Atmanand Prakash Pustak 034 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531405/1

Page #1

१२३४ અંક ૧૨ એ.
અશાહ
આમ સ’ ૪૨ वीर स. २४६३
प्रामाशाह जन सामानहसला
मान

Page #2

! વિષયપરિચય, |
૨૬૭ ર૬૯ ૨૭૨ ૨૭૩ २७५
૧. અધ્યાત્મ ભાવના ( સ. કપૂરવિજયજી મહારાજ ) ... ૨. જૈન દર્શનના પદાર્થો-તત્ત્વોની પ્રથમ ભૂમિકા ( આમવલ્લભ ) ૩. સદાચારને ભંડાર ( સ. કપૂરવિજયજી મહારાજ ). ૪. આત્માની શોધમાં. ( લેચેકસી ) ... ... ૫. વિદ્યાનો ખરે અથ ( અ૦ ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ ) ...
૬. મારવાડની યાત્રા (મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજી) ... છે. ૭. પવિત્ર જીવનનું રહસ્ય. ( અનુ અભ્યાસી ) .. ... ... | ૮. સુભાષિત માક્તિકમાલા ( રાજપાળ મ. હોરા ) ... ૯. ચર્ચાપત્ર તથા સંવત્સરીને અંગે એક જરી ખુલાસે
( વિજયવલભસૂરિ )
૨૭૭
૨૮૧
૨૮૯
શ્રી અમરચંદ્રસૂરિકૃત
શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર ( ભાષાંતર ) આ ગ્રંથ જેમાં ચાવીશ તીર્થકર ભગવાનના ઘણા સંક્ષિપ્તમાં ચરિત્ર આપવામાં આવેલ છે. આટલા ટુંકા, અતિ મનોહર અને બાળજી સરલતાથી જલદીથી ક'ઠાગ્ર પણ કરી શકે તેવા સાદા, અને સુંદર ચરિત્ર આ ગ્રંથમાં છે જૈન પાઠશાળા, કન્યાશાળા, જૈન વિદ્યાલયમાં ઐતિહાસિક શિક્ષણ તરીકે ચલાવી શકાય તેવું છે. કિંમત દશ આના.
શ્રી જૈન આત્માનંદ શતાબ્દિ સિરિઝના છપાતાં ચ થા. ૧ શ્રી ત્રિષષ્ઠિલાકા પુરૂષ ચરિત્ર (મૂળ બે થી દશ પર્વો ) પ્રત તથા બુકો કારે. ૨ ધાતુપારાયણ, - ૩ શ્રી વૈરાગ્ય કહું પલતા ( શ્રી યશોવિજયજીકૃત )
| ૪ પ્રાકૃત વ્યાકરણ દ્રઢાવૃત્તિ. જલદી મંગાવો.
તૈયાર છે.
જલદી મંગાવો શ્રી ત્રિષષિક્લાકો પુરૂષચરિત્ર પ્રથમ પવ. પ્રતાકારે તથા બુકાકારે સુંદર ટાઈ૫, ઉચા કાગળ, સુશોભિત બાઇ-રીંગથી તૈયાર છે, થેડી નકલ બાકી છે. કિંમત મુદ્દલથી ઓછી રૂા. ૧-૮-૦ પિ. જુદુ'.

Page #3

શ્રી. આત્માનન્દ પ્રકાશ.
પુસ્ત વર સ. ૨૦૧૨--૬૨ ગામ સે. ૪-૪૨ विक्रम सं १९९२-९३
३४
***
सम्यग्दर्शनशुद्धं यो ज्ञानं विरतिमेव चाप्नोति । दुःखनिमित्तमपीदं येन सुलब्धं भवति जन्म ॥ १ ॥
***
“સમ્યગૂદનથી વિશુદ્ધ થયેલા જ્ઞાન અને ચારિત્રને જે પ્રાપ્ત કરે છે તે મનુષ્યને જન્મ દુઃખનિમિત્ત હોવા છતાં સાથ–મુક્તિગમન ચેાગ્ય-થાય છે. ’
* —
१ थी १२.
તવા ભાષ્ય શ્રીમદ્ ઉમાસ્વાતિ વાચક,
***
: પ્રગટ કે ર્તા :
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભા વન ગ ૨. વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧-૦-૦ ટપાલ ખર્ચ રૂા. ૦-૪-૭

Page #4

વાર્ષિક અનુક્રમણિકા
નંબર. વિષય.
લેખક. ૧ પ્રભુ પ્રાર્થના. (કાવ્ય) ૨ માન સરોવરનો હંસ. (ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા) ૨. ૩ નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન. .
૩. જ સમ્યગ જ્ઞાનની કુંચી.
૮, ૨૭, ૫૦, ૭૬, ૯૯, ૧૪૭, ૧૪૮, ૧૭૮, ૨૦૦, ૨૨૭, ૨૪૬. ૫ શત્રુંજયના પવિત્ર ધામમાં. રા. ચેકસી. ૬ “કામ”નું બળવત્તરપણું અને
શીલ સુગંધ. ( રાજપાળ મગનલાલ હેરા) ૧૩. ૭ ધાર્મિક ઉદારતા. (ા. પૂર્ણચંદ્રજી હાર ) ૧૭, ૨૯. ૮ પાંચ સકાર (રા. વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ) ૨૧, ૬૪, ૯૨,
૧૦૨, ૧૫૮. ૯ અપરાધ ક્ષમા સ્તવન. (આ. શ્રી. અજિતસાગર સૂરિજી) ૨૫. ૧૦ આત્માની શોધમાં. (રા. ચેકસી ) ૩૩, ૬૦, ૮૮, ૧૧૮,
૧૬૮, ૧૯૦, ૨૧૧, ૨૩૬, ૨૬૧, ૨૭૩. ૧૧ જૈન દર્શનની દ્રષ્ટિએ મનનું સ્વરૂપ. ( વલભદાસ ગાંધી) ૩૫. ૧૨ સુભાષિત પદ સંગ્રહ (સ. કર વિ. મહારાજ) ૩૭, ૫૪,
૮૦, ૧૦૪, ૧૪૦. ૧૩ મારવાડની યાત્રા. (મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજી) ૪૧, ૧૧૩,
૧૬૪, ૨૪૧, ૨૨૬, ૨૭૭. ૧૪ સ્વીકાર અને સમાલોચના. ૪૬, ૭૧, ૯૫, ૧૪૬, ૧૯૪, ૨૧૪. ૧૫ વીર પ્રણામ. (કાવ્ય) (શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ) ૪૯ ૧૬ સિદ્ધ પરમાત્માને બરાજવાનું સ્થાન કયું? (સં. વલભદાસ) ૫૩. ૧૭ પર્વ તિથિની સ્પષ્ટતા. (મુનિ શ્રી વિકાસ વિજયજી) ૬૩. ૧૮ વર્તમાન સમાચાર. ૨૭, ૧૪૭, ૧૭૧, ૧૯, ૨૧૬, ૨૬૩.

Page #5

૧૯ પ્રાર્થના. (કાવ્ય) (સ. કરવિજયજી મહારાજ) ૭૩. ૨૦ દ્રવ્યભાવ શ્રી શત્રુંજય. (ભગવાનદાસ મનસુખલાલ મહેતા) ૭૪. ૨૧ વીરત્વ કયું સાચું? (સંપાદક વલ્લભદાસ ગાંધી ) ૭૮. ૨૨ ચર્ચાપત્ર, ( A. G.).
૮૪, ૯૪. ૨૩ આવતી ચોવીશીના તીર્થકરોનું વર્ણન.
(વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ ગાંધી) ૮૫. ૨૪ અધ્યાત્મયેગી મહાત્મા.
આનંદઘનજી મહારાજ ( રાજપાળ મ. હોરા) ૮૬. ૨૫ ભવનાટક મેં લાજ, લાજવ્યું. (જેચંદ કાળીદાસ મહેતા) ૯૭. ૨૬ જીવનમાં જરૂરી ચર્વણ. ( રાજપાળ મ. વહેરા ) ૧૦૬. ૨૭ સરસ્વતી દેવીના હાથમાં વીણું કેમ ?
(પ્રભુદાસ બેચરદાસ પારેખ) ૧૦૮. ૨૮ ઋષભ પંચાશિકા. (ભગવાનદાસ મ. મહેતા) ૧૧૦, ૧૨૩,
૧૭૩, ૧૯૭, ૨૨૧ ૨૯ આત્માનંદ જન્મ શતાબ્દિ સ્મારક
સમિતિની સામાન્ય સભાને હેવાલ. . ૧૧૬. ૩૦ પંન્યાસ શ્રી સંતવિજયજી મહારાજને સવર્ગવાસ. - ૧૨૧. ૩૧ કોને વાંક?
(રા. ચોકસી)
૧૨૯ ૩૨ વૈરાગ્ય પ્રાપ્તિના સાધનો. (અનુવાદક અભ્યાસી) ૧૩૬. ૩૩ સત્સંગના લાલે. (રાજપાળ મ. હેરા)
૧૪૫. ૩૪ મહાવીર સ્તુતિ. (કાવ્ય) (છોટમ અ. ત્રિવેદી) ૧૪૭, ૧૭૧.
અનેકાંતવાદનું સ્વરૂપ. (સ. કર્ખરવિજયજી મહારાજ) ૧૫૧, ૧૮૦. ૩૬ જિનેશ્વર ભગવાનની પ્રતિમા માટે શાઆધારે.
( સંપાદક વલભદાસ ગાંધી) ૧૫૬. ૩૭ સાચી હોલિકા (કાવ્ય) (ચંદ્ર)
૧૭૨. ૩૮ શરણે પ્રત્તિપતિરૂપ પ્રકાશ. ( સ કપૂરવિજયજી મહારાજ) ૧૮૩. ૩૯ રાણકપુર તીર્થને ટુંક
ઈતિહાસ. (મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ ) ૧૮૨. ૪૦ પ્રાર્થના. (કાવ્ય) (ઇટમ અ. ત્રિવેદી)
૧૯૫. ૪૧ જગકર્તા વિષે વિવિધ મનું પા. (મુનિ રંગવિજયજી)
૧૯૬.

Page #6

૪૨
૪૩
અર્જુન્તા ભગવત ઇંદ્રમહિતા
(મુનિશ્રી હિમાંશુવિજયજી )
૨૦૪.
૪૪
૨૦૭.
પદ્યના કર્તા કાણુ ? વીરધર્મ પ્રાપ્ત કરવાની કળાકુનેહ-ડહાપણું. ( સદ્ કર્પૂર વિજયજી મહારાજ) આત્મ કલ્યાણ સાધના. ( વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ ખી. એ ) ઉઠાને મારા વીર આતમરામ ! ( કાવ્ય ) ( ચંદ્ર) વિરાધાલાસપરિહાર-પ્રકાશ ( સ. કપૂરવિજયજી મહારાજ) ૨૨૪. કર્મ તત્ત્વ વિષયક શાસ્ત્રો-ગ્રંથે. ( સ’. વલ્લભદાસ ગાંધી) ૨૩૦. ૪૮ પયુંષણ પર્વ કઈ તિથિએ
૪૫
૨૨૦.
૪૬
४७
: ૪ :
૫૫
પદ્
શરૂ કરવા ? ( આ. શ્રી. વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી ) ૨૩૯. ૪૯ મુનિશ્રી હિમાંશુવિજયજીના સ્વર્ગવાસ.
૨૪૨.
૫૦
૨૪૩
૫૧
૨૪૪.
૫૨
યાચના ( કાવ્ય ) ( છેટમ અ. ત્રિવેદી ) શ્રી વિજયાનંદ સૂરીશ્વર સ્તુત્યષ્ટકમ પવિત્ર જીવનનું રહસ્ય. ( અનુ॰ અભ્યાસી ) ૨૪૮, ૨૮૧, પ્રતિપક્ષ-નિરાસ પ્રકાશ. ( સ. કપૂરવિજયજી મહારાજ ) પર. શ્રી પર્યુષણ પર્વ સ`ખ"ધી નિણૅય.
૫૩
૫૪
2004
....
****
સવત્સરીના અંગે એક જરૂરી ખુલાસે
( આ. શ્રી. વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી ) ૨૫૯. અધ્યાત્મ ભાવના (પદ્ય). ( સ. કપૂર વિજયજી મહારાજ) ૨૬૭. જૈન દર્શનના તત્ત્વની
પ્રથમ ભૂમિકા.
૨૬૯.
૨૭૨.
૫૭
( આત્મવલ્લન ) સદાચારના ભંડાર. (સ. કપૂર વિજયજી મહારાજ) વિદ્યાના ખરા અર્થ. ( અ. ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ ) ૨૭૫. ૫૯ સુભાષિત મૌક્તિક માલા ( રાજપાળ મ. હેારા )
૫૮
૨૮૬.
૬૦ ચર્ચાપત્ર
૨૮૯,
૬૧
૨૦૨.
....
....
( આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ ) ૨૮૯.

Page #7

5 શ્રી આત્માનન્દ પ્રકારા.
10
पुस्तक ३४
***
सम्यग्दर्शन शुद्धं यो ज्ञानं विरतिमेव चाप्नोति । दुःखनिमित्तमपीदं येन सुलब्धं भवति जन्म ॥ १ ॥ “ સભ્યગૂદનથી વિશુદ્ધ થયેલા જ્ઞાન અને ચારિત્રને જે પ્રાપ્ત કરે છે તે મનુષ્યને જન્મ દુઃખનિમિત્ત હોવા છતાં સાક-મુક્તિગમન ચેાગ્ય થાય છે.
""
તવા ભાષ્ય-શ્રીમદ્ ઉમાસ્વાતિ વાચક R***&
મીત્ર સં. ૨૦૬૨. બાવાજી. આમ સં, ૪૨.
.
અધ્યાત્મ
ચેતન કુ ૨૫ગ્યે નહીં, કયા
શાલ વિષ્ણુા
ખેતમે,
૧ સાધુ. ૨ ઓળખ્યા.
હેવા
( સગ્રાહક સગુણાનુરાગી કપૂરવિ૦) તમ સાખે ધર્મ જે, ત્યાં જનતું શું કામ ? જન-મન-રંજન ધર્મનું, મૂલ ન એક બદામ. માણુસ હૈાણા મુશ્કીલ હૈ, તે સાધક કહાંસે હાય ? સાધુ હુવા તબ સિદ્ધ ભયા, કહેણી ન રહી કેાય. સાધુ ભયા તા કયા હુઆ ?, ન ગયા મનકા દ્વેષ, સમતા શું ચિત્ત લાયકે, આંતરદૃષ્ટિ દેખ.
વૃથા
{ છંદ ૨૨ મો.
ભાવના.
S
મત ધાર ?
અનામ વાડ.
૧
૨
3
૪

Page #8

શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. સે કહીએ સો પૂછીયે, તા મેં ધીયે રંગ,
યાતે મિટેડ અધતા, બોધરૂપ વહે ચ ગ. ૫ બહિરામ તજ આતમા, અંતર આતમ રૂપ, - પરમાતમકું દયાવતાં, પ્રગટે સિદ્ધસ્વરૂપ. ૬ સિદ્ધસ્વરૂપી આતમા, સમતા રસ ભરપૂર,
અંતરદ્રષ્ટિ વિચારતાં, પ્રગટે આતમ રૂપ. ૭ અંતર મેલ સબ ઉપશમે, પ્રગટે શુદ્ધ સ્વભાવ,
અવ્યાબાધ સુખ ઉપજે, કરી કર્મ અભાવ. ૮ સંતોષી તે સદા સુખી, સદા સુધારસ લીન,
ઈન્દ્રાદિક તસ આગળ, દીસે દુઃખીયા દીન. ૯ તે સુખની ઈરછા કરે છે, મૂકો પુગલ સંગ, અલપ સુખને કારણે, દુઃખ ભેગે પ્રસંગ, ૧૦ ભાવાતમસે દેખીએ, ''કર્મ-મર્મક નાશ,
જે કરૂણ ભગવંતકી, ભાવે ભાવ ઉદાસ. ૧૧ પરમ અધ્યાત્મ તે લખે, સદ્ગુરૂકેરે. . સંગ,
તિણુકુંલવ સફળે હોવે, અવિહડ પ્રગટે રંગ. ૧૨ ધર્મધ્યાનકે હેતુ યહ, • શિવસાધનકે ખેત,
એ અવસર કબ મિલે,ચેત શકે તે ચેત. કર્મ રોગ ઔષધ સમી, જ્ઞાનસુધારસ વૃષ્ટિ,
અમૃત સરોવરે, જય જય સમ્યગદષ્ટિ. ૧૪ જ્ઞાન–વૃક્ષ સેવે ભાવિક, ચારિત્ર સમતિ મૂળ,
અમર અગમ પદ ફળ લહે, જિનવર પદ અનુકૂળ. ૧૫ *અંતરગત જાણ્યા વિના, જે પહેરે મુનિશ,
શુદ્ધ કિયા તસ નવિ હવે, ઈમ જાણે ધરે નેશ. ૧૬ અંતરગતની વાતડી, નવિ જાણે મતિ અંધ,
કેવળ લિંગધારીત, ન કરો નેહ પ્રસંગ. ૧૭ ૩ અજ્ઞાન. ૪ આમસ્વરૂપ.
સાર–નિજ સ્વરૂપ જે કિરિયા સાધે, તેહ અધ્યાત્મ કહીયે રે-જે શુદ્ધ છે કરણ કેવળ આત્મશુદ્ધિ માટે જ કરાય તે અધ્યાત્મ, તેથી બેડો પાર, તે વગર શું ચાર ગતિમાં ગોથા ખાવાનાં.

Page #9

2
કરે જૈન દર્શનના પદાર્થોની પ્રથમ ભૂમિકા.
કઈ પણ દર્શનનું સ્વરૂપ જણાવતાં તેના ત પદાર્થોનું જ સ્વરૂપ પ્રથમ બતાવવામાં આવે છે. બીજા દર્શન કરતાં જૈન દર્શનમાં પદાર્થોનું જે સ્વરૂપ આપવામાં આવેલું છે તે ઘણું જ સૂક્ષ્મ, પ્રમાણિક અને પૂર્ણ સત્ય છે, કારણ કે કેવળજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ તે સ્વરૂપ જણાવવામાં આવેલ છે. જૈનદર્શનમાં બે, સાત અને નવ પદાર્થો જણાવેલ છે. જીવ અને અજીવ (૨) જીવ, અજીવ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ એમ સાત પુણ્ય, પાપ, એ બે ઉમેરતાં નવની સંખ્યા પણ છે જેને પ્રચલિત નવતત્વ કહેવામાં આવે છે. નવે તોમાં વિચાર કરનાર જીવ હેવાથી પ્રથમ સ્થાન તેને આપવામાં આવ્યું છે. મુક્તિ અને સાંસારિક પ્રવૃત્તિને વિધાતા પણ તે જ છે. હવે તેની ગતિ, સ્થિતિ, અવગાહના વગેરેમાં ઉપકારક અજીવ પદાથે હવા . તેની પછી બીજું તવ તેને ગણવામાં આવ્યું છે. ખરી રીતે જગતમાં આ બે વસ્તુઓ જ છે. કર્મમળ સહિત જીવ અને તેને વળગેલ અછવરૂચ કર્મ બંધ થતો હોવાથી. તેનાથી થતી ગતિ આગતિ તે સંસાર છે, અને તે થવાના આશ્રવ અને બંધ એ બે મુખ્ય હેતુઓ હોવાથી તેમ જ આશ્રવ હોય તે જ બંધ થતું હોવાથી ત્રીજી અને ચોથું તત્વ તેને ગણવામાં આવેલ છે. આશ્રવ અને બંધના (કુદરતના નિયમ પ્રમાણે બીજાને હોય છે તેમ આના પણ) પ્રતિપક્ષીરૂપ સંવર અને નિર્જર છે. અને કર્મની સંપૂર્ણ નિર્જ થતાં આત્માને મેશ થાય છે જેથી છેવટે સાતમું સ્થાન મેક્ષને આપવામાં આવેલ છે.
મેક્ષ પ્રાપ્તિ માટે સંવર અને નિર્જરા એ અંતર કારણે હોવાથી મેક્ષની પહેલાં બંનેને અનુકશે તત્ત્વ ગણવેલા છે.
જીને સુખ ભોગવવામાં હેતુરૂપ શુભ અધ્યવસાયવડે બંધાયેલ શુભ કર્મ તે દ્રવ્ય પુણ્ય અને કર્મને ઉત્પન્ન કરનારા આત્માને તે પરિણામ તે ભાવ પુણ્ય છે. તેવી જ રીતે દુઃખ ભેગવવાના હેતુરૂપ અશુભ અધ્યવસાય તે દ્રવ્ય પાપ અને અશુભ કર્મને ઉત્પન્ન કરનારે અશુભ પરિણામ તે (ભાવ) પાપ છે. તે મળી નવ ત કહેવાય છે, પય, પાપને આશ્રવ બંધમાં સમાવેશ પણ થતે કહેવામાં આવે છે. કર્મનું આગમન જેને

Page #10

૨૭૦
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
આશ્રવ
કહેવામાં આવે છે, અને સંસારી જીવા સાથે મળી જવું તેને અધ કહેવાય છે, તેમાં તેને સમાવેશ આ રીતે થતા હાવાથી સાત તત્ત્વા પણ કહેવાય છે. જગતમાં આ એ સિવાય કોઇ પદાર્થોં છે નહિ.... જીવે
અને અજીવા પૃથક્ રહેતાં જ નથી. જો પૃથક્ રહેતા હોય તે પછી કેઈપણુ વસ્તુની સૃષ્ટિમાં અપેક્ષા જ રહેતી નથી. સ`સારી જીવ અનાદિ કાળથી કથી ( અજીવથી ) ખંધાયેલે છે, અને તેને સબંધ થવાનું કારણુ આશ્રવ, તેને સંબંધ તે બ ંધ, તેને રોકવુ તે સાંવર તેના સંબંધના એકદેશીય કે તદ્ન નાશ તે નિર્જરા અને મેાક્ષ. આના જો ખરાખર વિચાર કરવામાં આવે તે
દુનિયામાં અન્ય પદાર્થોં છે જ નહિ' તેમ
જણાશે.
જગતમાં જીવ અને અજીવ એ જ પદાર્થ ડાવા છતાં તેને સ્પષ્ટ એધ થાય તેટલા માટે જ્ઞાની પુરુષાએ સાત અથવા નવપદાર્થાંનુ પશુ નિરૂપણ કરેલ છે.
પરિણામ વિશેષ અંતરભાવ થાય
પણ સમાવેશ મળી જતાં
હવે જીવ અને અજીવમાં બધાના સમાવેશ એ રીતે થાય છે કે આશ્રવ તે શુભાશુભ કર્માને આવવાના કારણરૂપ આત્માના છે. પરિણામ અને પરિણામીને અભિન્ન માનતાં તેને તેમાં છે. કાર્યના કારણના ઉપચાર માનતાં તેને અજીવ તત્ત્વમાં થાય છે. ક પરમાણુનું આત્મપ્રદેશા સાથે ક્ષીરનીરની પેઠે જે આત્માના પરિણામ કારણરૂપ છે તે જ બુધ તત્ત્વ છે. આ પિરણામને પરિણામીથી જુદે માનવામાં ન આવે તે અંધતત્ત્વ ચેતનરૂપ છે. અને તેના ઉપર પ્રમાણે ઉપચાર કરી વિચારવામાં આવેતે તેના અજીવ પદાર્થમાં સમાવેશ થાય છે. આ રીતે નિર્જરા માટે પણ સમજવું, કેમ પરમાણુને ખ'ખેરી નાખવાના કારણરૂપ આત્માના જે પરિણામ તે જ નિરા છે. અને તેને પરિણામ અને પરિણામી ને જુદા નહિ માનતાં તેને જીવ તત્ત્વમાં સમાવેશ થાય છે અને ઉપર પ્રમાણે વિચારતાં અજીવમાં પણ તેને સમાવેશ થાય છે.
નિશ એ કમનું અમુક અંશી એકદેશીય જતિ કરવાપણું છે, જ્યારે સમસ્ત પ્રકારે સર્વ અંગે ખખેરી નાંખવા તે મેક્ષ છે એટલે તેને પણ ઉપર પ્રમાણે વિચાર કરતાં જીવ અને અજીવ તત્ત્વમાં સમાવેશ થાય છે. જવને શુભ કર્મના અધ થતાં ભવિષ્યમાં ઉદયકાળે સુખ વૈભવ વગેરે મળે તે પુણ્ય અને અશુભ કર્મના બંધ થતાં ભાવિમાં ઉદયકાળે દુ: ખ, અશાતા, વ્યાધિ વગેરે પ્રાપ્ત થાય તે પાપ છે. આના પણ ચાર પ્રકાર છે.

Page #11

-
-
-
-
-
-
-
-
-
--
તોની પ્રથમ ભૂમિકા.
૨૭૧ ૧ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય, પાપાનુબંધી પુણ્ય, પુણ્યાનુબંધી પાપ અને પાપાનુબંધી પાપ.
જે પુણ્ય ભેગવતાં નવું પુણ્ય ઉપાર્જન થાય ને પછી પણ ભવિષ્યમાં સુખ થાય તે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય છે. પુણ્ય ભેગવતાં નવું પુણ્ય ન ઉપાર્જન થતાં પાપ ઉપાર્જન થાય તે પાપાનુબંધી પુણ્ય છે. તેના ઉદયમાં સુખ પણ ભવિષ્યમાં દુઃખ આવી પડે છે. પ્રથમ પ્રકાર ઉપાદેય છે; જ્યારે બીજો પ્રકાર ત્યાજ્ય છે.
પાપનું ફળ ભોગવતાં શુભ અધ્યવસાયને લઈને નવીન પુણ્ય ઉપાર્જન કરવું તે પુણ્યાનુબંધી પાપ છે અને પાપનું ફળ ભોગવતાં અશુભ અધ્યવસાયને લઈને નવીન પાપ ઉપાર્જન કરવું તે પાપાનુબંધી પાપ છે. જે ત્રીજે પ્રકાર ઉપાદેય અને ચોથો પ્રકાર હેય છે. આ રીતે પુણ્ય પાપને બંધ, તેને ઉદય, શુભ અશુભ અધ્યવસાય, તેનું ફળ એ સર્વ વિચારતાં લેકે પરિણામ જોઈ બોલે છે “ કે ભાઈ ધમીને ઘેર ધાડ છે અને ધમને ત્યાં દુઃખ છે” તેનું કારણ ઉપર પ્રમાણે સમજનારને ખરૂં ભાન થાય છે. ધર્મ અધર્મને વિવેક ભૂલી જનારા મનુષ્ય તેમ માને છે. સુખ છે અને મળશે, સુખ છે અને દુઃખ મળશે દુઃખ છે અને સુખ મળશે અને દુઃખ છે અને દુઃખ મળશે, એ ચાર પ્રકારે છે, માટે ઉપાર્જન કરેલ પુણ્ય પાપનું ફળ ક્રમ પ્રમાણે શુભ અશુભ મન્યા જ કરે છે, માટે ધમી મનુબેએ-સુખના અભિલાષીઓએ સુખ પ્રાપ્ત થતાં ભાવિકાળ માટે સુખ પ્રાપ્ત કરવા પુણ્ય ઉપાર્જન કરવું જોઇએ. પાપનું ફળ ભેગવતાં પ્રાણીએ શુભ અયવસાયવડે ભાવી માટે પુણ્ય ઉપાર્જન કરવું. તે રીતે ઉત્તરોત્તર આશ્રવ અને બંધમાં સમાવેશ થતાં આ પુણ્ય પાપને, સંવર અને નિર્જરાઅંશથી અને છેવટે સર્વથી દૂર કરી મેક્ષ પ્રાપ્ત કરવું તે પ્રાણીમાત્રને મુખ્ય સાધ્યપ્રધાન લક્ષ્યબિંદુ છે. આ સાત કે નવ તનું જ્ઞાન પણ આત્માનું લક્ષબિન્દુ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવા મેળવવાનું છે. જૈન દર્શનમાં નવ તનું સ્વરૂપ ઘણું જ વિસ્તારથી આપવામાં આવેલ છે તેનું સંક્ષિપ્ત
સ્વરૂપ પણ જાણવું તે પણ જરૂરી છે, જેથી સામાન્ય રીતે તેને સરળ ટૂંકો ભાવાર્થ માત્ર ભૂમિકારૂપ આ લેખમાં આપવામાં આવેલ છે. જૈનશાળાઓમાં પ્રથમ ભૂમિમાં પ્રવેશ બરાબર કરાવવામાં આવે તે આગળ તેનું સક્ષમ સ્વરૂપ સમજવું સહેલું થઈ પડે છે, શિક્ષણના, નીતિના, ક્રિયાચારના,

Page #12

સદાચારના ભંડાર
સાને સૌ કાઈ ઇચ્છે છે, સૌને સજ્જન થવું ગમે છે, પરંતુ સાની શેષ કરી સાધના કરવાની તીવ્ર ઇચ્છા તીવ્ર તમન્ના બહુ વિરલ જનામાં જ સાંપડે છે. સાના માર્ગ સહેલે નથી તેમ સુપ્રાપ્ય પણ નથી. સદ્ગુણ્ણાના માર્ગ તે દુર્લભ તેમજ દુઃશકય ( છતાં જરૂર કાળજીપૂર્વક સમજીને સેવન કરવા ચેાગ્ય છે તે આ રીતે) માનસિક વૃત્તિના દુરાગ્રહેા, હુઠાચડ્ડા અને માન્યતાઓને બદલાવી, તેને મન, વાણી અને કાયાના સયમ કરી ત્યાગમા જેવા વિકટ પંથે વાળી દેવી, તે કાર્ય મૃત્યુદ્વારે પહેાંચેલા માનવીના, સંકટ કરતાં પણુ આકરૂ સંકટ છે. તે સનની આરાધના કરનારને શક્તિ હાવા છતાં પળેપળે ક્ષમા રાખવી પડે છે. જ્ઞાન, મળ, અધિકાર અને ઉચ્ચ ગુણે! હાવા છતાં સામાન્ય જને પ્રત્યે પણ સમાનતા અને નમ્રતા ધારવી પડે છે, વૈરીને વલ્લભ ગણવા પડે છે. અન્યના દુર્ગુણાની ઉપેક્ષા કરવી પડે છે. સેંકડા સેવક હાજર હાવા છતાં સ્વાવલંબી અને સંયમી બનવું પડે છે, સેંકડા પ્રલેાભનેાના સરળ દેખાતા માર્ગ પર મીટ ન માંડતાં ત્યાગની સાંકડી અને ગહન કેડીમાં ગમન કરવું પડે છે. આ બધું સ્નેહભર્યાં હ્રદયે અને ઉછરંગે સહન કરી, ઉત્સાહપૂર્વક આગળ વધ્યે જાય તે સદ્ગુણ્ણાના સંગ્રહ સાચવી શકે છે, પચાવી શકે છે અને તેનું સત્ત્વ ચૂસી શકે છે.
આવા સદાચારી સાધુને કયાં કયાં અને કેવી રીતે જાગૃત રહેવાનુ હાય છે તે માનસિક, કાયિક અને વાચિક એમ સયમના ત્રણે અંગાના ભિન્નભિન્ન દૃષ્ટિબિંદુએથી આપેલી સળંગ વિચારણા આ અધ્યયનમાં આપેલી છે કે જે સાધકના જીવન માટે અમૃત સમાન પ્રાણ પૂરે છે. ઈતિશમ્ ——( સંગ્રßિત )
તત્ત્વજ્ઞાનના વિષયેાની પ્રથમ ભૂમિકા બાળકાના મગજમાં સચોટ સુંદર અને સરળ રીતે સમજાવવામાં આવે તે શિક્ષણશાળાઓના ઉદ્દેશ ખરાખર સચવાયે કહેવાય. તેમ થવાની જરૂર વર્તમાનકાળ માંગે છે. ( સ-આત્મવલ્લભ )
→*

Page #13

૭૭ આત્માની શાધમાં. લે૦ સમન્વય
વિનયકાંત ! ચામાસી ચાદશ નજીક આવતી હાવાથી, અને મારે પણ અહીંથી અન્યત્ર વિહાર કરી જવાની ઈચ્છા હેાવાથી આપણી વાતને આજે છેડે આણુવાન મે નિરધાર કર્યાં છે. નાંધી રાખવા જેવી બાબત છે કે જેને આત્મત્વનું યથાર્થ ભાન થયુ છે એ વ્યક્તિ ગમે તેવી મહાન્ અને વિદ્વતામાં અગ્રપદે હશે તેા પણુ એનામાં સરળતાને ગુણુ અદ્ભુતપણે રમણુ કરતા ષ્ટિગેાચર થશે. એનામાં સ્વશક્તિ પરની મુસ્તાકી કરતાં ભવભીરુતા અને અન્યમાં પણ પેાતાના જેવા જ આત્મા વાસ કરે છે એ માન્યતા જોર કરતી અનુભવાશે
એ જ વલણે પ્રખર વિદ્વાન્ શ્રી ભદ્રાઝુસ્વામીને સંધાણા શોધાય કરવા પ્રેર્યા. વિદ્વત્તા ગર્વ માટે ન થઈ પણ સઘ એ વ્યક્તિ કરતાં સવિશેષ અને મહાન્ સત્તા છે એ સમજવાના ઉપયેગમાં આવી. આત્માની પિછાન પરસ્પર બાકડી બાધવામાં નહીં પણ ભિન્ન ભિન્ન દૃષ્ટિબિન્દુઓના સમન્વય કરવામાં સમાયેલી છે એ તેએશ્રીએ જે પગલું ભર્યું તે ઉપરથી પુરવાર થયું.
આવા તેા કેટલાયે દાખલા ટાંકી શકાય. મહાન્ તાર્કિક શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરજીએ ધાર્યું હતે તેા સંધમાં એક જુદો ફાંટો ઊભા કરી શકયા હોત ! તેમના સમયમાં ભલે પ્રાકૃત ભાષા જોર કરતી રહી શકી હાય પણ પાછળથી સંસ્કૃત ગીરામાં જૈન સાહિત્ય ઓછું નથી સર્જાયુ. આમ છતાં સંઘે માત્ર તેઓશ્રીને એક વાકય બદલ સંઘબહારની આજ્ઞા ફરમાવી અને જેમને આત્માની ઓળખ થઇ છે એવા એ મહાન્ વાદીએ હસતે મુખડે તે વધાવી લીધી એટલું જ નહિ. પણુ, એ જલ્દીથી કેમ દૂર થાય અને સંઘ પુનઃ પેાતાને કેમ સ્વીકારે એ સારું સખત પરિશ્રમ સેવી શાસનપ્રભાવનાનુ મહાન કાર્ય કરી દેખાડયું. આ બનાવના તળીયે દૃષ્ટિ ફૂંકવાથી સહજ દેખાશે । મહાત્માના અંતર આત્મશક્તિની સાચી પિછાનથી રંગાયેલા હતાં. સાચી સમજ તેમના હૃદયમાં ઘુંટાઈ ચૂકી હતી. તેઓને માની લીધેલા માન અપમાન કરતાં શાસનસેવાની અને એ દ્વારા સ્વઆત્મકલ્યાણ સાધવાની રઢ લાગી હતી. એટલે જ તેઓ સ્વજીવનના ઉત્કર્ષ જોઇ રહ્યા હતાં.

Page #14

२७४
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ એ વેળા “હું કહું તે જ સાચું છે. એવા વાકય વદનાર કરતાં અમુક અપેક્ષાથી મારું કથન સત્ય છે એમ કહેનાર વધુ સંખ્યામાં હતા. એ સમયે અમુક આમ વદે છે, બીજા આમ કહે છે, તવ કેવલી જાણે એમ સ્પષ્ટ ઉચ્ચારનાર નવાગી ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિ જેવા વિદ્વાનોની ખોટ ન હતી. આ રવૈયે કેટલાય સમય સુધી ચાલુ રહ્યો છે. અનેકાંત દર્શનના અનુયાયી માટે અપેક્ષા પ્રતિ તે સહજ દૃષ્ટિ નાખવાની અગત્ય ગણાય. નહિ તે પછી “સ્થાત્ અસ્તિ કે સ્યાત્ નાસ્તિ” ને ઉપગ છે ? ઢાલની એક બાજુ જેનાર સુભટે લડે પણ ઢાલની બંને બાજુ અવકનાર વિદ્વાને શા કારણે લડે? એ કક્ષાના મહંત બાંય ચઢાવતા નજરે આવે ત્યારે સમજી લેવું કે કયાં તે ઢાલની બે બાજુ જોવાનું નથી અથવા તે પૂરી વિદ્વત્તા પરખાઈ નથી. એ વેળા નિઃસંદેહ કહેવું પડે કે આત્મ પિછાન હજી તેમનાથી ઘણે દૂર છે.
વિનયકાંત, હવે હુને સમજાયું હશે કે હું જે આત્માની શોધમાં મંડ હતો તે શા કારણે?
હા, પૂજ્યશ્રી, આપના આશયને મને જરૂર તાગ જડ્યો છે. જે કાળે વિજ્ઞાન વિદ્યુત વેગે આગળ વધતું હોય, અને જે સમયે જન સમાજમાં તવ લાલસા પ્રદીપ્ત થઈ હોય તે કાળે અને તે સમયે કેવળ શુક્રવાદમાં, સમાજવિહેણું ક્રિયાકાંડમાં, અર્થહીન ઝઘડામાં, અહંતા ને મોટાઈની મારામારીમાં કે શાસ્ત્રાર્થની સાઠમારીમાં રચ્યાપચ્યા રહેવું અને દેશકાળને અનુરૂપ કાર્યો હાથ ન ધરવા એ સાચા આત્મજ્ઞાનીને શેભે છે ખરું? - આજની ખેંચતાણું કોના માટે છે? માનવ ખોળીયારૂપ ટુકડાની વાહવાહ અર્થે જ ને ! એનાથી શાસનની કઈ સેવા સર્જાઈ છે? એથી શાસ્ત્રની કઈ ગુંચ ઉકેલવી છે ? એ માર્ગથી જૈન સમાજ કયા ઉન્નત શિખર પર આરેહણ કરવાને છે ?
સમયને સદુપયોગ કરી, પ્રાપ્ત સાધનને ચગ્ય લાભ મેળવી એ દ્વારા શાસનનો વિજય વાવટે વિસ્તૃત પ્રદેશ પર ફરકાવવાને ટાણે, માત્ર ગૃહકલેશમાં ગુંથાઈ રહી વાડા અને તડા વધારવા એ શું ઉચિત છે? તે આત્માની શોધ અધુરી છે એમ કહેવું જ પડે ને ? ત્યાં તે “સિદ્ધાચળ ગિરિ ભેટયા રે ધન્ય ભાગ્ય હમારા” એ પદ સંભળાણું અને વાર્તાલાપને અંત આવ્યું.
ચેકસી

Page #15

વિ ઘા ને
ખરે
આ ર્થ–પ્ર એ ગ
ભારતના દાર્શનિક સાહિત્યમાં વિદ્યા શબ્દનો પ્રયોગ ઘણા ભાગે અધ્યાત્મ વિદ્યા અથવા મોક્ષવિદ્યાના અર્થમાં થયેલો છે.
સ્કુલ કે કોલેજને કઈ પણ વિદ્યાથી એમ સમજે છે કે પોતે ખરેખરૂં વિદ્યાધ્યયન કહી રહેલ છે તે તેમાં તેની ભૂલ છે. તે શિક્ષાથી છે પરંતુ વિદ્યાથી નહિં. જોવામાં આવે છે કે જે અર્થમાં વિદ્યાને પ્રયોગ આજકાલ થઈ રહ્યો છે તેને સમગ્ર રીતે શબ્દ દાર્શનિક શાસ્ત્રના સાહિત્યમાં કર્યો છે તે જાણવું જોઈએ. મનુષ્ય જીવનમાં તેનાથી ઉપલબ્ધ થતાં જ્ઞાનને શું ઉપવેગ છે અને વાસ્તવિક રીતે વિદ્યા સાથે તેને શું સંબંધ છે ?
જે વિદ્યાથી સંસારમાં ભટકવું પડે અને આત્માની છેવટે કમે કમે પણું ઉન્નતિ ન થતી હોય તે અવિદ્યા કહેવાય છે. જે મનુષ્ય કેવળ અવિઘાની જ ઉપાસના કરે તે ઘેર અંધકારમાં જ ભટકે છે. વિદ્યા અને અવિઘાનું ફળ અલગ અલગ છે. જે વિદ્યા અને અવિદ્યા બંનેને ખરેખરી રીતે જાણે છે તે મનુષ્ય અવિદ્યાને જાણ, વિદ્યાવડે સંસારનો પાર કરી તેનાથી અમૃત તવ પ્રાપ્ત કરે છે. અવિદ્યા તે વ્યવહારિક જ્ઞાન અથવા ભૌતિક વિજ્ઞાન છે. તેમાં જ્ઞાન છે પરંતુ યથાર્થ રીતે પરિવર્તનશીલ અવાસ્તવિક પદાર્થનું (અસમ્ય) જ્ઞાન હોવાના કારણથી અપૂર્ણ અથવા બ્રાત્મક (અસમ્યમ્ જ્ઞાન) છે છતાં મનુષ્ય જીવનમાં અનાવશ્યક પણ એટલા માટે નથી કે તે વિદ્યાનું કારણ અથવા સહાયક છે. આધુનિક વિદ્યા શબ્દનો પ્રયોગ આ પ્રકારે અવિઘાને લઈને થઈ રહ્યો છે.
જે કે જગતમાં વિદ્યા અને અવિદ્યાનું સ્થાન તેના તેના સ્થાને મહત્વપૂર્ણ છે. એક કારણ બીજું કાર્ય છે. જે મનુષ્ય કેવળ વ્યવહારિક ભૌતિક જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરેલ હોય અને અધ્યાત્મિક જ્ઞાનને અનુભવ ન હોય કે ન મેળવ્યું હોય તે મનુષ્યને જ્યાં ભૌતિક જગતની સારી અપૂર્ણતા થાય કે પછી છૂટી જાય છે ત્યારે તે અંધકારમાં લટકે છે કે જે વખતે તેને વાસ્તવિક (આધ્યાત્મિક) જ્ઞાનના સૂર્યના દર્શન થવા પણ મુશ્કેલ છે. તેમજ સંસારી ગૃહસ્થાશ્રમી મનુષ્ય માત્ર વ્યવહારિક જ્ઞાનની અવહેલના કરતાં એકલું આધ્યાત્મિક

Page #16

-
-
-
૨૭૬
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
જ્ઞાન લેવા જતાં તેને પણ અંધકારમાં ગોથાં ખાવા પડે છે. ગૃહસ્થ ધર્મથી પતિત થવું પડે છે, કારણ કે સંસારમાં રહેનારને ગૃહસ્થ ધર્મનું પાલન કરતાં ભૌતિક જીવનને પણ પ્રમાણિક અને ન્યાયપૂર્વક ચલાવવાનું હોવાથી તેમજ વ્યવહારિક જીવન પણ ઉન્નત બનાવવાનું હોવાથી તે વિના પણ કષ્ટ જોગવવું પડે છે.
માનવ જીવનને પૂર્ણ બનાવવા માટે બંનેની બંનેના સ્થાને જરૂર છે. ભોતિક જીવનની આવશ્યકતા વ્યવહારિક શિક્ષણ(અવિદ્યા)વડે પૂરી થાય છે અને મનુષ્યની જીવનયાત્રા તેના વડે પૂરી થાય છે, કારણ કે ઉદરપિષણને લઈને ઉચ્ચતમ કળા, ઉદ્યોગ, હુન્નર અને વિજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ તેનાથી થાય છે. સમાજ સંચાલનને લીધે આવશ્યક સંસ્થાઓ(જ્ઞાતિ વિગેરે)ને ઉદય પણ સંસારના વ્યવહારિક જ્ઞાનથી થયું છે, તે માટે સંસારમાં તેની પણ આવશ્યકતા છે. વ્યવહારિક જ્ઞાન અને ભૌતિક વિજ્ઞાનને ઉપગ કર્મમાં છે-ભૌતિક જ્ઞાન, અધ્યાત્મ જ્ઞાન વિના આદર્શ હીન અથવા અપૂર્ણ છે. ભૌતિક જ્ઞાનથી દુનિયામાં બાહ્યરૂપનું અધ્યયન થતું હોવાથી તે પરિવર્તન નશીલ તથા વિનશ્વર છે. વિશ્વના આધારભૂત અને મનુષ્યનું આત્મકલ્યાણ તે પરમ તત્વના અનુભવવડે અધ્યાત્મ શાસ્ત્રથી જ થઈ શકે છે. પરમાર્થિક ઉદ્દેશ્ય અને જ્ઞાન વિના ભૌતિક વિજ્ઞાનમાં બૌદ્ધિક સચ્ચાઈ આવી શકતી નથી. અધ્યાત્મ શાસ્ત્રના જ્ઞાન વિના લેકસેવા પણ થઈ શકતી નથી. લોકસેવા કરવામાં એ પરમ તત્વને સર્વ રીતે અનુભવ થે-હવે આવશ્યક છે કે જે અધ્યાત્મ શાસ્ત્રથી જ થઈ શકે છે.
ભારતવર્ષને શુમારે એક હજાર વર્ષને ઇતિહાસ જોતાં માલુમ પડે છે કે બંને શિક્ષાના સમન્વયની જરૂર છે. વર્તમાનકાળમાં આધુનિક શિક્ષા પ્રણાલિકાથી તે જગદ્રવ્યાપી સંકટની આશંકા ખરી માલુમ પડે છે, કારણ કે તેમાં આધિભૌતિક શિક્ષણ અવિદ્યા પક્ષનું અતિરંજનપણું અને આધ્યાત્મિક પક્ષ શિક્ષાની ઉપેક્ષા થઈ રહી છે, જેથી પરિણામ એ આવ્યું છે કે કળા વિજ્ઞાનની દિવસાનદિવસ ઉન્નતિ થતી જતી હોવાથી સંયમ અને સુરૂચિને અભાવ થવાના કારણે સંસારમાં ક્ષોભ, દુઃખ, કલેશની વૃદ્ધિ થતી જેવામાં આવે છે, વર્તમાન શિક્ષણમાં આધ્યાત્મિક આદર્શને અભાવ થવાથી જીવનમાં એ દ્રષ્ટિક નથી ઉત્પન્ન થતું કે જીવનમાં વિભિન્ન અંગે અને સામાજિક વ્યવહારમાં સમન્વય અને સુવ્યવસ્થા ઉત્પન્ન કરી શકે. સાહિત્યથી

Page #17

મારવાડની યાત્રા
(ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ) NR ( ગતાંક ૫૪ ર૫૮ થી શર) આજ વરાણાજી.
મારવાડની મોટી પંચતીર્થીનું અમારે આ છેલ્લું યાત્રાધામ હતું. નાડોલથી ત્રણ ગાઉ દૂર આ તીર્થધામ છે
અંતરીક્ષ વકાણે પાસ” સકલ તીર્થવંદનની આ પંક્તિઓ બેલતાં રે જ વરકાણાજીને યાદ કરતા તે પૂનિત તીર્થનાં દર્શન કરવાથી ખૂબ જ ઓલાદ અને હર્ષ ઉપજે છે. મૂળનાયક શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા પ્રાચીન છે.
વરકાનું ગામ તો તદ્દન નાનું જ છે. બે ઘર જૈનોનાં છે, બાકી આ સ્થાન ગોલવાડના જૈનેની પંચાયતનું મુખ્ય સ્થાન છે. અને આ મુખ્ય સ્થાનેથી સમસ્ત ગોલવાડમાં જ્ઞાન-રવિનાં તેજસ્વી કિરણે ફેલાવવા માટે સુપ્રસિદ્ધ પંજાબ કેસરી આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજનાં અને એમના શિષ્યરત્ન આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયલલિતસૂરિજી મહારાજના ભગીરથ પ્રયત્નથી “ શ્રી પાર્શ્વનાથ જૈન વિદ્યાલય ” ની સ્થાપના થયેલી છે. આવી અનેક સંસ્થાઓ ઊભી થાય અને જૈન સમાજમાં અને તેમાં ચે ભરૂધરવાસી જેનોમાં વ્યાપ્ત અજ્ઞાનાંધકારને દૂર કરે એ જ જરૂરી છે.
પણ મારા દિલની એક દર્દકથા લખી દઉં ? આવી સંસ્થાઓમાં ઉત્તમ દઢ ધાર્મિક સંસ્કારો આપે તેવા શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન માતરે જ રાખવા જોઈએ. માનવ હદયના કેમળ ભાવેને પ્રત્સાહન નહીં મળતાં સુષુપ્ત વાસનાઓને ઉત્તેજના મળતી જાય છે. ઇતિહાસથી જાતીય અભિમાન અને કલેશની વૃદ્ધિ થઈ રહી છે. અર્થશાસ્ત્રમાં બીજાની કમાણી ઝડપી લેવાની ચિંતા છે. વ્યાપારમાં આંધળા સ્વાર્થની આંધી ચાલી રહી છે. ભૌતિક વિજ્ઞાનના વિકાશથી સ્વાર્થી લેક પણ વિશેષ લાભ ઉઠાવી રહ્યા છે અને તે દ્વારા આજકાલ સંસારમાં વિનાશકારી સાધનની ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ થઈ રહી છે. આવી પ્રવૃત્તિ લાંબા કાળ સુધી રહેશે તે પત્ત નહીં લાગે કે એ ઉદ્દેશ્યહીન શિક્ષા સંસારમાં ક્યાં સુધી કેટલે ઘસડી જશે. એ સમય અત્યારે આવીને ઉભે છે કે આ જાતની પ્રગતિને રોકવાનો પ્રયત્ન થવા જરૂર છે અને અવિદ્યાના આ વ્યવહારિક અને ભૌતિક વિજ્ઞાન પર વિદ્યા-અધ્યાત્મ શાસ્ત્રનું શાસન રહે તેવું વિદ્યા-શિક્ષણ આપવા જરૂર છે કે જેથી સંસારમાં પ્રાણુ માત્ર કલ્યાણ સાધી શકે.
અ૦ આત્મવલ્લભ

Page #18

૨૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
વ્યવહારિક શિક્ષણ પૂરતા અજૈન કે દિગંબર માસ્તરો ભલે હોય. તે પણ જૈન માસ્તર મળે તો ઘણું શ્રેષ્ઠ છેવટે અજેને રાખવા પડે, પરંતુ વિદ્યાર્થીમાં સાચું નવ, એ જૈનત્વ પાછળ મરી ફીટવાની તમન્ના, અને ધર્મને ખાતર સર્વસ્વ છાવર કરાવની ભાવના જાગે એવું શિક્ષણ આપનાર શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક ધમ ધર્માધ્યાપક જોઈએ. આ કામ સુચારિત્રવાન જૈન સાધુ સિવાય બીજા ભાગ્યે જ રીક શકે એ વાત તદ્દન સત્ય છે, છતાંયે શિક્ષકથી કામ લેવાય ત્યાં શિક્ષકો એવા જ રાખવા જોઈએ હું એક જ દષ્ટાંત આપું. ત્યાં વિદ્યાર્થીઓને ઈગ-આટનું કામ સુંદર શિખવવામાં આવે છે. અમને વિદ્યાર્થીઓની કળાના નમૂના બતાવવામાં આવ્યા પણ બે કે ત્રણ ચિત્રોને બાદ કરીએ તો બાકી બધા અજૈન પુરૂષોને દર્શાવનારાં જ ચિત્રો હતાં. યદિ જૈન માસ્તર હોત તો ક. સ, શ્રી હેમચંદ્રસુરિજી મહારાજ, જગદગુરુ શ્રી હીરવિજયસૂરિજી મહારાજ આદિઆદિ અનેક જૈન-શાસનના જ્યોતિર્ધરોનાં ચિત્રો તૈયાર કરાવત તેમ જ આબુ, પાવાપુરી વગેરે જેન તીર્થસ્થાનોનાં ચિત્રો રજૂ કરાવત આવી ઉત્તમ જૈન સંસ્થાઓમાં યદિ અમારા જેન વિદ્યાર્થીઓને દઢ ધાર્મિક સંસ્કારો અને જ્ઞાન નહિં મળે તો બીજે કયાં મળશે ? આ સાથે જૈન ફિલોસોફીનું પણ જ્ઞાન મળવું જોઈએ. આજનો યુગ એવો વિચિત્ર છે કે યદિ જેન દર્શનનું ઉત્તમ જ્ઞાન વિદ્યાથી માં નહિ હોય તો તેને ધર્મશ્રદ્ધાથી વિમુખ થતાં વાર નહિં લાગે. દરેક જૈન સંસ્થાઓ માટે આગ્રહપૂર્વક ભલામણ કરું છું કે વ્યવહારિક શિક્ષણ ગમે તેટલું ઊંચું અપાય પણ યદિ ધાર્મિક જ્ઞાન અને દઢ ધાર્મિક સંસ્કારે નહિ અપાય તે યાદ રાખશે કે એ વિદ્યાર્થી જેને માટે ઉપયુક્ત નહિં નીવડે. આવી સંસ્થાઓ દ્વારા અમારે તે સાચા વીરપુ, સાચા શાસનદી પક, શાસનસેવક જેને, ધર્મવીર ઉત્પન્ન કરવા છે. જે જે સંસ્થાઓમાં આ કાર્ય જેટલા પ્રમાણમાં થાય તેટલી જ તેની સફળતા સમજુ છું. અમે સંસ્થાનું નિરીક્ષગુ કર્યું; કેટલીક જરૂરી ભલામણે પણ કરી, સંસ્થા જોઈ આણંદ થયે. આવી જ બીજી સંસ્થા આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયલલિતસૂરિજી મહારાજના ઉપદેશથી અને સતત પરિશ્રમથી ઉમેદપુરમાં વિદ્યાલય ખુલ્યું છે, પણ ત્યાં જવાનું સદ્ભાગ્ય અમને નથી મળ્યું એટલે એ સંબંધી કાંઈ નથી લખતો.
વરકાણુજીની તીર્થની યાત્રા કરી અમે ત્યાંથી બે ગાઉ દૂર રાણ આખ્યા. રાણી.
રાણીમાં બાબુ બુદ્ધિસિંહજીની ધર્મશાળા છે વ્યવસ્થા સારી છે. યાત્રુઓને અનુકુળતા મળી રહે છે. મારવાડની પંચતીર્થીની યાત્રા કરવા જતા ગૃહસ્થને અહીંથી વાહનેની સગવડ મળે છે. અહીંથી અમે યાત્રા પૂરી કરી મારવાડ તરફ આગળ વધ્યા. મારવાડ જંકશન ( ખારચી ).
ચણીથી અમે ધીમે ધીમે મારવાડ જંકશન આવ્યા. અહીં યતિવર્ય શ્રી લબ્ધિસાગરજીના પ્રયત્નથી એક સુંદર જીનમંદિર તૈયાર થયેલું છે. પાસે જ ધર્મશાળા છે વ્યાપાર અર્થે આવેલા જેને અહીં વસે છે. અહીં અમારે શ્રી મહાવીર જયંતિ ઉજવવાનો વિચાર હતો. અમે શ્રાવકોને બોલાવ્યા જયન્તિની વાત કરી પણ જયતિ

Page #19

મારવાડની યાત્રા-એતિહાસિક દૃષ્ટિએ
૨૭૦ શું ચીજ છે એ કઈ સમજે જ નહિ. આજના પ્રગતિ યુગમાં અમને આ અજ્ઞાન જોઈ દુ:ખ થયું. અમે સમજાવ્યું કે આજે પરમાત્માશ્રી મહાવીર દેવને જન્મદિવસ છે, તેમનું જીવનચરિત્ર સાંભળવું જોઈએ; પણ પૈસાના પૂજારી એ મહાનુભાવોના ગળે અમારી વાત જલ્દી ન ઉતરી કિન્તુ અમારો દૃઢ નિશ્ચય હતો કે આવા સ્થાનમાં તે જરૂરી વીર જયતિ ઉજવી જ જોઈએ. કેટલાક યુવાનને સમજાવી બજાર વચ્ચે જ એક સ્થાન નિયત કરાવ્યું. બપોરે બે વાગે જઈ વ્યાખ્યાન શરૂ કર્યું ઈંડી જ વારમાં અજૈને અને જૈનો પણ આવ્યા. પરમાત્મા મહાવીર દેવનું ચરિત્ર સાંભળી ઘણાને આશ્ચર્ય થયું. ભગવાનનું ચરિત્ર આવું અદ્ભુત છે? અમે તો કદી સાંભળ્યું જ નથી. પર્યુષણના દિવસે માં થોડું સાંભળીએ, જન્મને દિવસે નાળીએર વધેરીએ, ત્રણ કલાક સુધી જુદી જુદી દૃષ્ટિથી શ્રી વિરપ્રભુનું ચરિત્ર સંભળાવ્યું. અજેનો; મુસલમાન ઉપર ઘણો પ્રભાવ પડ્યો. પછી તો શ્રાવકે કહે-મહારાજ હવે ફરીથી બીજે દિવસે મહાવીર પ્રભુનું ચરિત્ર સંભળાવો પણ ત્યાં એક બગડીના શ્રાવકે આવીને અતિશય વિનંતિ કરી કહ્યું કે ચૈત્રી–પૂર્ણિમાના દિવસે અમારે ત્યાં ઉત્સવ છે, રથયાત્રા નીકળવાની છે માટે આપ પધારો,
મારવાડ જંકશનથી બીજે દિવસે બગડી પહોંચ્યા–અહીં આપણું સુન્દર જિનમંદિર છે. વે. મૂ શ્રાવકે થોડા છે. બધા ભાવિક, ધર્મપ્રેમી, શ્રદ્ધાળુ અને સુખી છે. પરંતુ સંવેગી સાધુ મહાત્માઓ અહીં બહુ જ અલ્પ સંખ્યામાં આવે છે જેથી સ્થા. સાધુઓની અસર પડે છે. અહીં સંવેગી સાધુઓના વિહારની પૂરેપૂરી જરૂર છે. એ માસા યોગ્ય ક્ષેત્ર છે. આ પ્રદેશમાં સગી સાધુઓના વિહારના અભાવે સ્થા. અને તેરાપંથીઓ ફાવતા જાય છે. તેમનો પ્રચાર વધે છે. મંદિરમાં દર્શન કરે અને ગુરૂ સ્થા. સાધુ હોય અને કેટલે ઠેકાણે એ જ આવકો-કે જેમણે ભવ્ય જિનાલય બંધાવેલાં છે તેઓ જ શ્રદ્ધવિમુખ થવાથી પોતાના બંધાવેલા જિનાલયની સામુંયે નથી જોતા. સ્થા. સાધુઓ ત્યાં ઉતરે છે, આશાતના કરે છે અને શ્રાવકેની જીનાલયની શ્રદ્ધા ઓછી કરે છે.
બગડી બારાપંથી અને તેરાપંથીઓનું આ પ્રદેશનું યાત્રાધામ છે એમ કહું તો ચાલે છે સ્થાનકવાસીઓમાંથી તેરાપંથી મત અહીં જ નીકળ્યો અને ત્યારથી ર માર્ગીઓમાં બારાપંથી અને તેરાપંથી એવાં બે નામ પડ્યાં. ટુક સમયના ગાળામાં સ્થાનકમાર્ગીઓમાં ૩૫ ટોળા આજે છે. તેરાપંથી વળી જુદા જ છે. આ ટેળા અને મતભેદ મિટાવવા થા. સાધુ કુલચંદજીએ “ નાયપુત્ત સમણરસંઘ છે નામક એક નવો સંધ સ્થાપ્યો છે. મિશ્રી લાલજીને સુધર્મા ગ૭ સ્થાપે છે. આ બધું શું છે ? હવે ચમત ની પુષ્ટિ ખાતર નવાં સૂત્રો રચાય છે પ્રાચીન સુવિહિત આચાર્યની નિર્યુક્તિઓ, ભાષ્યો, ચૂણિઓ અને ટીકાઓ છેડી નવી ટીકાઓ
નાગમ, જેનમાન્યતાથી વિપરીત ટીકાઓ રચાવા માંડી છે. કેટલીક ટીકાઓ છપાઈ ગઈ છે. આ બધું જિનાજ્ઞાના અભાવમાં જ બને છે.
બગડીમાં બે-ત્રણ જાહેર વ્યાખ્યાનો આપ્યાં. જનતા ખૂબ ઉત્સાહથી સાંભ.. ળવા આવતી કિન્તુ તેરાપંથીઓ તે રખેને સમકિત ચાલ્યું જાય એ ડરથી સંવેગી

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ સાધુ કે સ્થા. સાધુનાં વ્યાખ્યાન સાંભળવા પણ નથી જતા. જે સ્થાનેથી બારાપંથી જુદા પડ્યા તે સ્થાન આજે ગામ બહાર મોજુદ છે. મૂર્તિપૂજાનો વિરોધ કરનારા આ મહાનુભાવો આ સ્થાનને પણ મહત્વ આપે છે. તેરાપંથી વગેરે કેટલાક નમે પણ છે, બસ અહીંથી અમે મરૂ દેશના અનુભવ કરતા આગળ વધ્યા.
ઢુંઢીયા નામ તે પ્રસિદ્ધ જ છે. એમાંથી સ્થાનકવાસી બન્યા, પરંતુ મરૂદેશમાં કેટલાક સ્થા. સાધુઓ સ્થાનકમાં નથી ઉતરતા માટે સ્થાનકમાગ કહેવાય છે; જ્યારે બગડી અને મેવાડ તરફ બારાપંથી અને તેરાપંથી પ્રસિદ્ધ છે તેમજ ખ્યાવર, અજમેર તરફ બાવીસ ટેલા સાધ( સાધુ )માર્ગી શ્રમણોપાસક તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. હવે નવાં નામ બહાર પડે છે તે મુજબ નાયપુર સણસંઘ અને સુધર્માગચ્છ, તરીકે પ્રસિદ્ધિ કરવા માંડી છે. જ્ઞાની મહારાજ જાણે હજી ભવિષ્યમાં કેટલાં નામે આ સંપ્રદાય પ્રસિદ્ધિ પામશે ?
આ પ્રદેશમાં તાંબર મૂર્તિપૂજક શ્રાવકો સંવેગી સાધુઓના વિહારના અભાવે સત્ય જ્ઞાનથી વંચિત બને છે. વસ્તુ એ છે કે જેના પિતાએ સુંદ૨ જિનમંદિર બંધાવ્યું છે જ્યારે પુત્ર કટ્ટર સંપ્રદાયવાદી-સ્થાનકમાર્ગી બનેલ છે. મંદિરનો વહીવટ તે છોડવા માંગતો નથી, અને મન્દિરમાં આશાતના થાય તોયે મન્દિર પોતાના બાપનું બંધાવેલું મંદિર હોવાથી પોતાના કબજામાં મન્દિર રાખવા માંગે છે, જ્યારે મન્દિરમાં જઈ પ્રભુજીનાં દર્શન કરવાના તો સોગન જ છે ! મન્દિર પિતાના બાપે બન્ધાવેલું છે એમ જરૂર માને પણ શ્રીમાન કદી પણ મન્દિરજીમાં ન જાય. સ્થાનકમાર્ગી સાધુઓ પણ હવે વ્યવસ્થિત ચળવળ ઉપાડે છે અને જિનમન્દિરમાં જઈ શ્રી વીતરાગદેવની પૂજા અને દર્શન કરનારને મિથ્યાત્વી કહે છે. એ શુભ ક્રિયાને મિથ્યાત્વ અને અધર્મ માનનાર એ મહાનુભાવો જૈનધર્મને વિકૃત કરે છે, પાપબન્ધન કરે છે. મતની પુષ્ટિ ખાતર જિનવરેન્દ્રની મૂર્તિનાં દર્શન કે પૂજન કરવાથી કર્મબંધન લાગે, મિથ્યાત્વ લાગે કે અધર્મ કહેવાય એવાં શાસ્ત્રીય પ્રમાણે રજૂ નથી કરી શકતા. માત્ર પક્ષવ્યામોહ અને સંપ્રદાય મમત્વ જ તેમના હાથે આવું કાર્ય કરાવે છે. હું આજે લખું છું તે કાઇને ઉપર આક્ષેપ કરવા નહિં કિન્તુ સંવેગી સુવિરિત સાધુ મહાત્માઓ જાગૃત થઈ સત્ય ધર્મના પ્રચાર માટે આ પ્રદેશમાં વિચરે માટે આ પ્રદેશની વસ્તુસ્થિતિ જ વર્ણવું છું. આ પ્રદેશમાં ગામેગામ જેનમન્દિર છે. કયાંક ક્યાંક તે જિનમન્દિરોને તાળાં વસાયાં છે, કયાંક ચામચીડીયાએ ઘર બનાવ્યા છે. આશાતના અને ગંદગીનો પાર નથી.કયાંક સ્થા.સાધુ એ જિનમન્દિરમાં ઉતરે છે, આહારપાણી અને શયનાદિ કરે છે. મન્દિરજીની અગાસીમાં ઉપર જવાનો રસ્તો હોય છે તો માત્ર આદિ પરવે અને સ્ત્રીઓનો માસિક ધર્મ નહિં પાળનાર સ્થા. આજ (આર્યાઓ ) જિનમન્દિરમાં વાસ કરીને રહે છે. પારેવા વિગેરેની અશાતના થાય છે. કયાંક જિનમન્દિરોમાં પૂરી પૂજા નથી થતી. પૂજારી લોકે પાણી ઢળી જાય છે. દર્શન કરનાર કોઈ નથી. જે શ્રાવકે મન્દિરમાં જઈ દર્શન પૂજન કરનાર હતા, તેમને સ્થા. સાધુઓએ દયાદેવીના નામે દશ પૂજન બંધ કરાવ્યાં છે. પણ બદલામાં શું આવ્યું એ

Page #21

·
>==XX પવિત્ર જીવન નુર્ હ સ્ય
8
અનુ॰ અભ્યાસી
[ ગતાંક પૃષ્ઠ ૨પ૨ થી શરૂ ]
ખાતર કેાઇની સાથે
બની શકે ત્યાંસુધી બધા બિનજરૂરી તથા નકામાં કામેથી તમારા સંબંધ તેડી નાખે.. આપણે અનેક વાર કેવળ મજા કરવા ગપ્પાં મારવા લાગીએ છીએ, જ્યાં ગયા વગર કામ થઈ શકતું હાય તેવી જગ્યાએ નકામા જઈએ છીએ, બિનજરૂરી સભાઓમાં ભેગા થઈએ છીએ, કેાઈ આવશ્યક કામ ન થાય તેાપણુ મોટા માણસની પ્રતીક્ષામાં કલાકના કલાકે બેસી રહીએ છીએ-આવા પ્રકારના કાર્યોંમાંથી અહુ જ સારી રીતે આપણે છૂટી શકીએ છીએ. એવા સાર વગરના કામથી લાલ તે કશે। થતે ખબર છે ? મિથ્યાત્વ પૂજન વધ્યું છે. હનુમાનજીનાં દર્શન થાય, કાળીનાં દર્શન થાય, ભૈરવ પૂજાય, પીંપળાનાં ઝાડ પૂજાય, કટ્ટરમાં કટ્ટર સ્થાનકર્માર્ગી શ્રાવક ગણેશ પૂજે, પીંપળાની પૂઘ્ન કરે છે. વાંધા માત્રજિનવરેન્દ્રની પૂજા માટેજ છે. બસ આમાં આર્યસમાજી ઉપદેશકા આ બધું દંભ અને પાખંડ જણાવી શ્રાવકોને આ સમાજી બનાવી લ્યે છે. આજે સેકૐ નેવું ટકા શ્રાવકા સ્થાનકમાર્ગીમાંથી આર્યસમાજી બનેલા છે. એક તેના સ્થા. સાધુ વિદ્વાન હોતા નથી. અહિંસાનું પુરુ' સ્વરૂપ સમજતા નથી. નવી રેશની વાળાએ આ વિષયમાં ખુબ પ્રશ્નો પુછે છે. સ્થા. સાધુએ તેને જવાબ આપી શકતા નથી એટલે યુવાનેતે તેમાં સન્દેહ થાય છે. એ સન્દેહ તેમને જૈન ધર્મો છેડવા પ્રેરે છે. જૈન ધર્મની આ વિકૃત દશામાં અમને એક એ પણ કારણુ જણાયું કે સ્થા. સાધુએમાં સેકડે નેવું ટકા સાધુએ અજૈનમાંથી-કેટલી વાર હલકી કોનમાંથી આવે છે. તેમને જૈન ધર્મના સંસ્કાર હાતા તથા. તેઓ મિથ્યાત્વ પૂજનના જેટલા વિરોધ નથી કરતા એથાયે વધુ વિરોધ જિનવરેન્દ્રની પૂજાના કરે છે. તેમજ વાસી ખાવું, કંદમૂળ ખાવું અનેતરાય વસ્તુઓ મેળવવી વગેરે સંસ્કારા પણ તેમના જૈનવના જ છે. હવે જૈન ધર્માવરોધી આહાર ગ્રહણને શાસ્ત્રીય બનાવવા નવા ક્ષેાકા અને પા। ચાવામાં માંડ્યા છે. શાસન દેવ સૌને સત્બુદ્ધિ અર્પે એમ ઇચ્છું છું. આ બધાનું નિમિત્ત છે પ્રાયઃ સવેગી સાધુઓના વિહારને અભાવ. જૈનધર્મનું જ્ઞાન અને સકારા ન મળવાના અભાવે અને પક્ષવ્યા માહે આ દશા ચાલે છે. તેમાંયે મારવાડની પ્રજા જાણે થાડુ' અને તાણે ઘણું. પકડયું છેડે નહિં. સત્ય જાણુવાની વૃત્તિને પણ અભાવ છે. સાથે જે ધમાં પાઇનોએ ખ નહિં એટલે આ ધર્માંપંચ આ પ્રદેશમાં વધુ ફેલાવા માંડ્યો છે. બસ અન્તમાં સુવિહિત સ ંવેગી સાધુએ આ પ્રદેશમાં પધારે, વિચરે અને ઉપદેશ આપે. લાંબા સમયે જરૂર લાભ ( ચાલુ )
થશેજ થશે.
•
·
Honour..

Page #22

આત્માનંદ પ્રકાશ
૨૨
નથી, ઉલટુ આપશે। અમૂલ્ય કાર્યાથી બિલકુલ છૂટી જાઓ. તમારૂ મનાર જન એવા પ્રકારનુ હાવુ જોઇએ કે જેમાં સમયના અપવ્યય ન હાય, તમારે એવું ખેલવા-કુદવાનુ પસંદ કરવું કે જેમાં સમય છે. લાગે અને જે સ્વાસ્થ્યવર્ધક અને આનદપ્રદ હાય તથા જેદ્વારા તમને પ્રતીતિ થાય કે તમે સ્કુતિ અને તાગી પ્રાપ્ત કરી રહ્યા છે. પરંતુ તમે એને અત્યાવશ્યક કામ ન સમજી બેસે. એમાં ભૂલેચૂકે પણુ વધારે સમય વ્યતીત ન કરો. જે ખેલવા-કુદવામાં વધારે સમય ગાળે છે તેની સ્થિતિ તે તે મનુષ્યના જેવી છે કે જેને માળેા પેશળુ પીંછાને અનેલેા હાય છે અને જેના ખારાકમાં જાતજાતની ચટણી સિવાય કશું હેતુ નથી. એવા માણુસ શું સારૂં' ખાવાને કે પહેરવાના હતા ? ખેલવા-કુદવામાં વધારે પડતા સમય ગાળવાથી કા વિશેષ લાભ નથી થતા, તેથી જે રમતમાં વધારે સમય જતે હાય તે છોડી દે અને તેને બદલે એવી રમત પસંદ કરે કે જે તમને થાડા સમયમાં યચેષ્ટ સ્મ્રુતિ આપી શકે.
આવી પડે
તમારા દૈનિક કાર્યાંમાં પ્રભુની પ્રાર્થના તથા ઉપાસના નિમિત્તે સવાર સાંજ અમુક સમય જરૂર નક્કી કરી રાખો. ગમે તેવી અડચણુ આવી પડે તે પણુ તેમાં અડચણુ ન પડવા દો. ગમે તેટલું જરૂરી કામ તે પણ સવાર-સાંજ જરૂર પ્રાર્થના કરેા. પ્રાર્થના કરવાનુ કદી પણ ન ચુકે. એને માટે તે એવા દૃઢ નિયમ કરી રાખેા કે સ'સારની કેાઈ પણ શક્તિ તમને તેનાથી ચલિત ન કરી શકે, થેાડા દિવસેામાં જ એની ટેવ પડી જશે અને પછી તે તમને પ્રાર્થના કર્યાંવગર ગમશે જ નહિં.
સમય નકામા જાય છે એટલે માટે એવા
જ્યારે તમે પ્રભુની પ્રાર્થના કરતા હૈ। ત્યારે તમારૂ મન ન લટકવુ જોઇએ. તમારે જાણી લેવુ જોઇએ કે બધા સાંસારિક અપેક્ષાએ પ્રભુની ઉપાસનાનું મૂલ્ય હજારગણું વધારે છે, આપણા સૌથી આવશ્યક અને મહત્ત્વનું કાર્યાં તે એ જ છે.
નમાઝ
એક વખત ઔરગઝેબ પાદશાહ જંગલમાં ગયા હતા. ત્યાં પઢવાનો વખત થયા. એટલે ચાદર પાથરીને નમાઝ પઢવા લાગ્યા. ઘેાડીવારમાં એક સ્ત્રીએ પેાતાના પ્રેમીને દૂરથી આવતા જોયે. એટલે તે તેને મળવા માટે દોડી અને ધ્યાન ન રહ્યું કે રસ્તામાં પાદશાહ નમાઝ પઢો રહ્યો છે. તે તેની ચાદર ઉપર પગ મૂકીને દોડી. એ જોઇને પાદશાહને
પૃથ્વી પર
કાર્યોની
જીવનનુ

Page #23

પવિત્ર જીવનનું રહય.
૨૮૩ ઘણે જ કે આ , પરંતુ નમાઝ પઢતો હતો એટલે કશું ન બોલ્ય. થોડી વાર પછી નમાઝ પૂરી થઈ ત્યારે તેણે જોયું કે તે સ્ત્રી પોતાના પ્રિયતમની સાથે ખૂબ પ્રેમથી વાત કરીને આવતી હતી. પાદશાહે કહ્યું કે “અરે કમજાત. તું અહીંથી જતી હતી ત્યારે તે ન જોયું કે હું નમાઝ પઢતો હતું અને મારી ચાદર પર પગ મૂકીને તું ચાલી ગઈ?' પછી તે સ્ત્રી બેલી “જહાંપનાહ, આપ તો નમાઝ પઢતા હતા, તે પછી આપે કેવી રીતે જોયું કે હું આપની ચાદર ઉપર પગ મૂકીને ચાલી છું. હું મારા સાંસારિક પ્રેમીના પ્રેમમાં એ ન જોઈ શકી કે આપની ચાદર પાથરેલી છે અને આપ નમાઝ પઢી રહ્યા છે, તે આપ કેવી રીતે જોઈ શક્યા કે હું આપની ચાદર ઉપર થઈને ચાલી છું. આપ તે ખુદાની સાથે પ્રેમ કરી રહ્યા હતા કે જેની પાસે સાંસારિક પ્રેમ નહીવત્ છે. આ ઉપરથી સાબિત થાય છે કે આપ એ વખતે નમાઝ પઢતા નહોતા, પણ નમાઝને ઢાંગ કરી રહ્યા હતા ઓરંગઝેબ તે શરમાઈને નીચું જ જોઈ રહ્યો. - તમારી પ્રાર્થના આવી ન હોવી જોઈએ, પણ સાચી જ હોવી જોઈએ. ક્ષણ ક્ષણ કરીને જીવન બન્યું છે. જેટલી ક્ષણ બરબાદ કરે છે એટલે જીવનને અંશ બરબાદ કરો છો એમ જ સમજે. જે જીવન પર પ્રેમ ન હોય તે ગમે તે કરો પરંતુ જે તમને જીવન પર પ્રેમ હોય, એનું કાંઈ પણ મૂલ્ય આંકતા હે તે એક ક્ષણ પણ નકામી જવા ન દે, કેમકે એનાથી તે જીવનની રચના થઈ છે. કલાકો પર કલાકે ચાલ્યા જાય છે, દિવસો પર દિવસે નીકળી જાય છે, પણ તમને તેની કશી પણ પરવા નથી.
મરણમાં રાખે, ગયે વખત ફરી હાથમાં આવતું નથી. તમારા અવકાશની પ્રત્યેક ક્ષણ પ્રભુની પ્રાર્થનામાં લગાડે, આજનો વીતી ગયેલ કલાક આવતી કાલે પાછો નહિ મળી શકે. ખરી રીતે તે જે ક્ષણે માલીકના સમરણમાં જાય છે તેનું જ કંઈક મૂલ્ય છે.
शास्त्रं बननां बहुलाश्च विद्याः
अल्पश्च कालो बहुविधता च । यत्सारभूतं तदुपासनीयं, हसो यथा क्षीरमिवाम्बुमध्यात् ॥

Page #24

૨૮૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કોઇ પણ જાગુવાની ઇચ્છા છેોડી દો. સાર વસ્તુને વ્રણ કરેા જીવનમાં પ્રભુ સૃજન એક જ સાર વસ્તુ છે, તેને જ મજબૂત પકડો. આટલું જીવન તેા ચાલ્યું ગયું. હવે ખબર નથી કઇ ઘડીએ માલીકના દરબારમાંથી ચીઠ્ઠી આવી પહાંચશે. તમે એ માટે કાંઇ પણ તૈયારી કરી છે કે નહિ ? જો ન કરી હોય તે હજી પણ ચેતે.
અત્યાર સુધી તમારા જીવનના મોટા ભાગ અનેક પાપકર્મામાં જ વ્યતીત થયા છે. એમાં તમને ઘણી મજા આવે છે, પરંતુ જરા વિચાર કરા કે તે ખરી મજા છે ? હજી પણ ધારા તે તમારૂ' કલ્યાણુ કરી શકે એમ છે, પરંતુ એ માટે તમારે એક કામ અવશ્ય કરવું પડશે, તે એ કે પાપેાના સર્વથા ત્યાગ કરી દેવા પડશે. પાપી અને મલિન આત્મા પ્રભુ નથી થઈ શકતા, મેાક્ષમાં નથી જઈ શકતા. ત્યાં તેા કેવળ પવિત્ર અને સાચા આત્મા જ પહેાંચી શકે છે. આજસુધી તમે પાપાચારમાં જે સમય નષ્ટ કર્યાં તેનાથી વિમુખ થઈ જાઓ. તે સમય પુન્ય કાર્યોમાં ગાળવાના આરા કરી. સેવાના કાર્ડમાં તેનેા ઉપયોગ કરવા માંડા. એ રીતે તમે જોશે કે તમારા સમય બગડતા ખચી જશે એટલું જ નહિ પણ તે સાથે તેને સુંદર સદુપયેાગ થઈ રહ્યો છે જે તમારા કલ્યાણુ માટે અત્યંત જરૂનુ છે.
જે લેાકે દિવસરાત પેાતના વેપારમાં સૌંલગ્ન રહેતા હાય તેઓએ વરસમાં એક બે મહિના જગતની બધી જ જાળ છોડી દઇને પ્રભુની ઉપાસનામાં ગાળવા જોઇએ. વ્રત, ઉપવાસ, પશ્ચાત્તાપ, પ્રાર્થના, ઉપાસના, જપ, તપ વગેરે ઇશ્વરાભિમુખી પ્રવૃત્તિઓમાં ગાળવા જોઈએ. ખરા દિલથી સન્માર્ગે લઇ જનારી પ્રતિજ્ઞા લેવી જોઇએ અને હુંમેશાં તેનુ... પાલન કરવાનુ’ યાન રાખવું જોઇએ. પ્રભુને પ્રાર્થના કરવી કે હે પ્રભુ ! મને હંમેશાં સન્માર્ગે ચલાવજે.
असतो मा सद्गमय । तमस्ते मा ज्योतिर्गमय ।
मृत्योर्मामृतं गमय 1
આત્મનિરીક્ષણુ માસને ઉન્નત બનાવનાર એક અત્યંત અદ્ભુત વસ્તુ છે. રાત્રે સૂતી વખતે આખા દિવસના કાર્યાંનું સારી રીતે નિરીક્ષણ કરા. આખા દિવસમાં તમે શું સારૂ કામ કર્યું ? કાની સાથે સદ્વ્યવહાર કર્યાં?

Page #25

૨૮૫
પવિત્ર જીવનનું રહસ્ય. કેનું દિલ દુખાવ્યું? કેટલું અને કયાં અસત્ય બેલ્યા ? કોની ઉપર ક્રોધ કર્યો ? કેની સાથે દ્વેષ કર્યો ? વગેરે સઘળી વાતે ઉપર ન્યાયપરાયણ સમાચકની માફક ગંભીર દષ્ટિ કરી જાઓ. તમારે હાથે કઈ સારું કાર્ય થયું હોય તે તે માટે પ્રભુને પાડ માને. એ તમારા મહાન સદ્ભાગ્યની વાત છે. આખા દિવસમાં તમારાથી જે જે ખરાબ કાર્ય થયા હોય તે માટે ખરા - દિલથી પશ્ચાત્તાપ કરે અને ભવિષ્યમાં એવું ન કરવાની પ્રભુની સમક્ષ પ્રતિજ્ઞા લે.
જે નકામા વાર્તાવિલાપ, બિનજરૂરી સભાઓ, નાટક સિનેમા વગેરે સ્થળે જઈને અથવા હલકા મિત્રમંડળમાં રહીને સમય બરબાદ કર્યો હોય તે તે માટે ખરા દિલથી પશ્ચાત્તાપ કરો અને ભવિષ્યમાં એ પ્રમાણે એક ક્ષણ પણ ન દેવાની પ્રતિજ્ઞા કરે. વિચાર કરો કે તમારું શું કર્તવ્ય છે? તમે એનું કયાં સુધી પાલન કરે છે? તમારી અંદર શું ખરાબ વસ્તુઓ ભરી છે? એને બહાર કાઢવાને કેટલો પ્રયત્ન કરે છે ? તેમાં ક્યાં સુધી સપૂળતા મળી છે? તમારી અંદર કયા કયા સદ્દગુણોની ખામી છે ? એ રીતે તમે જશે કે થોડા સમયમાં જ તમને ઘણે લાભ થશે. ધીમે ધીમે તમારી અનેક કુટેવ દૂર થશે, સદ્ગુણેને વિકાસ થશે, ઘણુ નકામી ચિંતાઓ ઓછી થશે, તમે ઉન્નતિના માર્ગે આગળ આગળ વધતા રહેશે તે કાર્ય કરતા હશે તે ખૂબ વિચારપૂવર્ક કરતા હશે. આત્મોન્નતિનું એ સતમ સાધન છે.
આ સઘળા નિયમનું ખૂબ સાવધાનીપૂર્વક પાલન કરે. એ નિયમ પ્રત્યેક મનુષ્યના લાભ માટે જ છે, પરંતુ જે ઈશ્વરી આજ્ઞાઓ જેનું અક્ષરશ: પાલન જરૂરી છે. પ્રત્યેક વ્યક્તિએ એ યથાશક્તિ તે નિયમોનું પાલન કરવું જોઈએ એનું તાત્પર્ય એટલું જ છે કે વધારેમાં વધારે સમય પ્રભુસેવાર્થે ગાળ અને જીવનને પવિત્ર બનાવવું. આપણે ધારીએ તે તેમાં થોડેઘણે ફેરફાર કરી શકીએ છીએ. એકાદ નિયમ ઓછો વધારે કરી શકીએ; પણ આપણુ લક્ષ્યને કેઈપણ સ્થિતિમાં ન ભૂલવું.
( સંપૂર્ણ).

Page #26

सुभाषित मौक्तिकमाला.
T
जिहूवा रसवती यस्य, भार्या रूपवती सती। लक्ष्मीस्त्यागवती यस्य, सफलं तस्य जीवनम् ॥
જેની જીવા રસવતી અર્થાત મિષ્ટભાષા વદનારી હોય, જેની સ્ત્રી રૂપવાન અને સતીત્વ ગુણવાલી હોય, અને જેની લક્ષમી ત્યાગવતી અર્થાત દાનમાં અપાતી હોય તેનું જીવન સફલ છે.
ફળ વિનાના વૃક્ષને કઈ નથી ચાહતું તેવી જ રીતે મનુષ્ય જીવનરૂપ વૃક્ષને જે ઉપર જણાવ્યા મુજબના ફળ પ્રાપ્ત થયા હોય તે જ તે વૃક્ષને સફળ કહી શકાય. અત્ર સુભાષિતકારે ત્રણ બાબતે ફળરૂપ જણાવી છે તેને આપણે હેજ વિસ્તારથી અવકીએ.
ક
જીભ તે આપણને સર્વને અને પશુઓ સુદ્ધાને પ્રાપ્ત થયેલ છે, પરંતુ મિણ વદનારી જીભ બહુ ઓછી જણાય છે. સુભાષિતકારો તે જણાવે છે કે વજને વારિદ્રતા? વચનમાં શા માટે દરિદ્રતા રાખવી જોઈએ ? પરંતુ આ ઉત્તમ સૂત્રનું ખરું હાર્દ બહુ ઓછા મનુષ્ય સમજતા હોય છે. પરિણામે જીભે વાવેલા કાંટાઓ મનુષ્યને સહન કરવા પડે છે. જે શસ્ત્રથી બચી શકાય છે તે જ શસ્ત્ર જે વાપરતાં ન આવડે તે પોતાના જ જીવનનાશને માટે થાય છે. જીભને માટે પણ તેવું જ છે. જે ધારીએ તો તેના દ્વારા ઘણું સાધી શકીએ છીએ. અનેક મિત્રો કરી શકીએ છીએ. ગુણી જનેના ગુણાનુવાદ ગાઈ તે માર્ગે આગળ વધી શકાય છે-ઈત્યાદિ કામો બની શકે છે, જ્યારે તેથી વિરુદ્ધ જે જીભને છૂટી મૂકી તેને દુરૂપયોગ થાય તો મહાઅનર્થ ઉત્પન્ન થાય છે. પગલે પગલે કાંટા વેરાય છે, અનેક શત્રુઓ ઉત્પન્ન થાય છે. અનેક જૂઠી સાક્ષીઓ, અસત્ય, અર્ધસત્ય બેલાય છે, આળ મૂકાય છે, કટુ વા, મર્મઘાતક વાકયો ઉચ્ચારાય છે. આવા અનેક દુર્ગ પણ તેનાથી થઈ શકે છે, છૂટી મૂકેલી જીભ દુમનની ગરજ સારશે અને સર્વનાશને નોતરશે એ નિઃસંશય છે.

Page #27

સુભાષિત મક્તિમાલા એક જીભ આદેશ કરે છે અને તાત્કાલિક યુદ્ધ બંધ થાય છે, અને તેને સ્થાને સુલેહને ત દવજ ફરકે છે. બીજી જીભ આદેશ કરે છે અને તુરતજ સુલેહભર્યા શાંતિના વાતાવરણમાં યુદ્ધની નેબતે ગડગડે છે. સુલેહના દૂતરૂપ ત દવજને ઉખેડી નાખવામાં આવે છે. એક જીભ હુકમ કરે છે અને કેટલા ય ફાંસીને માંચડે લટકે છે. બીજી જીભ આદેશ કરે છે અને કેટલાય જી કસાઈ ' કાતીલ છુરી તળેથી છૂટા થાય છે. આ સર્વ જીવ્વા બાઈના પ્રતાપ છેને ? માનવ દેહની ટુંકીસી જિંદગીમાં જીભને આ દુરુપયોગ કયે સુજ્ઞ જન ઈરછે ભલા ?
અષ્ટ પ્રવચનમાતામાં જીવ વિષે બે વખત ઉલ્લેખ આવે છે ( ભાષાસમિતિ અને વચનગુપ્તિ) એ શું સૂચવે છે? ખૂબ વિચારીને, હિતકારી, પરિમિત, મિષ્ટ એવું જ વાક્ય વધે. કાણને પણ કાણે ન કહે; કારણ કે
કાણને કારણે કો, કડવા લાગે વેણુ;
ધીરે ધીરે પુછીએ, કેમ ગયા તુજ નેણુ? શાસ્ત્રજ્ઞ પુરુષ તે સાચું હોય છતાં કડવું અને પરિણામે અહિતકર હોય તે તેવા સાચાને પણ અસત્યની કોટીમાં મૂકે છે. આ આદેશ ખૂબ વિચા૨ણીય છે. વચનના ઘા તલવારના ઝાટકાથી વધુ સાલે છે, અને તેની સાથે ઉગ્ર કર્મબંધ પડાવે છે. જેને કથાનુગમાં એક કથા આવે છે. તેનું તાત્પર્ય એ છે કે પુત્ર ક્ષુધાતુર થયે થકે ઘરમાં આવે છે ત્યારે માતા હાજર નથી, જ્યારે માતા બહારથી આવે છે ત્યારે ક્રોધાંધ પુત્ર માતાને કહે છે કે તું ક્યાં શૂળીએ ચડી હતી કે જેથી અત્યાર સુધી ઘેર ન આવી ? ક્રોધાંધ બનેલી માતાએ પણ તે જ પ્રત્યુત્તર આપે કે તારા હાથ કયાં કપાઈ ગયા હતા કે જેથી છીંકામાં મૂકેલું ભેજનપાત્ર ન લઈ શકો ! બસ ! આટલા જ ઉગ્ર શબ્દો અને તેના પરિણામે બીજા ભવમાં તે બને પતિ-પત્નીના સંબંધે ઉપજે છે. અને નિમિત્ત પામીને હાથ કપાવાનું, શૂળીએ ચડવાનું ખરેખર જ બને છે. આ છૂટી મૂકેલી જીભના ફળ છે. સારાંશ કે જીભ રસવતી અથતું મિણ વદનારી હોય તેનું જીવન સફળ છે એ યથાર્થ જ છે.
સૌંદર્ય સર્વને પ્રિય હોય છે. કેઈને કુરૂપતા પસંદ નથી હોતી. સૌદર્યમાં કુદરતી રીતે જ આકર્ષણ રહેલું છે, તેથી પ્રત્યેક મનુષ્ય તે તરફ

Page #28

-
- ૨૮:
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આકર્ષાય છે. લગ્ન પહેલા કન્યા કેવી રૂપાળી છે એ જેવા સો ચાહે છે. કુમારીકા પણ પિતાને ભાવિ પતિ સ્વરૂપવાન હોય તેમ ચાહે છે, પરંતુ કુદરતી રીતે જ પુરુષદેહની રચના જ એવી છે કે તેમાં કમળતાના, સૌંદર્યના અંશ ઓછા છે, જયારે કઠોરતા વિશેષ છે. તેથી વિરુદ્ધ સ્ત્રીઓમાં કમળતા, સૌદર્ય, નમ્રતા વિગેરે વિશેષ પ્રમાણમાં હોય છે. તેમાં પણ સૌદર્ય ગુણ સ્ત્રીઓને સહજ પ્રાપ્ત હોય છે, અને તેથી જ જગત પર તેનું પ્રભુત્વ વિશેષ જોવાય છે. રાજકારણમાં મહત્વના ફેરફારો થયા હોય તે તેમાં સ્ત્રી સૌંદર્ય કારણભૂત છે. તેથી એકલું સૌંદર્ય ત્યાજ્યની કટિમાં આવી જાય છે. એકલા રૂપે તો મહા અનર્થો ઉપજાવ્યા છે, એ વાત ઇતિહાસના અભ્યાસીઓથી છાની નથી. રાણી કલીઓપેટ્રા જેવા કેટલા ય દાખલાઓ એ વાતની સાક્ષી પૂરે છે. તેથી રૂપવાન અને શીલવાન એવી સ્ત્રી જેને ઘેર વસતી હોય તેને ત્યાં સાક્ષાત લક્ષમી વસે છે એમ જાણે તેને ત્યાં નિત્સવ હોય છે.
લક્ષમી તે અનેકને પ્રાપ્ત થાય છે, પરંતુ ત્યાગ ગુણ-દાન ગુણ વિનાની એકલી લમી લાધ્ય-પ્રશંસાપાત્ર નથી. મમ્મણશેઠને ત્યાં અનર્ગળ દ્રવ્ય હતું, જેને નીરખી શ્રેણિક રાજ પણ આશ્ચર્ય પામ્યા હતા, પરંતુ તે ધન કામનું શું ? જેને માલીક તેલ-ગેળા ખાઈને રહેતે હોય, ભયાનક અંધારી રાત્રીએ, વરસતા વરસાદમાં જે મનુષ્ય નદીના પુરમાં તણાઈ આવેલા કાષ્ટ લેવા નદીમાં પડત હોય, એવા કૃપણ મનુષ્યની લક્ષ્મી પુત્રી સદશ પરના ઉપભેગને માટે જ સરજાએલી હોય છે ને ? તેથી જ જે લક્ષ્મી દાનવતી હોય તે જ પ્રશંસનીય છે.
દાન ગુણથી કર્ણ, વિક્રમ, ભેજ વિગેરે આજે પણ લેક જહુવા રમી રહ્યા છે, એ દાનને પ્રતાપ સૂચવે છે.
લોકોત્તર પુરુષ શ્રી જિનેશ્વરદે પણ દીક્ષા ગ્રહણ પહેલા એક વર્ષ પર્યત દરરોજ અઢળક દાન દઈ, જગતનું દારિદ્ર ચૂરી ત્યાગને પુનિત પંથે પદાર્પણ કરે છે, અને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને પણ ચાર પ્રકારના ધર્મો પ્રકાશે છે, જેમાં દાનધર્મ અગ્રસ્થાન હોય છે કે જેના પ્રતાપે દાતા અને લેનાર બન્નેનું શ્રેય થાય છે. આવી જેની લક્ષ્મી હોય તે જ ક્લાય છે–તે જ પ્રશંસનિય છે. અને તે જ વંદનીય છે.
ઉપરની ત્રણ બાબતો જેને અનુકૂળ હોય તેનું જીવન સાર્થક-સફળ હોય તેમાં શું નવાઈ ?
રાજપાળ મગનલાલ હેરા

Page #29

*
ચર્ચા ૫ ત્ર
જગતમાં પ્રસિદ્ધ છે કે પાણીને બાચકા ભરવા અથવા ડૂબતો માણસ તણખલાને હાથ મારે એ જ મુજબ સંવત્સરીને નામે શાસ્ત્રાર્થ કરવા બહાર પડેલા મહેરબાનો તેમાં કાંઈ કરી શકયા નહીં એટલે હવે આમ તેમ હાથ મારી, પ્રપંચ સેવી મનમાન્યા ગપગેળા હાંકયા જાય છે–તે પણ નાનામાં અથવા તો બનાવટી કે ભલતા નામથી ! માટે આમ જનતા અને ખાસ કરી જૈન જનતાની જાણ માટે જાહેર કરવાનું કે-જયભારતના તા. ૧૫ જુલાઈના અંકમાં ત્રીજા પાને “આ. વિજયવલ્લભસૂરિ ” ના હેડીંગથી જે કાંઈ લખવામાં આવ્યું છે તે બિનપાયાદાર હોઈ ધ્યાનમાં લેવા લાયક નથી. આચાર્ય વિજયવલ્લભસૂરિજી પોતાના તારીખ ૬ મે. ના “મુંબઈ સમાચાર” માં જાહેર થયેલ નિવેદન ઉપર મકકમ છે અને તે મુજબ પિતે ગુરૂવારની જ સંવત્સરી કરવાના છે. તા. ૨૦-૭- ૩૭
૨તીલાલ બેચરદાસ શાહ
બજાર-ખંભાત
લી.
સંવત્સરીને અંગે એક જરૂરી ખુલાસો. મુંબઈ સમાચારના તા. ૧૭મી જુલાઈ ૧૯૪૭ના શનિવારના અંકમાં “જેનચચ” ના લેખક “જૈન” ઉપાધિ ધારકે “જેન ચર્ચા”ના ત્રીજા કેલમાં નીચે પ્રમાણે લખેલ છે.
(૨) “આચાર્ય શ્રીવિજયનીતિ સૂરિજીએ, આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિ સૂરિજીએ, આચાર્ય શ્રી વિજયવલ સૂરિજીએ, આચાર્ય શ્રી વિજયદાન સૂરિજીએ, આચાર્ય શ્રી વિજયસિદ્ધિ સૂરીશ્વરજીએ, આચાર્ય શ્રી વિજય પ્રેમ સૂરિજીએ, આચાર્ય શ્રી વિજયરામચંદ્ર સૂરિજીએ, વિગેરે એ સંવત ૧૯૮૯ માં પાંચમને ક્ષય માન્યો હતો અને ભાદરવા સુદ ૪ ને શુક્રવારે સંવત્સરી કરી હતી.
(૪) સંવત ૧૯૫૨માં પણ પાંચમને ક્ષય હતું ત્યારે આચાર્ય શ્રી વિજયાનંદ સૂરિજીના સંઘાડાએ પાંચમને ક્ષય માન્ય હતું. તે માનનારમાં વિજયવલ્લભ સૂરિજી પણ હતા.
(૬) સંવત ૧૫રમાં પાંચમને ક્ષય ચંડાશુ ચંડુ પંચાંગ પ્રમાણે હિતે જ. હાલમાં શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીએ વડોદરામાં ૧૬-૬-૩૭ ના દિને કહ્યું છે તેમ તે વખતે બીજા પંચાંગમાંના કેટલાકમાં છઠને ક્ષય હતે. તે જાહેર કરનાર શ્રી પંન્યાસજી ગંભીરવિજયજી મહારાજ હતા અને તેઓએ

Page #30

૨૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છઠને ક્ષય મા હતો પણ શ્રી વિજયાનંદ સૂરિજીના સંઘાડાએ અને શ્રી વિજયસિદ્ધિસૂરિજીએ પાંચમને ક્ષય ચંડાશુ ચંડુ પ્રમાણે રાખી પર્યુષણ પર્વના આઠ દિવસોમાં કોઈ ફેરફાર કર્યો ન હતો.”
આ બાબત સત્યથી તદ્દન વેગળી છે. જૈન સમાજમાં માનનીય ન્યાયનિધિ જૈનાચાર્ય ૧૦૦૮ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી પ્રસિદ્ધનામ આત્મારામજી મહારાજના સંઘાડાના સુપ્રસિદ્ધ આચાર્યશ્રી વિજયકમળસૂરિજી મહારાજ, ઉપાધ્યાયશ્રી વીરવિજયજી મહારાજ, પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ, શાંતમૂર્તિશ્રી હંસવિજયજી મહારાજ આદિ સર્વ સાધુઓએ સ્વર્ગવાસી ગુરૂદેવની આજ્ઞા મુજબ સંવત ૧૯૫૨ માં ભાદરવા શુદિ છઠને જ ક્ષય માન્ય હતે. પાંચમને ક્ષય કેઈએ પણ માન્ય હતું. તે સમયે અમે એ પોતે પણ એ જ રીતે ભાદરવા શુદિ છઠને જ ક્ષય માન્ય હતું, પાંચમને નહિં. જૈન ચર્ચાના લેખકે લખેલા આચાર્યશ્રી વિજ્યનીતિસૂરિજી, આચાર્યશ્રી વિજયનેમિસૂરિજી, આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી, આચાર્યશ્રી વિજયદાનસૂરિજી, આચાર્યશ્રી વિજયસિદ્ધિસૂરિશ્વરજી, આચાર્યશ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજી, આચાર્યશ્રી વિજય રામચંદ્રસૂરિજી વગેરે તમામ સાધુઓએ સંવત ૧૯૮૯ માં પણ સંવત ૧૫૨ ની માફક ભાદરવા શુદિ છઠને જ ક્ષય માન્ય હો; પાંચમને તે નહીં જ.
મતલબ કે, આજ સુધીમાં તપગચ્છના કેઈ પણ આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, પંન્યાસ પ્રવર્તક, ગણ કે સામાન્ય સાધુએ ભાદરવા શુદિ પાંચમને ક્ષય કઈ વખતે પણ માન્ય નથી એ નિર્વિવાદ વાત છે. જો કે ૧૯૫૨ માં જોધપુરી ચંડુ પંચાંગમાં ભાદરવા શુદિ પાંચમને ક્ષય હતે પણ તપગચ્છની પરંપરા મુજબ તિથિને ક્ષય ન જ થઈ શકે આ કારણને લઈ કેટલીક ચર્ચા ઉપસ્થિત થઈ હતી. અંતે ઘણું બીજા અન્ય પંચાંગમાં છઠને ક્ષય હોવાથી એકલા ચંડ પંચાંગને માન ન આપી સકળ શ્રી તપગચછના અનુયાયીઓએ અન્ય બીજા પંચાંગના આધારે ભાદરવા શુદિ છઠને જ ક્ષય મા હતો અને એ જ પ્રમાણે સંવત ૧૯૮૯ માં પણ ચંડાશુ ચંડને જ માન ન આપતાં બીજા અન્ય પંચાંગને માન આપી ભાદરવા સુદ છઠને જ ક્ષય માનવામાં આવ્યું હતું; પાંચમને નહીં.
તા. ૧૮-૫-૩૭ ખંભાત-અંબાલાલ પાનાચંદ
વિજયવલ્લભસૂરિ જૈન ધર્મશાળા.

Page #31

છેલા પ્રકાશન
૩-૮-૦ ૩-૮-૦
૪-૦-૦
૬-૦-૦
૨-૦-૦
૧ શ્રી વસુદેવહિંડિ. પ્રથમ ભાગ. ૨ શ્રી વસુદેવ હિંડિ પ્રથમ ભાગ દ્વિતીય અંશ ૩ શ્રી બૃહત્ કલ્પસૂત્ર ( દસૂત્ર ) પ્રથમ ભાગ ૪ શ્રી બૃહત્ ક૯પસૂત્ર ( છેદસૂત્ર) દ્વિતીય ભાગ ૫ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિચિત ટીકા ચાર કર્મગ્રંથ ૬ શ્રી જૈન મેઘદ્દત .... ૭ શ્રી ગુરૂતત્ત્વ વિ. નિશ્ચય .... .... ૮ ઐન્દ્રસ્તુતિ ચતુર્વિશતકા
.... ... ૯ એગદર્શન તથા યુગવિશિકા ૧૦ ચેઈયવંદણ મહાભાસ
૨-૦- ૦
૩-૦-૦
૦-૪-૦ ૧-૮- ૦
૧-૧૨-૦
નવા પ્રકટ થયેલા ગુજરાતી ગ્રંથા. ૧ શ્રી સામાયિક સૂત્ર, મૂળ ભાવાર્થ વિશેષાર્થ સહિત.
રૂા૮-ર૨ શ્રી દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણ
રૂા. ૦-૧૦-૦ ૩ શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર ,, ,, ગુજરાતી તથા શાસ્ત્રી બંને
અક્ષરોવાળી બુક. ( શ્રી કન એજ્યુકેશન બોર્ડ જૈન પાઠશાળાઓ
માટે મંજુર કરેલ ) રૂા. ૧-૪-૦ રૂા. ૧-૧૨-૦. ૪ શ્રી શત્રુંજય તીર્થનો પંદરમો ઉદ્ધાર અને સમરસિંહ. રૂા. ૦ - ૨-૦ ૫ શ્રી શત્રુંજય તીર્થ વર્તમાન ઉદ્ધાર અને કર્મશાહ પૂજા સાથે. રૂા ૦-૪-૦ ૬ શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર. ( ભાષાંતર )
રૂા. ૦–૧૦–૦ ૭ શ્રી વીશ સંસ્થાનક પદ પૂજા ( અર્થ, વિધિ-વિધાન, યંત્રો, મંડળ વગેરે સહિત ).
રૂા. ૮-૧૨-૦
છપાતાં ગ્રંથ. ૧ કી વસુદેવહિડિ ત્રીજો ભાગ
૩ પાંચમા છઠ્ઠો કર્મગ્રંથ. ૨ શ્રી ગુણચંદ્રસુરિકૃત શ્રી મહાવીર ચરિત્ર, ભાષાંતર ૪ શ્રી બૃહત્ક૯૫ ત્રીજો ચોથા ભા.

Page #32

Reg. No. B 431
શ્રી આત્માનંદ જન્મ શાતબ્દિ સ્મારક ગ્રંથ. પૂજ્યપાદ્ શ્રી વિજયાન દસૂરીશ્વરજી ( આત્મારામજી ) મહારાજની જન્મ શતાબ્દિના સ્મરણાર્થે આ ગ્રંથના પ્રકાશનમાં અનેક જૈન, જૈનેતર ને પાશ્ચિમાત્ય વિદ્વાનાના વિદ્વત્તાપૂર્ણ લેખા આપી આ શ્ર'થને અપૂર્વ બનાવ્યા છે, તેમજ છપાઇ, ફાટાઓ, બાઈડીંગ વગેરે કાર્ય-ગ્રંથની સુંદરતામાં વધારા કરે છે. આ ગ્રંથના વિષયે ચાર વિભાગમાં વહેચાયેલ છે.
૧ ઇંગ્લીશ લેખે ૩૫
(૫) :
૨ હિંદી લેખા ૪૦ ૩ ગુજરાતી શ્રી આત્મારામજી મહારાજ વિષયક લેખે ૨૬ ૪ ગુજરાતી ઇતર વિષયક લેખો ૩૨
પૃષ્ઠ ૧૬૦
મુનિમહારાજો, વિદ્વાને, લેખકા અને ઐતિહાસિક સ્થળેાના આશરે દાઢસા ગટાએ સુંદર આર્ટ પેપર ઉપર આવેલ છે; છતાં પ્રચાર અર્થે, મુદ્લ કરતાં અધી કીંમત રૂા. ૨-૮-૦ રાખેલ છે. એક થતુ વજન આશરે પાંચ રતલ ડાવાથી બનતાં સુધી રેલ્વે પારસલદ્વારા જ મગાવવા કૃપા કરવી. મળવાનુ સ્થળઃ શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
પૃષ્ઠ ૧૯૦
पृष्ठ २१७
પૃષ્ઠ ૧૪૪
શ્રી વીશ સ્થાનકે
તપ પૂજા ( અર્થ સાથે. )
તપ છે.
અતિ મહત્વના
( વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન તથા મંડળ સહિત ) વિસ્તારપૂર્વક વિધિ વિધાન, નેટ, ચૈત્યવદન, સ્તત્રને, મડળે વગેરે અને સાદી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં અર્થ સહિત અમેએ પ્રકટ કરેલ છે. વીશ સ્થાનક તપ એ તીર્થંકરનામકર્મ ઉપાર્જન કરાવનાર મહાન તેનું આરાધન કરનાર ડૈન તથા અધુમા માટે આ ગ્રંથ અને ઉપયાગી છે. શ્રી વીશ સ્થાનક તપનું મડળ છે તેમ સુધી જાણતું પણ નહાતુ, છતાં અમેએ ઘણી જ શેાધખાળ ઘણી જ જૂની તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી મોટા ખર્ચ કરી, ફેટા બ્લેક કરાવી તે મંડળ પણ છપાવી આ બુકમાં દાખલ કરેલ છે. આ એક અમૂલ્ય ( મ’ડળ ) નવીન વસ્તુ જિનાલય, ઉપાશ્રય, જ્ઞાનભંડાર, લાઈબ્રેરી અને ઘરમાં રાખી પ્રાતઃકાળમાં દર્શન કરવા લાયક સુંદર ચીજ છે.
કાઇ અત્યાર કરી, પ્રાચીન
ઊંચા કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઇપમાં છપાવી સુથે ભિત ખઇ હીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે છતાં કિમત બાર આના માત્ર રામ વામાં આવેલી છે. પેાસ્ટેજ જુદું.
આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શે દેવચક્ર દામજીએ છાપ્યું.ભાવનગર.

Page #33