________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- -
-
-
-
- -
-
-
-
-
-
-
૧૦
વિશ્વવ્યાપક જૈન દર્શન, હિંસા, અસત્ય, ચેરી, વ્યભિચાર, ધનાદિને, સંચય, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, રાગ, દ્વેષ, કલેશ, નિંદા, ઈત્યાદિમાં મન આદિની પ્રવૃતિ કરવી મનમાં તેને લગતા વિચાર વિકપ કરવા એ બધાથી અશુભ કર્લોલ– વિચાર પ્રગટે છે. જેમ અપચ્ચ ભેજન કરતાં રોગની વૃદ્ધિ થાય છે તેમ આ હિંસાદિકની પ્રવૃત્તિવાળા વિચારોથી પાપકર્મની વૃદ્ધિ થાય છે. જેમ પથ્ય ભૂજન કરવાથી સુખ અને પુષ્ટિ થાય છે તેમ અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય, ત્યાગ, ક્ષમા, નમ્રતા, સરલતા, સંતોષ, વૈરાગ્ય, પ્રેમ, શાંતિ, પોપકાર, પ્રભુસ્મરણ, સેવાધર્મ ઈત્યાદિના વિચારો કરવાથી શુભ કોલેશુભ વિચારે પ્રગટે છે.
આ બને શુભાશુભ વિચારોવાળા મનમાં ઉત્પન્ન થતા કલૈલેવડે આત્મા પુન્ય-પાપથી બંધાય છે. આ બને મનની કપનાવાળા જાળાને મૂકીને, આત્મા ઉદાસીનતાવાળી મનની શાંત સ્થિતિમાં રહે છે તે દય ન કહેવાય છે. આ ધ્યાનથી કેવળ કર્મની નિર્જરા થાય છે. કેમકે તેટલા વખત માટે આત્મા પિતાના આત્મામાં પરિણમી રહે છે. આ સ્થાને રાગદ્વેષ ન હેવાથી આવતા કર્મો અટકી જવારૂપ સંવર થાય છે અને પૂર્વનાં બાંધેલાં કમેને નાશ થવા રૂપ નિર્જરા થાય છે. માટે તેવા મુમુક્ષુ જીવેએ રાગદ્વેષને નાશ કરનાર વિવિધ ઉપાયવડે મનની કલ્પનાવાલા જાળાંને તોડી નાંખવાં જોઈએ વિકલ્પ બંધ કરી દેવા અને સ્વસ્વરૂપમાં તદાકાર થઈ રહેવું એ ઉત્તમ પ્રકારનું ધ્યાન છે.
ધ્યેયની વ્યાપકતા–છો વિવિધ પ્રકારની રૂચિવાળા હોય છે. કેઈને કેઈએક પ્રકારે તે કોઈને કોઈ બીજા જ પ્રકારે ચિત્તની શુદ્ધિ થાય છે. માટે ભગવાને અનેક આલંબને બતાવ્યાં છે છતાં જેવું સામું આલંબન તેવું ચિત્ત થાય છે. સારા આલંબનથી ચિત્ત સારો આકાર ધારણ કરે છે. ખરાબ આલંબનથી ચિત્ત અશુભ આકાર ધારણ કરે છે. આ વાત દરેકને અનુભવસિદ્ધ છે. ચિત્તની સ્થિરતા માટે જેનાથી વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય, મન રાગદ્વેષ વિનાનું બને તેવા રાગદ્વેષ રહિત પરમાત્માનું ધ્યાન કરવું તે ઉત્તમ છે. આ ઉત્તમ પ્રકારનું શુભ આલંબન છે તેથી જીવને પુન્ય પ્રકૃતિ બંધાય છે. આ આલંબન દૃઢ થતાં તે આલંબનને પણ ત્યાગ કરીને આત્માએ આત્માકારે સ્વસ્વરૂપે પરિણમી રહેવું તે ઉત્તમોતમ ધ્યાન છે, તેથી કર્મોને નાશ થાય છે અને આત્મા પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ કરે છે. આ સ્વગત તત્ત્વનું ધ્યાન છે. વીતરાગ પરમાત્માદિનું ધ્યાન તે પરગત તત્વ છે, સ્વગત તવના ધ્યાનથી
For Private And Personal Use Only
