Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्री
प्राश
MAK
top
VIATI
ન આત્માનંદ સભા
For Private And Personal Use Only
00
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
חון
E
પુ
2) पु
સ્ત
5
३२.
अषाढ
४१२
लक्का
लापनगर
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિષય-પરિચય.
૨૭૩
... ૨૯૪
૨૮૨
૧ શ્રી નેમી નમન. ' ... ( બાબુલાલ પાનાચંદ શાહ ) ... ૨ સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય. ... ( અનુવાદ ) ... •• ૩ દયાન,
| ... ( રા. ચેકસી ) ... ... ૪ આબુ ઉપરથી.
... ( રા. સુશીલ ) ... ૫ પ્રાસંગિક પદો વડે નવપદજીને નમસ્કાર. . ( સ ક ૦ વિ૦ ) ૬ સકિય જ્ઞાન. | ... ( વીરકુમાર ) ... ૭ ચર્ચાપત્ર–શતાબ્ધિ વિધીઓનું માનસ (ગુરૂ ચરણદાસ) ... ૮ સ્વીકાર-સમાલોચના. ... ... .. •••
૨૮૮
... ૨૩
ઘણી થોડી નકલો છે, જલદી મંગાવો...જલદી મંગાવે...
શ્રી કમગ્રંથ. (૪) મૂળ છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબે તૈયાર કરેલ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિત સ્થાપા ટીકા યુકત ચારકમ ગ્રંથ કે જે આગળ બહાર પાડેલ આવૃત્તિઓમાં રહેલ અશુદ્ધિઓનું તેમજ આખા ગ્રંથનું કાળજીપૂર્વક સંશોધન મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે તેમજ તેમના વિદ્વાન શિષ્ય સાક્ષરોત્તમ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે આ ગ્રંથને સુધારવા તથા સંપાદનને લગતાં કાર્યમાં કિમતી હિસ્સો આપવાથી જ આવો શુદ્ધ અને સુંદર કર્મગ્રંથના અભ્યાસીઓ માટે અતિ ઉપાગી અને ઉપકારક આ ગ્રંથ અમે પ્રગટ કરી શકયા છીએ.
સ્થળે સ્થળે પેરેગ્રાફ પાડીને વિષયોને છુટા પાડેલા છે અને દરેક સ્થળે પ્રમાણ તરીકે અનેક શાસ્ત્રીય પાઠે, તે કયા ગ્રંથો માંહેના છે તેના પણ નામો, તેના ટીપણા આપેલા છે. છેવટે છ પરિશિષ્ટોમાં પ્રથમ ટીકાકારે પ્રમાણ તરીકે ઉદ્ધરેલ શાસ્ત્રીય પાડે, ગાથાઓ અને શ્લોક વગેરે અકારાદિક્રમ પ્રમાણે આપેલ છે. બીજા અને ત્રીજામાં ટીકામાં આવતા ગ્રંથ અને ગ્રંથકારોના નામોનો ક્રમ ચેથા કર્મગ્રંથમાં અને ટીકામાં આવતા પારિભાષિક શબ્દનો કોષ, પાંચમાં ટીકામાં આવતાં પિંડ પ્રકૃતિસૂચક શબ્દોનો કેપ અને છેલ્લામાં વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ થતાં શ્વેતામ્બર-દિગમ્બર સંપ્રદાયના કર્મવિષયિક સમગ્ર સાહિત્યની નોંધ આપવામાં આવી છે.
| ઉંચા એન્ટ્રીક કાગળ ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રીય ટાઇપોથી છપાવી સુંદર બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. આ વ્ર થને અંગે મળેલ આર્થિક
સ્ફાય થયેલ ખચમાંથી બાદ કરી મ = રૂા. ૨-૦ ૦ બે રૂપીયા (પોસ્ટેજ જુદુ) કિંમત રાખવામાં આવેલ છે.
-:લખા:શ્રી જેન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર
માનદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાયું -ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પુસ્તક ૩૨ માંની વાર્ષિક અનુક્રમણિકા.
અંક ૧ થી ૧૨
ઈ
નંબર. વિષય.
લેખક. ૧. માંગલ્ય-દર્શન. (કાવ્ય ) .... .... વેલચંદ ધનજી. ૨. નૂતનવર્ષનું મંગળમય વિધાન... ... તંત્રી મંડળ ૩. પ્રતિબિંબ. .. ... .... રા. સુશીલ. ૧૨. ર૯. પર. ૮૭.
૧૦૩, ૧૪૯, ૧૭૬. ૨૨૯. ૨૫૦. ૪. સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય. .... .... ૧૫. ૩૪. પ૭. ૭૭. ૧૦૧.
૧૨૬. ૧૫૫. ૧૭૩. ૧૯૭. ૨૨૩. ૨૪૭. ૨૭૪. ૫. ચિંતન. .... .... .... ... ગાંધી ૬. હિંદુસ્તાનમાં જેની . નરોત્તમદાસ બી. શાહ. ૨૦. ૮૨. વસ્તી વિષયક દશા.
૧૧૮. ૧૨૯. ૧૬૨. ૧૮૪. ૨૧૨. ૭. જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતે વિધાન અને મંતવ્ય..... મી. હરબર્ટરન ૨૨. ૮. સ્વાધ્યાય. .... .... રા. ચોકસી.
૨૫. ૬૪. ૯. પ્રભુ પ્રાર્થના. (કાવ્ય)
. .... ૨૭: ૧૦ હૃદયવીણા. (કાવ્ય) .... વેલચંદ ધનજી.
૨૮. ૧૧. માફી (કાવ્ય) ... ૧૨. શ્રવણ અને સંસ્મરણ... રા. સુશીલ. ૩૮. ૬૦. ૨૦૧. ૨૩૬. ૨૫૭. ૧૩. અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા. મુનિરાજ શ્રી દર્શન વિ. મહારાજ. ૪૧.
૯૦. ૧૧૩. ૧૪૦. ૧૬૦. ૧૮૨. ૧૪. અલુકૃત ભાવના. .... .... મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ. ૪૪. ૬૮. ૧૫. સ્વીકાર-સમાલોચના.... .... .... .... ૫૦. ૭૨. ૯૭. ૧૨૨.
૧૪૫. ૧૭૦. ૧૯૪. ૨૪૨. ૨૯૫. ૧૬. વીર. (કાવ્ય) ... ... શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ. ૫૧. ૧૭. લિછવિ જાતિ. ... ....
૬૫. ૯૪. ૧૮. વર્તમાન સમાચાર. ... ... ૭૪. ૧૪૩. ૧૬૯. ૧૯૧. ૨૪૦. ૨૬૫. ૧૯. પરોપકારી સત્પરૂ. (કાવ્ય) ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા. ૭પ. ૨૦. ઉજવલ પ્રભાત. (કાવ્ય) .... વેલચંદ ધનજી
૨૮.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧. પરમાર્થ. ( કાવ્ય ) .... શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ. ૯. ૨૨. શ્રી જિનેન્દ્ર સ્તવન. (કાવ્ય) મુનિ બાલચંદ્રજી. ૧૦૦ ૨૩. વિશ્વવ્યાપક જૈન દર્શન. સદ્ગુણાનુરાગી શ્રી કપૂરવિ. મહારાજ. ૧૦૭. ૨૪. શ્રાવકાચાર. ... શુદ્ધ આચારને ઈચ્છક. ૧૧૫. ૧૬૪. ૨૧૦. ૨૫. સં યમ.
- રા. ચેકસી.
૧૧૭. ૧પ૨. ૨૬. હૃદયેગાર. ( કાવ્ય ) .... વલચંદ ધનજી.
૧૨૩. ૨૭. પ્રમાદ પરિહાર (કાવ્ય). ભગવાનદાસ મનસુખભાઇ મહેતા. ૧૨૪. ૨૮. આજનું સ્ત્રી શિક્ષણ. ... મુનિશ્રી હિમાંશુવિજયજ. ૧૩૨. ૨૯. પ્રારંભ પ્રાર્થના (કાવ્ય) ... વેલચંદ ધનજી
૧૪૭. ૩૦. શ્રી મહાવીરના ઉપદેશનું રહસ્ય. સગુણાનુરાગી શ્રી કપૂરવિ. મહારાજ.૧૬ ૬. ૩૧. પ્રતિષ્ઠા અને તેનું રહસ્ય. આચાર્ય શ્રી વિજયવલભસૂરિશ્વરજી મહારાજ.૧૬૮. ૩૨. ઝુલતી નૌકા. (કાવ્ય) .... વેલચંદ ધનજ.
૧૭૧. ૩૩. ત૫. .... ... .... રા. ચોકસી. ૧૮૦. ૨૧૩. ૨૩૪. ૩૪. મારવાડમાં જૈનોની કેળવણી વિષયક આધુનિક સ્થિતિ. .
ગાંધી વલભદાસ ત્રિભુવનદાસ. ૧૮૬. ૩૫. જિનવન્દન ( કાવ્ય ). .... શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ. ૧૯૫. ૩૬. બાકી કસોટી. (કાવ્ય).... વેલચંદ ધનજી.
૧ ૬. ૩૭. સેવાના સમાન
૨૧૫. ૩૮. શ્રી આત્મારામજી મહારાજની શતાબ્દિ સંબંધી થયેલ ગોઠવણ...૨૧૯. ૩૯. વિશ્વવંદ્ય થવાને લાયક કેમ બનાય?. સ. ક. વિ. ર૨૧. ૪૦. સુભાષિત સંગ્રહ. સગુણાનુરાગી શ્રી કપુરવિજયજી મહારાજ. ૨૨૭. ૪૧. અભિમાનત્યાગ (કાવ્ય). ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા. ૨૪૫. ૪૨. દરેક યાત્રાળુ ભાઈ-બહેનોને અગત્યની સુચના ( સ૦ ક. મહારાજ) ૨૫૬. ૪૩. ગુરુગુણ સ્તુતિ (કાવ્ય). ... રાજપાળ મગનલાલ હોરા. ર૬૧. ૪૪. ઉપવાસ .... .. ••••
આતમ વલ્લભ
૨૬૨. ૪૫. ચર્ચાપત્ર. ... .. ...( સુવર્ણ મહોત્સવ સંબંધી ) ૨૬૩. ૪૬. શ્રી નેમિનમન (કાવ્ય ) .... શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ. ર૭૩. ૪૭. ધ્યાન. .... .... .... રા. ચોકસી.
૨૭૯. ૪૮. આબુ ઉપરથી. ... ... રા. સુશીલ.
૨૮૨. ૪૯. પ્રાસંગિક પદ્યોવડે નવપદજીને નમસ્કાર .... સ ક. વિ. ૨૮૮. ૫૦. સક્રિયજ્ઞાન. .... ... ... ... વીરકુમાર, ૫૧. શતાબ્દિ વિરોધીનું માનસ. . ગુરૂ ચરણદાસ.
૨૮૯,
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
'
>>>|
पुस्तक ३२
002
શ્રી આત્માનન્દ પ્રકારા. -
www.kobatirth.org
": "FFFFF
}
======
अन्तरङ्गं महासैन्यं समस्तजनतापकम् । दलितं लीलया येन केनचित्तं नमाम्यहम् ॥ १ ॥
આત્માનું અંતરગ મહાસૈન્ય ( કામ-કાધાદિ ) કે જે વિશ્વના પ્રાણીઆને સ ંતાપ કરનારૂં છે તેને જેમણે લીલા માત્રથી વિનાશ કર્યાં છે તેમને હું નમસ્કાર કરૂ છું.
====V===BY
નેમી
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એવા દયાનિધિ
ગા
વૌ મં. ૨૬૬. આાપાઢ આમ સં. ૪૦.
શ્રી તેમાં તમન
( ચાલઃ-હાલું લાગે મને મ્હારે વતન. )
પ્યારા પ્રભુને
નમન કરૂ નમી નમન, કરૂ`પ્રેમે નમન. બ્રહ્મચારી,
મહા પ્રતાપી ને અખદંડ એવા પ્રભુને કરુણુ ધ્વનિમાં આપે કંઈ જોયુ,
પ્રેમે નમન.
ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથા.
====
==========
For Private And Personal Use Only
નેમી
નેમી
નેમી
અથો રહ્યા સદા બ્રહ્મચારી. પ્રભુ નેમીજી, ચઢા પ્રભુ તમે મ્હારી. શાહે માબુલાલ પાનારાનડેદર,
નેમી
{ શ્રં ૨૨ મો.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
+નનન+
નનનન નનનનન
S
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
તમારા
છે. ----- પ્રકરણ બીજું
--- સુષ્ટિકર્તુત્વવાદ.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૫૦ થી શરૂ. ) આત્માનું અસ્તિત્વ તેમજ અમરત્વ ઉરચ પ્રતિનાં આધ્યાત્મિક અન્વેષણને પરિણામે સિદ્ધ થયું છે. આત્માનાં અસ્તિત્વ આદિના સંબંધમાં એટલું બધું અન્વેષણ થયું છે કે આત્માનાં અસ્તિત્વ તેમજ અમર જીવનના સંબંધમાં લેશ પણ શંકાને સ્થાન રહેતું નથી. સર એલીવર લેજ જેવા મહાન તત્વવેત્તાઓએ આત્માના સંબંધમાં એવો અનેરો પ્રકાશ પાડે છે કે જેથી તેમનું પ્રમાણભૂત મંતવ્ય જનતાને અત્યંત શ્રદ્ધાજનક થઈ પડયું છે. આત્માનાં અસ્તિત્વ આદિમાં શંકા કરનારા ઘણુ મનુષ્યને આત્માનું અસ્તિત્વ વિગેરે મહાન સત્ય રૂપ ભાસવા લાગેલ છે. આત્માનું અસ્તિત્વ અને અમરત્વ અનેક રીતે પૂરવાર થયું છે. વર્તમાન આત્મિક અન્વેષકના ભગીરથ પ્રયત્નથી આત્માના અસ્તિત્વ આદિ વિષયક સિદ્ધાન્તને અપૂર્વ સમર્થન મળ્યું છે. પૂર્વકાલીન મહર્ષિઓ વિગેરેનું આત્મા રાબંધી મંતવ્ય તે સુવિદિત છે. આમ સર્વ રીતે વિચાર કરતાં આત્માનાં અસ્તિત્વ આદિ વિષયક મંતવ્ય સત્ય અને નિશ્ચયકારી છે. આત્માના અસ્તિત્વ આદિમાં શંકાને સ્થાન ભાગ્યે જ રહે છે.
આત્મા વિશુદ્ધ દ્રવ્ય હોઈને, તેનું અસ્તિત્વ ભૌતિક શરીરથી પર દશામાં પણ શક્ય છે. આત્માનું અસ્તિત્વ છે તેથી આત્મા દ્રવ્ય છે એ નિઃશંક છે. આત્મા સેય વસ્તુ અર્થાત્ જ્ઞાનને વિષય પણ છે. આત્માને સુખ-દુઃખ આદિ ભાવે પરિણમે છે. ભાવ (લાગણી) હોય ત્યાં ભાવને ભક્તા અવશ્ય હોય એવો એક સુપ્રસિદ્ધ માનસશાસ્ત્રીને પ્રમાણભૂત મત છે. ભાવો વિગેરેનું અસ્તિત્વ અવસ્તુમાં હોઈ શકે નહિ. જ્ઞાન કે સંકલ્પ પણ અવસ્તુમાં સંભાવ્ય નથી. જ્ઞાન, સંકલ્પ આદિ આત્મ દ્રવ્યની વિવિધ દશાઓ છે.
આત્મા અમિશ્ર દ્રવ્ય છે. અમિશ્ર દ્રવ્ય હોવાથી જ આત્મા અનેક કાર્યો કરી શકે છે. આત્મા મિશ્ર દ્રવ્યરૂપે હોત તો આટલાં બધાં કાર્યો આત્માથી થઈ શકત નહિ. આથી જ સુપ્રસિદ્ધ તત્વચિંતક મી. મહેર યથાર્થ કહ્યું છે કે –
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૨૭૫ “સગુણ, સત્ય, ઐકય આદિનું સ્વરૂપ અભિન્ન છે. દરેક મનુષ્યને સગુણ, સત્ય આદિની વૃત્તિ ઉદ્ભવે છે એમ અનુભવ ઉપરથી સિદ્ધ થઈ શકે છે. સદ્ગુણ, સત્ય આદિને અનુરૂપ કાર્યો કઈ મિશ્ર દ્રવ્યથી ન થઈ શકે. મસ્તિષ્કને વિચાર કરતાં આ મંતવ્યનું સત્ય યથાર્થ રીતે ઉપલબ્ધ થઈ શકે છે. મસ્તિષ્કની કેઈ ક્રિયાને પરિણામે સત્યને ભાવ પરિત થાય છે એમ માની લઈએ તે નીચે પ્રમાણે ત્રણ કારણથી સંભવિત છે -
૧ મસ્તિષ્કના ભિન્ન ભિન્ન વિભાગોનો સત્યના ભિન્ન ભિન્ન વિભાગો ઉપર સંપૂર્ણ નિબંધ હોય.
૨. મસ્તિષ્કનો દરેક વિભાગ સત્યના (આખાયે) વિચારને સંપૂર્ણપણે સ્વાધીન હોય.
૩. સત્યના વિચારને મસ્તિષ્કના દરેક ભાગ સાથે ઘનિષ્ટ સંબંધ હોય.
જે વિચારકાર્યથી સત્યનું બુદ્ધિથી જ્ઞાન થાય છે તે કાર્ય એક અભિન્ન વિચાર હોવાથી ઉપરોક્ત ત્રણ કારણે પૈકી પ્રથમ કારણ અયુક્ત સિદ્ધ થાય છે. મિશ્ર દ્રવ્યને પ્રત્યેક વિભાગ વિચારનાં મૂળ રૂપ હોય તો એક જ સમયે અનેક વિચાર આવે. આ રીતે વિચારતાં બીજું કારણ પણ અસંગત કરે છે. મસ્તિષ્કના સર્વ વિભાગોમાં સમગ્ર વિચારનો પ્રાદુર્ભાવ નથી થતો એની સાક્ષી ચેતનાથી મળી રહે છે. જે મસ્તિષ્કના એક જ વિભાગમાં સમગ્ર વિચારને આવિર્ભાવ થઈ શકતો હોય તો તે ભાગ મિશ્ર કે અમિશ્ર દ્રવ્ય હોય એ નિઃશંક છે. જે મસ્તિષ્કનો એક વિભાગ અમિશ્ર દ્રવ્ય હોય તો વિચારનું અંતિમ અધિકરણ એ અમિશ્ર દ્રવ્ય છે એમ સિદ્ધ થાય છે. જે વિચારના આ અંતિમ અધિકરણને મિશ્ર દ્રવ્યરૂપે માનવામાં આવે તો તેથી અનેક અશકય વિકલપની પરંપરાને ઉદ્દભવ થાય છે. આથી એ રીતે પણ વિચારતાં અંતિમ અધિકરણને અમિશ્ર દ્રવ્ય રૂપે સ્વીકારવું જ પડે છે. વિચારનું અંતિમ અધિકરણ અમિશ્ર દ્રવ્ય છે એ મંતવ્ય યુક્તિયુક્ત અને ગ્રાહ્ય જણાય છે.
આત્મા અમિશ્ર દ્રવ્ય છે એમ સિદ્ધ કરવાના ઉદ્દેશયુક્ત મી. માટેરની નિમ્ન ઉત્પત્તિ પણ વિચારણીય છે –
ચિત્તની અનુમાન શક્તિથી કોઈ પણ નિર્ણયના તાર્કિક પરિણામ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આપણે સ્વીકારી લઈએ છીએ, ચિત્તની અનુમાન શક્તિનું કાર્ય એવું સરલ અને અમિશ્ર છે કે આત્માને મિશ્ર દ્રવ્ય તરીકે સ્વીકાર અયુક્તિક જણાય છે. ચિત્તની અનુમાન શક્તિનાં અમિશ્ર કાર્યનો વિચાર કરતાં આત્મા પણ અમિશ્ર દ્રવ્ય છે એમ જરૂર સ્વીકારવું પડે છે. ”
સ્મરણશક્તિ એ પણ કોઈ ભૌતિક પદાર્થનું કાર્ય નથી એમ સ્પષ્ટ રીતે માલુમ પડે છે. સમરણશક્તિ મસ્તિષ્કરૂપ મિશ્ર દ્રવ્યનાં કાર્ય માં અંતર્ભત થઈ શકતી નથી. કેઈ વસ્તુનો અનુભવ કરનાર મનુષ્ય અને અનુભવનું સ્મરણ કરનાર મનુષ્ય વચ્ચે એકરૂપતાનો આવિર્ભાવ થયા વિના કઈ વસ્તુની સ્મૃતિ શકય જ નથી. આ પ્રમાણે અનુભવની સ્મૃતિ એટલે પિતાનાં વ્યકિતત્વના એક રીતે અસ્વીકારરૂપ છે. મસ્તિષ્કનાં ભૌતિક દ્રવ્યમાંથી સ્મૃતિને ઉદ્દભવ નિરંતર થયા કરે એ અશક્યવતું છે.
ચેતનાને ભૌતિક દ્રવ્યનાં નિસરણ રૂપે ગણવામાં આવે તો ચેતના મિશ્ર દ્રવ્ય છે એમ માનવું પડે છે. ચેતના અનંત ચેતનાઓનાં પરિણામરૂપ મિશ્ર દ્રવ્ય છે એવી નિષ્પત્તિ પણ થાય છે. કોઈ પણ વ્યક્તિને પોતે અનંત ચેતનાઓના પરિણામરૂપ મિશ્ર ચેતન છે અને પિતાનામાં અનંત વ્યક્તિત્વ છે એમ કદાપિ ભાસતું નથી. વ્યક્તિની ચેતના અનંત ચેતનાઓનાં પરિણામરૂપ કદાપિ માની શકાય નહિ. આથી જ શ્રી જે. સી. ચેટરજીએ સત્ય કહ્યું છે કે –
મનુષ્યને પિતાનામાં અનંત વ્યક્તિત્વનો ભાસ કદાપિ થતું નથી. જે મનુષ્યને અનેકવિધ ચેતના ભાસમાન થાય તો શરીર વિછિન્ન બની જાય. અનેકવિધ ચેતનાથી સંપૂર્ણ નિષ્ક્રિયતા પરિણમે. ચેતનવંત પ્રાણીઓ એક જ ઈચ્છા અને એકજ ઉદ્દેશથી કોઈ કાર્ય સાથે મળીને કરે એવી ઘટના બહુ વિરલ બને છે. ચેનનવંત પ્રાણીઓની ઈચ્છા અને ઉદ્દેશ સામાન્ય રીતે ભિન્ન ભિન્ન હોય છે. શરીરના પ્રત્યેક ભાગમાં જુદી જુદી ચેતનાઓનું અસ્તિત્વ શક્ય હોય અને કોઈ મધ્યવર્તી ચેતનાને તેમના ઉપર સંપૂર્ણ નિબંધ ન હોય
તેનું પરિણામ એ જ આવે કે પરસ્પર મતભેદ થયા કરે. શરીરનું દરેક અંગ પિતાની ઈચ્છાને અનુરૂપ કાર્યો કર્યા કરે. આ અનુકંપનીય સ્થિતિમાં શરીરને સર્વથા વિદ થાય એ દેખીતું છે. શરીરને વિછેર ન થાય તે સંપૂર્ણ નિષ્ક્રિયતા તે પ્રવર્તી રહે એમાં કંઈ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૨૭૭ શક નથી. શરીરનાં વિવિધ અંગે અને પ્રત્યે નપુંસક જેવાં બની જાય, આ શરીર વિષેદ, નિષ્ક્રિયતા આદિ કઈ કાળે દૃષ્ટિગોચર નથી થતાં. વ્યકિતમાં અનેકવિધ ચેતનાનાં અસ્તિત્વની અશક્યતા આ રીતે પ્રતીત થઈ શકે છે.” (The hindu realism ).
શરીરમાં અનેકવિધ ચેતના સંભાવ્ય હોય તો જૂદા જૂદા ભાગોમાં માનસિક પ્રવૃત્તિ એક જ કાળે થયા કરે. શરીર અને મસ્તિષ્કની નાના પ્રકારની ચેતનાની સંખ્યાના પ્રમાણમાં એક જ વસ્તુના સંબંધમાં ભિન્ન ભિન્ન ભાવે જરૂર પ્રવર્તે. આવું કશુંયે બનતું નથી એમ અનુભવ ઉપરથી પ્રત્યક્ષ થાય છે. આત્મા અમિશ્ર દ્રવ્ય છે એ આ ઉપરથો પણ સિદ્ધ થઈ શકે છે.
- વિશુદ્ધતા એ આત્માનું એક પ્રધાન સ્વરૂપ છે. આથી આત્માના આ મહાન સ્વરૂપને આપણે હવે વિચાર કરીએ. આત્મા અમિશ્ર દ્રવ્ય હોવાથી તેને વિનાશ કઈ કાળે સંભવિત નથી. વિનાશ એટલે મિશ્ર વસ્તુનું તરૂપે પરિણમન. આત્મા અમિશ્ર હોવાથી તેને વિનાશ આ રીતે સંભવી શકતો નથી. અસ્તિત્વ આત્માને સ્વભાવ છે. આત્મા કોઈ કાળે અસ્તિત્વ રહિત ન જ હોય. આત્માનું સદાકાળ અસ્તિત્વ જ હોય. આથી તેનો વિનાશ ક૯પનાતીત થઈ પડે છે. આત્મા શરીરરૂપી ભૌતિક દ્રવ્યથી પર રહીને પણ પોતાનું અસ્તિત્વ જાળવી શકે છે.
શરીરને નાશ થતાં આત્માની જ્ઞાનશક્તિ (અન્વીક્ષણ શક્તિને) પણ નાશ થાય છે કે નહિ એ પ્રકન અત્રે ઉપસ્થિત થાય છે. અન્વીક્ષણ શકિત એટલે ઇન્દ્રિયેનું કાર્ય એ અર્થ લેતાં, શરીરનાં વિનાશથી અન્વીક્ષણ શક્તિને પણ વિનાશ થાય છે એ સ્પષ્ટ છે; પણ અન્વીક્ષણ શકિત એટલે આત્માની કાર્યશક્તિ એવો અર્થ લેવાય તો શરીરના વિનાશથી અન્વીક્ષણ શક્તિને વિનાશ શકય નથી એમ નિષ્પન્ન થાય છે.
ચક્ષુથી પર દ્રષ્ટિ-શક્તિનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરવાને ડે. ઑડઝ નિમ્ન ઉપાયને નિર્દેશ કર્યો છે.
“ તમે એક શીલીંગ અને તેના જ કદને જસતનો કકડો લઈને, ઉપલા અવાજીઓમાં શીલીંગના સિક્કાને મૂકીને તે પછી હોં ખોલીને જીભ ઉપર જસતને કકડો મૂકે. જીભ આમતેમ હલાવ્યાથી તમને જસત તેમજ સિકકાને સ્પર્શ થશે. બંનેના સંસર્ગથી દરેક વેળાએ પ્રકાશને ચમકાર થશે. આ ચમ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કાર તમે જોઈ શકશે. ચિત્તથી પ્રકાશને આ ચમકાર પ્રત્યક્ષ રીતે જોઈ શકાય છે. એ ચમકાર જોવામાં ચક્ષુની સહાયની અપેક્ષા રહેતી નથી. ઘોર અંધારી રાત્રિએ છેક અંધારાવાળા ઓરડામાં પણ આ પ્રયોગ થાય તો પણ ચમકાર અવશ્ય દેખી શકાય છે. આંખે પાટા બાંધ્યા હોય કે આંખો બંધ કરી હોય તે પણ પ્રકાશને ચમકાર નિરખી શકાય છે.”
નિદ્રા-ભ્રમણની આવેશયુક્ત સ્થિતિમાં ચક્ષુથી જોઈ શકાતું નથી. આમ છતાં એ સ્થિતિમાં પણ ઘણુયે અત્યંત મુશ્કેલ અને સાહસિક કાર્યો થઈ જાય છે. દૂરસ્થ અને અદ્રશ્ય વસ્તુઓનાં નિરીક્ષણથી દૃષ્ટિની અન્ય શક્તિનું અસ્તિત્વ નિશ્ચયપૂર્વક સિદ્ધ થાય છે.
દૃષ્ટિની અન્ય શક્તિનાં અસ્તિત્વને સ્વીકાર કરતાં, ચક્ષુ, મસ્તિષ્ક આદિ ઉપરાંત આ અન્ય દૃષ્ટિ-શક્તિથી પણ દૃષ્ટિનું કાર્ય થાય છે એ સહજ સમજી શકાય છે. ચક્ષુ આદિ ઇન્દ્રિયે વિવિધ આંદોલનના માર્ગ માટે એક પ્રકારનાં સાધનરૂપ છે. ચેતના, ઈચ્છા કે બુદ્ધિની નિષ્પતિ ચક્ષુ આદિથી શક્ય નથી. ચિત્તની સંલગ્નતા હોય તો જ ચક્ષુથી નિરીક્ષણ કાર્ય થઈ શકે છે. ચિત્તની સંલગ્નતા વિના ચક્ષુથી કોઈ વસ્તુ દષ્ટિગમ્ય થઈ શકતી નથી. ચિત્તની સંલગ્નતા વિના આમ સર્વ ઇન્દ્રિયે સાવ નિરર્થક થઈ પડે છે.
આત્માની જ્ઞાનશકિત ઈક્રિયામાં નથી. એ શક્તિ આત્મામાં જ રહેલી છે. આથી શરીરને વિનાશ થતાં આત્માની આ શક્તિનું અસ્તિત્વ કાયમ જ રહે છે. આત્માની જ્ઞાનશકિત પરિસ્થિતિને અનુરૂપ રહે છે. વિચારણા અને તકે એ પણ આત્માની કાર્યશક્તિઓ છે. વિચારણા, તર્ક અને જ્ઞાન એ ત્રણ શકિતએની દૃષ્ટિએ વિચાર કરતાં આત્માનું અમરત્વ સ્પષ્ટ થાય છે. એ ત્રણે શક્તિઓ કઈ શરીરના વિનાશ બાદ આત્માનું અસ્તિત્વ કાયમ રહે છે તેની પ્રતીતિરૂપ છે.
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધ્યાન IS^^^^^^^^.we -~~-~~~-~~]
અત્યંતર તપમાં જેને સમાવેશ થાય છે એવા ધ્યાન માટે ગયા લેખમાં દર્શાવ્યા મુજબ અહિં આપણે જરા વિસ્તારથી વિચાર કરીએ. માત્ર જેનદર્શનમાં જ નહિ પણ લગભગ સર્વ દર્શનકારોએ ચિત્તની એકાગ્રતા ઉપર સવિશેષ ભાર મૂક્યો છે. એ એકાગ્રતાથી વ્યવહારિક કાર્યો તેમજ આત્મિક સાધનાઓ સચોટતાથી યથાર્થ સ્વરૂપમાં ધાર્યા સમયમાં કરી શકાય છે. આ પ્રકારની એકાગ્રતાથી-તન્મય કિંવા ચિદ્ર૫તા પ્રાપ્ત કરવામાં ધ્યાન એક સાધન તરીકે અગ્રસ્થાન ધરાવે છે. એ તે સૌ કાર્યને વિષય છે કે જ્યાં લગી મન સ્થિર નથી હતું ત્યાં લગી તન્મયતાની વાતો કરવી તે હવામાં બાચકા ભરવા જેવું છે. એ સંબંધમાં પ્રખર અને વિદ્વાન સંતના હવાલા આપી શકાય.
જબ લગ મન આવે નહિ ઠામ,
તબ લગ કિયા સવે નિઃપરિણામ. મન સાધ્યું તેણે સઘળું સાધ્યું–શ્રીમદ્ આનંદઘનજી मन एव मनुष्याणाम् कारण बंधमोक्षयोः ।
આમ ચંચળદશા ધારણ કરતાં મનરૂપી માંકડાને કાબુમાં રાખવા સારૂ આત્મારૂપી મદારીને એકાગ્રતારૂપી રસી યાને દોરડાની અગત્ય રહે છે. એ એકાગ્રતા જેટલા અંશે ધ્યાન મારફતે લાભી શકાય છે તેટલા અંશે અન્ય કઈ રીતે મેળવી શકાતી નથી. આમ પરિસ્થિતિ હોવાથી જ ધ્યાનના મૂલ્ય ઝાઝેરા છે. એથી જ સર્વ દર્શનેમાં એ પરત્વે ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.
જૈનદર્શનમાં એના ચાર પ્રકાર બે રીતે ગણવામાં આવ્યા છે. એ ઉભય રીતે બરાબર સમજી લેવાની જરૂર છે. યથાર્થ સમજ પછીને અમલ જરૂર કંઈ ને કંઈ પ્રગતિના પંથે પ્રયાણ કરાવે છે.
૧ આર્ન, ૨ રોદ્ર, ૩ ધર્મ અને ૪ શુકલ-એમ ચાર ભેદ દયાનના પ્રથમ રીતે છે. વળી એ દરેકને ચાર-ચાર પિટાભેદ છે તે આ પ્રમાણે
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આર્તધ્યાન-એટલે માઠું, ખાટું, યા નકામું અને ધ્યાન એટલે વિચારણું અથવા તો મનમાં આહટ્ટદેહટ્ટના પરિણામ થવાને અર્થાતુ નકામી વિચારણા એવો અર્થ નીચેનો ભાવ જોતાં બરાબર બંધબેસતી થઈ પડે તેમ છે, એ એક જાતની વ્યર્થ ચિંતા સ્વરૂપ છે. (૧) ઈષ્ટવિયોગ-સ્નેહી કે પ્રિયજન કિંવા પ્રીતિજનક પદાર્થથી અંતરાય
પડે. એથી દુઃખ પિદા થાય, વિલાપમાં મન પ્રવ
અને વિચારમાળાના મણકા શરૂ થાય. (૨)અનિષ્ટસંગ–પ્રથમ પ્રકારથી તદન ઉલટ પ્રકાર. જેની સંગત રૂચિકર
ન લાગતી હોય અને જે વસ્તુ નજર સામે ઉપસ્થિત થવાથી તિરસ્કાર ઉદ્ભવતું હોય એવાની પ્રાપ્તિ થાય તેથી
માત્ર કલેશ અને ચિંતા જ જન્મે. (૩) રોગચંતા–શરીરમાં રોગો પેદા થવાથી થતાં વિચારવમળ. (૪) અચશોચ–ભવિષ્યકાળ સંબંધી કરવામાં આવતા તર્કવિતર્કો અને
એથી ઉદ્ભવતું મનોમંથન. રિદ્રધ્યાન– કઠોર યાને માઠા પરિણામજનક તરંગોમાં મનનું ડેળાવું. (૧)હિંસાનુબંધી-જીવની ઘાત થતી દેખીને ખુશી થવાય યાતે એવા
હિંસાના કાર્યની યુદ્ધ આદિની અનુમોદના કરાય છે. (૨) મૃષાનુબંધી-જુઠું બોલીને રાજી થવાપણું અથવા તો કેવું ચાલાકી
ભર્યું કામ કર્યું કે એમાંના જુહાપણની કઈને ગંધ
સરખી પણ ન આવી એવા ખોટા અધ્યવસાય. (૩)રાનું બંધી-ચેરી કે ઠગાઈ કરીને રાજી થવા પામું.
(૪) પરિગ્રહરક્ષ- ધન ધાન્યાદિ નવ પ્રકારનો પરિગ્રહ વધાર્યો જો, એ ણાનુબંધી– સંબંધી વિચારણા પર નાચ્યા કરવું. વળી એના રક્ષણ
માટે પાપારંભના કાર્યો કરતાં પણ પાછું વાળી ન જેવું અને આરંભ સમારંભમાં તલ્લીન બની ઘણે એકત્ર કરી ગર્વ કરે. એ નિમિત્તની અસમૃદ્ધિ, પર હવાઈ કિલ્લા ચણાવવા તે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધ્યાન.
૨૮૧ આમ ચાર ધ્યાનમાંના પ્રથમ બેને દુન્યવી દષ્ટિ પર પડદો નાંખી, જો જ્ઞાનદષ્ટિએ માપીએ તે સર્વથા નકામા અને ફેંકી દેવા જેવા જ છે. એથી આત્માની પ્રગતિ કે ઉન્નતિ તે આઘી જાય છે, પણ અવનતિ સામે ડોકીયા કરી ઉભી જ હોય છે. મનપ્રદેશમાં વિચારમાળાના મણકારૂપે એ પણ ગુંથાએલા હોય છે. તેટલા પૂરતો જ દયાન શબ્દ તેમની સાથે જોડવો યુક્ત છે. બાકી એ માઠા ધ્યાનને નવ ગજના નમસ્કાર કરી એનાથી હાથ ધોઈ નાંખવા ઘટે છે. ત્રીજું ધર્મધ્યાન આવશ્યક છે. ઉત્સર્ગ–અપવાદરૂપ ધર્મ અને વસ્તુને સ્વભાવ તે ધર્મ. કહ્યું છે કે
“વષ્ણુસ્વમા ધમ ' એ ધર્મનું સતત ચિંતન, મનન અને નિદિધ્યાન કરવું, એમાં રમણ કરવું તેમજ ઉંડું અવગાહન કરવું અર્થાત એકતાર બની જવું એનું નામ જ ધર્મધ્યાન. તેના ચાર પ્રકાર. (૧) આજ્ઞાવિચય-વીતરાગ પ્રભુની આજ્ઞા પ્રત્યે સાચી શ્રદ્ધા ધરાવવી. તેની
વિચારણા કરવી. આનો અર્થ અંધશ્રદ્ધાથી કે આંધળીઆ કરી સ્વીકારી લેવું તેમ નથી. દરેક બાબતને બુદ્ધિરૂપી કાંટા પર જરૂર તોલન કરવી. એથી જ અડગ શ્રદ્ધા સાંપડે કે બાકી અતીંદ્રિય વિષયોમાં શ્રદ્ધા રાખીને જ આગળ વધી
શકાય ત્યાં બીજે ઉપાય જ નથી. વચય-જીવ સાથે અ દ્ધપણને લઈને અપાય કહેતાં ઘણા
દુઃખે દુષણો જોડાએલા છે. અને જ્યાં લગી સંસાર છે ત્યાં લગી તેનો સંબંધ પણ ઓછા-વત્તે અંશે રહેવાનો છે; છતાં એમાંથી મારાપણાની ભ્રમણ ટાળવાની છે. આત્મા અને દેહ અથવા તો જીવ-જડના સ્વરૂપે-ધમેં જુદા છે, એ વિચારવું. એમ કરવા સારૂ અજ્ઞાન, રાગ, દ્વેષ, કષાય, આશ્રવઆદિના સ્વરૂપને પૂર્ણ વિચાર કરવો. કર્મસત્તાના પાશમાં આત્મા કેટલી હદે પરાસ્ત થયા છે એને તાગ કહાડે અને સ્વ તથા પર વસ્તુઓની વહેંચણી કરતાં શિખવું. એ સંબંધી વિચારણાઓ અને કરવામાં આવતાં નિર્ણયો એ જ આ બીજા યાનના બીજા ભેદને વિષય.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આબુ ઉપરથી
[ પ્રયા મ ] કળા-કારીગરીના વૈભવથી દીપતાં, સાદા છતાં ભવ્ય જૈન મંદિરે જોયા પછી, ગુજરાતના એક સારા સાક્ષર બેલી ઉઠયા કે “જૈન શ્રીમંતેની આ કળાભક્તિ ખરેખર અદ્ભુત છે. એક-એક પત્થરમાં સમાએલી કારીગરી ઉપર એક સ્વતંત્ર પુસ્તક ભેજી શકાય.”
આબુ–દેલવાડામાં જૈન મંદિરો વિષે આજ સુધીમાં અનેક કળાપ્રેમીએએ, પ્રવાસીઓએ યશોગાન ગાયાં છે. જૈન સમાજ એને માટે અભિમાન લે એ સ્વાભાવિક છે, પણ એ પ્રકારનું ભૂતકાલીન અભિમાન વધતું રહે તે દુર્બળ બનેલે આજને જૈન સમાજ એ ભાર સહી શકે નહીં. પિતાના પૂર્વજોના ગૌરવને ભાર દુર્બળને કચડી નાખે. આવા જ કઈક અભિપ્રાયથી એક બીજા સાજન બોલી ઉઠયાઃ
હવે જૈન સમાજને એ કીર્તિગાનમાંથી કશી જ નવી પ્રેરણા મળી શકે એમ નથી. મહેરબાની કરીને અમારા મિથ્યાભિમાનને પંપાળવાનું માંડી વાળો.” . જેમ જેમ આ વિષયમાં વધારે ને વધારે રમણ થાય તેમ તેમ “હું” અને મારા’ના ભેદમાં રહેલ ભ્રમણાઓને ફેટ થતું જાય છે. એ વેળા ચક્ષુ સામે કેઈ અનેરૂં સત્ય દ્રશ્યમાન થાય છે.
આત્મા આવશ્યક ફરજો બજાવે છે છતાં તેના અંતરમાં નીચેના દેહરામાં દર્શાવેલ ભાવ રમત હોય છે. ચેતનને પુદ્ગલના ભિન્ન ભિન્ન નિયમોની વહેંચણી થતી જ હોય છે.
સમકિતવંતી જીવડે, કરે કુટુંબપ્રતિપાળ, અંતરથી ન્યારે રહે, ધાવ ખિલાવત બાળ, [ચાલુ ]
(ચેકશી.)
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આબુ ઉપરથી.
૨૮૩ જૈન હોવા છતાં જૈન પૂર્વજોના યશગૌરવ વિષે આ વિરોધ વ્યક્ત કરનાર ભાઈ તરફ અમારી સૌની નજર વળી. એ ભાઈ રાષ્ટ્રીય હતા.
હું તમારા મિથ્યાભિમાનને નહીં પંપાળું. હું તો તમને કઈક નવી પ્રેરણું મળે એવી વાત કહેવા માગું છું.” સાક્ષર બધુ બોલ્યા.
પણ પેલા રાષ્ટ્રીય બંધુને એ શબ્દો ન રૂચ્યા. એમની આંખમાં કઈક આવેશની લાલાશ રેલાઈ. એમણે કહ્યું:
આ મંદિરો અમને પ્રેરણા આપશે ? જોતા નથી આ મુક્તિનાં મંદિરે પોતે જ કેવાં કારાગાર જેવા બન્યા છે? અમે બંદીવાન છીએ એટલે અમે અમારા પ્રભુને પણ બંદીવાન જેવી દશામાં પૂરી રાખ્યા છે.”
એમના થોડા શબ્દોમાં પણ અમે સમાજપ્રેમ, ધર્મપ્રેમની ધગશ જોઈ શક્યા. કળાના તીર્થધામ જેવા આ મંદિરની આસપાસ દરબારી પહેરગીર ફરે છે અને યાત્રિક માત્રની પાસેથી કરવેરા ઉઘરાવવામાં આવે છે એ દશ્ય તે અમને સૌને અપ્રિય-અકારું લાગતું હતું. જે કળાના ધામે ગરીબશ્રીમંત સોને માટે સદા ખુલ્લાં રહેવા જોઈએ, ખરેખર તે રાયે એને પિતાની પ્રતિષ્ઠા સમજી નભાવવા જોઈએ તે જ કળાધામને, થડા દ્રવ્યની લાલસાને લીધે કેદખાના જેવા બનાવવામાં આવે એ દુર્ભાગ્યને વિષય તે જરૂર છે. લોકોની ધર્મશ્રદ્ધા ઉપર અજુગતો કર નાખવા જેવું કાર્ય છે અને જે સમાજ પિતાની અશક્તિ સગી આંખે જોવા-અનુભવવા છતાં એ અવદશાને નભાવી લે એ સમાજને માટે પણ નિરાશાની ભાવના જ જમે.
“ અલબત્ત, આજે આપણે દેશે એ કેદખાનાં જેવાં લાગે છે, પણ એનું પ્રાયશ્ચિત આપણે પિતે જ કરવું જોઈએ. આપણું તપ અથવા સંય. મના અગ્નિથી એ દેવ ધોઈ નાખવા પડશે, પરંતુ આજે હું એ વાત નથી કહેવા માગતો. હું તે એ મંદિરમાંથી મળતી પ્રેરણા જ તમને સમજાવવા માગું છું.” સાક્ષર જૈન બધુ શાંતિથી બોલ્યા. અમે એમની તરફ જીજ્ઞાસાભાવે જોઈ રહ્યા.
જ્યારે આ મંદિર બંધાતા હતા ત્યારે મંત્રી વસ્તુપાળ અને તેજપાળની વતી એમને એક નિકટ સંબંધી કારીગરો ઉપર દેખરેખ રાખતા. કારીગરે તે માત્ર પિતાપિતાનાં કામ કરે. બીજી વ્યવસ્થા આ નિરીક્ષક ભાઈને શિરે રહેતી.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. “એ ભાઈ કારીગરોનાં કામ અને ધીરજથી અજાણ હતા. ઝીણુ કામમાં વખત વધુ લાગે અને ખર્ચ પણ વિશેષ થાય એ વાત એમને હજી નવેસરથી શીખવાની હતી. એક દિવસે એમણે ખચનો અને કામને હિસાબ કાઢયે, અને એમને લાગ્યું કે આ રીતે જ કારીગરો કામ કરે તે ઘણે પૈસે વેડફાઈ જાય.
તત્કાળ એમણે મંત્રી ઉપર એક પત્ર લખી મોકલ્યો અને જણાવ્યું કે આ રીતે તો આપણું ઘણું દ્રવ્ય બગડે છે.
મંત્રીએ જવાબ આપે. દ્રવ્ય એ કંઈ શાકભાજી નથી કે સડી અથવા બગડી જાય, છતાં તમને દ્રવ્ય બગડી જવાની બીક લાગતી હોય તે દ્રવ્યને ખુલ્લી હવામાં-ખુલ્લા પ્રકાશમાં રોજ રોજ સૂકવતા રહેજે. બાકી કારીગરોની પાછળ ખરચાતા દ્રવ્યને તમે બગાડે કહેતા હે તો તમારી એ ભૂલ સુધારજે.
“મંત્રીને એ જવાબમાં કેટલી કળાભક્તિ અને રાષ્ટ્રીય ભાવના ભરી છે તેને જરા વિચાર કરે. દેશની કારીગર અને દેશની કારીગરીને ઉત્તેજન આપવા અર્થે જે દ્રવ્ય વપરાય તેના જે દ્રવ્યને બીજે કયે સદુપયેગ હોઈ શકે ? દેશની કારીગરી અને કારીગરો માટે જેના દિલમાં જવલંત મમત્વ ન હોય તે દ્રવ્યને આ જબરજસ્ત ભેગ કેમ આપી શકે ?
ઘડીભરને માટે એમ માની લઈએ કે મંદિરો, એ શિલ્પીઓની જ કળાકૃતિ છે; પણ શિલ્પીઓની કદર કરનારા શિલ્પીઓને ઉત્તેજન આપનારા પુરૂષે જે સમાજમાં પાક્યા હોય તે સમાજ પણ અહેભાગી નથી ?
“તમે જેને કારાગાર કહો છો તે આ મંદિરો આજે નિસ્તબ્ધપણે એ જ પ્રેરણા આપી રહ્યા છે. જે વસ્તુ ચિરસ્થાયી છે, જે વસ્તુ સૌદર્યના નમુનારૂપ છે અને યુગે યુગે પણ જેને સંદેશ પ્રજા સાંભળી શકે છે તેની પાછળ વેપારી દષ્ટિ રાખવામાં આવે તો દ્રવ્ય અને શિલ્પીઓનાં શ્રમ અને નિરર્થક જાય.
સાધનાઃ કળાની સાધના, ગની સાધના અથવા રાષ્ટ્રીય સ્વાતંત્ર્યની સાધના અખંડ-અનંત પૈર્યની અપેક્ષા રાખે છે. હીસાબી બુદ્ધિ કિંવા નરી સોદાગરી ત્યાં કામ ન આવે. શિલ્પી કારીગર, પત્થર ઉપર હળવે હાથે ટાંકણું ચલાવતું હોય છે ત્યારે તે સ્થળ અને કાળ ભૂલી જાય છે. દ્રવ્યની સહાય આપનાર શ્રીમંત જે શિલ્પીની પાસેથી પળેપળને હિસાબ માગે અથવા કેવળ સ્થળબુદ્ધિએ તેલ કાઢવા મથે તે શિલ્પી અને શ્રીમંત વચ્ચે મેળ ન મળે.”
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આબુ ઉપરથી.
૨૮૫ આપણુ શ્રીમંતે કદાચ એટલા કલાક્ત ન હોય, પરંતુ તેઓ કદરદાન હતા, કારીગરે પ્રત્યે શ્રદ્ધાવાન હતા એમ આ મંદિરો ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે. અને કળા, ધર્મ, કેળવણી કે રાષ્ટ્રને અર્થે કામ કરનારા કર્મવીરેસેવકે પ્રત્યે શ્રીમાને સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા હોવી એ શું સામાન્ય વાત છે? એ બોધપાઠમાં કંઈ ઓછી પ્રેરણા છે?
આજે એ પ્રકારની શ્રદ્ધાને બદલે અશ્રદ્ધા અને અવિશ્વાસ જ પ્રવર્તે છે. આજે એક શ્રીમંત પાંચ-પચીસ કે સો-બસોની સખાવત જાહેર કરે છે, પણ બીજે જ દિવસે એ ત્રિરાશીની શૈલીએ હિસાબ કરવા બેસે છે. એને પિતાના પૈસા બગડી જતા દેખાય છે, કારણ કે તાત્કાળિક ફળ જેવી કઈ વસ્તુ એની નજરે નથી ચડતી.
જાદુગર, આંબાની ગોટલીમાંથી તત્કાળ ફળ ઉપજતું બતાવી શકે છે, પણ એ ફળ માત્ર દેખાવપૂરતું જ હોય છે. એને બીજે કશે જ ઉપગ નથી હોતે. આંબાની ગોટલીને જમીનમાં પૂરીને, રોજ-રોજ જળ સિંચનાર, નવું નવું ખાતર પૂરનાર, પોતાના પ્રાણ જેટલું જતન કરનાર ખેડુત વર્ષે સુધી એની પાછળ પિતાને પરસેવો રેડે છે, એ થાકતા નથી, કંટાળતો નથી કારણ કે એને સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા હોય છે કે મારો પરિશ્રમ કઈ એક દિવસે જરૂર ઉગી નીકળશે. કળાકારો, રાષ્ટ્રસેવકે એ સર્વ જેમ દેશની સંપત્તિરૂપ છે તેમ શ્રદ્ધાવાળા શ્રીમંતો દેશના કલપતરૂરૂપ છે. જે દેશમાં માત્ર શ્રીમંત જ છે, અને શ્રીમંતાઈની સાથે શ્રદ્ધા વણાયેલી નથી તે દેશ અથવા તે સમાજનું ભાવી શંકાશીલ બની રહે છે.
મંદિરની વાતમાંથી આવી કંઈ કંઈ પ્રેરણા દિલમાં જાગી. મને વિચાર થયે; ખરેખર આપણું સ્વાના સમાજમાં બધું છે. માત્ર પરસ્પરને વિષે જેવી જોઈએ તેવી શ્રદ્ધા નથી. જે શ્રદ્ધા અખંડ હૈયે, અનંત આશાવાદ રાખી રાહ જોતી બેસી રહે તે શ્રદ્ધા કયાં ? આજે તો શ્રદ્ધાને નામે અંધશ્રદ્ધાની જ બોલબાલા છે ! ઉદારતા અને ભક્તિાને બધે રસ એ અંધશ્રદ્ધા જ ભરખી જાય છે. પાછળ રહે છે ભીખના ટુકડા. એ ટુકડાં સમાજદેહને નીરોગ તેમજ તેજસ્વી શી રીતે બનાવે ?
દેલવાડાનાં જૈન દેરાસર સાથે જ આગ્રાના તાજમહેલનું સ્મરણ થઈ આવે છે. તાજમહેલના સંબંધમાં પણ એવી જ એક લોકકથા સંભળાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. બાદશાહે શિલ્પીને લાવી તાજમહેલની યોજના સમજાવી. દિલ્હીને ખજાને ખાલી થઈ જતો હોય તો પણ તેની ચિંતા ન કરતાં આખી જના પાર પાડવાને બાદશાહે આગ્રહ કર્યો.
શિલ્પીને લાગ્યું કેઃ “ કદાચ અધે માર્ગે પહોંચ્યા પછી બાદશાહ પૈસા ખરચવામાં સંકેચ કરે તે મહેનત બરબાદ જાય.” એટલે તેણે બાદ શાહની શ્રદ્ધાનું માપ કાઢવા એક યુક્તિ વાપરી.
શિલ્પીને એક માણસ, ખજાનચી પાસે પહોંચે અને કહ્યું કેઃ તાજમહેલના બાંધકામ માટે આ એક ગાડું અશરફીઓ (સોના-નાણું) થી ભરી ઘો.” ખજાનચીએ ગાડું ભરીને અશરફીઓ આપી.
તાજમહેલને પાયે ખોદાઈ ચુક્યો હતો. શિલ્પીએ અશરફીઓનું ગાડું પાયામાં ઠલવ્યું. ફરી ખજાનચી પાસે એ ખાલી ગાડું આવી ઉભું રહ્યું. બીજી વાર ખજાનચીએ ગાડું અશરફીઓથી ભરી દીધું.
ફરી જ્યારે ત્રીજી વાર ગાડું આવ્યું ત્યારે ખજાનચી મુંઝાયે. શિલ્પી તરફથી એને કહેવામાં આવ્યું કે હજી તે પાયા પુરવામાં બીજા એક-બે ગાડાં જોઈશે.”
ખજાનચી બાદશાહ પાસે ગયે. શિલ્પી, સોનામહોર જેવી કીમતી ધાતને પાયામાં ઠલવી રહ્યો છે એ વાત કરી તેણે પિતાને રોષ અને અસંતોષ જાહેર કર્યો.
બાદશાહે જવાબ આપેઃ “શિલ્પી-કારીગર અશરફીને શું ઉપયોગ કરે છે તે જોવાનું કામ આપણું નથી. મને શ્રદ્ધા છે કે શિલ્પીદ્વારા આપણું દ્રવ્યને સદુપયોગ જ થાય છે. તમારે શિલ્પીની આજ્ઞાને જ અનુસરવાનું છે.”
બાદશાહની આજ્ઞાથી ખજાનચીએ ત્રીજું ગાડું અશરફીઓથી ભરી દીધું. શિલ્પીને ખાત્રી થઈ કે બાદશાહની, પિતાની તરફ પૂર્ણ શ્રદ્ધા છે. બાદશાહ ખરચથી ગાંજી જશે નહીં. એ પછી શિલ્પીએ પૂર્ણ ઉત્સાહથી, પૂર્ણ શ્રદ્ધાથી અને અંતરંગ ઉલ્લાસથી તાજમહેલનું નિર્માણકાર્ય આદર્યું.
શિલ્પી અને શહેનશાહની પરસ્પરની શ્રદ્ધાએ સંસારમાં એક નવું આશ્ચર્ય ઉમેર્યું.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૭
આબુ ઉપરથી. ફરી બીજે દિવસે જ્યારે એ સાક્ષર-જૈન બધુ મળ્યા ત્યારે તેમણે આબુ-દેલવાડાનાં જૈન મંદિર વિષે એક ખાસ નિબંધ અથવા તે પુસ્તક લખવાની પોતાની ભાવના બતાવી.
મને થયું કે આ મંદિરના સંબંધમાં એટલું બધું કહેવાઈ ગયું છે કે તે સંબંધમાં કંઈ લખવું એ પુનરૂક્તિ કરવા જેવું છે. મુનિ શ્રી જયં. તવિજયજીએ જે સાહિત્ય એકઠું કર્યું છે તે પછી એમાં નવું કઈ ઉમેરી શકાય એવું નથી રહ્યું. છેલ્લે છેલ્લે એ શેધક મુનિજીએ દેલવાડાની કતરણીના છાયાચિત્રે પણ પુસ્તકના રૂપમાં પ્રકટ કરવાનો નિરધાર કર્યો છે.
હવે આપ બીજે નો પ્રકાશ શું આપી શકવાના હતા ?” મેં જીજ્ઞાસુભાવે પુછ્યું.
હજી સુધી કોઈએ નથી કહ્યું તે જ હું મારા નિબંધમાં કહેવા માગું છું. દળેલું ફરીથી દળવાનો મારો સ્વભાવ નથી, એ તો તમે જાણે છો જ.” સાક્ષર બધુ બેલ્યા.
મારી જીજ્ઞાસા વધુ તિવ્ર બની. એમણે ટુંકામાં જ કહેવા માંડયું.
દેલવાડાના આ જૈન મંદિરોના શિ૯૫માં માત્ર કળા જ નથી, પણ મારી ખાત્રી થઈ ચુકી છે કે એની કેરણીમાં આખું નાટ્યશાસ્ત્ર ભર્યું છે. નાટ્યશાસ્ત્રને અભ્યાસ આપણામાં હમણું બંધ પડ્યો છે. એ શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ આ શિ૯૫ ઉકેલાવું જોઈએ. મારો વિચાર નાટ્યશાસ્ત્રની નજરે આ શિલ્પને અથે ઉકેલવાને છે.”
મારા માટે એ તદન નવીન વાત હતી. પુરાતત્વશાસ્ત્રીઓ કે ધર્મશાસ્ત્રીઓ જે અર્થ ઉકેલવાને આજ સુધીમાં નિષ્ફળ નીવડ્યા છે તે આ સાક્ષર બધુના શ્રમથી પાર પડે એવી આશા રખાય છે.
શિલ્પ, કળા, કાવ્ય વિગેરેની જેમ નાટ્ય પણ એક દિવસે પરમ ઉપયોગી વિષય મનાતે, તેને અભ્યાસ ચાલતો અને મંદિરમાં એને મહત્ત્વનું આસન મળતું એ વાત તે દિવસે મને નવી જાણવાની મળી.
[ સુશીલ.]
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૮
• શ્રી હત્યાનંદ પ્રકાશ.
* પ્રાસંગિક પદો વડે નવપદજીને નમસ્કાર.” (૧) ઉત્પન્ન થયેલા નિર્મળ જ્ઞાન-તિથી ભરેલા, સત્વતિહાસંયુક્ત સિંહાસન ઉપર સંસ્થિત થયેલા અને દેશના વડે જેમણે સજજનેને આનંદિત કરેલા છે તે જિનેશ્વરને સદા સહસ્ત્રશઃ નમસ્કાર હે!
(૨) પરમાનંદ-લક્ષ્મીના સ્થાનરૂપ અને જ્ઞાનાદિક અનંત ચતુષ્કના સ્વામી એવા સિદ્ધ ભગવંતને સહઅશઃ નમસ્ક ૨ હે !
(૩) કુમતિ-કદાગ્રહને હઠાવી કાઢનાર અને સૂર્ય સમાન પ્રતાપી એવા આચાર્ય ભગવંતોને અનેકશઃ નમસ્કાર હો !
(૪) સૂત્ર-અર્થ અને તદુભયનો વિસ્તાર કરવા તત્પર એવા વાચકવરો-ઉપાધ્યાય ભગવંતને અનેકશઃ નમસ્કાર હે. !
(૫) જેમણે સમ્યગ્રીતે સંયમને સેવેલું છે એવા દયાળુ અને દમનશીલ સાધુજનોને વારંવાર નમસ્કાર હો !
(૬) જિનેક્તતત્વને વિષે રૂચિ, પ્રીતિ લક્ષણવાળા નિર્મળ દર્શન ગુણને સહસશઃ નમસકાર હો !
(૭) અજ્ઞાન અને મોહરૂપ અંધકારને દૂર કરવા સૂર્ય સમાન સમર્થ જ્ઞાન ગુણને વારંવાર નમસ્કાર હો !
(૮) આત્માની સંપૂર્ણ શક્તિ જેના વડે પ્રાપ્ત ( પ્રગટ) થયેલ છે તે સંયમ–વીર્યને વારંવાર નમસ્કાર હે !
(૯) અષ્ટવિધ કર્મરૂપી વનને ઉખેડી નાંખવા કુંજર સમાન તીવ્ર તપ સમુદાયને વારંવાર નમસ્કાર !
એવી રીતે નવપદેથી નિષ્પન્ન શ્રી સિદ્ધચક્ર મહારાજને હે ભવ્યજને ! તમે ખૂબ ભક્તિભાવથી સેવો-ભજે !
જે આંતર લક્ષથી શ્રી સિદ્ધચક્રની સેવા-ભક્તિ કરવામાં આવે તે તે આપણે આત્મા એવા જ ઉત્તમ ગુણનિષ્પન્ન બને.
આ સંબંધી વિશેષ અધિકાર શ્રી નવપદ પ્રકરણાદિકમાં વર્ણવેલ છે તેને અર્થ-રહસ્ય યુક્ત વાંચી-વિચારી તેમાં તલ્લીન બનવા પ્રયત્ન કરે; જેથી આપણે આત્મા ઉત્તમ અધિકારી બને.
[ ઈરિશમૂ. ]
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
@ Of વિવ-વિઝિવ
“ત્રિય જ્ઞાન”
જ્ઞાન અને ક્રિયા.
चक्राभ्याम् चलति रथः મેં ગયા વર્ષમાં જ્ઞાનના વિષયમાં જ્ઞાન ઉપર ઘણી વાતો કરી, જ્ઞાનનું મહત્ત્વ ઘણું ગાયું, જ્ઞાનને ઢંઢેરો પીટાવ્ય, ભક્તિના વિવિધ સાધનમાં જ્ઞાનને અગ્ર સાધનરૂપ ગણી અત્યંત માન આપ્યું, પણ જે તે જ્ઞાનને કાઈ પણ ક્રિયાકાંડમાં ન મૂકાય તો, તે શુષ્ક જ્ઞાન કહેવાય અને આત્મા શુષ્કજ્ઞાની કહેવાય. કોઈ વાત વાંચવાથી કે ગોખવાથી કે વાણીવિલાસ કર, વાથી અધ્યાત્મ-જ્ઞાનનું કાંઈ માહાસ્ય નથી. માત્ર સમયનો ક્ષેપ કરે તે સરખું જ છે.
વાણી વિલાસ અને વાજાલ રચીને તું કોઈપણ તારૂં સ્વહિત જોઈ શકીશ નહિ, તે શાસ્ત્રની મેહાંધરીઓમાં ભટકવું મૂકી ઈશ્વરને જાણી લેવાને ઉત્સાહપૂર્વક ક્રિયા અને જ્ઞાનમાં સદાકાળ હારા માનવજીવનને ઉપયોગ કરતે રહે તે જ જે સ્થાનમાં જવાનું છે, તે સ્થાને વગર વિલબે અને નિવિદને સહેલાઈથી પહોંચી જઈશ; કારણ કે શાસ્ત્ર અનંત છે અને જ્ઞાન અગાધ છે. જીવન અ૫ છે. વળી ઈન્દ્રિયેના ઉન્મત્તપણને લઈ ગુણમાં રાચી શકતો નથી, તે ક્રિયા વિના જ્ઞાનની કાંઈપણ અસર જીવાત્મા ઉપર થઈ શકવી મુશ્કેલ છે.
गुणेषु क्रियताम् यत्न आटोपैकिम् प्रयोजनम्
विक्रियन्ते न घंटाभिर्गावक्षीरविवर्जिताः ।। અર્થ –હે જીવ! ગુણમાં, જ્ઞાનમાં અને ક્રિયામાં યત્ન કરતે રહે. બાહ્ય આટોપનું કોઇપણ પ્રયજન નથી, કેમકે ગુણે જ પૂજાને પાત્ર છે. જેવી રીતે ગાયને ઘણી જ ઘટે ટાંગીને શણગારવામાં આવેલી હોય પણ જે તે દૂધ આપતી ન હોય તો તે કેડીના મૂલની છે તે ગુણમાં પ્રોત કરતે રહે. જ્યાં સુધી જ્ઞાન ચારિત્ર સાથે વણાય નહિ અને આપણું જીવનવ્યવહારમાં રૂપીએ દેકડે પણ જે જ્ઞાનને સ્થાન મળે નહિ તે તેવા એક મણ જ્ઞાન
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કરતાં એવુ' અધાળ ચારિત્ર્ય શ્રેષ્ઠ છે, જેવી રીતે શકટ ચલાવવાને બન્ને ચક્રની જરૂર છે તેમ આપણે જ્ઞાન અને ક્રિયાદ્વારા આપણા સાધ્યબિન્દુએ પહેાંચી શકીએ, નહિ કે કેવળજ્ઞાનની વાતે કરવાથી કે તેથી ઉલટી માત્ર અજ્ઞાનતાથી ક્રિયાએ કરવાથી યેાગ્ય ફૂલની પ્રાપ્તિ ન થાય; પણ સત્તાન ક્રિયાથી ઉત્તમ ફૂલની સિદ્ધિ થઈ શકે છે.
व्यति जतिपदार्थान् अन्तर: कोषिहेतुः ।
न खलु बहिरुपाधि प्रीतयः संश्रयन्ते ॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અ—દરેક પદાર્થને અન્તર સંબંધ છે. બાહ્ય સંબંધ ઉપરથી અંતર સંબધ સંભવત નથી, એટલે કે જેવું આપણું આતરિક જ્ઞાન તેવી આપણી બાહ્ય ક્રિયા, જેવી આપણી અંદરની વૃત્તિઓ તેવી આણી બાહ્ય ચેષ્ટાએ હાવી જોઇએ. આથી ભિન્ન ક્રિયા અને જ્ઞાન તે તેા માત્ર મિથ્યાજ્ઞાન અને મિથ્યાક્રિયા છે. તેમ ખાટા, મિથ્યા ક્રિયાકાંડથી સાર મેળવી શકાય નહિ તે આપણે તે આપણી આત્મન્નિત કરવાને, સાન, સક્રિયા અને સદ્પ્રવૃત્તિની જરૂર છે, આમાંનું એકપણ ન હેાય તે ચાલી શકે તેમ નથી. કારણકે ધનુશા શુદ્ધોપિ નિર્ગુ: વિધ્ વારા । અર્થાત્ઃ તમારી પાસે જ્ઞાનરૂપી તીરકામઠું છે પણ તે કામઠાને ઇન્ત્યા નથી. ઈયાના અભાવે કામઠું તીર દૂર ફેંકી શકે નહિ, તે જે વસ્તુના નાશ કરવા છે તેના નાશ થઈ શકે નહિ તે ધનુષને જેમ તીર ચલાવવા દોરીની જરૂર છે તેમ જ્ઞાનને આગળ ધપાવવા ક્રિયાની ખાસ આવશ્યક્તા છે.
આપણી પાસે જ્ઞાનના ભંડાર ભર્યા હોય પણ તે જ્ઞાનને પ્રયાગ કરવામાં આવે નહિ તે તે જ્ઞાન નકામું છે અને જ્ઞાનના દુરૂપયોગ થવાથી બુદ્ધિ ઉપર પડલ આવી જાય છે, તેમ પ્રયાગ પણ જ્ઞાન-વિવેકના અભાવે કરેલા હાય તે પણ સાર વિનાનેા છે. જ્ઞાન અને ક્રિયા સાથે જ સુંદર રીતે કામ આપી શકે છે.
આપણે બાહ્ય વાર્તામાં ઘણા કુશલ છીએ પણ, આપણી કુશલતા, ઉત્સાહિતા, નિર્ભયતા, ક્રિયામાં ઉતરતી નથી તેા તેવી ક્રિયાના શૂન્યપણે જ્ઞાન હાવા છતાં અજ્ઞાનતા રહેલી છે, જેના કારણરૂપ જન્મ-મરણાદિ ભાગવવા પડે છે, તે આવુ આપણુ પાપટીયું ાન તે શું કામનું ?
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સક્રિય જ્ઞાન.
૨૯ જેઓ વિષયભોગમાં લુબ્ધ ચિત્તવાળા છે અને જેઓ હદયથી રાગમાં બંધાએલાં હોવા છતાં ઉપરથી વિરાગપણું બતાવે છે તે દાંભિકે, વેષ ધારકે, ધૂર્તો માત્ર લોકોનાં મનને રંજન કરે છે. સ્વાત્મહિત બીલકુલ કરી શકતાં નથી.
“ નિજ ભાવને ભૂલી જઈ, પરભાવને રંગી થયા, નહિ ઓળખી નિજ શુદ્ધસત્તા, બહિરાત્મ થઈ રહ્યો. બહિરાત્મ ભાવે કર્મબંધન, આકરા તેથી કરે, મુંઝાય ભવન ગહનમાં, આશ્રય નહિ પામે અરે.”
જે મનુષ્ય સાંસારિક વિષય સુખ અવિદ્યાનું સેવન કરે છે તેઓ જ્ઞાનથી વિમુખ થઈ, અજ્ઞાનરૂપી અંધકારમાં પ્રવેશ કરે છે. તથા જેઓ પુસ્તક અથવા ગુરૂદ્વારા જ્ઞાન મેળવી, માત્ર તેને વાદવિવાદ કરવામાં જ તત્પર રહે છે તેઓ પણ કુતર્કોથી આડે માર્ગે દેરાઈ જઈ વધારે ઊંડા અંધકારમાં પ્રવેશ કરે છે. જેમ કંઈ મીઠાઈઓ નાના પ્રકારની બનાવી, દુકાનમાં સુંદર રીતે ગોઠવી, અન્ય જીવોને લલચાવી, પોતાની મીઠાઈને અને શ્રમને લાભ પૈસા માટે આપે છે તેમ પિપટીયા જ્ઞાનીઓ પિલા કઈ કરતાં કોઈ પણ ઉંચી પંકિતના ગણાય જ નહિ. જેમ એક ચિત્રકાર ચિત્ર ચિતરે નહિ અને પિતાની ચિત્રકલાના મુખદ્વારા યશગાન કરે તે જનસમૂહને તે કેટલો જ્ઞાનવાન છે તેની શી ખબર પડી શકે ? કારણકે જેવી ક્રિયાઓ કરે તેવું જ્ઞાન છે તેમ ચોક્કસ કહી શકાય; માટે જ્ઞાન અને ક્રિયા સાથે હોય તો જ તેની કિંમત થઈ શકે. તેમ કઈ માણસ ક્રિયા કરવા તૈયાર થાય અને તે ક્રિયાનું તેને જ્ઞાન ન હોય તે તે પણ પ્રયોગ કરી શકે નહિ. જેમ એક માણસ નાવિક વિઘાથી અજ્ઞાત હોય અને પિતાના વહાણને ચલાવવાની ક્રિયામાં પ્રવૃત થાય તે ખરાબાથી તેનું વહાણ ભાગી જવાને પૂર્ણ સંભવ રહે, કારણ કે સમુદ્રની હવાનું કે દિશાનું જ્ઞાન હોય નહિ તો પિતાના નાવને સમુદ્રતીરે પહોંચાડવાને તે નાવિક કેવી રીતે શક્તિમાન થાય ? એટલે કે નાવિક જ્ઞાનવાન ન હોવાથી સહેલાઇથી સમુદ્ર તરી શકે જ નહિ, પણ દરિઆના દરેક તફાને તથા ગંભીર અકસ્માતોને ભેગા થઈ પડે તે નિઃસંદેહ વાત છે.
રસાયનશાસ્ત્રથી અજ્ઞાની માણસ રસાયણ પ્રગો કરે છે તેમાંથી નીપજતી ભયંકરતાને ભેગ પોતે થાય, તે પણ શક્ય વાત છે.
વળી એક વેપારી દુકાન ઉઘાડી વેપાર કરવા તૈયાર થાય પણ હિસાબનામું-ઠામું લેવડ-દેવડ આદિ વ્યવહારિક જ્ઞાનથી અજ્ઞાત હોય તે તેને
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. વેપાર ચાલે નહિ; કિંતુ દિવાળું જ કાઢે, તે નિર્વિવાદ વાત છે. તેથી ઉલટું વેપારી-જ્ઞાન હોય તે વેપારમાં સારો નફો મેળવી શકે એટલે કે કિયાને જ્ઞાનમાં પૂર્ણ રીતે મૂકાય તે જ ફાયદો છે.
क्रियायुक्तस्य सिद्धिस्यात् अक्रियस्य कथम् भवेत् ।
न शास्त्र पाठमात्रेण योगसिद्धि प्रजायते ॥ અથ–જે માણસ જ્ઞાની અને ક્રિયાવાળે છે તે જ સિદ્ધિને મેળવી શકે છે, પણ જે જ્ઞાન કે કર્મ એટલે ક્રિયામાં પ્રવૃત્ત નથી તેને કોઈ કાળે ઉદ્ધાર સંભવી શકે નહિ; માટે ક્રિયા અને જ્ઞાન સાથે જ હોવાની પૂર્ણ જરૂર છે. અનુભવસિદ્ધ જ્ઞાન અને અનુભવે કરેલી ક્રિયાઓથી જીવનમુક્ત થઈ શકાય. જે મહાત્માઓ જીવનમુક્ત થયા છે તે મહાત્માઓએ જ્ઞાન અને ક્રિયાને પિતાના જીવનવ્યવહારમાં ઘણી જ બારીકીથી વણી દીધાં હતાં, અને તેમાંથી ઉદ્ભવેલાં અનુભવે, સિદ્ધપદને પ્રાપ્ત કરી શકયા હતાં.
એક માણસ આજારી હોય, વ્યાધિની પીડાથી અત્યંત પીડા હોય તેને વિવિધ પ્રકારના વ્યાધિથી મુક્ત થવા ઔષધની જરૂર છે, પણ દવાનું સેવન કરે નહિ અને મુખથી ઔષધનો નામોરચાર કરે તેથી માત્ર તેને રોગ કેઈ કાળે ટળી શકે નહિ. તે તેવી રીતે આપણને સંસારરૂપી મહારોગ લાગુ પડે છે, તેમાંથી ઉગરવાની ઔષધી સમ્યગ જ્ઞાન છે, પણ તે દિવ્ય ઔષધિનું સેવન કરીએ નહિતો મરણ-જન્માદિ વ્યાધિથી મુક્તથઈ શકીએ નહિ. તેવી રીતે જ્ઞાન હોય અને ક્રિયારૂપી ઉપરોકત મિતાહારપણું રાખે નહિ એટલે કે સંયમ, નિયમ પાળે નહિ, આરોગ્યશાસ્ત્રના નિયમાનુસાર વર્તે નહિ તે મુક્ત થઈ શકે નહિ; માટે જ્ઞાનવાન અને ક્રિયાવાન મહાત્માઓની સિદ્ધિ થઈ શકે. શ્રેય સાધક અધિકારી જીવાત્માઓ તે જ્ઞાન અને ક્રિયાની પ્રવૃત્તિમાં મગ્ન રહેવાથી આત્મસિદ્ધિને આત્મસાધનને સરલતાથી પહોંચી શકે.
( હરિગીત ) હે ચેતન.!
સમવાય કારણ પંચ છે, પણ મુખ્યતા પુરૂષતણી, સમજી તજે પ્રમાદને, દેહસ્થાએ વેરી ગણી; ઈશની ખરી આરાધના કરવી સદા નિજ શક્તિથી, એ મંત્રને આરાધતાં, ગુણ પ્રકટશે સહુ વ્યક્તિથી.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શતાબ્દિ વિધિઓનું માનસ.
શ્રી પરમપુજ્ય વિજયાનંદસૂરિ ( આત્મારામજી) ના સંઘાડાના ઘણું વખત થયાં બે ભાગલા પડી ગએલા છે. એક તરફ પ્રવર્તક વયેવૃદ્ધ શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ તથા શ્રીમાન હું સવિજયજી મહારાજ તથા શ્રી વલ્લભસૂરિજીનો પરિવાર છે. બીજી બાજુ શ્રી વિજયદાનસૂરિ તથા શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિનો સમુદાય છે. વિજયાદાનસૂરિના પરિવારને શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીએ જે આચાર્ય પદવી લીધી છે તે બહુ ખટકે છે. વીરશાસન એ શ્રી વિજયદાનસૂરિના પરિવારનું વાજીંત્ર છે, જેનું પોષણ વિજયદાનસૂરિને પરિવાર કરી રહ્યો છે. તેમ આજ સુધી શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિ વિરૂદ્ધ હલકામાં હલકા માણસના મુખમાં જે ભાષા ન છાજે તેવી ભાષામાં અનેક આક્ષેપવાળા લેખે લખી વિજયવલ્લભસૂરિજીને જૈન સમુદાયની દૃષ્ટિમાં હલકા પાડવાના પ્રયત્ન કર્યા છે; એટલું જ નહિ પણ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિ હસ્તક શ્રી મહાવીર વિદ્યાલય જેવી સંસ્થાઓ ઉભી થએલી છે તેને સદંતર વિનાશ કરવાની હિલચાલમાં પાછી પાની કરી નથી. આ બધી હકીકત દરેક જૈને જાણે છે અને સૌ દીવા જેવું સ્પષ્ટ સમજી ગયા છે કે શ્રી વિજયદાનસૂરિની
સ્વપર વિવેચન ભેદજ્ઞાને, થાય જ્ઞાની આત્મા, મિથ્યાત્વદણિ જાય તેની, આત્મમાં ભાસે રમા; તે કર્મના દલકટપર, જય મેળવે નિજ શૌર્યથી, જે હેય જાગ્રત ઘરધણીતો, ભય રહે નહિ ચેરથી. નિજ ભાવમાં ચેતન રમે, ત્યારે ટળે જડસંગતિ,
તે સર્વ સંવરને કરી, શાશ્વત લહે પંચમ ગતિ.
અર્થ –જે માણસ હરહંમેશ આરોગ્યશાસ્ત્રના ફરમાન મુજબ જીવનને વ્યવહાર ચલાવતો હોય એટલે જે સંપૂર્ણ નિરોગી હોય તો તેને બીજી દવાઓ શી કામની છે ? તેમ જે મહાત્માઓ અને જ્ઞાની જીવો પૂર્વે પુણ્યના પ્રતાપથી ધર્મના ફરમાન મુજબ પિતાનું જીવનતંત્ર ચલાવતા હોય એટલે કે જેઓ જ્ઞાન અને ક્રિયાના પૂર્ણ ઉપાસકે હોય તેમને માટે સિદ્ધપદ તૈયાર હોઈ શકે; તે જ્ઞાન અને ક્રિયામાં પ્રવૃત રહે. (અસ્ત) વીરકુમાર.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ટેળી શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીની સખત વિરોધી છે. તે વાત મુંબઈમાં પંન્યાસ રામવિજયજીનાં અને શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીના માસા દરમ્યાન સિદ્ધ થઈ ચુકી છે.
હાલમાં શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીએ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરની શતાબ્દિ ઉજવવાની હીલચાલ જ્યારથી શરૂ કરી ત્યારથી વિજયદાનસૂરિની ટોળીએ વીરશાસનમાં એના વિરૂદ્ધ લખવાનું શરૂ કર્યું છે. કાંઈ ન સૂઝયું તે શતાબ્દિ આવા પુરૂષની જન્મ તારીખની ન હોય પણ સ્થાનકવાસીમાંથી કિયાઉદ્ધાર કર્યો તે તારીખથી ઉજવવી જોઈએ. આનું નામ જ દૂધમાંથી પિરા કાઢવાનું છે. હું તે વાટાઘાટમાં હાલ ઉતરવા નથી માગતો પણ કેટલાક ભેળા જેને અગર જૈનેતરો આ ખટપટના ભંગ ન થઈ પડે તેને માટે જ આ લખું છું. - કર્તવ્યપરાયણ સ્વકર્તવ્યબદ્ધદષ્ટિ જૈન સમાજના અગ્રગણ્ય મહાનુભાવ! શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીએ જે શતાબ્દિ ઉજવવાનું કાર્ય હાથ ધર્યું છે તે પૂજ્યપાદ પ્રવર્તક ૧૦૦૮ શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ તથા શાંતમૂર્તિ હંસવિજયજી મહારાજની સમ્મતિ લઈ, તેને અંગે કેટલીક વાટાઘાટ કરી હાથ ધયું છે, તો આપ આ ગંદી હીલચાલના હથિયાર ન બનતાં ઉપાડેલ કાર્યને છેવટ સુધી પૂર્ણ કરી તમારી ગુરૂભક્તિ બતાવી આ પશે, તેમજ આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લભસૂરિને પણ વિનંતિ કરું છું કે આપે પોતાના વૃધે સાથે પ્રથમ વિચાર કરીને ચા તરફને ખૂબ વિચારનો નિર્ણય કરી પછી જ આ શુભ કાર્યની ઘોષણા ગામેગામ શહેરેશહેર કરી છે. સમજુ અને બુદ્ધિશાળી પુરૂષોએ તેમજ સમાજના આગેવાનોએ તે કાર્યને મજબુત ટેકે આપી વધાવી લીધું છે; તેથી વિરૂદ્ધ ટેળી ગમે તેવા અનિચ્છનીય હુમલા કરી ઉપાડેલ કાર્યને તેડી પાડવા પ્રયત્ન કરે તે પણ આપ આપના કાર્યોમાં અડગ રહેશે. સૂર્ય સામે ફેંકવામાં આવતી ધુળ પિતાની નજરને જ નુકશાન પહોંચાડે છે. સદરહુ ટેળી સાથે આપને બીયાબાર છે એટલે એમની અને આપની વચ્ચે અથડામણ સદા રહેવાની જ. જો કે આવી ખટપટે સમાજમાં બેદિલી અને સમજુવર્ગમાં દિલગીરી ઉપજાવે તેવી છે, પણ તેમાં મને સંતોષ એટલે જ છે કે તે હુમલાઓ એકતરફી છે. આપ શાંતિથી સહન કરે છે, તે હુમલા સામે કઈ જાતનું પ્રચારકાર્ય આપ કરતાં નથી એ જ આપની મેટાઈ છે.
બીજું દુઃખ એ પણ થાય છે કે બને સમુદાય એક ગુરૂના શિષ્ય છે. તેમાંથી ગમે તે સમુદાય ગુરૂભક્તિ માટે કાંઈ પણ કરે છે તેમાં એક
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
hellow/ww.il
ઝાસ્ટઆ ત્યunલ્લી
w
श्री पार्श्वनाथ चरितम्
( શ્રી ઉદયવીરગણિવિરચિત. ) સંવત ૧૬૫૪ ની સાલમાં સાડા પાંચ હજાર ક્લેક પ્રમાણુ આ ચરિત્ર રસિક અને સરલ ગદ્યબદ્ધ (સંસ્કૃત ) આઠ સર્ગમાં ટીકાયુક્ત હોઈ પંડિત ભગવાનદાસે સંશોધન કરેલ હોવાથી શુદ્ધ થઈ જે પ્રગટ થયેલ તે સંસ્કૃત ભાષાના શરૂઆતના અભ્યાસીઓ માટે ખાસ ઉપયોગી છે. કાગળ છપાઈ પણ સુંદર છે. આવું કથાનક અમુલ્ય સાહિત્ય
બીજાએ સામેલ થવું જોઈએ. તેમ ન બની શકે તો પણ વિરોધ તો ન જ કરવો ઘટે. જૈનેના પ્રિરકાઓએ મહાવીરના નામે જેમ વેર-વિરોધ ઉભા કર્યા છે તેવી જ રીતે એક ગુરૂના નામે શિવે વિરોધ કરી ગુરૂના નામને કલંક લગાડી રહ્યા છે.
મુનિસમેલન વખતે જ વિરોધીઓનાં માનસ કેવાં છે એ જૈન સમાજે સારી રીતે જાણી લીધું છે. સાહેબ ! વિરોધીઓની તૈયારી નાની સુની નથી. તેઓએ ઘણા શહેરોમાં સંઘમાં કુસંપ કરી, સેસાયટીઓ સ્થાપી, સંઘબળકોન્ફરન્સબળ સામે એક નવું બળ ઉભું કર્યું છે. તે દ્વારા તેઓ હજુ પણ નવા નવા કલહ ઉભા કરવામાં ખામી નહિ રાખે, માટે તેને જીતવા સારૂ ક્ષમા-ખડ્ઝ સિવાય બીજું એકે શસ્ત્ર નથી. - આચાર્યશ્રી ! આપે આજ સુધી જે જે કાર્યો હાથ ધર્યા છે તે તે દરે કમાં લગભગ વિગ્નસંતોષીઓએ વિન નાખ્યાં છે, છતાં આપ આપના દરેક કાર્યને પૂર્ણ રીતે પાર ઉતારી શકયા છે એવી જ રીતે આ શતાબ્દિનું કાર્ય પણ સફળ થશે, અને જૈન સમાજ તેને સહાય આપશે એવી મારી ખાત્રી છે. શાસનદેવે આપને આવાં સહ કાર્યો કરવાની શક્તિ આપો.
લી. શતાબ્દિ કાર્યની સફળતા ઈચ્છનાર.
ગુરૂ ચરણદાસ.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૬
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ,
ઘણુંયે ખેડાયા ( પ્રકટ થયા ) વગર જ્યાંત્યાં સધરાયેલ છે. તેને પ્રકાશ જૈન સમા પ્રકટ કરી કરવાના છે. પ્રકાશક સંધવી મુળજીભાઇ ઝવેરચ,દ પાલીતાણા તથા નાગરદાસ પ્રાગજીભાઇ-અમદાવાદ. કિંમત ત્રણ રૂપીયા.
શ્રી જિનાગમ કથાસગ્રહ:-સંપાદક પડિત મેહેચરદાસ દોશી. શ્રી પુંજાભાઇ જૈન ગ્રંથમાલાના સાતમા ગ્રંથ તરીકે પ્રાકૃત ભાષામાં શુદ્ધ રીતે આ ગ્રંથ જૈન સાહિત્ય પ્રકાશન ટ્રસ્ટ, અમદાવાદ-ગુજરાત વિદ્યાપીઠ તરફથી પ્રકટ થયા છે. શ્રી ગુજરાત વિદ્યાપીઠ મારફત ઉપરોક્ત જૈન સાહિત્ય પ્રકારા ટ્રસ્ટ તરફથી વિદ્વત્તાપૂર્ણ ગ્રંથો પ્રકટ થાય છે તે માંહેને આ એક છે. પ્રાકૃત ભાષાનું વ્યાકરણ, ગ્રંથની શરૂઆતમાં અને કાશ પાછળ અને વચ્ચે ટીપણી આપી તે ભાળાના અભ્યાસીએ માટે ખાસ એક અપૂર્ણતા દૂર કરી છે એમ માની શકાય છે. આ ભાષાની શાળાએ માટે અભ્યાસમાં દાખલ કરવા જેવા ગ્રંથ સંકલનાક તૈયાર થયેલ છે. કિ ંમત સવા રૂપિયા.
૬ અંતરના અજવાળા ( ઐતિહાસિક આલનાટક ) રચનાર ૧૦ જેઠાલાલ છ. ચૌધરી બી. એ.
ર કુતરાની કહાણી–પ્રયોજક રમણલાલ નાનાલાલ શાહ, તંત્રી.
ગુર્જરખાલ ગ્રંથાવળીના પ્રથમ અને બીન પુસ્તક તરીકે ગુર્જ ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય અમદાવાદ તરફથી પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે.
પ્રથમ ગ્રંથ નાટકરૂપે એક ઐતિહાસિક દષ્ટિએ સરલ અને રસિક રચના આ ગ્રંથની એક સ્વર્ગસ્થ શક્તિશાળી શિક્ષકના હાથે થયેલી છે. સકલના એવી છે કે બાળકા આનદ સાથે રસપૂર્વક વાંચે. બન્ને ગ્રંથ એક પ્રાણીની આળખ વિવિધ જાતના કુતરાએની મુકાબલા કરી આપવામાં આવી છે.
આવી બાળ ગ્રંથાવળીઓ બાળકોના શરૂઆતના અભ્યાસ માટે મનુષ્ય પ્રાણી અને દેશકાલના પરિચય માટે પ્રથમ પહેલ ઘણી ઉપયોગી છે. આવા કાગળ, ટાઈપ, અને તેના ઉપરના ટાઇટલકવર પણ સુોભિત અને યથાયેાગ્ય વસ્તુ સુચન કરનાર છે જેથી પ્રકાશકના આ પ્રયત્ન આવકારદાયક છે. પ્રથમ ગ્રંથની કિંમત પાંચ આના, બીજા ગ્રંથની આઠ આના-અમદાવાદ, ગાંધીરોડ પ્રકાશકને ત્યાંથી મળશે.
કર્મ ભૂમિ ઉત્તરાર્ધ (ચરિત્ર)અનુવાદક માણેકલાલ ગાવી દલાલ જોશી. શ્રી પ્રેમચદજીકૃત મૂળ હિંદીમાંથી આ તેનુ ગુજરાતી અવતરણ છે. વર્તમાન સમય અને પરિવર્તન પામતા સમેગાનુ વાતાવરણ યોગ પાત્રાદ્વારા ચિતરવાના મૂળ લેખકને પ્રયત્ન આબેહુબ છે. સાથે અહિંસાની ભાવના પણ સાધવામાં લેખકે સફળતા સાધી છે કે જેથી વાચક તેને અવશ્ય સત્કાર કરશે. આ નવલકથા વાંચતાં વાચકના મન ઉપર સીધી અસર થાય છે, કારણ કે તે માંહેના અમુક પાત્રાના મુખમાં મુકાયેલ અમુક વિષય સંપૂર્ણ પ્રકારે ચિત્રાયેલા છે. અમે આ નવલકથા સંપૂર્ણ વાંચવાની ભલામણ કરીયે છીએ. આવા ગ્રંથાનુ પ્રકાશન શ્રી ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય અમદાવાદના સંચાલકા બહુ સુંદર સ્વરૂપમાં સાહિત્ય પ્રકટ કરતાં હાવાથી તે દરેક રીતે ઉત્તેજનને પાત્ર છે. અમદાવાદ, ગાંધી પ્રકાશકો ત્યાંથી મળી શકશે.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનેકાથી સાહિત્ય સંગ્રહ--પ્રથમ ભાગ, સંશોધક અને સંપાદક શ્રીમદ્ વિજયાનંદસુરીશ્વરજી, શિષ્યરત્ન મુનિરાજ શ્રીમદ્ અમરવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી ચતુવિજયજી મહારાજ.
આ ગ્રંથમાં શ્રી વૃદ્ધ માનગણિરચિત કુમારવિહાર પ્રશસ્તિનું ૮૬ મુંકાવ્ય, શ્રી સોમપ્રભસૂરિરચિત શતાર્થ કાવ્ય, કર્તાના નામ ઉલ્લેખ સિવાયનું પંચાથ કાવ્ય, કર્તાના નામ રહિત અનુલેમ પ્રતિલેમ લૅક શ્રી સોમપ્રભસૂરિવિરચિત પત્તવૃતિવાળું કલ્યાણ - સારસવિતાન સંજ્ઞક શતાર્થ કાવ્ય.
આ ચારે કાવ્યો અને કાર્યવાળા અને જૈન ઇતિહાસના અભ્યાસીઓ જિજ્ઞાસુઓ માટે ખાસ મહત્વના છે, તેમજ તેમાંથી ઘણું જાણવાનું મળી શકે છે. આ કાવ્યના સંશાધન કાર્યમાં જુદા જુદા ભંડારાની પ્રતિઓ સાથે રાખી બહુ જ કાળજીપૂર્વક સંપાદક મુનિરાજે કરેલ છે તેમજ મુનિરાજ પુણ્યવિજયજી મહારાજ પાસે સંશોધન કરાવેલ હોવાથી તેની ભાષાશુદ્ધિ પણ યોગ્ય થયેલ છે. ચારે કાવ્યોનું ગ્રંથ પાછળ શુદ્ધ અને સરલ ભાષાંતર આપેલ હોવાથી ગુજરાતી ભાષાના જ જિજ્ઞાસુ માટે એક આવશ્યક વસ્તુ પુરી પાડી છે. આવું જૈન સાહિત્ય કેટલુંએ હજી અપ્રકટ છે. જૈન સમાજે તેને બહાર લાવવાની જરૂર છે. સંપાદક વિદ્વાન મુનિમહારાજના આ પ્રયત્ન સ્તુત્ય છે તેમ પ્રકાશક (શ્રી જૈન પ્રાચીન સાહિત્યદ્વાર ગ્રંથાવળીના સંચાલક ) નવાબ શ્રી સારાભાઈ મણીલાલને આ પ્રકાશન માટે ધન્યવાદ ઘટે છે. કિંમત રૂા. ૨-t-2 ઠે, નાગજી ભુદરની પાળ, અમદાવાદ પ્રકાશકને ત્યાંથી મળી શકશે.
કલકત્તાવાળાના વિવિધ રંગના મનોહર મોટી સાઈઝના ફોટાઓ. શ્રી નેમનાથ સ્વામીના લગ્નના વરાડો ૦-૧૨-૦ | શ્રી ગીરનારજી સિદ્ધક્ષેત્ર.
૦-૬-૦ શ્રી મહાવીરસ્વામીનું સમવસરણ તથા
શ્રી રાજગિરિ-સિદ્ધક્ષેત્ર
૦-૬-૦ - શ્રેણિક રાજાની સ્વારી ૦-૧૨-૦ છ લેશ્યા.
૦–૬-૦
૦-૬-૦ શ્રી કેસરીયાજી મહારાજ.
શ્રી મધુબિંદુ. ૦-૮-૦ પાવાપુરીનું જલમંદિર.
૦-૮-૦ શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સોળ સ્વમ.. ૦-૮-૦
સમેતશિખર તીર્થ ચિત્રાવળી શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વ. ૦-૮-૦
સોનેરી બાઈન્ડીંગ સાથે. ૨-૮-૦ શ્રી ગૌતમસ્વામી.
૦-૮-૦
જબૂદીપનો નકશો રંગીન. ૦- ૬-૦ શ્રી સમેતશિખરજી સિદ્ધક્ષેત્ર. ૮-૮-૦
નવતત્વના ૧૧૫ ભેદનો નકશો.રંગીન ૦-ર-૦ શ્રી રાજગિરિ પંચપહાડ,
૮-૮-૦ શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર રંગીન બહુજ શ્રી પાર્શ્વન થ પદ્માવતી.
૭-૮-૦
| મોટી સાઈઝ :---
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ શતાબ્દિ સિરીઝના નવા ગ્રંથા.
શ્રી વીતરાગ સ્તંત્ર તથા મહાદેવ સ્તેાત્ર. (મૂળ).
Reg. No. B. 431.
કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય રચિત (ઉપરાક્ત મહાપુરૂષની શતાબ્દિની શરૂઆત તરીકે ) આ માંગલિક એ ગ્રંથૈા પ્રથમ મૂળ સંસ્કૃત ભાષામાં પ્રગટ થયેલ છે. તેના સંપાદક આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજના પ્રશિષ્ય શ્રી ચરણવિજયજી મહારાજ છે. તેનું બરાબર શુદ્ધ રીતે સશાધન વિદ્વયં શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે કરેલ છે. વીતરાગ સ્તોત્રમાં પ્રભુની સ્તુતિ રૂપે વીશ પ્રકાશ (પ્રકરણ) ગુંથ્યા છે. કુમારપાળ મહારાન્ત નિમિત્તે જ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે આ સ્તુતિરૂપ ગ્રંથ રચેલ હાવાથી કુમારપાળ મહારાજ દરરોજ સવારમાં ઉડી આ સ્નેાત્રના પ્રથમ પાઠ કરતા હતા.
પ્રાકૃત ભાષાના અભ્યાસીઓને માટે–
ખીજો ગ્રંથ આ સાથે મહાદેવ સ્તોત્ર જોડેલા છે, તેમાં દેવનું સ્વરૂપ, મહાદેવ કાને કહેવા, કાણુ હાઇ શકે ? આ એ સ્તાની પાછળ આ મહાન આચાય - શ્રીની કૃતિ તરીકે અન્યયેાગવ્યવચ્છેદ દ્વાત્રિશિકા તથા અયાગવ્યવòઢ દ્વાત્રિંશિકા એ બત્રીશી આપવામાં આવી છે. આ એકજ ગ્રંથમાં ચારેના સમાવેશ કરેલા છે. ઉંચા કાગળા ઉપર નિયસાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રી ટાઇપમાં છપાવી સુંદર આઇડીંગ કરાવેલ છે. સર્વ કાઈ લાભ લઇ શકે તે માટે માત્ર નામની એ આના કિંમત રાખેલ છે. પાસ્ટેજ જુદું.
For Private And Personal Use Only
શ્રી આત્માનંદ શતાબ્દિ સિરીઝ પુસ્તક બીજી ॥ प्राकृत व्याकरणम् ॥ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચદ્રાચાર્ય કૃત.
( અમાધ્યાય પાઠ ) સવિસ્તર ધાતુ પાઢ સહિત,
પ્રાકૃત, શૌરસેની, માગધી, પૈશાચી, ચૂલિકા પૈશાચી અને અપભ્રંશ એ છ ભાષાના નિયમે મૂળ સૂત્રરૂપે આ ગ્રંથમાં રચિયતા મહાત્માએ સારી રીતે બતાવ્યા છે. આ વ્યાકરણની અ ંતે સવિસ્તર પ્રાકૃત ધાાદેશ અકારાદિ ક્રમથી આપ્યા છે, એટલે અભ્યાસીઓને કામ કરવાની સરળતા પડે માટે પ્રથમ સંસ્કૃત ધાતુ અને પછી પ્રાકૃત ત્રના સપાદ અંક એ એક પૃષ્ઠમાં ત્રણ વિભાગ પાડવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથમાં આવેલ મૂળ સૂત્રેા અને તેના નિયમે એવી સરસ રીતે આપેલ છે કે અલ્પ પ્રયાસે કંઠાગ્ર થતાં વિશેષજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. આ રીતે મૂળ સત્રરૂપે આ પ્રથમ વખતજ આ ગ્રંથ પ્રગટ થાય છે. તે આખા ગ્રંથ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે તપાસેલ હેાવાથી શુદ્ધ રીતે સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપથી નિણૅયસાગર પ્રેસમાં ઊંચા કાગળ ઉપર પાટ નાની સાઇઝમાં પ્રગટ થયેલ છે. સર્વ કાઇ લાભ લઇ શકે માટે આટલા મેટા ગ્રંથતી માત્ર ચાર આનાજ કિંમત રાખેલી છે. પોસ્ટેજ જુદું. લખાઃ— જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only