________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
-
૨૨૨
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ
અને તે પરસ્વરૂપે ઓળખાય છે. જેમકે-ક્રો ધીમાની, લોભી, મનુષ્ય, પશુ, પક્ષી વિગેરે વિગેરે. આ સઘળાય રૂપ કર્મ રૂપી જડના આકારો છે. બાકી આત્મામાં તે કઈ પણ પ્રકારને આકાર નથી, તે તે એક જ સ્વરૂપે રહેનારો છે. લાલ પીળું કે કાળું વસ્ત્ર દેખાય છે તે રંગના વિકારો છે; પણ વસ્ત્રના નથી. વસ્ત્ર તે ધળું જ છે. આ પ્રમાણે રાગ વસ્તુસ્વરૂપ બગાડનાર-વિકૃત કરનાર હોવા છતાં તેને સારો-પ્રશસ્ત પણ માનવામાં આવે છે. એક રાગ એવા પ્રકાર છે, કે જે વસ્તુના સ્વરૂપને પ્રગટ કરવામાં સહાયક છે, અને એક રાગ એ છે કે જે આત્માના સ્વરૂપને બગાડવામાં મદદ કરે છે. આ બંને પ્રકારના રાગોની ઉત્પત્તિ તે મેહથી જ થાય છે. અને મોહ કનિષ્ઠમાં કનિષ્ઠ વસ્તુ છે, પણ તેનાથી ઉત્પન્ન થયેલા રાગમાં તફાવત છે. ઉત્પત્તિ સ્થળ એક જ પ્રકારનું હોવા છતાં ઉત્પન્ન થયેલી વસ્તુઓમાં તફાવત થઈ શકે છે. મનુષ્યની ઉત્પત્તિ એક જ પ્રકારના સ્થળથી થયેલી હોય છે છતાં, એક મનુષ્ય ઉરામ કહેવાય છે ને એક અધમ કહેવાય છે. આ તફાવત સગા ભાઈએમાં પણ જોવામાં આવે છે. જે રાગને પ્રશસ્ત-સાર કહેવામાં આવે છે તે આત્મવિકાસને લક્ષ્યમાં રાખી આમવિકાસી મહાપુરુષોના પ્રતિ કરવામાં આવે છે. અથવા પુન્યબંધ માટે જગતના જીવોનું હિત કરવા, તેમને સુખી કરવા કરાય છે. આ પ્રશસ્ત રાગ પણ સ્વાર્થ માટે જ છે, માટે તે સ્વાર્થ છે. મેહથી જે કાંઈ આત્મામાં વિકૃતિ થઈ ને પ્રવૃત્તિ થાય છે તે સઘળાંય સ્વાર્થના અંગ છે.
અપ્રશસ્ત રાગ જડને લક્ષ્યમાં રાખીને કરવામાં આવે છે. જે રાગથી આત્માનું સ્વરૂપ વધારે મેલું થતું હોય તે રાગને અપ્રશસ્ત-ખરાબ રાગ કહેવામાં આવે છે. સંસારમાં અપ્રશસ્ત રાગવાળા ઘણું જ હોય છે. અર્થાત ક્ષુદ્ર-તુચ્છ વાર્થ સાધવાવાળા ઘણા હોય છે. આ તુચ્છ સ્વાર્થ પણ ઘણા પ્રકાર હોય છે, તેનું મૂળ જોઈએ તે આનંદ તથા સુખ છે કેટલાક તુચ્છ સ્વાર્થને સુખમાં સમાવેશ થાય છે તે કેટલાકને આનંદમાં સમાવેશ થાય છે. અજ્ઞાની ની પ્રવૃત્તિને હેતુ ક્ષણિક સુખ તથા ક્ષણિક આનંદ સિવાય બીજે કાંઈ પણ હોતું નથી.
સુખ તથા આનંદ દેખીતાં તે સરખાં લાગે છે, બંનેમાં કાંઈ પણ ફેરફાર જણો નથી, પણ તાત્વિક દષ્ટિથી તપાસીએ તો બંને વસ્તુઓ જુદી છે. સુખ જેને કહેવામાં આવે છે તે શાતવેદનીય નામના કર્મથી થાય છે ત્યારે આનંદ રતિ મેહનીય નામના કર્મથી થાય છે. જ્યાં સાતા હોય છે ત્યાં આનંદ હોય છે, પણ જ્યાં આનંદ હોય છે ત્યાં સાતા હોય છે પણ ખરી અને નથી પણ હતી.
For Private And Personal Use Only
