________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૦
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
વ્યંજનાવગ્રહ. ત્યારપછી કેઈએ મને સાદ દીધે એવું જે અવ્યક્તજ્ઞાન તે અથવગ્રહ. એ સાદ અમુક નર કે અમુક નારીનો છે એવી વિચારણા તે ઈહા. એ તે અતિ ઊંચો સાદ છે માટે અમુક નરેનો જ એવો નિશ્ચય તે અપાય; અને એ નિશ્ચયને ઘણું કાળ સુધી ધારી રાખવા પણું તે ધારણ ચક્ષુઈદ્રિયને વ્યંજનાવગ્રડ ન હોવાથી એને કમ આ પ્રમાણે-કઈ પુરૂ અવ્યક્ત રૂપ દીઠું. તે રૂપના પુદ્ગળ અપ્રાપ્યકારી હોવાથી ચક્ષુને ફરસતા નથી તેથી વ્યંજનાવગ્રહ ન થાય, પણ દેખવાને પ્રથમ સમયે જ અવ્યકત જ્ઞાન રૂ૫ ચક્ષુને અર્થાવગ્રહ થાય. ત્યારબાદ એ સ્થાણુ કે પુરુષ સ્થાણુ તે સ્થિર હોય, પુરુષ તે હાલે ચાલે, એવી વિચારણા તે ઈહા. સ્થિર હોવાથી નિચે એતો સ્થાણુ તે અપાય. અને તેને ધારી રાખવામાં આવે એ ધારણ ઉકત અઠાવીશ ભેદોને નિમ્ન લિખિત બાર પ્રકારે વિસ્તારમાં મતિજ્ઞાનના ૩૩૬ ભેદ થાય. વળી ચાર બુદ્ધિ એમાં ઉમેરતાં કુલ ૩૪૦ (૧) બહુ (૨) અબહુ (૩) બહુવિધ (૪) અબહુવિધ (૫) ક્ષિપ્ર (૬) અક્ષિપ્ર (૭) નિશ્ચિત (૮) અનિશ્ચિત (૯) સંદિગ્ધ (૧૦) અસંદિગ્ધ (૧૧) ધ્રુવ (૧૨) અધ્રુવ. એની સમજુતી--કોઈ અનેક વાજિંત્રના શબ્દ સામટા સાંભળી અહીં આટલી ભેરી, આટલા શંખ વાગે છે એમ જુદું જુદું ગ્રહણ કરે તે બહુગ્રાહી (૧) જ્યારે કઈ અવ્યકતપણે માત્ર વાજિંત્ર વાગે છે એટલું જ જાણે તે અબહુ (૨) કોઈ મધુર મંદસ્વાદિ બહુ પ્રકારનું જ્ઞાન ધારે તે બહુવિધ (૩) તો કઈ માત્ર એક બે પર્યાયે ચડે તે બહુવિધ (૪) તુરત જાણે તે ક્ષીપ્રગાહી (૫) વિચાર્યા બાદ ઘણી વેળાયે જાણે તે અક્ષિપ્રગ્રાહી (૬) ચિન્હ આશ્રયી જાણનાર-પતાકાથી દેવકુળ-નિશ્ચિતગ્રાહી. ચિન્ડ વગર જાણનાર અનિશ્ચિતગ્રાહી. સંશયસહિત ગ્રહે તે સંદિગ્ધ તેથી વિપરીત તે અસંદિગ્ધ. એક વાર ગ્રહણ કર્યા બાદ વીસરે નહીં તે ધ્રુવ. જ્યારે એક વાર ગ્રહ્યું સર્વદા ન રહે તે અધવ,
મતિજ્ઞાની છે (સામાન્ય) આગમથી સર્વદ્રવ્ય જાણે પણ દેખે નહીં, ક્ષેત્રથકી આગમબળે સર્વક્ષેત્ર (લેકાલે કો જાણે પણ દેખે નહીં, કાળથકી આદેશે ( આગમથી ) સર્વકાળ જાણે પણ દેખે નહીં અને ભાવથકી આદેશે સર્વભાવ જાણે પણ દેખે નહીં. યદ્યપિ મતિથી તે સંલગ્ન જ છે એટલે મતિ વિના શ્રત નથી અને શ્રત વિના મતિ નથી, છતાં મતિ તે શ્રતનું હેતુ હોવાથી તેમજ શ્રત એ મતિનું રૂપ હોવાથી મતિની વાત કર્યા પછી શ્રતની વાત હાથ ધરાય છે. મતિ જ્યારે પિતાનું સ્વરૂપ કોઈને કહી શકતું નથી ત્યારે શ્રત તો અક્ષરરૂપ હોવાથી પરેને દઈ શકાય છે. શ્રુતજ્ઞાનના ચૌદ પ્રકાર છે.
For Private And Personal Use Only
