Atmanand Prakash Pustak 034 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

2
કરે જૈન દર્શનના પદાર્થોની પ્રથમ ભૂમિકા.
કઈ પણ દર્શનનું સ્વરૂપ જણાવતાં તેના ત પદાર્થોનું જ સ્વરૂપ પ્રથમ બતાવવામાં આવે છે. બીજા દર્શન કરતાં જૈન દર્શનમાં પદાર્થોનું જે સ્વરૂપ આપવામાં આવેલું છે તે ઘણું જ સૂક્ષ્મ, પ્રમાણિક અને પૂર્ણ સત્ય છે, કારણ કે કેવળજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ તે સ્વરૂપ જણાવવામાં આવેલ છે. જૈનદર્શનમાં બે, સાત અને નવ પદાર્થો જણાવેલ છે. જીવ અને અજીવ (૨) જીવ, અજીવ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ એમ સાત પુણ્ય, પાપ, એ બે ઉમેરતાં નવની સંખ્યા પણ છે જેને પ્રચલિત નવતત્વ કહેવામાં આવે છે. નવે તોમાં વિચાર કરનાર જીવ હેવાથી પ્રથમ સ્થાન તેને આપવામાં આવ્યું છે. મુક્તિ અને સાંસારિક પ્રવૃત્તિને વિધાતા પણ તે જ છે. હવે તેની ગતિ, સ્થિતિ, અવગાહના વગેરેમાં ઉપકારક અજીવ પદાથે હવા . તેની પછી બીજું તવ તેને ગણવામાં આવ્યું છે. ખરી રીતે જગતમાં આ બે વસ્તુઓ જ છે. કર્મમળ સહિત જીવ અને તેને વળગેલ અછવરૂચ કર્મ બંધ થતો હોવાથી. તેનાથી થતી ગતિ આગતિ તે સંસાર છે, અને તે થવાના આશ્રવ અને બંધ એ બે મુખ્ય હેતુઓ હોવાથી તેમ જ આશ્રવ હોય તે જ બંધ થતું હોવાથી ત્રીજી અને ચોથું તત્વ તેને ગણવામાં આવેલ છે. આશ્રવ અને બંધના (કુદરતના નિયમ પ્રમાણે બીજાને હોય છે તેમ આના પણ) પ્રતિપક્ષીરૂપ સંવર અને નિર્જર છે. અને કર્મની સંપૂર્ણ નિર્જ થતાં આત્માને મેશ થાય છે જેથી છેવટે સાતમું સ્થાન મેક્ષને આપવામાં આવેલ છે.
મેક્ષ પ્રાપ્તિ માટે સંવર અને નિર્જરા એ અંતર કારણે હોવાથી મેક્ષની પહેલાં બંનેને અનુકશે તત્ત્વ ગણવેલા છે.
જીને સુખ ભોગવવામાં હેતુરૂપ શુભ અધ્યવસાયવડે બંધાયેલ શુભ કર્મ તે દ્રવ્ય પુણ્ય અને કર્મને ઉત્પન્ન કરનારા આત્માને તે પરિણામ તે ભાવ પુણ્ય છે. તેવી જ રીતે દુઃખ ભેગવવાના હેતુરૂપ અશુભ અધ્યવસાય તે દ્રવ્ય પાપ અને અશુભ કર્મને ઉત્પન્ન કરનારે અશુભ પરિણામ તે (ભાવ) પાપ છે. તે મળી નવ ત કહેવાય છે, પય, પાપને આશ્રવ બંધમાં સમાવેશ પણ થતે કહેવામાં આવે છે. કર્મનું આગમન જેને