Atmanand Prakash Pustak 041 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

આત્મમિમાંસા.
જડના વિકારાના વિચિત્ર સચાગાના ભાક્તા નથી તે મુક્તિ, જડના વિકારોમાં અવિકૃત જ્ઞાનનુ ં પરિણમન તેજ કેવળજ્ઞાન, સુખ, આનંદ અને જીવન કહેવાય છે. અને તેને જ ધર્મ કહેવામાં આવે છે. કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મા મુક્તાત્મા કહેવાય છે. પછી તે દેહના સંયેગી હા કે વિયેાગી હા. આટલા ઉપરથી કાંઇક જાણી શકાશે કે ધર્મ, અધર્મ, સુખ, દુ:ખ, હર્ષ, શાક, આદિ શું વસ્તુ છે.
અનાદિકાળથી દેહયુક્ત આત્માએ એક એક આકાશ પ્રદેશની અનતીવાર સ્પર્શના કરી છે, અને અનંતીવાર એક એક પ્રદેશમાં અનંતા દેહ ભાગવ્યા છે, છતાં દેહના મેહ છૂટા નથી. દેહને છોડવાનુ મન થતું નથી. અર્થાત્ માતની બહુ જ ખીક લાગે છે. કેટલા દેહા ધ્યાશ ? જ્યાં સુધી મેાહના ક્ષય અથવા ઉપશમ થાય નહીં ત્યાં સુધી જીવની દેહવાસના છૂટી શકતી નથી. અને દેહવાસનાને લઇને વારંવાર મૃત્યુ થવાનું જ. અને મૃત્યુ, જન્મ સિવાય હાય જ નહિ, જન્મ એટલે દેહસ યાગ અને મૃત્યુ એટલે દેવિયાગ.
દેહ વગરના આત્મા–મુક્તાત્મા કેવા હશે તે અત્યારે આપણા લક્ષ્યમાં પણ ન આવી
卐
શકે કારણ કે વાસનાગ્રસ્ત દેહું આશ્રિત છવા ઇંદ્રિયા તથા મનની મારફત જાણવાના પ્રયત્ન કરે છે, તે આંખ ઉપર લેાઢાના ચશ્મા ચઢાવીને જોવા જેવુ છે. સ્વચ્છ-આવરણરહિત આંખ સ્વત ંત્રપણે જે કાંઇ જોઇ શકે છે તે લેઢાના ચશ્મા દ્વારા પરત ંત્રપણે જોઇ શકતી નથી.
દેહધારીઓને જે ક્ષેત્રમાં જેટલા સમયની સ્પના કરવાની હોય છે તે જન્મક્ષેત્રથી લઇને મૃત્યુક્ષેત્ર પયંત અવશ્ય કરવી પડે છે. તેની સાથે સાથે ઉદય, ઉદીરણા, મધ અને નિર્જરા પણ થયા કરે છે. આ બધીય વ્યવસ્થા ક્રમવાર સ’પૂર્ણપણે સર્વ જ્ઞા જાણે છે. આપણા
જ્ઞાન, સુખ, જીવન, આનંદ મેળવવામાં આત્મા સ્વત ંત્ર હાવા છતાં મહાધીન થઈને મને જડથી મળે છે, એવી અનાદિની મિથ્યા શ્રદ્ધા તેની ખશે નહી ત્યાં સુધી સભ્યજ્ઞાન કહેવાય નહિ, અને સમ્યકજ્ઞાન સિવાય ધર્માંના નામે કરવામાં આવતા બધા પ્રયત્ના નકામા છે; માટે માહના ઉપશમભાવથી થવાવાળી ભાવનાએ ને ધારણાએ જ આત્માનું હિત કરવાવાળી છે; બાકી તે ઐયિકભાવની
જેવા ઔદિયક ભાવમાં વર્તનારા અલ્પજ્ઞા અટ-ભાવનાઓ અને ધારણાએ આત્માને પરાધીન અનાવવાવાળી હાવાથી આત્માનુ કાંઇપણ હિત કરી શકતી નથી, અર્થાત્ આત્માના જ્ઞાન, સુખ, પણ સ્પના તા અપરિવર્તનશીલ જ હાયજીવન અને આન ંદના આવિભાવ થવા દેતી નથી.
કુળ પણ કરી શકતા નથી. માનવાતની ભાવનાએ અને ધારણાઓ પરિવર્તનશીલ હોય છે.
છે. દરેક સમયની નિર્માણ થયેલી સ્પર્ધાના સવ થા દેહમુક્તિ થાય ત્યાંસુધી અવશ્ય થવાની જ
૨૩૩
અન તખળી ચૈતન્યને જડ કાંઇ કરી શકે નહિ, છતાં અનેક ભવાથી પેાતાનું દરેક કાર્ય જડને સોંપી દઇ પોતે પ્રમાદી બની રહ્યો છે. માટે જ ચૈતન્યને ઘણી જ વખત જડ તથા જડના વિકારોના આશ્રય લેવા પડે છે; જેથી કરી વિકૃત ભાવામાં અનિચ્છાથી ભળીને પેાતાને દુ:ખી રોગી શાકમસ્ત વગેરે વગેરે માનવું પડે છે.
આત્મા, જ્ઞાન દર્શીન ચારિત્ર વીય જીવન શાંતિ વગેરે પેાતાની વસ્તુઓ હાવા છતાં કૃત્રિમ જ્ઞાનાદિ માટે જડના આશ્રિત બને છે. માહની સત્તા નીચે રહેલે હૈાવાથી પેાતાની સાચી વસ્તુ ગમતી નથી. અનાવટી વસ્તુઓમાં જ આનંદ માને છે, અને તે વસ્તુઓના સ ંગ્રહ કરવામાં અનેક વિપત્તિએ સહન કરે છે, પાતે તેના ગુલામ બને છે. જડના જરા પણ વિશ્વાસ