગલા, મેટર, ચાકર વિગેરે સાધનો વસાવીને છે અને તેથી તે સ્વાવલંબી પણ હોય છે જેને તેના ગુલામદાસ બનવા છતાં પણ જે પોતાને લઈને તેને બીજાના આશ્રિત બનવું પડતું સ્વાધીન તથા સુખી સમજતા હોય તો તેમનું નથી એટલે તે મોટે ભાગે સ્વાધીન હોવાથી ડહાપણ ન કહેવાય. ખાવાને ધાન, રહેવાને મકાન, સુખી હોય છે પણ જ્યારે તેની પાસે પુષ્કળ પહેરવાને વસ્ત્ર, કામ કરવાને હાથ, ચાલવાને ધન થઈ જાય છે ત્યારે તે પોતાની નબળી પગ વિગેરે સુખે જીવવાનાં સાધનો હોવા છતાં સ્થિતિનું ભાન ભૂલાવીને પિતાને સુખી માન પણ મૂઢ માનવી મૂર્ખ શ્રીમંતોની જીવનનારા અજ્ઞાની શ્રીમતની પ્રવૃત્તિ તરફ લક્ષ્ય પદ્ધતિ જોઈને પિતાને દુઃખી માને છે. અનીતિ આપીને તેમનું અનુકરણ કરે છે એટલે તે વધારે તથા અધર્મ કરીને પણ ધન મેળવે છે. પછી પરાધીન બનને દુખ ભેગવવા છતાં પિતાને પોતે પણ હું પણ શ્રીમંત છું એટલે સુખી છું.

Page #15

સુખી કેમ થવાય ?
૧૩
તેની જનતાને પ્રતીતિ કરાવવા જડાત્મક સંપત્તિ તથા સ્વાધીનતાના સંબંધને નિયમ વસ્તુઓ બનાવીને અજ્ઞાનીઓની પ્રશંસા સાંભ નથી. ધન વગર પણ સ્વાધીનતા મેળવી શકાય ળીને મિથ્યાભિમાનથી ફેલાય છે. અને પિતાનું છે. ધન હોય કે ન હોય પણ જેને સાચી કિંમતી જીવન, બંગલામેટર આદિ જડ સમજણ છે તે જ વાધીનતા મેળવવાને વસ્તુઓ તથા નોકર-ચાકર આદિને સ્વાધીન અધિકારી છે અને તાત્વિક દૃષ્ટિથી સુખી પણ કરી દે છે જેથી પોતે સ્વતંત્રપણે જીવી હોઈ શકે છે માટે સ્વાધીનતા મેળવવા સાચી પણ શકતો નથી કારણ કે બાગ-બંગલા સમજણની જરૂરત છે પણ કેવળ ધનની નથી. આદિ નાશ પામવાથી તથા નોકર-ચાકર નાશી સમજણ વગરનો માનવી પોતાની પાસે મમતા જવાથી પરાધીનતા તેના પ્રાણ હરણ કરી લે છે. કરવાનું સાધન ન હોય તે ઘણું જ દુઃખ મનાવે હાથ-પગ, આંખ-કાન આદિ કુદરતી સાધનો છે અને અનેક પ્રકારનાં કષ્ટ વેઠીને પણ ધનડાવા છતાં પણ ધનવાન લલા-બહેરા-આંધળા સંપત્તિ, બાગ-બંગલા આદિ મેળવે છે. પછી બનીને અપંગ માણસોની પંક્તિમાં ભળે છે. તેની મમતા કરીને પોતે પોતાને સુખી માને છતાં પોતાને સુખી હોવાનો દાવો કરે છે તે છે. સૂક્ષ્મ દષ્ટિથી વિચાર કરતાં જણાય છે કેતેમની બુદ્ધિની નબળાઈ જ સૂચવે છે. ધનના સંસારમાં અણજાણ માનવીએાએ મમતામાં મદથી પૂજ્ય–સેવ્ય તથા માનનીય મહાપુરુષે સુખ માન્યું છે. બાગ-બંગલા આદિ ભલેને અથવા તો ગુણવાન-ડાહ્યા સજજન પુરુષોને પિતાના ઉપયોગમાં ન જ આવતા હોય તો પણ ભેટે થાય છે તેમનું ઉચિત ન જાળવવું, દુઃખી માનવીના મનમાં મારાપણાની બુદ્ધિ થવા માત્રમાણસની દશા આંખેથી જેવા છતાં પણ થી જ પોતાને સુખી માને છે, નહિં તો બીજાની આંધળા માણસોની જેમ અસર ન થવી, પાસે અઢળક ધન-સંપત્તિ તથા દિગલિક દુઃખીઆઓને સાદ સાંભળવા કાન કામ આપી સુખના સાધને હોય છે તેને જેવાથી કે સાંભશકે નહિં, આપદગ્રસ્તને આશ્વાસન આપવા ળવાથી અથવા તો બીજાની માલીકીની વસ્તુનો જીભ કામ કરી શકે નહિં, ઘેરથી દુકાને જવું ઉપભોગ કરવાથી માનવી પોતાને સુખી માનતો હોય તે પગ કામ આપે નહિં, વાહનની નથી, કારણ કે તે જાણે છે કે આ વસ્તુ મારી જરૂરત પડે, એક માઈલ પણ ચાલી શકાય નથી પણ પારકી છે. ભલે, અત્યારે આ વસ્તુ હું નહિં તેમ જ પાશેર વજન પણ ઊંચકી શકાય વાપરું છું પણ આવતી કાલે એને માલીક નહિં એટલે મજૂરની પણ જરૂરત પડે -આ જ્યારે માંગશે ત્યારે મારે તેની વસ્તુ પાછી પ્રમાણે અપંગ દશા ભોગવતા ધનવાન પરાધીન આપવી પડશે. આ પ્રમાણે મમતાનો અભાવ પણે જીવન ગાળવા છતાં પણ પિતાને સુખી હેવાથી વસ્તુ વાપરવા છતાં પણ પિતાની વસ્તુ હેવાનો ડોળ કરીને નરી મૂર્ખાઈ જ જાહેર જેટલું સુખ માનતો નથી. તે વસ્તુ સારી બને કરે છે. ધનના મદમાં વિવેક નષ્ટ થવાથી કે નષ્ટ થાય તેના માટે હર્ષ-શોક કરતો નથી. અવિવેકીપણુને લઈને આહાર-વિહાર તથા જે માનવી સાચી સમજણપૂર્વક વિચાર કરે વ્યવહારમાં અવ્યવસ્થિત થવાથી વેંકટર–વકીલ તો પોતાની પાસે હોય કે બીજાની પાસે હોય તથા સત્તાધીશોની આગળ નમીને ચાલવું પડે પણ પિગલિક વસ્તુ માત્ર પારકી છે. આત્મા છે અને તેમના કહ્યા પ્રમાણે વતીને તેમની તેનો માલીક–સ્વામી હોઈ શકતી જ નથી, છતાં તાબેદારી ઉઠાવવી પડે છે માટે જ સ્વાધીનતા તેમાં મારાપણાની બુદ્ધિ રાખવી તે અજ્ઞાનતા મેળવવાને ધનની ખાસ જરૂરત નથી. ધન- જ છે. મેહઘેલા માનવી માને છે કે-આ વસ્તુ

Page #16

૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
મારી છે અને આ વસ્તુ મારી નથી કારણ કે કેમ ન હોય અને તે નાશ પામે કે વૃદ્ધિ પામે જે વસ્તુ પારકી છે તે છેવટે તેના સ્વામીને તેના માટે મમતાહીન બીજા માનવીને હર્ષ પાછી આપવી પડે છે. પણ તે ભૂલે છે. પિત્ર- કે શોક થતો નથી પણ તેના માટે ઉપેક્ષક રહે લિક વસ્તુ કે જેને પોતાની માને છે તે પણ છે; કારણ કે તે મનમાં એમ માને છે કે આ તેની નથી. છેવટે દિગલિક વસ્તુને તે છડી વસ્તુ મારી નથી એટલે તેને ગમે તેમ થાય તેમાં દઈને પુદ્ગલાસ્તિકાયને સ્વાધીન કરવી પડે છે. મારે શું? અને કેટલાકને તો તે વસ્તુ પિતાની હાટ-હવેલી આદિ જેટલી જડાત્મક વસ્તુઓ છે ન હોવાથી દુઃખ થાય છે ત્યારે કેટલાકને તે તે નાશ પામીને માટીમાં મળી જાય છે માટે જ વસ્તુ વાપરનાર ઉપર ઈર્ષ્યા થવાથી તે વસ્તુને ક્ષણભંગુર જડાત્મક વસ્તુઓને પોતાની માની નાશ ઈચ્છે છે, અને તેની ધારણું પ્રમાણે થાય ખુશી થવું કે સુખ મનાવવું તે અજ્ઞાનતા જ છે. તે પોતે ઘણું જ ખુશી થાય છે. જેની પાસે બાગ-બંગલા આદિ જડાત્મક વસ્તુઓ સ્વ
.. ગોપભોગની વસ્તુ ન હોય તે તે કદાચ ભાવથી જ માનવીને સુખ આપી શકતી નથી, જોગસંપન્ન વસ્તુવાળા માનવી ઉપર ઈર્ષ્યા કરે અર્થાત્ જડાત્મક વસ્તુઓમાં એવો સ્વભાવ
અને તેનું અહિત છે; પણ પુન્ય કર્મના નથી કે તેને જોવા માત્રથી માણસ સુખી થઈ ન
પિગલિક સુખની સામગ્રી મળવા છતાં જાય. જો એમ હોય તો પછી માનવી પૈગપણ ઇતરની સુખ સામગ્રી જેઈને ઇર્ષ્યા કરવી, લિક વસ્તુ મેળવીને તેના ઉપગથી પોતાને દુઃખ મનાવવું કે બીજાનું અહિત છવું તે સુખી હોવાનું માને છે તેની જરૂરત જ ન રહે મૂર્ખતા જ કહેવાય. એટલે કે ગરીબ માણસ તો અને બાગ-બંગલા-સ્ત્રી-પુત્ર–ધન–મોટર આદિ આ
શ્રીમંત ઉપર પોતાની પુન્યની નબળાઈને લઈને વસ્તુઓને ઉપભેગા કર્યા સિવાય પણ ભેગ જેટલું પ્રખ્ય
ઈર્ષ્યા કરી તેનું અહિત છે, પણ પોતે સુખના સુખ મળી જવું જોઈયે પણ તેમ જણાતું નથી
સાધનવાળો હોઈને બીજાની ઉપર ઈર્ષ્યા કરવી એટલે એ વાત તો નિર્વિવાદ છે કે જડ વરતુ
તે માણસાઈ ન કહેવાય. બીજાનું સુખ જોઈને એમાં સુખ છે જ નહિં છતાં અજ્ઞાની માનવી દેખી થવું અથવા તો સુખી માણસના સુખને તે વસ્તુઓ વાપરીને માત્ર સુખનું અભિમાન નાશ થઇ
નાશ થવાથી તેને દુઃખી થતે જોઈને રાજી થવું ધરાવે છે માટે જ તે સુખાભાસ છે. પારકી બાગ
તે અધમતા જ કહી શકાય. બંગલા આદિ વસ્તુઓ જેનાર માણસ પોતે શ્રીમંત કંગાળ બને, વિદ્વાન મૂર્ખ બને, તેને સ્વામી ન હોવાથી મમતા કરી શકતો રૂપવાન કુરૂપ બને, યશસ્વી અપયશ મેળવે નથી માટે પોતે સુખી થવાને બદલે દુઃખી થાય અને બળવાન નિર્બળ બને તેથી કાંઈ બીજાને છે. અર્થાત્ મહાધીન અજ્ઞાની માનવીને તે લાભ મળતો નથી તેમજ તેનું કાંઈ પણ સુધવસ્તુઓ દુખ મનાવવામાં નિમિત્ત કારણ બને રતું નથી છતાં પ્રસન્ન મનવાળા થવું અને છે, તેથી તે વસ્તુઓના નાશની ઈરછા રાખે સંતોષ માનવો તે દુર્જનતા તો છે જ પરંતુ છે. સંયોગવશાત્ બીજાની પાસેથી તે વસ્તુઓ તેનું બીજું પણ એક કારણ જાણવા મળે છે નાશ પામી જાય તો પિતે રાજી થાય છે. કે ધન-વિદ્યા-રૂપ તથા બળ આદિ વસ્તુઓ સંસારમાં મમતા વગરની અસ્વાધીન વસ્તુઓ મેળવ્યા પછી માનવી મિથ્યાભિમાનમાં આવી માનવીને ઉપેક્ષા, ખુશી તથા દુઃખ ઉત્પન્ન જઈને ધન-વિદ્યા તથા રૂપ વગરના માણસોની કરે છે. પારકી વસ્તુ ગમે તેવી સારી અને સુંદર અવજ્ઞા કરે છે, તેમની તરફ હલકી દુષ્ટિથી

Page #17

સુખી કેમ થવાય ?
૧૫
જુએ છે અને તેમને તિરસ્કાર કરે છે એટલા માટે જ તેને મેળવવાની ઈચ્છા કરે છે. એટલે તેમના અંદર ઇર્ષ્યા ઉત્પન્ન થવાથી પૌગલિક વસ્તુઓ પર હોવાથી તેને મેળવ્યા તેમનું અહિત ચિતવે છે અને તેમને દુઃખી પછી તે હંમેશને માટે રહેતી નથી, જ્યારે થતા જોઈને રાજી થાય છે. જે માનવી ધન, તનો વિયોગ થાય છે ત્યારે માનવીને દુખ થાય રૂ૫, વિદ્યા તથા બળ આદિ વસ્તુઓ મેળવ્યા છે અને તેવી સુખની વસ્તુ મેળવવાને ચાહના પછી સહુ સાથે મળીને ચાલે તે તેની ઉપર રાખે છે. આ પ્રમાણે અનુકૂળ પગલિક સુખના કોઈ પણ ઈર્ષ્યા કરે નહિ અને તેનું અહિત સાધન મળે છે ત્યારે માનવી પોતાને સુખી પણ ઈચ્છે નહિં પણ તેમ બનવું કઠણ છે. માને છે અને તેને વિગ થાય છે ત્યારે માનવી કોઈક જ માણસ એ હશે કે જેને ધન સંપત્તિ પિતાને દુ:ખી માને છે, અને તેથી કરીને જડાઆદિ મળ્યા પછી મિથ્યાભિમાન મૂંઝવે નહિ. ત્મક વસ્તુની ઈચ્છા પણ નિરંતર કાયમ રહે મેહગ્રસ્ત માનવીને ફરજિયાત જડાત્મક વસ્તુ છે. માનવીને જ્યાં સુધી અનુકૂળ પગલિક એના દાસ બનવું જ પડે છે અને તેથી તેને વસ્તુઓને સંગ બન્યા રહે છે ત્યાં સુધી પરાધીન પણે કવાયાના આશ્રિત બનવું જ પડે તેને વસ્તુઓ ઉપર રાગગર્ભિત મમતા હોય છે. જ્યાં સુધી માનવી કામ-ક્રોધ, મદ-મોહ, છે અને તેથી જ વસ્તુઓના રક્ષણ માટે તેને લભ તથા માયાને આધીન છે ત્યાં સુધી તે નિરંતર કાળજી રાખવી પડે છે, કારણ કે સાચું સમજી શકતા નથી અને તેથી તેને માનવીને જે વસ્તુની મમતા હોય છે તેને પૌગલિક સુખના સાધન મળ્યાં હોય કે ન આધીન રહેવું પડે છે. સુખના સાધન તરીકે મળ્યા હોય તો પણ તે પરાધીન હોવાથી પરમ માનેલી જડામક વસ્તુઓને વિયાગ ન થવા દુઃખી જ હોય છે. જેને વૈષયિક સુખના સાધન દેવાને માટે અનેક જીવાને સહાર કરવો પડે મળ્યા હોય છે તે વિષયવાસના પોષવાને માટે છે તો યે તે વસ્તુઓના છેવટે વિયેગા થાય જ અત્યંત આસક્તિ ભાવથી તેનો ઉપગ કરીને છે અને જેટલો પોતાને સુખી માનતા હોય છે કામ-ક્રોધાદિને પુષ્ટ બનાવે છે. જેમ જેમ તેનાથી બમણે દુઃખી થાય છે. વિષયક વસ્તુઓને વાપરે છે તેમ તેમ કામના અજ્ઞાનતાને લઈને માનવી પરાધીનતામાં અતિશય વૃદ્ધિ થતી જાય છે, અને કામ વધ
સુખ અને સ્વાધીનતામાં દુઃખ માને છે, તેથી વાથી કષાયે પણ વધે છે, કારણ કે કામ ઇચ્છા
સાચા સુખથી તે વંચિત જ રહે છે માટે જ રૂપ અને વિષયરૂપ એમ બે પ્રકારના હોય છે.
અનાદિ કાળથી મેહના દબાણને લઈને દુ:ખને ઈચ્છાઓ પૂરી ન થવાથી તથા વિષયમાં અતૃપ્ત મખ માની પરાધીન પણે દાખ ભોગવતા જડામાનવીના મનમાંથી ભેગો પગની ભાવનાઓ
સત જીવોને સાચું સુખ મેળવવાને માટે જ્ઞાની ભુંસાતી નથી, અને તેથી તેના ચિત્તમાં નિરં.
પુરુષોએ જડ વસ્તુઓને ત્યાગ કરવાનો ઉપદેશ તર કલેશ રહ્યા કરે છે.
આપે છે. જે પથ્થરની ગાય દૂધ આપે તે ઈરછા અને વિષય બંને એવી વસ્તુ છે કે જ જડ વસ્તુઓથી સુખ માની શકે માટે ધિજેને છેડો નથી અને તૃપ્તિ પણ નથી, કારણ ગલિક વસ્તુઓની મમતા છોડી દઈને તેનો કે ઈચ્છાઓ કમજન્ય હોવાથી જડ વસ્તુઓની ત્યાગ કરવાની અત્યંત આવશ્યકતા છે. તે થાય છે. માનવીને પીદ્ગલિક વસ્તુઓમાં સુખની સિવાય તે સુખની ઈચ્છા પૂરી થઈ શકવાની બ્રમણથી વસ્તુઓ ઉપર રાગ હોય છે અને નથી. પુદ્ગલાનંદી જીવને જડાત્મક વસ્તુઓ

Page #18

----
આ પર્યુષણા મહાપ` કઈ રીતે ઊજવશેા ?
પર્યુષણા મહાપના સંદેશ,
લે,-મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી ( ત્રિપુટી )
જૈના, જાગા અને જીએ, આજે ભારતમાં કઇ ક્રાન્તિના શ ંખનાદ ફૂંકાઇ રહ્યો છે ? મહાન્ યુગપ્રધાન કાલિકાચાયે સાધ્વી સરસ્વતીની રક્ષાને માટે અવન્તિપતિ ગભિલ્લુને કેટ
ચેાગ કર્યો. રાજાને સમજાવવા શ્રી સંઘને મેાકલ્યા. અરે! પાતે પાગલ જેવા થઇ ગયા, પરન્તુ એ કામાંધ સ્વાથી રાજાની આંખ ન ઊઘડી તે ન જ ઊઘડી. બધી સમજાવટા અને પ્રયત્ના નિષ્ફળ ગયા. આખરે કાલિકાચાર્ય હિન્દ બહાર પગલું મૂકયું.
વાંચકા, આ એક સાધ્વીજીના શિયલ રક્ષણ ખાતર જ હતું, એ બરાબર છે પરન્તુ ઉદ્દેશ એથી ચે મહાન હતા. તી કરભગવંત સ્થાપિત ચતુર્વિધ શ્રી સંઘના એક ભાગ ઉપર, કેટલેા સમજાવ્યેા હૈ કેટકેટલી લાગવગને ઉપ-એક અંગ ઉપરના હુમલેા ભવિષ્યમાં કચાં અટકશે? કઇ રીતે અટકશે અને દિ નહિ અટકે તેા ભવિષ્યમાં શું પરિણામ આવશે ? આજે સાધ્વીજીનું શિયલ સલામત નથી, આવતી કાલે કેાનું સલામત રહેશે ? અને શ્રી સ ંઘ-તી રૂપ શ્રી સંઘના ખીજા અંગાની રક્ષા કઇ રીતે થશે ? આ બધા વિચાર કરીને કાલિકાચાર્ય હિન્દ છે કે જ્યાં કોઇ પણ પ્રકારની ઇચ્છાને અવકાશ નથી અને પર વસ્તુ મેળવવાના ત્રાસ નથી, જે સુખને માટે કાઇ પણ વસ્તુની પરાધીનતા ભાગવવી પડે છે તે સુખ નથી પણ દુ:ખ છે. પર વસ્તુના સંયોગ હાય કે ન હાય પણ્ બાહ્ય વૃત્તિથી કે આંતર વૃત્તિથી પરાધીનતા ભાગવવી તે જ સુખ છે, અને તે પરાધીનતાનું મૂળ કારણુ મમતા . જ્યાં મમતા હાય છે ત્યાં પરાધીનતા અવશ્ય રહેલી જ હાય છે. બહારથી સગાં સંબંધી, ધન–સ`પત્તિને ત્યાગ કયો હૈય પશુ જો મનેાવૃત્તિમાંથી મમતા ન છેડી ડાય તા તે પરાધીન હાવાથી પરમ દુઃખી છે માટે તે ત્યાગી કહી શકાય નહિ, કારણ કે ત્યાગી પરાધીન હાતા નથી માટે તે સાચા સુખનેા અધિકારી છે અને જે સાચું સુખ ભાગવે છે તેને મમતા અને તેથી ધવાવાળી પરાધીનતા હાતી નથી જેથી કરીને તે દુ:ખાથી મુકાઇ જવા સ્વરૂપ મુકિત મેળવીને શાશ્વત સુખના ભક્તા થાય છે.
છેડવી ગમતી નથી કારણ કે તે પરવસ્તુને છેાડવામાં દુ:ખ માને છે. તેમનું માનવું છે કે જેઓ ધન-સંપત્તિ, બાગ-બંગલા આદિ વસ્તુ આને છેાડવાના ઉપદેશ આપી તેના ત્યાગ કરાવે છે તેએ અમને સુખથી વંચિત રાખે છે. પણ સાચી રીતે વિચાર કરવામાં આવે તે તેમને જણાશે કે તેએ ભૂલે છે. જ્યાં સુધી પરવસ્તુને। ત્યાગ કરવામાં નહિ આવે ત્યાં સુધી સ્વાધીન બની શકાય નહિ અને સ્વાધીનતા સિવાય સુખ મળી શકે જ નહિ.. એટલા માટે જ્ઞાની પુરુષા સ્વાધીન બનવાને, વાર ંવાર જડ વસ્તુઓને છેાડવાનું કહે છે. તેમના આશય સુખથી વાંચત રાખવાને નથી પણ દુ:ખમાંથી ૢાડાવીને નિર તરને માટે સુખી બનાવવાનેા છે. જ્ઞાની પુરુષા જાતે અનુભવ કરીને જ કહે
તેમણે પર પૌદ્ગલિક વસ્તુઓ છેાડીને આત્મિક સાચું સુખ મેળવ્યુ છે એટલે દુઃખને સુખ માની પરિણામે દુ:ખ ભોગવતા જડાસક્ત જીવાને ત્યાગના ઉપદેશ આપી સાચા સુખના માર્ગ મતાન્યે છે. સાચુ' સુખ તે જ કહેવાય

Page #19

પર્યુષણ મહાપર્વ કઈ રીતે ઉજવશો?
૧૭
બહાર ગયા. ત્યાંના શક રાજાઓને પિતાને મેવાડના મહારાણાઓએ જૈન સંઘના મહાન અનુકૂળ કરી ગર્દભિલ ઉપર જબરજસ્ત હમલે આચાર્ય શ્રી જગજીંદસૂરિજીને-“મહાતપાકરાવી એ શેતાની રાજ્યને અંત કરાવ્યા, ના ગૌરવવંતા બિરુદથી શોભાવ્યા હતા, એ સાધ્વીજીને બચાવ્યાં અને શ્રી સંઘની ઈજજત જ જગચંદ્રસૂરિજીના હાથે આ ધૂલેવાની ની રક્ષા કરી. ભવિષ્યમાં કોઈ પણ રાજા, કઈ મૂર્તિ-શ્રી કષભદેવજીની મૂર્તિની સ્થાપના થઈ સમ્રાહુ કે કઈ માંધાતા પણ જેન સંધના કેઈ છે. મહાન આચાર્યશ્રીના હાથથી આ મૂર્તિ પણ અંગની બેઈજજતી ન કરે એ પાઠ પ્રતિષ્ઠિત થઈ હોવાથી મહાચમત્કારી અને કાલિકાચા જૈન સંઘને આપતા ગયા એ પ્રભાવવંતી છે, જેથી જેન કે જૈનેતર પણ આદર્શ, એ પાઠની પુનરુક્તિ કરે તેવો વિકટ, ભકિતથી પ્રભુને નમે છે. બાધા-આખડી ભયંકર પ્રસંગ જેન સંઘને માથે આવ્યા છે. રાખે છે અને કેસર વગેરે ચઢાવે છે. શ્રી ભલે આપણે રસ્તો બદલીયે. એકનું એક નિશાન કેસરીયાજી નામ જ એ સૂચવે કે તીર્થ સદાયે નથી ચાલતું પરંતુ પ્રસંગની ભયંકરતા, શ્વેતાંબરનું છે. એ પ્રદેશના ભિલે જે કેસર એની વાસ્તવિકતા તે સમજવી જ જોઈએ. વગેરે ચઢાવતા તે પણ વેતાંબર વિધિથી જ
એ વીરના સુપુત્રો, જાગો, આળસ ઉડાડે ચઢાવતા હતા. અજૈને તો પૂજા કરવા આવતા અને જુએ, આજે આપણા સ્થાવર તીર્થ શ્રી જ નહોતા. ધૂર્તવા ગામમાં જે પંડ્યાએ રહેતા. કેસરીયાજી ઉપર કેવી ભયંકર આપત્તિઓ આવી
તે તીર્થમાં ભકિત અને સેવાને બહાને જ રહેતા, છે. ઉદયપુર સ્ટેટમાં આવેલું ઉદયપુરથી ૪૦
ત્યાં આવતા જેન યાત્રિકને બધી સગવડ પૂરી
પાતા અને બદલામાં ભાવિક જેને જે કાંઈ માઈલ દૂર રહેવું અને મેવાડનું ગાવ" મનજી આપે તે લઇ સંતોષ માનતા હતા. ધલેવાઇ-શ્રી ઋષભદેવજી-શ્રી કેસરીયાજી તીર્થ, આજે ઉદયપુર સ્ટેટ એના ઉપર પોતાની પછી એ જ પંડ્યાએ પોતાની અનુકૂલતા સત્તાને અમર્યાદિત કરડે વીંઝી રહ્યું છે. ખાતર ધીમે ધીમે પોતાના ધાર્મિક ગ્રંથ
ઉદયપુરના મહારાણાએ એક જ કલમના વાંચવાનું શરૂ કર્યું અને રાજ્યની અનુકૂળતાનો ગોદ આ તીર્થ ઉપર રાજ્યની સત્તા જમાવી લાભ લઈ પગપેસારો શરૂ કર્યા છતાં શ્રી દઈ એના ભંડારમાંથી પંદર લાખ રૂપિયા કેસરીયાજી તીર્થને વહીવટ શ્રી ભવેતાંબર સંઘ લઈ લેવાનું અને ત્યારપછી પણ દર વર્ષે મર- કમિટીદ્વારા થતો હતો ત્યાં સુધી તો પંડ્યાઓ જીમાં આવે એટલા રૂપિયા લેવાનું નક્કી કર્યું છે. પણ એ કમિટીના આદેશાનુસાર જ કામ કરતા
પરંતુ ધ્વજાદંડના નિમિત્તે શ્રી કેસરીયાજી એક વજાદંડના કેસને વર્ષો સુધી ગુપ્ત તીર્થ પ્રકરણ જાગ્યું અને રાજયે એમાં દખલગીરી ધનની જેમ સાચવી રાખ્યો અને હવે પિતાની કરી નવી કમિટી સ્થાપી ત્યારથી પંડ્યાઓનું સત્તાને અમર્યાદિત કેરડો વીંજવા માટે એને જોર વધતું જ ગયું છે. વેતાંબર જૈનેની પ્રભુ ચકા પ્રગટ કર્યો અને લખ્યું કે-તીર્થ અનાદિ પૂજા વગેરેની બોલીદ્વારા આવતી ઉપજ ઉપર કાલથી દિગંબરી છે કિંતુ એની પૂજાવિધિ પણ તેમણે હક જમાવવા માંડયો હતો, પરંતુ અન્ય હિન્દુઓ અને વેતાંબર જેને ઈચ્છા એમાં તે ન ફાવ્યા. ભંડાર ઉપરની વસ્તુઓ મુજબ કરે છે.
લેવા માંડી તેમજ અત્યારે જે યાત્રિક પ્રભુજીને વસ્તુસ્થિતિ આથી તદ્દન જુદી જ છે. જે અભિષેક માટે દૂધ, દીપક માટે કૃત અને

Page #20

૧૮
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ
પૂજા માટે કેસરફૂલ વગેરે આપે છે તે પણ સત્ય છે કિન્તુ એ ધર્મસ્થાને અને દેવસ્થાનોથી પંડ્યાઓને રાયે આપવા માંડ્યું છે. હમણું જ મેવાડના નૈરવને ખંડિત કરવાનું, એ ગૌરવને જ અંદરથી પ્રગટ થતાં “વજ’ પત્રમાં ક્ષતિ પહોંચાડવાનું મહારાણુજીને કેમ ગમ્યું ? જે સમાચાર આવ્યા છે એ તે બહુ જ ચકા- એ સલાહ કેમ ગમી? શું મેવાડનાં આ ધર્મ. વનારા છે. પ્રભુની આંગી નિમિત્તે અપાતા સ્થાને અને તીર્થસ્થાને લુટી લેવાથી સ્ટેટનું રૂપિયાની પણ દેવસ્થાન કમિટી પહોંચ નથી ગરવ વધશે કે ઘટશે? આપતી, એના નકરાનિમિત્તના જમા થતા રૂપિયાની પહોંચ આપતાં પણ આનાકાની કરે
કહે છે કે-ઉદયપુર ટેટને એવાં સ્વપ્ન છે. એટલે આજે તે “કામદુધા” જેવા
આવ્યાં છે કે-આ તીર્થભૂમિને વિદ્યાભૂમિ પણ
બનાવવી. અને એને ખર્ચ તીર્થ સ્થાનમાંથી આ મહાન તીર્થને ઉદયપુર સ્ટેટ હજમ કરી જવા માંગે છે.
લે, પરંતુ મહારાણાજી એટલું યાદ રાખે ભંડારમાં રહેલા લાખો રૂપિયા ઉપર
કે મેવાડનાં ઘણાં તીર્થ સ્થાને તે બહારના
યાત્રિકોની આવક ઉપર જ નભે છે. બહારના ઉદયપુર સ્ટેટની નજર પડી છે. ઉદયપુર સ્ટેટના
યાત્રિકોની આવકથી જ તીર્થનું ગૌરવ છે અને નવવિધાનના રચનારાઓની નજર આ ભંડાર ઉપર પડી છે અને એની મિલક્ત ઉપર કલમના
તીર્થને ભંડાર ભરાયેલો રહે છે. દે લૂંટ ચલાવવાની તરકીબે વેજાઈ છે. એમાંયે શ્રી કેસરીયાજી તીર્થને દેવસ્થાન જે ઉદયપુર સ્ટેટના પૂર્વજો “હિન્દુ ફલ- ભંડાર તો જૈન સંઘની મિલક્ત છે. ઉદાર ધર્મસૂર્ય નું ગૌરવવંતું બિરુદ ધરાવતા તેના જ શીલ અને શ્રદ્ધાળુ જેનોએ પોતાના પરસેવાની સંતાન આજના ઉદયપુરના મહારાણા શ્રીમાન લક્ષ્મી, ભકિત અને શ્રદ્ધાથી આપેલી છે. એટલે ભૂપાલસિંહજી; એમના રાજ્યમાં રહેલા આ સ્ટેટને આ તીર્થ ઉપર કોઈ પણ હકકે જ નથી, હિન્દુ મંદિરને કઈ રીતે લૂંટવા તૈયાર થયા છે અને જે તીર્થ સ્ટેટનું જ હોય તે પણ એને
એ સમજમાં નથી આવતું. મેવાડના એ સૂર્ય- દાન અપાયેલી મિલકત ઉપર ટેટનો હક્ક વંશી સીસોદીયા મહારાણુઓના પૂર્વજો હિન્દુ- પણ લાગી શકે જ નહિં. એક હિન્દુ મહારાજા ધર્મના રક્ષણ ખાતર, હિન્દુવટની રક્ષા ખાતર પિતાના પૂર્વજોએ આપેલી મિલકત ઉપર જીવનનાં બલિદાન આપતાં, હજારો બત્રીશ- કલમના ગોદે જ માલીક થઈ બેઠા હોય, કે લક્ષણાઓને હેમી દેતા, અરે ! સમય આવ્યે તીર્થના માલીક થવાને પ્રયત્ન કરતા હોય તો રાજ્યપાટ ત્યજી દઈ વનના અતિથિ બનતા હિન્દના ઇતિહાસના પાને આ પ્રથમ જ હતા એમના જ વંશજ વર્તમાન મહારાણાજી પ્રસંગ છે. એમના જ રાજ્યમાં રહેલા આ પ્રતાપી તીર્થને, જે સ્ટેટ નવા વિધાન અનુસાર પિતાના એના તીર્થધનને કઈ રીતે લેવા લલચાયા રાજયમાં લોકશાહી-પ્રજાશાહી સ્થાપના માગે છે છે એ સમજમાં નથી આવતું.
તે સ્ટેટ પ્રજાને જાણ પણ કર્યા વગર પ્રજાની કહે છે કે-મેવાડને પિતાના પ્રશ્નો છે, પણ સમ્મતિ કે અસમ્મતિની પરવા રાખ્યા વગર એની કોણે ના પાડી છે? કહે છે કે-મેવાડમાં દેવસ્થાનોની મિલક્તને કલમને ગોદ લૂંટી અનેક દેવસ્થાને, સદાવ્રત અને ધર્મસ્થાને એ કઈ જાતની લોકશાહી કે પ્રજાશાહી છે એ છે માટે મેવાડ તીર્થભૂમિ છે. આ વાત તદ્દન સમજાતું જ નથી.

Page #21

શ્રી પર્યુષણા મહાપવ* કઇ રીતે ઊજવશો ?
જૈન
ઉદયપુર સ્ટેટના આ અન્યાયી, આપખુદી ભર્યા અને જોહુકમીભર્યા પગલાં સામે સંઘનું –હિન્દના સમસ્ત જૈન સઘનું પણ મહાકત્ત બ્ય છે. તીની રક્ષા કરવી એ દરેકે દરેક જૈનની ફરજ છે. જંગમ તીર્થની રક્ષા માટે શ્રી કાલિકાચાર્ય નું દષ્ટાંત આપણે ઉપર વાંચી ગયા, હવે સ્થાવરતીની રક્ષા માટે જૈન સંઘ શું કરશે ?
પર્યુષણા મહાપર્વ આપણને સદેશે! આપે છે: આત્મશુદ્ધિ અને મૈત્રી ભાવના પણ એ આત્મશુદ્ધિ, એ સંઘરક્ષા, તીરક્ષા અને ધર્મ રક્ષામાં ઉપયેાગી થાય તેા જ એ વાતવિક આત્મશુદ્ધિની નિશાની છે. પર્યુષણા મહાપર્વ ના કબ્યામાં આવતાં વાર્ષિક કન્ટેમાં તીર્થ યાત્રા, સધવાત્સલ્ય અને ચૈત્ય પરિપાટી આપણે સાંભળીએ છીએ. આપણી તીર્થ યાત્રા, સધવાત્સલ્ય અને ચૈત્યપરિપાટી સફલતાની અત્યારે પરીક્ષા છે. આપણે દર વર્ષે પ`ષણમાં કન્યના સ ંદેશ સાંભળીએ છીએ. એને અમલમાં મૂકવાના, એ સ ંદેશને જીવંત અનાવવાના અને જીવંત ધમ બનાવવાના કપરા પ્રસંગ આપણી સમક્ષ ઉપસ્થિત થયા છે. હિન્દભરના જૈન સંઘ આજે શું કરવા તૈયાર છે ? કેટલું કરવા તૈયાર છે?
તા
એછામાં એન્ડ્રુ આટલું કરશેા તા આપણા પર્યુષણુપર્વ ઊજવ્યાં સલ-સાÖક છે. પર્યુષણા મહાપ`ને સાંભળેલા સ ંદેશે જ સફલ થશે.
તા
આટલું કરો.
૧ જ્યાં સુધી શ્રી કેસરીયાજી તીર્થ ના વહીવટ જૈન સ'ધને કે જૈન સઘની કમિટીને ન સાંપાય અથવા તે એની દેખરેખ નીચે ન રહે ત્યાં સુધી શ્રી કેસરીયાજી તીર્થની યાત્રાના ત્યાગ કરવા.
૧૯
૨ જ્યાં સુધી તીથ જૈન સંઘતું ન અને ત્યાં સુધી તીમાં એક પાઇ પણ કોઇએ ન આપવી-ન ભરાવવી. ત્યાંના પડ્યાઓને પણુ કશું ન આપવું તેમજ કેાઇ પણ ખાતાનું કામ પંડ્યાને ન જ સાંપવું.
૩ શ્રી કેસરીયાજી તીર્થ નિમિત્ત એકત્ર
થયેલું ધાર્મિક ફંડ કે રકમ જીર્ણોદ્ધારમાં, બીજા તીસ્થાનમાં ખર્ચવી પરન્તુ લેવાજીકેસરીયાજીમાં ન મેકલવી.
૪ હિન્દભરના સમસ્ત જૈન સ દ્યાએ સભાએ ભરી, લેાકમત જાગૃત કરી, ગામેગામથી સ્ટેટના આ પગલા વિરુદ્ધ ઠરાવા ઘડી ઉદયપુર સ્ટેટને, હિન્દની લેાકસભાને અને ઉદયપુર પ્રજાપરિષ ઉપર મેકલવા તેમજ જૈનેતર પ્રજામત પણ કેળવી. ગામેગામથી રાજ્ય વિરુદ્ધ ઠરાવા કરાવી ઉદયપુર મહારાણા ઉપર એમના અન્યાયી પગલાંને પાછા ખેચવા આગ્રહ કરાવવે.
૫ દરેક જાહેર પેપરામાં જૈન તીર્થ ઉપરના
અન્યાયી હુકમના વિરોધદક લેખે આપવા.
૬ હિન્દભરનાં જૈન તીર્થોનું પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતી શેઠ આણુંદજી કલ્યાણજીની પેઢીનેતેના કાર્ય વાકાને શ્રી કેસરીયાજી તીર્થાંના પ્રશ્નને પેાતાના હાથમાં લઇ બનતી વ્યવસ્થા કરવા સમજાવવા.
૭ જયાં સુધી તીર્થ સ્વતંત્ર ન થાય અને સ્ટેટે લેવા ધારેલી રકમ શકાય નહિ ત્યાં સુધી અમુક તિથિયે વ્રત-આય'મિલ-ઉપવાસ કે એકાસણું આદિ કરવું. તે દિવસે શુદ્ધ બ્રહ્માચય પાળવુ, વ્યાપાર-ધંધા બંધ રાખી, સભા ભરી સ્ટેટના અન્યાય વિરુદ્ધ ઠરાવા કરવા.
૮ ઉદયપુર સ્ટેટના જૈન સ ંઘે જાગૃત થઇ સ્ટેટને પાતાના મજબૂત વિરાધ બતાવવાની જરૂર છે અને સમય આવ્યે મેવાડના જૈન

Page #22

૨૦
સંઘ મેવાડ સ્ટેટ છેડીને અન્યત્ર ચાલ્યા જશે, એ જણાવી દેવું. ઉદયપુર સ્ટેટની જનતાએ પણ પેાતાના પાડાશીએ સાથે પાડાશી ધર્મ અજાવવાની એટલી જ જરૂર છે. આજે એમના વારા છે, કાલે તમારા વારા આવશે તે ન ભૂલશે.
૯ દરેક જૈન સાધુ મહાત્માએએ એક દિલીથી આ પ્રશ્નને અપનાવી લઇ, દરરોજ વ્યાખ્યાનમાં આ વિષય જુદી જુદી રીતે ચર્ચા જૈન સંઘને જાગૃત રાખવા; એ નિમિત્તે વ્રત પચ્ચખાણ કરવા કરાવવા પ્રયત્નશીલ થવુ' અને તી રક્ષા માટે બનતું બધું કરવાની પ્રતિજ્ઞા લેવી.
મને એમ લાગે છે કે—આટલું આ ષણાપમાં કરીએ તેા પ`ષણ પર્વના આપણા માટે જરૂર સફળ લેખાશે.
દેશ
પણુ આ માટે જરૂર પડશે ઐકયની, સહકારની અને સંગઠ્ઠનની, જેમ આત્માની
આનઃજનક સમાચાર, આ સભાના માનવંતા પેદ્નન, ધી ક્રાઉન લાઇ ઈન્સ્યુરન્સ કંપનીનાં ડેપ્યુટી મેનેજર દાનવીર શ્રીયુત ચંદુલાલ ટી. શાહને આઝાદ દિન તા. ૧૫-૮-૧૯૪૮ દિવસે તેમની રાષ્ટ્રીય અને સામાજિક સેવાની કદર કરી નામદાર રાષ્ટ્રીય સરકારે “જસ્ટીસ એફ ધી પીસ ’'ની પદવી અને આનરી પ્રેસીડેન્સી મેજીસ્ટ્રેટ તરીકે નિમણુક કરી છે, જે માટે સભા પેાતાને હાર્દિક આનદ વ્યક્ત કરે છે.
આ
W
ભાઇ શ્રી ચંદુલાલભાઇ એક રાષ્ટ્રીય સેવક, શિક્ષણપ્રિય પુરુષ અને ધર્મ શ્રદ્ધાળુ નરરત્ન છે. જેથી એ ત્રણે કાર્યમાં અનેક છુપી સખાવત
વર્તમાન સમાચાર.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મુકિત માટે દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે, તેમ જૈન સ ંધના તીર્થ ના રક્ષણ માટે, આઝાદી માટે ઐકય, સહકાર અને સગઠ્ઠનની પણુ એટલી જ જરૂર છે.
એ વીરના સુપુત્રા ! જાગો. પર્યુષણાપ આવશે અને જશે પરંતુ આગામી વષઁના કિઠન કત વ્યપથનું નિદર્શન આપતું જશે. તમે એને જીવનમાં આચારમાં કેટલુ ઉતારશેા એ ભાવિના ઇતિહાસમાં લખાશે. પૂજય આચાર્ય દેવે, પૂજ્ય સાધુગણુ અને શ્રી સંધ એકવીસમી સદીના આ ઉષઃકાલમાં આવેલી આપત્તિ-આવેલા સંકટને ટાળવા, તીરક્ષા કરવા અને ભાવી હિંદના
આઝાદીના ઇતિહાસમાં આ પ્રકરણ શાંતિ, અને સંગઠ્ઠનથી ધીરજ, કુનેહ, શ્રદ્ધા ઉકેલાયાના સુવર્ણાક્ષરે। આલેખાય તેવુ કરી જજો. મસ આ છે પર્યુષણા મહાપર્વને સંદેશ.
ૐ શાંતિ: શાંતિ: શાંતિ:
આમાં વા
કયે જાય છે. જૈન સમાજનું એક છુપુ' રત્ન છે. તે દીર્ઘાયુ થઈ શારીરિક, આધ્યાત્મિક, આર્થિક લક્ષ્મી વિશેષ વિશેષ પ્રાપ્ત કરી ધાર્મિક, સામાજિક, રાષ્ટ્રીય અનેક ખાતાઓમાં મળતી સુકૃત લક્ષ્મીવડે સખાવત કરે એમ આ સભા પરમાત્માની પ્રાર્થના કરે છે.
આભાર.
લીંબડીનિવાસી શેઠ ભગવાનલાલ હરખચંદ તરફથી રૂા. ૫૧) સભાને મેગ્ય લાગે તે ખાતામાં વાપરવા માટે મળ્યા છે તે માટે સભા તેઓશ્રીને અંતઃકરણ પૂર્વક આભાર માને છે.

Page #23

અમારૂં નવું પ્રકાશન,
૧ શ્રી દ્વાદશાર નથચક્રસાર-ગ્રંથ ( મૂળ ટીકા સાથે )
તાર્કિક શિરામણ, નયવાદપાર ગતવાદિપ્રભાવક આચાર્ય શ્રી મધુદ્ધિ ક્ષમાશ્રમણ વિરચિત મૂળ અને ટીકાના પ્રણેતા સમથૅ તાર્કિક આચાર્ય શ્રી સિંહસૂરગણિ ક્ષમાશ્રમણ એકંદરે સ્વપર વાડ્મય વિષયક પાંડિત્યના ક્ષેત્રમાં કેવું વિશાલ પ્રભુત્વ ધરાવતા હતા ? તે આ અપૂર્વ ગ્રંથ બતાવે છે; તેમજ આ ગ્રંથના પ્રકાશનથી વિદ્યમાન-અવિદ્યમાન ભારતીય આદાનિક સાહિત્ય અને તેને લગતા ઇતિહાસ ઉપર વિશિષ્ટ પ્રકારે પ્રકાશ પાડતો આ નયને અઢારહાર ક્લોક પ્રમાણુ અપૂર્વ ગ્રંથ છે. કે જે વિદ્વાને, સાહિ ત્યક્ષેત્રમાં રસ ધરાવનાર આમજનતાને પણ રસપ્રદ ખનશે. આ માસિકમાં આવતી લેખમાળા અને વિશિષ્ટ સંશે ધન અને સ ંપાદનને લગતા સર્વ વિભાગ શાન્તમૂર્તિ આચાર્ય ભગવાન શ્રી સિદ્ધિસૂરિશ્વરજીના વિદ્રાન શિષ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયમેધસૂરીશ્વરજીના મહાનુભાવ શિષ્ય શ્રો ભુવનવિજયજીના વિદ્વાન શિષ્ય મુનિવરશ્રી જ»વિજયજી મહારાજે આ સભા ઉપર કૃપા કરી તે ભાર સ્વીકારી લીધા છે. આ અંકમાં તેમજ હવે પછીના માસિક્રમાં તે માટેના લેખે આવે તે વાંચવા જૈન બંધુએ હુનાને નમ્ર સુચના છે. જેમ બને તેમ વેળાસર અમારા તરફથી છપાવવાનુ કામ શરૂ થશે.
૨ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર. ( છપાય છે. )
શ્રીમાન દેવભદ્રાચાય કૃત ૧૧૦૦૦ હજાર ક્ષેાકપ્રમાણ, પ્રાકૃત ભાષામાં, બારમા સૈકામાં રચેલા તેનું આ ભાષાંતર છપાય છે. આ ચરિત્ર ગ્રંથકર્તા આચાર્ય મહારાજની વિદ્વત્તાપૂર્ણ સુંદર, અનુપમ, અલોકિક રચના છે. આટલે મ્હોટા શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ગ્રંથ બીજો નથી. તેમ આવી મહત્વપૂર્ણુ ચરિત્ર રચના ભાગ્યેજ ખીજા ગ્ર ંથમાં હશે. પ્રભુના ભવાના વિસ્તૃત વર્ણ’ન સાથે, પ્રભુના દશ ગણુધરાના પૂર્વ ભવાના ચરિત્રો સાથે આપવામાં આવેલ છે. સાથે અનેક અતર્યંત કથાઓ અને ઘણા જાણવા યોગ્ય વિવિધ વિષયો પણ આપેલાં છે. આ એક અપૂર્વ કૃતિ છે. ૬૫ ફેમ સાડા પાંચસે હું પૃષ્ઠ, અને આકર્ષીક કળાની દષ્ટિએ તૈયાર કરાવેલ અનેક ર ંગીન ચિત્રા, મજમુત ખાઇન્ડીંગવડે તૈયાર થાય છે.
૩ મહાસતી શ્રી દમયંતી ચરિત્ર. ( છપાય છે. )
શ્રી માણિકચદેવસૂરિ વિરચિત મૂળ ઉપરથી અનુવાદ.
પૂર્વ પૂણ્યયેગ અને શીલનું માહત્મ્ય સતી શ્રીદમયંતીમાં અસાધારણ હતું તેને શુદ્ધ અને સરળ ભાષામાં અનુવાદ કરાવી અમારા તરફથી પ્રકાશનનું કાર્ય શરૂ કરેલ છે. આ અનુપમ રચનામાં મહાસતી દમયંતીના અસાધારણ શીલ મહાત્મ્યના પ્રભાવવર્ડના ચમત્કારિક અનેક પ્રસંગા, વણૅને આવેલ છે, સાથે નળરાજા પ્રત્યે અપૂર્વ પતિભક્તિ, સતી દમયતી સાસરે સીધાવતાં માબાપે આપેલી સોનેરી શિખામણેા, જુગારથી થતી ખાનાખરાબી, ધૂત' જનની ધૃતા, પ્રતિજ્ઞાપાલન, દમયંતીના ધર્મો, રાજયનીતિ, વન નિવાસના વખતે, આવતા સુખ દુઃખા વખતે ધીરજ, શાંતિ અને અનુભવ મેળવવાની ભાવભરીત તેાંધ, તેમજ પુણ્યશ્ર્લાક નળરાજાના પૂર્વના અસાધારણ મ્હોટા પુણ્યબંધના યોગે તેજ ભવમાં તેમના માહાત્મ્ય, મહિમા, તેમના નામ સ્મરણથી મનુષ્યાને થતા લાભા વગેરેનુ' અદ્ભુત પઠન પાઠન કરવા જેવું વણ ન આચાય મહારાજે આ ગ્રંથમાં આપ્યું છે. ખીજી અંતર્યંત સુખાધક કથાએ પણ આપવામાં આવેલી છે.

Page #24
Reg. No. B. 84 ( થાજનામાં ) 1 શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુ ચરિત્ર 2 શ્રી સુમતિનાથ પ્રભુ ચરિત્ર અને 3 કથારત્નમેષ ભાષાંતરી થાય છે. ન. 1-2-3 માં આર્થિક સહાયની અપેક્ષા છે. તૈયાર છે. દેવસી–રાઈ (બે) પ્રતિક્રમણાદિ મૂળ સૂત્ર. - સૂાની સંક્ષિપ્ત સમજ સાથે. હાલ અમારા તરફથી ઉપરોક્ત દેવસી–રાઈ પ્રતિક્રમણ સૂત્રની બુક પ્રગટ કરવામાં આવી છે. નિરંતરની શ્રાવક-શ્રાવિકા માટેની આ આવશ્યક ક્રિયા હોવાથી આવી સખ્ત મેધવારી હોવા છતાં અમારા ઉપર ઘણી માગણી આવવાથી ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર મહાટા ગુજરાતી ટાઈપમાં છપાવી પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. કિંમત માત્ર રૂ. 0- 8-0 આઠ આના પોસ્ટેજ જુદું. | જૈન કન્યાશાળા, પાઠશાળાઓએ આ લાભ સવર લેવાની જરૂર છે. સામટી નકલ લેનાર ધાર્મિક સંસ્થાને યોગ્ય કમીશન આપવામાં આવશે. શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિ વિરચિત શ્રી ધર્મબિંદુ ગ્રંથ, | (મૂળ અને મૂલ ટીકાનાં શુદ્ધ સરલ ગુજરાતી ભાષાંતર સહિત. ) આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા મહાનુભાવ શ્રી હરિભદ્રસૂરિ કે જેઓ જૈન ઇતિહાસમાં સુપ્રસિદ્ધ છે, શ્રી મહાનુભાવ ગ્રંથકારે મુનિઓ અને ગૃહસ્થના સાધારણ અને વિશેષ ધર્મો, મેક્ષનું સ્વરૂપ અને તેના અધિકારી વગેરે વિષયે બતાવવાને માટે આ ઉપયોગી ગ્રંથની યેજના કરી છે, અને તેની અંદર તેનું વિવેચન કરી સારી રીતે સમજાવ્યું છે. ( આ પ્રમાણે ગૃહસ્થ અને યતિ ધર્મને વિસ્તારપૂર્વક પ્રતિપાદન કરનાર આ ગ્રંથ છે. જે વાચક જૈન ધર્મના આચાર, વર્તન, નીતિ, વિવેક અનેક વિષયના શુદ્ધ સ્વરૂપ સાથે તાના રહસ્યોને સારી રીતે સમજી શકે છે. મુનિ અને ગૃહસ્થ આ ગ્રંથને આઘત વાંચે તો સ્વધર્મસ્વકતવ્યના યથાર્થ સ્વરૂપને જાણી પિતાની મનોવૃત્તિને ધમરૂપ કલ્પવૃક્ષની શીતળ છાયાની આશ્રિત કરી અનુપમ આનંદના સંપાદક બને છે. આ ગ્રંથની આ બીજી આવૃતિ છે. સુમારે ચારસે હું પાનાના આ ગ્રંથની કીંમત માત્ર રૂા. 2-0-0 I ! જૈન ઐતિહાસિક ગુજ૨ કાવ્ય સંચય. ! | (સંગ્રાહક અને સંપાદક શ્રી જિનવિજયજી સાહેબ, આચાર્ય ગુજરાત પુરાતત્વ મંદિર. ) શ્રી જૈન શાસનની ઉન્નતિ કરનારા આચાર્યો, સાધુઓ, સાધ્વીઓ અને ગૃહસ્થાના જીવનચરિત્ર સૌરભને પ્રસરાવનારા પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષામાં રચાયેલ પ્રમાણિક ઐતિહાસિક પ્રબંધ, કાવ્યું અને રાસાનો સંગ્રહ આ મંથિમાં આવેલ છે. આ ગ્રંથમાં એકત્રીશ વ્યક્તિના તેત્રીશ કાવ્યોનો સંચય ગુજરાતી રાસાનું સશોધન કાર્ય સંપાદક મહાશય અને અન્ય સાક્ષાએ કરેલ છે. તેને રચના કાળ ચાદમાં સૈકાથી પ્રારંભી અઢારમા સૈકાના પ્રથમ ચરણસુધી સાડાચાર સૈકાને છે, તે સૈકાઓનું ભાષા સ્વરૂપ, ધાર્મિક સમાજ રાજકીય વ્યવસ્થા, રીત રીવાજ, આચાર વિચાર અને તે સમયના લોટ્ટાની ગતિનું લક્ષબિંદુ એ દરેકને લગતી સત્ય પ્રમાણિક બધી માહિતિએ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલી છે. આ ગ્રંથમાં કાવ્યો તથા રાસ ગુજરાતી ભાષામાં સાર, કર્તા મહાશય કયા કયા ગુચ્છના હતા, તે તે છાના નામો, ગૃહસ્થાના નામો, તમામ મહાશયાના સ્થળે, સંવત સાથે આપી આ કાગ્ય સાહિત્યની સુંદર અને સરલ ઉપયોગી રચના બનાવી છે. 500 પાંચસો પાના કરતાં વધારે છે. કિંમત રૂ. 2-12-0 પિસ્ટેજ અલગ. મુદ્ર જ શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ : પ્રી મહાદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ : દાણાપીઠ-ભાવનગર For Private And Personal Use Only