Atmanand Prakash Pustak 032 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૨૭૭ શક નથી. શરીરનાં વિવિધ અંગે અને પ્રત્યે નપુંસક જેવાં બની જાય, આ શરીર વિષેદ, નિષ્ક્રિયતા આદિ કઈ કાળે દૃષ્ટિગોચર નથી થતાં. વ્યકિતમાં અનેકવિધ ચેતનાનાં અસ્તિત્વની અશક્યતા આ રીતે પ્રતીત થઈ શકે છે.” (The hindu realism ).
શરીરમાં અનેકવિધ ચેતના સંભાવ્ય હોય તો જૂદા જૂદા ભાગોમાં માનસિક પ્રવૃત્તિ એક જ કાળે થયા કરે. શરીર અને મસ્તિષ્કની નાના પ્રકારની ચેતનાની સંખ્યાના પ્રમાણમાં એક જ વસ્તુના સંબંધમાં ભિન્ન ભિન્ન ભાવે જરૂર પ્રવર્તે. આવું કશુંયે બનતું નથી એમ અનુભવ ઉપરથી પ્રત્યક્ષ થાય છે. આત્મા અમિશ્ર દ્રવ્ય છે એ આ ઉપરથો પણ સિદ્ધ થઈ શકે છે.
- વિશુદ્ધતા એ આત્માનું એક પ્રધાન સ્વરૂપ છે. આથી આત્માના આ મહાન સ્વરૂપને આપણે હવે વિચાર કરીએ. આત્મા અમિશ્ર દ્રવ્ય હોવાથી તેને વિનાશ કઈ કાળે સંભવિત નથી. વિનાશ એટલે મિશ્ર વસ્તુનું તરૂપે પરિણમન. આત્મા અમિશ્ર હોવાથી તેને વિનાશ આ રીતે સંભવી શકતો નથી. અસ્તિત્વ આત્માને સ્વભાવ છે. આત્મા કોઈ કાળે અસ્તિત્વ રહિત ન જ હોય. આત્માનું સદાકાળ અસ્તિત્વ જ હોય. આથી તેનો વિનાશ ક૯પનાતીત થઈ પડે છે. આત્મા શરીરરૂપી ભૌતિક દ્રવ્યથી પર રહીને પણ પોતાનું અસ્તિત્વ જાળવી શકે છે.
શરીરને નાશ થતાં આત્માની જ્ઞાનશક્તિ (અન્વીક્ષણ શક્તિને) પણ નાશ થાય છે કે નહિ એ પ્રકન અત્રે ઉપસ્થિત થાય છે. અન્વીક્ષણ શકિત એટલે ઇન્દ્રિયેનું કાર્ય એ અર્થ લેતાં, શરીરનાં વિનાશથી અન્વીક્ષણ શક્તિને પણ વિનાશ થાય છે એ સ્પષ્ટ છે; પણ અન્વીક્ષણ શકિત એટલે આત્માની કાર્યશક્તિ એવો અર્થ લેવાય તો શરીરના વિનાશથી અન્વીક્ષણ શક્તિને વિનાશ શકય નથી એમ નિષ્પન્ન થાય છે.
ચક્ષુથી પર દ્રષ્ટિ-શક્તિનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરવાને ડે. ઑડઝ નિમ્ન ઉપાયને નિર્દેશ કર્યો છે.
“ તમે એક શીલીંગ અને તેના જ કદને જસતનો કકડો લઈને, ઉપલા અવાજીઓમાં શીલીંગના સિક્કાને મૂકીને તે પછી હોં ખોલીને જીભ ઉપર જસતને કકડો મૂકે. જીભ આમતેમ હલાવ્યાથી તમને જસત તેમજ સિકકાને સ્પર્શ થશે. બંનેના સંસર્ગથી દરેક વેળાએ પ્રકાશને ચમકાર થશે. આ ચમ