Atmanand Prakash Pustak 033 Ank 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૨૭૩
વિશ્વને સ્વપ્નરૂપ માનવાથી અસ્તિત્વયુક્ત વસ્તુએ ઉપર કશીયે અસર નથી થતી. વિશ્વમાં કેનુ` કેનુ' અસ્તિત્વ છે. એ સબધમાં આપણા જે વિચારે હાય તે જ વિચારા ઉપર માયાવાદ અને અમાયાવાદ વચ્ચેના વિભેદ્ય નિર્ભર રહે છે.
ભૌતિક વિશ્વની સત્યતાનેા ઇન્કાર કર્યાંથી, ભૌતિક વિશ્વને સ’પૂર્ણ અભાવ એવે અર્થ નિષ્પન્ન થતા નથી. ભાતિક વિશ્વની સત્યતાના અસ્વીકાર માત્રથી વિશ્વ સ્વપ્નરૂપ નથી બની જતું. વસ્તુનાં પરિવર્ત્તનીય સ્વરૂપને કારણે વસ્તુઓની ક્ષણિકતા ચિત્તને ભાસે છે, આથી વિશ્વ કેટલાકને સ્વપ્નરૂપ લાગે છે. ચિરસ્થાયિતા એ જ સત્ય વસ્તુ કે સત્યતાની કસોટીરૂપ છે. આથી જ હુ સ્પેન્સરે કહ્યું છે કે
“ ચેતનાની સ્થિરતા એ સત્ય વસ્તુ છે. સ્થિરતાને કારણે સત્ય વસ્તુની અરાબર કસાટી થઈ શકે છે. સ્થિરતા એ જ સત્ય વસ્તુની કસેટીરૂપ છે. સત્ય વસ્તુ સ્થિરતાને કારણે અસત્ય વસ્તુથી વિભિન્ન બને છે. સત્ય વસ્તુ. એ કઇ વિષયાશ્રિત સત્ય નથી. સત્ય વસ્તુમાં અનિશ્ચિત સત્યની સભાવના પણ ન હાઇ શકે. સત્ય વસ્તુ સદાયે સ્વરૂપ આદિ દ્રષ્ટિએ ચિરસ્થાયી રહે છે. સત્ય વસ્તુના સબ ંધમાં તેની ચિરસ્થાયિતા વિના બીજો કશાયે આપણને નથી આવી શકતા. સ્થિરતા એ સત્ય વસ્તુની અ ંતિમ પરીક્ષા એમ આ ઉપરથી પણ નિષ્પન્ન થાય છે. સત્ય વસ્તુનું અસ્તિત્વ અજ્ઞાન સ્વરૂપમાં હોય કે જ્ઞાન સ્વરૂપમાં હોય પણ ચિરસ્થાયિતાથી એની ખરી કસોટી થઇ શકે છે. ’’
ભાવ
ઇંદ્રિયાથી દ્રશ્યમાન થતી વસ્તુઓ વગેરે પરિવર્ત્તનશીલ અને અશાશ્વત્ છે. ઇંદ્રિયાથી જ્ઞેય ભાવા અને વસ્તુઓનુ સત્ય પરસ્પર આશ્રિત છે એમ દ્રવ્યની સોંપૂર્ણ સ્થિરતાની તુલનાની દ્રષ્ટિએ કહી શકાય. આથી મને ભાવા વિગેરે બ્રહ્માત્પાદક ( માયાવી ) છે એમ ( અલંકારિક દ્રષ્ટિએ ) કહેવુ' એ સવથા યુક્ત છે.
થતી
માયાવાદી ભાવપ્રધાન વસ્તુઓને પ્રાધાન્ય આપે છે અને દ્રશ્ય સત્ય વસ્તુઓના ઇન્કાર કરે છે એ સાવ ભૂલલયુ છે. વિશ્વમાં દ્રશ્યમાન વસ્તુએ જે વસ્તુઓનુ નિરીક્ષણ કરતી ચેતનાની દ્રષ્ટિએ ભાવારૂપ છે તે એકમેકથી વિભિન્ન હાવાથી તેમની રચના કોઇ ને કોઇ દ્રવ્યમાંથી થઇ હાવી જોઇએ એમ નિષ્પન્ન થાય છે. ભાવાના સંબંધમાં પણ આ જ મતન્ય ફલિત થઇ શકે છે. અને શૂન્યમાંથી શૂન્યની જ ઉત્પત્તિ ન સસ્તંભવી શકે. આથી