Atmanand Prakash Pustak 032 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

0**** ...
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
પ્રકરણ બીજી સૃષ્ટિ ત્યવાદ.
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૦૦ થી શરૂ. )
C આલક હું
શબ્દનુ પ્રથમ ઉચ્ચારણ કરે છે ત્યારે આત્મ વિષયક ભાવ તેનામાં જાગૃત થાય છે. આ આત્મીય ભાવ ચેતનાના નિદર્શક છે. વ્યકિતત્વ ભાવનું સ્વરૂપ એવુ છે કે, તેને યથાયોગ્ય અભ્યાસ કર્યાં વિના તે મનુષ્યને અનેક પ્રકારના સક્ષાભ પમાડે છે. કાઇ મનુષ્યનો સંપૂર્ણ વિકાસ થયે હાય તો તેની વ્યકિત તરીકે વિશેષ ગણના કરવામાં આવે છે. આ કઇં વાસ્તવિક નથી. દરેક મનુષ્ય વ્યકિત તો છે જ. પ્રત્યેક મનુબને પેાતાનું અસ્તિત્વ હાય છે. દરેક મનુષ્યના બાલ્યકાળથી વિવિધ રીતે વિકાસ થયા કરે છે. કાઇ પણ મનુષ્યના જીવનનું નિરીક્ષણ કરતાં તેનાં જીવનને એક કે બીજી રીતે કેમ વિકાસ થાય છે એ પ્રત્યક્ષ રીતે માલૂમ પડી શકે છે. પ્રેા. હૅકલે “ Riddle of the Universe " અને "The wonders of Life નામક પેાતાના ખે મહાન્ ગ્રન્થામાં આ મહત્વના પ્રશ્નની કેટલીક રીતે અત્યંત મનનીય સમીક્ષા કરી છે. આમ છતાં તેઓ આ પ્રશ્નને અંગે પેાતાના યોગ્ય પ્રદેશની બહાર ગયાથી તેમણે પોતાનુ અવલ બન–સ્થાન કેટલેક અંશે ગુમાવ્યું છે એમ સ્પષ્ટ જણાય છે. યેગ્ય વિચાર–પ્રદેશને ત્યજી અન્ય વિચાર-પ્રદેશોમાં પણ તેમણે ગમન કર્યાથી અજ્ઞાનમાં અધકારમાં તેમણે ગાથાં ખાધાં છે એમ કહી શકાય. આથી જ આત્માના અમરત્વ આદિ કેન્દ્રના સિદ્ધાન્તાના સંબંધમાં તેમણે કહ્યું છે કેઃ—
"3
“ કેન્ટ બાળકાને પિતા હોત અને તેમણે પ્રેયરની માફક બાળકના આત્માના વિકાસનું તૈય પૂર્વક અન્વીક્ષણ કર્યું હોત તે બુદ્ધિ એ જીવનનુ આધ્યાત્મિક આશ્રય છે, મુદ્ધ મનુષ્યને સ્વાઁય અને અદ્વિતીય ઉપહાર સમાન છે એવાં અસત્ય મતવ્યને તેએ સ્વીકાર કરે ( તેમણે સ્વીકાર કર્યાં ) એ અસભાન હતું. ચિત્તના પ્રાકૃતિક વિકાસના સબધમાં કેન્ટને યથાયોગ્ય જ્ઞાન ન હોવાથી તેણે આવાં અસત્ય મંતવ્યને સ્વીકાર કર્યો હતા એમ જણાય છે. અનેક મહાન સત્યાનાં અન્વેષણનાં કારણરૂપ તુલનાત્મક રીતિએ યથાયેાગ્ય ઉપયોગ કેન્ટે કર્યા હાય એમ નિર્દિષ્ટ થતું નથી. કેન્ટે પોતાનાં જ ચિત્તનુ નિરીક્ષણ કરી તેને માનવ આત્માનાં ચિત્તની પ્રતિકૃતિ રૂપ માન્યું. બાળક આદિનાં ચિત્તની અવિકસિત સ્થિતિના સંબંધમાં તેણે સાવ ઉપેક્ષા કરી હાય એમ પ્રતીત થાય છે,”