Atmanand Prakash Pustak 032 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

૨૭૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આપણે સ્વીકારી લઈએ છીએ, ચિત્તની અનુમાન શક્તિનું કાર્ય એવું સરલ અને અમિશ્ર છે કે આત્માને મિશ્ર દ્રવ્ય તરીકે સ્વીકાર અયુક્તિક જણાય છે. ચિત્તની અનુમાન શક્તિનાં અમિશ્ર કાર્યનો વિચાર કરતાં આત્મા પણ અમિશ્ર દ્રવ્ય છે એમ જરૂર સ્વીકારવું પડે છે. ”
સ્મરણશક્તિ એ પણ કોઈ ભૌતિક પદાર્થનું કાર્ય નથી એમ સ્પષ્ટ રીતે માલુમ પડે છે. સમરણશક્તિ મસ્તિષ્કરૂપ મિશ્ર દ્રવ્યનાં કાર્ય માં અંતર્ભત થઈ શકતી નથી. કેઈ વસ્તુનો અનુભવ કરનાર મનુષ્ય અને અનુભવનું સ્મરણ કરનાર મનુષ્ય વચ્ચે એકરૂપતાનો આવિર્ભાવ થયા વિના કઈ વસ્તુની સ્મૃતિ શકય જ નથી. આ પ્રમાણે અનુભવની સ્મૃતિ એટલે પિતાનાં વ્યકિતત્વના એક રીતે અસ્વીકારરૂપ છે. મસ્તિષ્કનાં ભૌતિક દ્રવ્યમાંથી સ્મૃતિને ઉદ્દભવ નિરંતર થયા કરે એ અશક્યવતું છે.
ચેતનાને ભૌતિક દ્રવ્યનાં નિસરણ રૂપે ગણવામાં આવે તો ચેતના મિશ્ર દ્રવ્ય છે એમ માનવું પડે છે. ચેતના અનંત ચેતનાઓનાં પરિણામરૂપ મિશ્ર દ્રવ્ય છે એવી નિષ્પત્તિ પણ થાય છે. કોઈ પણ વ્યક્તિને પોતે અનંત ચેતનાઓના પરિણામરૂપ મિશ્ર ચેતન છે અને પિતાનામાં અનંત વ્યક્તિત્વ છે એમ કદાપિ ભાસતું નથી. વ્યક્તિની ચેતના અનંત ચેતનાઓનાં પરિણામરૂપ કદાપિ માની શકાય નહિ. આથી જ શ્રી જે. સી. ચેટરજીએ સત્ય કહ્યું છે કે –
મનુષ્યને પિતાનામાં અનંત વ્યક્તિત્વનો ભાસ કદાપિ થતું નથી. જે મનુષ્યને અનેકવિધ ચેતના ભાસમાન થાય તો શરીર વિછિન્ન બની જાય. અનેકવિધ ચેતનાથી સંપૂર્ણ નિષ્ક્રિયતા પરિણમે. ચેતનવંત પ્રાણીઓ એક જ ઈચ્છા અને એકજ ઉદ્દેશથી કોઈ કાર્ય સાથે મળીને કરે એવી ઘટના બહુ વિરલ બને છે. ચેનનવંત પ્રાણીઓની ઈચ્છા અને ઉદ્દેશ સામાન્ય રીતે ભિન્ન ભિન્ન હોય છે. શરીરના પ્રત્યેક ભાગમાં જુદી જુદી ચેતનાઓનું અસ્તિત્વ શક્ય હોય અને કોઈ મધ્યવર્તી ચેતનાને તેમના ઉપર સંપૂર્ણ નિબંધ ન હોય
તેનું પરિણામ એ જ આવે કે પરસ્પર મતભેદ થયા કરે. શરીરનું દરેક અંગ પિતાની ઈચ્છાને અનુરૂપ કાર્યો કર્યા કરે. આ અનુકંપનીય સ્થિતિમાં શરીરને સર્વથા વિદ થાય એ દેખીતું છે. શરીરને વિછેર ન થાય તે સંપૂર્ણ નિષ્ક્રિયતા તે પ્રવર્તી રહે એમાં કંઈ