Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सामानित प्रहाश
માગશર
અક ૫
MEDA
anRTIL
AuruJHIULLULARRARupinqui
Fairat
OBLE
DIO
PLEEEDS
ECON
GOODE 4dpoo
pal
Clyek
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
... ૧૬૫
વિષય-પરિચય. ૧ પરમાથ".
( શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ ) ૨ શ્રી જીતેન્દ્ર સ્તવન. ( મુનિ બોલચંદ્રજી )
૧૯૭ ૩ સત્ય જ્ઞાનનું ૨હસ્ય.
( અનુવાદ )
૧૦૬ ૪ પ્રતિબિંબ,
. ( રા. સુશીલ )
. ૧૦૩ પ વિશ્વવ્યાપક જૈન દશન. ... ... ( સ. ક. વિ. )
... ૧૦૭ ૬ અમારી પૂર્વ દેશની યાત્રા. ( મુનીરાજ શ્રી દર્શન વિ. મહારાજ ) ... ૧૩ ૭ શ્રાવકાચાર. ... ... ( શુદ્ધ આચારના ઈચ્છક ) ૮ સંયમ.
( રા. ચેકસી ) .... ૧૧૭ કે હિંદુસ્તાનમાં જેનોની વસ્તી વિષયક દશા. (નરોતમદાસ. બી. શાહ. ) ૧૧૮ ૧૦ સ્વીકાર અને સમાલોચના. ... ... ... ... ની ૧૨૨
* નવું પ્રકટ થતું જૈન સાહિત્ય. ?? ૧ શ્રી કર્મગ્રંથ (ચાર) શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત (પા) ટીકા સહિત સંશોધન કરી, તદન શુદ્ધ રીતે બત્રીશ ફોર્મ પાણાત્રણ પાનાને એન્ટ્રીક ઉંચા કિંમતિ કાગળ ઉપર મુંબઈ આ નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રી વિવિધ ટાઇપોથી છપાવેલ છે. બાઈડીંગ (પુંઠા ) પાકું સુશોભિત મજબુત કપડાથી તૈયાર થાય છે. આવતા માસમાં તૈયાર થઈ જશે. કિંમત રૂ. ૨-૦-૦ ( મુદલથી પણ ઓછી. ) પટેજ જુદુ'. પાંચ-છઠ્ઠો કમ ગ્રંથ છપાય છે.
શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીવિરચિત
श्री बृहत् कल्पसूत्रम( મૂળ, ભાષ્ય, ટીકા સહિત પુસ્તક ૧ લુ પીઠિકા. ) અતિમાન્ય આ છેદસૂત્રને પ્રથમ ભાગ પ્રાચીન ભંડારની અનેક લિખિત પ્રતા સાથે રાખી અથાગ પરિશ્રમ લઈ મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ અને મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંશોધન કરી તૈયાર કરેલ છે. - નિરંતર ઉપયોગી ધાર્મિક રીતરિવાજોની પરિપાટી અને પરંપરા વિસરાતી જાય છે તેવા કાળમાં આ પ્રકાશન કેવું આવકારદાયક થઈ પડે છે તે તેના વાચકે સમજી શકે તેવું છે. આ સૂત્રના પ્રકાશનના પ્રારંભમાં તેની ઉપયોગિતા શુ છે ? છેદસૂત્ર માટે જૈન સમાજની શું માન્યતા છે ? તે માટે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પ્રાસંગિક નિવેદન સર્વ કેાઈ સમજી શકે તે માટે ગુજરાતી ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ આપેલ છે. પ્રસ્તાવના વિગેરે સર્વ કેાઈ સમજી શકે માટે ગુજરાતીમાં આપેલ છે. કિંમત રૂા. ૪-૦-૦ પટેજ બાર આના.
શુદ્ધ કાર્તકી જૈન પંચાંગ ૧૦૦ નકલના રૂા. ૨-૮-૦
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ત્માનન્દ પ્રકાશ.
ITTTT
UP =============== - - ==============
0 अन्तरङ्ग महासैन्यं समस्तजनतापकम् । दलितं लीलया येन केनचित्तं नमाम्यहम् ॥ १ ॥
આત્માનું અંતરંગ મહાસૈન્ય ( કામ-ક્રોધાદિ) કે જે વિશ્વના પ્રાણીઓને સંતાપ કરનારૂં છે તેને જેમણે લીલા માત્રથી વિનાશ કર્યો છે તેમને હું નમસ્કાર કરું છું.
ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથા.
પુત છે રૂર
વી સં. ૨૪૬૦. મા
શર્ષ. શરમ સં. ૨૨
{ વ્ર* ૧ મો.
-
-
પરમાર્થ. પક્ષી કંઈ કંઈ કલરવ કરી, લોકોને આનંદ દેતા સદા; મુંગા પ્રાણી કંઈ કંઈ કૃત્ય, લોકોને સુખ દેતા સદા. વૃક્ષો પોતે સહી બહુ દુઃખ, છાંય ને મીઠી આષધી દેતા; બીજા એવા કંઇક નરે, લેકની કંઈક સેવા કરતા.
જગે કરે સહ એ પરમાર્થ જ કંઇ, તે તું એ શાને બને નહિ પરમાથી ? શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ, ( નડાદવાળા )
S
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જિનેન્દ્ર સ્તવન.
( હાલું લાગે મને મારું વતન–એ દેશી )
વ્હાલું લાગે મને પ્રભુ દરિશન, પ્યારું લાગે મને પ્રભુ દરિશન.
ઝષદેવ જિન, અજિત સંભવ જિન, (૨) *અભિનંદનને કરૂં નમન. વ્હાલું.
૧
સૂરપ્રભ; (૨) હાલું
"સુમતિ ઉપદ્મપ્રભ, સુપાર્શ્વ “ચંદ્રપ્રભજીને કરૂં નમન.
વિધિ શીતલકર, ૧૧ શ્રેયાંસ ૧*વાસુપૂજ્યજીને કરૂં નમન.
સુખકર (૨) હાલું.
૩
વિમલ ૧૪અનંત પ્રભુ, "ધર્મદાયક વિભુ; (૨)
શાંતિનાથજીને કરૂં નમન. વ્હાલું ૧કુંથુનાથ ૧૮ અર, ૧૯મલિ જિનેશ્વર; (૨) મુનિસુવ્રતને કરું નમન. હાલું. ૨૧નમિ ૨૨મીશ્વર, ૨૩ પારસ્વ દુઃખહર; (૨) વીર પ્રભુજીને કરું નમન. વ્હાલું.
પ
૬
બાલ-પુનમ–ચંદ્ર, વારિધિ તરણને
જેમ કરું
સમુદ્ર નમન.
ચંદ્ર; (૨) હાલું
છે
મુનિ બાલચંદ્રજી.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
***
[
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
(જીવનનું પરમધ્યેય. }
[ ગતાંક પૃષ્ટ ૮૧ થી શરૂ. ] જનતાને બહુ મોટે ભાગ પ્રભુભકિતના રહસ્યથી અજ્ઞાત હોય છે. આથી બહુ જ ચેડા મનુષ્યોને પ્રભુભક્તિમાં ખરેખર આનંદ થાય છે, કેટલાક ઈશ્વરને ભયરૂપ ગણી પ્રભુભકિત કે પ્રભુપૂજા કરે છે, અમુક આપત્તિ ન આવે તે નિમિત્ત પ્રભુને પ્રસન્ન રાખવા માટે કેટલાક પ્રભુની સેવા કરે છે. આવી રીતે પ્રભુસેવા કરનાર મનુષ્ય આપત્તિકાળ જતાં પ્રભુને વીસરી પણ જાય છે.
પણ પ્રભુભકિતનું સત્ય સ્વરૂપ ઉપરોકત સ્વરૂપથી છેક વિભિન્ન છે. પ્રભુભકિત એટલું પૂજ્ય વસ્તુ વિભૂતિનું અનુકરણ. ભકિત કે પૂજામાં અનુકરણને ભાવ ખાસ રહેલ છે. પ્રભુની પૂજા કરવી એટલે પ્રભુનું અનુકરણ કરવું. પ્રભુનું અનુકરણ થાય તો જ ઈષ્ટ વસ્તુની સિદ્ધિ થઈ શકે. પ્રભુને અન્ન આદિનું સમર્પણ કરવાથી કે તેની વ્યર્થ પ્રશંસા કર્યાથી પ્રભુની પૂજા કરનારને કઈ પણ અભિલાષ ફલિભૂત થઈ જતો નથી. પ્રભુને અન્નાદિ વસ્તુઓ કે તેમનાં સમર્પણની જરૂર શી હેઈ શકે ? પ્રભુને સ્વપ્રશંસા શા માટે જોઈએ ? કહેવાનું તાત્પર્ય એ કે કઈ વસ્તુના સમર્પણ કે પ્રભુપ્રશંસારૂપ પૂજાથી મનુષ્યની કંઈ પણ ઉન્નતિ શક્ય નથી. સમર્પણ કે સ્તુતિથી પ્રભુ સંતુષ્ટ થાય એવી માન્યતા છેક વિભ્રમયુકત છે. નિર્જીવ વસ્તુના સમપણથી મનુષ્યને પણ સંતોષ થતું નથી. ક્ષુલ્લક પ્રાણીઓના ચરણપાતથી મનુષ્યને ખરો આનંદ ન જ થાય. સર્વશકિતમાન પ્રભુ ત્યારે શુદ્ર વસ્તુનાં સમર્પણ આદિથી પ્રસન્ન થાય એ સંભવિત છે ? નહિ જ.
સમાન પુરૂષની સ્તુતિમાં જ વસ્તુતઃ આનંદ રહેલે છે. દાસ્યવૃત્તિયુકત હતુતિમાં સુખ કે શાતિ કદાપિ સંભવી શકે નહિ, પ્રભુ સ્તુતિથી પ્રસન્ન થાય છે કે સ્તુતિ ન કરનાર ઉપર રોષે ભરાય છે એ ભાવ ભ્રમયુક્ત છે. એ ભાવ સેવનાર કે એ ભાવનાવંત પ્રભુને શાતિને અનુભવ કદાપિ શકય
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નાક કપ. . . . .
૧૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. નથી. સ્તુતિથી પ્રભુ પ્રસન્ન થાય છે એવી માન્યતા તદ્દન અસંગત છે. મૂતિપૂજાને આત્માનું અધઃપતન કરનાર એક કારણરૂપ ગણવામાં આવે છે, પણ મૂર્તિપૂજાથી અધઃપતન કયારે સંભવી શકે એ મૂર્તિપૂજાના વિરોધીઓ બરાબર સમજી શકતા નથી. મૂર્તિપૂજાથી આત્માના અધઃપતનનું કારણ તે સંબંધમાં લોકોએ કલ્પલાં કારણ કરતાં છેક વિભિન્ન છે. આથી જ ભગવદ્દગીતામાં કહ્યું છે કે –
દેવ, પૂર્વ આદિની પૂજા કરનારાઓ દેવત્વ આદિ પ્રાપ્ત કરે છે. મારી ભક્તિ કરનારાઓ મારી સમીપ આવે છે.”
આ પ્રમાણે દેવ આદિની ભક્તિ કરવાથી દેવ વિગેરેની શક્તિ અને સ્વભાવની પ્રાપ્તિ સંભવી શકે છે, પણ એ ભક્તિથી દુઃખ, દારિદ્રય, તૃષ્ણા આદિનું નિવારણ થતું નથી. દુઃખ, દારિદ્રય આદિનું સંપૂર્ણ નિવારણ તે પરમાત્માની ભક્તિથી જ થાય છે. પરમાત્મા પરમ સુખદાયી હોવાથી તેની ભક્તિથી પરમ સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.
પરમાત્મા જ સર્વગુણસંપન્ન અને શક્તિ, જ્ઞાન, સુખ આદિ સર્વ દ્રષ્ટિએ વિચારતા પરિપૂર્ણ હોવાથી તેની પૂજા અને ભક્તિને પાત્ર છે. તેની પૂજા અને ભક્તિથી પૂર્ણત્વ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. પુર્ણત્વયુકત સ્થિતિ એ જીવનનું પરમ ધ્યેય છે. પૂર્ણત્વ રહિત સ્થિતિ અનિષ્ટ જ હાઈ પ્રભુની બુદ્ધિયુક્ત ભકિતથી પૂર્ણત્વને માર્ગ નિર્વિન બને છે. એકાગ્ર ધ્યાનયુક્ત પ્રભુપૂજાથી આત્માને અને વિકાસ થાય છે, એકનિષભાવે કરેલી મૂર્તિપૂજાથી આત્મા ઉન્નત પંથે સંચરે છે, સત્ય ભક્તિ અને પ્રભુપૂજાનું રહસ્ય આ ઉપરથી સમજી શકાશે.
શ્રદધાયુક્ત મૂર્તિપૂજા અત્યંત ફળદાયી છે, અને આત્માની અનેરી ઉન્નતિ થાય છે એવું ભગવદ્ગીતાનું સ્પષ્ટ વિધાન છે. અદ્રશ્ય પ્રભુનું એકાગ્ર ચિત્તથી ધ્યાન કરવું એ અત્યંત દુર્ઘટ હોવાથી જનતાને મોટા ભાગ પ્રભુ ભક્તિ નિમિત્તે મૂર્તિનું સેવન કરે છે. મૂર્તિ પૂજાના માંગલિક પ્રારંભથી આત્મા ઉન્નતગામી બને છે. શ્રદ્ધાવિત મૂર્તિપૂજાથી અનેક મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ પુર્ણ થાય છે. મૂર્તિ પૂજાથી આત્માની યથેષ્ઠ ઉન્નતિ થયા બાદ મૂર્તિપૂજા આવશ્યક નથી. મૂર્તિપૂજાથી આત્માની શક્ય ઉત્કૃષ્ટતા પ્રાપ્ત થયા બાદ મુતિપૂજા ત્યાજ્ય થઈ પડે છે. મૂર્તિપૂજારૂપ અધ્યાત્મિક ઉન્નતિનું પાન
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
/
+
(લેરા. સુશીલ, ) મહાવીર ભગવાનને કેવળજ્ઞાન કયાં થયું?
સુવ્રત નામના દિવસે, વિજય નામના મુહૂર્તમાં ભિક ગામ નામના નગરની બહાર જુવાલુકા નદીના કાંઠે....મહાવીર ભગવાનને કેવળજ્ઞાન થયું” એમ આપણે શાસ્ત્રોના આધારે કહીએ છીએ. આ જંભિકગ્રામ વસ્તુતઃ કયાં હોવું જોઈએ તે વિષે સંશોધન કરતા શ્રી નંદલાલ દે કહે છે કે આજનું ઝરિયા જ્યાં કોલસાની હેટી ખાણે છે ત્યાં જ તે હોવું જોઈએ, એ વાતના સમર્થનમાં તેઓ કેટલીક દલીલ આપે છે.
(૧) કેવળજ્ઞાન વખતે ભગવાન મહાવીર સમેત્તશિખર પહાડથી બહુ દૂર ન હતા એ વાત બરાબર હોય તો ઝરિયા પણ સમેતશિખરથી ૨૫૩૦ માઈલ દક્ષિણે છે.
(૨) ઝરીયા જંભિકને અપભ્રંશ સંભવે છે. આત્માને યથેષ્ટ વિકાસ થયા બાદ નિરર્થક બને છે. મૂર્તિપૂજાના હિમાયતીઓએ મૂર્તિ પૂજાનું આ રહસ્ય ખાસ સમજવા જેવું છે.
મૂર્તિ પૂજા આત્માની પ્રગતિ માટે કેટલી ઉપયુક્ત છે તે આપણે જોયું. મૂર્તિપૂજા એ કંઈ જડપૂજા નથી, એ સિદ્ધાન્ત મૂર્તિપૂજકોએ ખાસ સમજ જોઈએ. જીવનનું પરમ દયેય ન ભૂલવું એ મૂર્તિપૂજાનું રહસ્ય છે. મૂર્તિપૂજામાં જીવન ધ્યેય ચૂકી જવાય છે તે અનર્થકારી થઈ પડે છે. મૂર્તિપૂજા એટલે આદશની પૂજા. એમાં અજ્ઞાન, અંધશ્રદ્ધા કે અતિરેક ન સંભવે. મૂર્તિપૂજાનું આ રહસ્ય બરાબર સમજનારને મૂર્તિપૂજાની ઉપયુક્તતા યથાર્થ રીતે ઉપલબ્ધ થાય છે. દરેક વિચારક મનુબે આથી મૂર્તિપૂજાનું રહસ્ય યથાર્થ રીતે સમજવું ઘટે છે.
ચાલુ.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
'
૧૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. (૩) ભ. મહાવીરના માતા-પિતા વિગેરે પાર્શ્વનાથ પ્રભુના શાસનના અનુયાયી હતા એટલે ભ. મહાવીર પણ સમેત્તશિખર જેવા પવિત્ર તીર્થની છાયામાં હોવા જોઈએ.
(૪) ભ. મહાવીરના સમયમાં જુવાલુકા નદી ભકગ્રામની નજીક થઈને વહેવી હોવી જોઈએ. નદીઓ ઘણીવાર પિતાના પ્રવાહ બદલે છે. પાછળથી આ નદીએ પ્રવાહ બદલ્યું હશે.
પ્રસંગોપાત એ જ વિદ્વાન બીજી એક બે બાબત તરફ આપણું લક્ષ ખેંચે છે.
વજભૂમિનો આપણે વજભૂમિ એ અર્થ કરીએ છીએ તે વસ્તુતઃ વિજયભૂમિ હોવો જોઈએ. માનભુમ જીલ્લો ખરી રીતે માન્યભૂમિના નામથી પહેલાં ઓળખાતું હશે. ભગવાન મહાવીર જેવા માન્ય તપસ્વીના પ્રતાપે જ એ નામ મળ્યું હોવું જોઈએ. સમેત્તશિખર તીર્થ પણ સમાધિશિખર શબ્દને અપભ્રંશ હેવાનો સંભવ છે. જૈન વિદ્વાને એ હકીકત કેટલે અંશે સ્વીકારશે ?
વિહારના કડવા-મીઠા અનુભવે. સ્વ. આત્મારામજી મહારાજના ઉગ્ર વિહારની ઘણી વાતો આપણે સાંભળી છે. પંજાબ, રાજપુતાને અને ગુજરાતની ભૂમિ એમના પાદવિહારથી ધન્ય બની છે. વિહારની સાથે અનેકવિધ પરિસહ પણ એમને વેઠવા પડ્યા હોય એ સ્વાભાવિક છે.
તેઓ પિતે તે વિહારના કષ્ટોથી સંપૂર્ણ પરિચિત હતા. એ કોને આફતરૂપ નહીં પણ સંયમની કસોટીરૂપ જ માનતા, પણ એમની સાથેના સાધુ પરિવારમાં કોઈ કઈ મુનિ આવી કટીની પળે હેજ આકળા બની જતા.
દિલ્હીથી જયપુર તરફ જતાં આ એક પ્રસંગ બને. માર્ગમાં .. તાંબર મૂર્તિપૂજક સંપ્રદાયનાં ઘરે બહુ ઓછા આવતા. દિગંબર કે સ્થાનકવાસી ગૃહસ્થો તરફથી પણ સાધુઓને સત્કાર થવાને બદલે ઉલટે ઉપદ્રવ થતું. આવે ટાણે કઈ કઈ સાધુ સહેજ તપી જતા.
આત્મારામજી મહારાજ એમને પ્રસન્નવદને સમજાવતા.
“ભાઈરસ્તાનાં કામ છે. વેઠવું તો પડે. અહીં કંઇ આપણા સંસારીપણના સગા સંબંધી થડા જ છે ? આપણે કંઈ એમને ત્યાં થોડી જ થાપણું
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રતિબિંબ.
૧૦૫ મૂકી છે ? આપણી તો ફરજ છે કે ઉપદ્રવ કરનારાઓને પણ બે ધર્મના શબ્દો વિવેકપૂર્વક સંભળાવા. કેઈક દિવસ પણ એ પળલશે.
આપણે જૈન મુનિ છીએ. આપણું શાંતિ અને સહિષ્ણુતાની જ એમની ઉપર અસર પડવી જોઈએ. આપણે કંઈ બાવા નથી કે ધકે પછાડીને ડરાવીને ધમકાવીને આપણે લાગો વસુલ કરીએ. આપણે જે તપી જઈએ–ઉશ્કેરાઈ જઈએ તે પછી આપણામાં ને પેલા જમાતવાળા બાવામાં શું ફેર રહ્યો ? આપણું મુનિપણું તે સંયમથી જ શોભે.”
પ્રસંગે પાત્ સ્વ. મહારાજજી ગામડાના કાંટા કેવા કુટિલ હોય છે તે સમજાવતા, વીતરાગદેવના પંથનું ગૌરવ સહચારીના અંતરમાં ઠસાવતા અને ધના-શાલીભદ્ર જેવા સુકુમાર પુરૂષોએ કેવા કેવા કષ્ટ સહ્યાં છે તે કહી સર્વ સાધુ પરિવારને અપૂર્વ પ્રેરણા આપતા.
એક વાર એક સાધુ આવા જ અવસરે એક ગરાસીયાના ઘરમાં ગોચરી માટે ધર્મલાભ ઉચ્ચારી દાખલ થયા. પોતાના ઘરમાં એક સાધુને દાખલ થયેલા જોઈ ગરાશી એકદમ દેડી આવ્ય આવેશમાં ને આવેશમાં એણે મુનિજીને ધમકાવી બહાર કાઢ્યા.
ગુરૂદેવને એ વાતની જાણ થઈ. પેલો ગરાશી પણ ત્યાં આવી ચડ. ગુરૂદેવે એને એવી સરસ મધુર શૈલીમાં ઉપદેશ આપે કે એને બધે આવેશ બરફની જેમ ઓગળી ગયે. તે દિવસથી એ ગુરૂ મહારાજને અનન્ય લકત બની રહ્યો.
શાંતિ, સંયમ, માધુર્યથી જ કંધ, ઉશૃંખલતા કે કટુતાને જીતી શકાય છે એ સૂત્ર ઘણીવાર ગુરૂદેવ આ રીતે પિતાના આચારથી સિદ્ધ કરી આપતા.
નિર્જન માગે એક ભીલને મેલાપ. એક વાર પંજાબની સરહદમાંથી નીકળી મારવાડની રેતાળ વેરાન ભૂમિમાં થઈને સ્વ. આત્મારામજી મહારાજ ગુજરાત તરફ આવતા હતા. છેડા સાધુ સિવાય એમના વિહારમાં બીજું કઈ સાથે ન હતું. માર્ગ બતાવનાર ભેમીયા કે રસ્તા પૂરતો ચેકીદાર પણ ન હતો.
જતાં જતાં એક મેટું રેતીનું રણ આવ્યું. આસપાસ કયાં વસતી ન મળે. જનશૂન્ય માગે થઈને મુનિસંઘ એકલો આગળ ચાલે છે. સાંગ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પહેલાં કઈ વસતીવાળા. સ્થાને પહોંચી જવાની ભાવનાથી ઉતાવળા પગલાં ભરે છે.
એટલામાં સામેથી આવતે એક બીલ જેવો માણસ દેખાય. શરીરે શ્યામ અને પહેરવેશ ઉપરથી આ વેરાન પ્રદેશનો જ વતની હોય એમ લાગ્યું.
ખબરદાર ! એક ડગલું પણ જે આગળ ભર્યું છે તો ! ભલે પિતાની ગામઠી મારવાડી ભાષામાં પડકાર કર્યો. શીકારી પશુ પિતાનો શિકાર જોઈ ત્રાડ પાડે તેવા જ ભાવ એ શબ્દોમાં હતે.
પણ અમે તે સાધુ સંન્યાસી છીએ. અમારી પાસેથી તને શું મળવાનું હતું ? આત્મારામજી મહારાજે ભીલની ભૂલ ભાંગવા કહ્યું.
* “ તમે ગમે તે હો, ઈષ્ટદેવને યાદ કરી લે.” બીલે પિતાના કામઠામાં તીર ચડાવવાની પેરવી કરી.
આત્મારામજી મહારાજે જોઈ લીધું કે આ જડ જેવા માણસને ઉપદેશ કરવામાં કંઈ માલ નથી. સાધુતા શું, અપરિગ્રહ શું? એ પણ જંગલી માણસ સમજવાનું નથી તેમ તેની સાથે વિવાદ કરવામાં પણ સમયની બરબાદી કરવા સિવાય બીજો કઈ અર્થ સરે એમ ન હતું.
જે ભાઈ, તું આ જંગલને રાજા છે. અમે મુસાફરો તે તારા અતિથિ કહેવાઈએ. કેઈ રાજા પિતાની પ્રજાને લુંટે ખરે ? રાજા તે ઉલટે રક્ષણ કરે તે અમને તીરથી વીંધશે તે અમે તે કઈ નહીં બોલીએ, પણ રાજા થઈને તું અમારી ઉપર જુલમ કરશે તો લેકે તે તારી નિદા જ કરશે. લીલને પિતાના અધિકારની વાત સાંભળી આનંદ થયે. ખરેખર જ પિતે રણને રાજા હોય એમ એને લાગ્યું.
ડી વારે જ્યારે એ શાંત થયે. તીર પાછું ભાથામાં નાખ્યું ત્યારે આત્મારામજી મહારાજે પોતાની સ્થિતિ સમજાવી. લલીલ એ વાત સાંભળી ગળગળા જે થઈ ગયે. ઉતાવળ કરી હોત તો પોતે કેવા અઘોર પાપને ભાગીદાર બનન એ કલ્પનાથી ભય પામ્યા. પછી તે એક વખતને ઘાતકી ભીલ, એક પરમ અનુરાગી જેમ આત્મારામજી મહારાજની પાછળ પાછળ ચાલ્યા અને જ્યાં સુધી બીજુ વસતીસ્થાન ન આવ્યું ત્યાં સુધી એમની સાથે રહી એક મીમા તરિકે–એક રોકીદાર તરિકે સાધુ સંઘની સેવા બજાવી.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિશ્વવ્યાપક જૈન દર્શન.
3. So
co
ok
(આત્માને મિક વિકાસ અને મોમેહ-પરાજ્ય) આગમને સાર શું છે? પુંડરીક મુનિએ એક વખત ગુરૂશ્રીને પ્રશ્ન કર્યો કે પ્રભુ! ચૌદ પૂર્વનું જ્ઞાન તે એક સમુદ્ર જેવું છે અને ટૂંકામાં સાર મને બતાવશે ?
આગમને સારી બાનયોગ- સમંતભદ્રાચાર્યે જણાવ્યું : “પુંડરિક ! આખા જૈન આગમને સાર નિર્મળ ધ્યાનયોગ છે. આખા સિદ્ધાંત-સમુદ્રને સાર ફકત આ શબ્દમાં આવી જાય છે. જૈન શાસ્ત્રમાં ગૃહસ્થ ધર્મને અંગે તથા ત્યાગી સાધુધર્મને અંગે જે મૂળગુણો અને ઉત્તરગુણ બતાવ્યા છે, જે જે બાહ્ય ક્રિયાઓ કહી છે તે સર્વ કરીને પણ અંતે ધ્યાગ કરવાનો છે. આ સર્વ પાંચ મહાવ્રત કે બાર વ્રત આદિ ગુણો અને કરાતી તપ, જપ, સેવા, ભક્તિ, દાનાદિ ક્રિયાઓને હેતુ ધ્યાન કેગ સાધવાનો છે.
ધ્યાન માટે મનની શુધિ–મુક્તિને માટે દયાનગની જરૂર છે અને ધ્યાનની સિદ્ધિ માટે મનને નિર્મળ કરવાની જરૂર છે. મનને નિમેળ કરવામાં અહિંસાદિ સાધને ઉપયોગી છે. આ પ્રમાણે આ બધાં અનુષ્ઠાન, કર્મકાંડ, વ્રત, તપ, જપાદિ કરવામાં આવે છે તે બધાં મનની શુદ્ધિ માટે કરવાનાં છે. આમ આ વ્રત કે અનુષ્ઠાન-કર્મકાંડ કરવાથી જ ઇતિકર્તવ્યતા કે પૂર્ણતા માની લેવાની નથી. તે તો મણમાં પ્રથમ પુણું છે. ત્યાર પછી દયાનયોગ સિદ્ધ કરીને આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ કરવાનું છે.
પુંડરિક મુનિ ! આ પ્રમાણે તમે મારો કહેવાનો ભાવાર્થ સમજ્યા હશે કે આ બધાં કર્મકાંડ, વ્રત, તપ, જપાદિ એક ધ્યાનમાં સિદ્ધ કરવા માટે છે. જે આ ધ્યાનયોગ સિદ્ધ ન થાય તે આ વ્રત, તપ, જપાદિથી આત્માની શાંતિ–પૂર્ણતા મળતી નથી, તે તે એક અંગ છે. અનેક અંગે એકઠાં થવાથી સંપૂર્ણ કાર્ય સિદ્ધ થાય છે માટે ધ્યાનયોગ એ સર્વનો સાર છે.
આરંભાદિ મળ ત્યાગ –આ ધ્યાનયોગ સિદ્ધ કરવા માટે આર. ભાદિ મળે પ્રથમ દૂર કરવા જોઈએ. બાહ્ય આચાર-વિચારની શુદ્ધિ કરવી જોઈએ. સર્વ પ્રકારની ઉપાધિને ત્યાગ કરનાર દયાનાગ સારી રીતે સાધી
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ શકે છે, જે કઈ પ્રાણુ ઉપાધિ રહિત થઈને ધ્યાનયોગને માર્ગે ચડતો જાય છે, તે નિર્મળ આત્મા જૈન હોય કે જૈનેતર હોય પણ તાત્વિક દ્રષ્ટિએ તે જિન શાસનમાં વર્તે છે અને તે સંસારને છેદ કરી શકે છે.
અનુષ્ઠાનની વ્યાપકતા – જેમ સર્વ રોગનું મૂળ કારણ વાત, પિત્ત, અને કફ છે, અને જે ઔષધથી વાત, પિત્ત કે કફની શાંતિ થાય, આરોગ્યતા પ્રાપ્ત થાય તે તેને માટે ઉત્તમ ઔષધ છે, તેમ જે ઉપાયથી રાગદ્વેષ અને મેહરૂપ દે આંતર વ્યાધિઓ નાશ થાય છે, આત્માને નિર્મળ કરે છે. તે ઉપાય જૈન દર્શનમાં હોય કે જૈનેતરમાં હોય છતાં તે સર્વજ્ઞના મતને અનુકૂળ-સંમત છે. અને જે અનુષ્ઠાન મનને મલીન કરનારાં-ક્ષને હટાવનારા છે તે અનુષ્ઠાન કરનાર જૈન મુનિ હોય કે જૈન ગૃહરથ હોય પણ તે અનુષ્ઠાનો જૈન દર્શનથી બહારનાં છે.
ચિત્તની નિર્મળતા કરનાર સત્યતત્ત્વનું જ્ઞાન અને વિશુદ્ધ વૉન ગમે તે દર્શનમાં હોય છે તેથી એક્ષપ્રાપ્તિ થાય છે. આત્માને વિકાસ કરવામાં બાહ્ય વેષને મુખ્ય સ્થાન નથી પણ નિર્મળતાને-રાગદ્વેષની મંદતાને અને આત્માના ઉપગની અખંડ જાગૃતિને મુખ્ય સ્થાન કહ્યું છે.
ધ્યાનની વ્યાપકતા-–દયાનગ સર્વથી શ્રેષ્ઠ છે. મોક્ષનો તે સાધક છે, સવ ઉપાધિથી વિશુદ્ધ થયેલા છે તેને સાધે છે.
ધ્યાન કરનાર જીએ એકાંત સ્થાને બેસીને પિતાના ભાવમનવડે ઉપગવડે જોયા કરવું. મનમાં જે અશુભ વિચાર આવે તે સમજવું કે તે વિચારોથી પાપબંધ થાય છે. જે મનમાં શુભ વિચારો આવે છે તેથી પુન્ય બંધ થાય છે. પણ શુભ કે અશુભ કઈ પણ વિચારો ન આવે તે તે ઉદાસીનતાવાળી સ્થિતિ કહેવાય છે, આ સ્થિતિમાં વધારે વખત સ્થિરતા કરવાથી આત્મા કર્મને તોડી નાખી મુકત થાય છે.
આમાને પરિણુમનધમ—- સંસારી આત્મામાં પરિણમન ધર્મ રહેલે છે. કોઈને કોઈ આકારે પરિણમવું તદાકાર થવું એ કર્મથી બંધાયેલા આત્માને ગમે છે અને તે પરિણમન પામીને રાગદ્વેષ કરે છે. આ જીવને સ્વભાવ છે કે સારા યા માઠા પરિણામે પરિણમી આત્મા પુન્ય-પાપથી બંધાય છે; પણ જ્યારે શુભાશુભ કઈ પરિણામે આત્મા પરિણમતું નથી ત્યારે તે પિતાના શુદ્ધ સ્વભાવમાં રહે છે. આ રાગદ્વેષ વિનાની મધ્યસ્થ દશામાં રહેવાથી આત્મા કર્મોથી છૂટે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- -
-
-
-
- -
-
-
-
-
-
-
૧૦
વિશ્વવ્યાપક જૈન દર્શન, હિંસા, અસત્ય, ચેરી, વ્યભિચાર, ધનાદિને, સંચય, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, રાગ, દ્વેષ, કલેશ, નિંદા, ઈત્યાદિમાં મન આદિની પ્રવૃતિ કરવી મનમાં તેને લગતા વિચાર વિકપ કરવા એ બધાથી અશુભ કર્લોલ– વિચાર પ્રગટે છે. જેમ અપચ્ચ ભેજન કરતાં રોગની વૃદ્ધિ થાય છે તેમ આ હિંસાદિકની પ્રવૃત્તિવાળા વિચારોથી પાપકર્મની વૃદ્ધિ થાય છે. જેમ પથ્ય ભૂજન કરવાથી સુખ અને પુષ્ટિ થાય છે તેમ અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય, ત્યાગ, ક્ષમા, નમ્રતા, સરલતા, સંતોષ, વૈરાગ્ય, પ્રેમ, શાંતિ, પોપકાર, પ્રભુસ્મરણ, સેવાધર્મ ઈત્યાદિના વિચારો કરવાથી શુભ કોલેશુભ વિચારે પ્રગટે છે.
આ બને શુભાશુભ વિચારોવાળા મનમાં ઉત્પન્ન થતા કલૈલેવડે આત્મા પુન્ય-પાપથી બંધાય છે. આ બને મનની કપનાવાળા જાળાને મૂકીને, આત્મા ઉદાસીનતાવાળી મનની શાંત સ્થિતિમાં રહે છે તે દય ન કહેવાય છે. આ ધ્યાનથી કેવળ કર્મની નિર્જરા થાય છે. કેમકે તેટલા વખત માટે આત્મા પિતાના આત્મામાં પરિણમી રહે છે. આ સ્થાને રાગદ્વેષ ન હેવાથી આવતા કર્મો અટકી જવારૂપ સંવર થાય છે અને પૂર્વનાં બાંધેલાં કમેને નાશ થવા રૂપ નિર્જરા થાય છે. માટે તેવા મુમુક્ષુ જીવેએ રાગદ્વેષને નાશ કરનાર વિવિધ ઉપાયવડે મનની કલ્પનાવાલા જાળાંને તોડી નાંખવાં જોઈએ વિકલ્પ બંધ કરી દેવા અને સ્વસ્વરૂપમાં તદાકાર થઈ રહેવું એ ઉત્તમ પ્રકારનું ધ્યાન છે.
ધ્યેયની વ્યાપકતા–છો વિવિધ પ્રકારની રૂચિવાળા હોય છે. કેઈને કેઈએક પ્રકારે તે કોઈને કોઈ બીજા જ પ્રકારે ચિત્તની શુદ્ધિ થાય છે. માટે ભગવાને અનેક આલંબને બતાવ્યાં છે છતાં જેવું સામું આલંબન તેવું ચિત્ત થાય છે. સારા આલંબનથી ચિત્ત સારો આકાર ધારણ કરે છે. ખરાબ આલંબનથી ચિત્ત અશુભ આકાર ધારણ કરે છે. આ વાત દરેકને અનુભવસિદ્ધ છે. ચિત્તની સ્થિરતા માટે જેનાથી વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય, મન રાગદ્વેષ વિનાનું બને તેવા રાગદ્વેષ રહિત પરમાત્માનું ધ્યાન કરવું તે ઉત્તમ છે. આ ઉત્તમ પ્રકારનું શુભ આલંબન છે તેથી જીવને પુન્ય પ્રકૃતિ બંધાય છે. આ આલંબન દૃઢ થતાં તે આલંબનને પણ ત્યાગ કરીને આત્માએ આત્માકારે સ્વસ્વરૂપે પરિણમી રહેવું તે ઉત્તમોતમ ધ્યાન છે, તેથી કર્મોને નાશ થાય છે અને આત્મા પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ કરે છે. આ સ્વગત તત્ત્વનું ધ્યાન છે. વીતરાગ પરમાત્માદિનું ધ્યાન તે પરગત તત્વ છે, સ્વગત તવના ધ્યાનથી
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
---
----
-
------
શ્રી ચાત્માનંદ પ્રકાશ.
કમની નિજેરા થાય છે ત્યારે પરગતતત્વના નામ સ્મરણ થાનાદિથી શ્રેષ્ઠ પુન્ય બંધાય છે, પરંપરાએ તે મેક્ષનું કારણ છે.
વિશ્વમાં પરમાત્મા એક છે –ધ્યાન કરવા માટે જેનું આલંબન લેવામાં આવે છે તે પરમાત્મા વિશ્વમાં એક જ છે. તે સર્વ જાણનાર હોવાની સર્વજ્ઞ છે, સર્વ જેનાર હોવાથી સર્વદશ છે, રાગદ્વેષ રહિત હોવાથી છે નિર્મોહી છે. આવા સ્વરૂપવાળ દેવ જ્યારે દેહધારી હોય છે ત્યારે સકલ-સાકાર કહેવામાં આવે છે જ્યારે તે મેક્ષ પ્રાપ્ત થયેલ હોય છે ત્યારે તેને નિષ્કલ-નિરાકાર કહે છે. આ જ દેવ વિશ્વને પ્રભુ થવાને લાયક છે. આવા સ્વરૂપવાળે હોય તે જ દેવ કહેવાય છે. એ જેણે દેવના સંબંધમાં નિશ્ચય કર્યો છે તેને તે દેવના નામમાં વપરાયેલા વિવિધ શબ્દોથી ભેદબુદ્ધિ –જુદા જુદા દે છે તેવી બુદ્ધિ થતી નથી. તે ગુણવાળા દેવને કઈ બુધ કહે, કોઈ બ્રહ્મા કહે, કઈ વિષ્ણુ કહે, કઈ મહેશ્વર કહે અને કઈ જિનેશ્વર કહે તો તેમાં કોઈ પણ પ્રકારે અર્થને ભેદ થતો નથી. જે પરમાર્થ એક છે તો પછી નામમાં ઝગડે કરવાનું કાંઈ કારણ નથી. પર્વે કહેલા ગુણવાળા તે પ્રભુને જાણીને જેઓ તેને ભજે છે, તે તેને પ્રભુ છે. આમારો દેવ છે અને આ તારો દેવ જુદે છે, એ તો કેવળ દ્રષ જ છે. જે તેના તરફ પ્રેમ રાખીને તેનું ધ્યાન ભજન કરે છે તેનું કલ્યાણ થયા વિના રહેતું નથી. જે સર્વ કલેશથી રહિત છે, સર્વ જી ઉપર સમભાવ રાખનાર છે તે દેવ છે; એવો નિશ્ચય કરનારને તેના આરાધનથી અવશ્ય લાભ થાય છે. સંસારી જીમાં જે વિવિધતા દેખાય છે તે વિવિધતા કર્મોની ઉત્પન્ન કરેલી છે. જ્યારે તે આત્મા કમપ્રપંચથી મુક્ત થાય છે ત્યારે તે પરમાત્માથી જુદો ગણી શકાતા નથી. તે પરમાત્મસ્વરૂપ જ છે. તે અશરીર છતાં અનંત શક્તિથી પૂર્ણ છે. તેની આજ્ઞાનું આરાધન કરવાથી એટલે તેના કહેવા પ્રમાણે ચાલવાથી જી મુકત થાય છે. આવા સ્વરૂપવાળે પરમાત્મા છે એમ જેણે જાણ્યું છે, ભાવથી તેને જેણે સ્વીકાર કર્યો છે તેવા નિર્ણયવાળા જીવોને દેવના સંબંધમાં કોઈ કારણથી વિવાદ ઉત્પન્ન થતું નથી અથત જુદા જુદા નામેથી તે વિવાદ કરતો નથી. જેઓ પોતાની અજ્ઞાનતાવડે રાગદ્રષ અને મેહવાળામાં દેવપણાની કલ્પના કરે છે, માન્યતા રાખે છે, તેને તેવા તત્વજ્ઞ પુરૂષે કરૂણું બુદ્ધિથી મના કરે છે કે તે દેવ ન કહેવાય.
આ પ્રમાણે પુંડરિક તને તાવિક દેવનું સ્વરૂપ નિવેદિત કર્યું તે દેવનું સ્વરૂપ પ્રમાણસિદ્ધ હોવાથી સર્વ ધર્મવાળાને એક જ વીતરાગ દેવ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૧
વિશ્વ વ્યાપક જૈન દશન. વિશ્વમાં એક જ ધર્મ છેઃ – પુંડરિક! પારમાર્થિક દૃષ્ટિએ વિચારતાં શુદ્ધ ગુણ રૂપ કલ્યાણ કરવાવાળો ધમ પણ વિશ્વમાં એક જ છે. તે શુદ્ધ ગુણે દશ છે, તેમાં સર્વ ધર્મોને સમાવેશ થઈ જાય છે. પ્રથમ ગુણ ક્ષમા રાખવી --ક્રોધને નાશ કર. બીજે ગુણ નમ્રતા રાખવી-અભિમાનને નાશ કર. ૨. ત્રીજો ગુણ. શાચ એટલે બાહ્ય શરીરની પવીત્રતા જાળવવી, શરીરથી કોઈને નુકશાન થાય તેવી પ્રવૃત્તિ ન કરવી અને અત્યંતર શૌચમાં મનની પવિત્રતા રાખવી. ૩. ચેથા ગુણ તપ બાહ્ય અને અત્યંતર તપ કર. બાહ્ય તપમાં ઈચ્છાને નિરોધ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ કરવી, અત્યંતર તપમાં કર્મને તપાવે-નાશકરે તેવાં ધ્યાનાદિ કરવા. ૪. સંયમ પાંચમે ગુણ છે. ઈન્દ્રિયેને તથા મનને વશ કરવાં તે સંયમ છે. ૫. મુક્તિ છઠ્ઠો ગુણ છે. એટલે તેને ત્યાગ કરે, સંતોષ (તપમાં) રાખ. ૬. સાતમ ગુણ સત્ય છે, સત્ય બોલવું પ્રિય બલવું, હિતકારી બોલવું: ૭. બ્રહ્મચર્ય આઠ ગુણ છે. મન, વચન, શરીરવડે દઢ બ્રહ્મચર્ય પાળવું. ૮ આર્જવ નવમે ગુણ છે, સરલતા રાખવી, કપટ ન કરવું. ૯. ત્યાગ દશમે ગુણ છે. સર્વસ્વ ત્યાગ કરી આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ કરવું. ૧૦
આ દશ પ્રકારને ધર્મ છે. તેનાથી સ્વર્ગ અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.
આ દશ પ્રકારને ધર્મ એ વિશ્વમાન્ય હોવાથી પંડિતે આ ધમ સાચે અને આ ધર્મ જુઠે. એમ કોઈ પ્રકારે વિવાદ કરતા નથી. આ વિશ્વ વ્યાપક ધર્મ વિશ્વને માન્ય છે અને સર્વ ધર્મોને સમાવેશ તેમાં થાય છે. માટે વિશ્વમાં એક જ ધર્મ છે એમ કહેવામાં કાંઈ દેષ નથી.
જેઓ હિંસાદિક આ દશ પ્રકારના ધર્મથી વિરૂદ્ધ સ્વભાવવાળા દેને ધર્મરૂપે માને છે તેને મહાત્માઓ કરૂણ દૃષ્ટિથી વારે છે કે તે . ધર્મ ન કહેવાય. પુંડરીક આ પ્રમાણે વિચાર કરતાં વિશ્વમાં એક જ ધર્મ છે.
મોક્ષનો માર્ગ એક જ છે – પુંડરીક ! મોક્ષનો માર્ગ પણ પરમાર્થિક દૃષ્ટિએ એક છે. કેઈ મેક્ષ માર્ગને સત્વ કહે છે, કેઈ લેશ્યાશુધિ કહે છે, કઈ શક્તિ કહે છે, કેઈ પરમવીર્ય કહે છે. આ સર્વ નામભેદથી જુદા માર્ગો કહેવાય છે. પણ અથથી વિઘાર કરતાં તે સર્વનું સાધ્ય એક જ છે.
- આજ પ્રમાણે આચરણમાં પણ શબ્દ જુદા પડે છે. છતાં ભાવાર્થ તે એક જ છે. કેઈ અષ્ટને નાશ કરવાનું કહે છે, કોઈ કર્મના સંસ્કારને નાશ કરવાનું કહે છે, કઈ પુન્ય-પાપને નાશ કરવા કહે છે, કઈ શુભાશુભને
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ નાશ કરવા કહે છે. કોઈ ધર્મ અધર્મને અને કોઈ પાપને નાશ કરવા કહે છે આ બધાને ભાવાર્થ વિચારતાં આત્મા સિવાય જે કાંઈ. આત્માની સાથે રહેલું છે અને જેનાથી જ સુખ-દુઃખ ભેગવતાં વારંવાર જન્મ-મરણ કરે છે તેને નાશ કરે, તે (જડ-મલીન) તવને આત્માથી અલગ કરવું તેમજ બધા ધર્મવાળાઓ કહે છે. આ પ્રમાણે કર્તવ્ય ધર્મ પણ આત્માને એક જ છે.
સાધન એકતા - આત્માને મેલ વગર તેના નિર્મળ આકારમાં સ્વરૂપમાં પ્રકટ કરે તે માટે વ્રત, તપ અને ધ્યાનાદિ સાધને બતાવવામાં આવ્યાં છે. આ શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપ પ્રકટ કરવાનાં સાધનોનું જ્ઞાન કરવું તે જ્ઞાન છે. તેના ઉપર શ્રદ્ધા કરવી તે સાચી શ્રદ્ધા છે અને તે જ્ઞાન તથા શ્રદ્ધા પ્રમાણે ક્રિયા કરવી-વર્તન કરવું તે ચારિત્રરૂપ મોક્ષને માર્ગ તે આ પ્રમાણે જેઓએ તત્વને શુદ્ધ બુદ્ધિથી જાણ્યું છે, તે મેરૂની માફક દઢ-નિશ્ચલ મનવાળાને મોક્ષના માર્ગમાં-સાધનમાં ભ્રાંતિ કયાંથી હોય ? એવા મહાત્માઓ, તત્વમાર્ગથી ભ્રષ્ટથઈ આમતેમ ભટકતા ફરનારને કૃપાની લાગણીથી વારે છે–મનાઈ કરે છે કે ભાઈ! એ માર્ગ મોક્ષને માર્ગ નથી; એ સાધન આત્માને પ્રગટ કરનારાં નથી; તમે આ રસ્તે આવે, આ વ્યાપક દર્શન છે; સર્વ દર્શનેને તેમાં સમાવેશ થઈ જાય છે.
મેક્ષની એકતા-પુંડરીકમુનિ! મેક્ષ પણ એક જ છે. પૂર્વોક્ત સાધનો વડે જે શુદ્ધ સત્ત્વ-પવિત્ર આત્મા પ્રગટ થાય છે, તે અવિચળ છે, નિત્ય છે, સિદ્ધ છે, સુંદર છે, અનંત જ્ઞાન, અનંતદર્શન, અનંત આનંદ, અનંત વીય અરૂપ-અમૂત્તે ઈત્યાદિ સ્વભાવવાળા પોતાના સ્વરૂપમાં રહેવું તે મોક્ષનું લક્ષણ છે. અર્થાત અનંતજ્ઞાન, અનંતદર્શન, અનંત આનંદ, અનંતવીર્યવાળે અમૂર્ત સ્વરૂપ આત્મા પોતાના સ્વરૂપમાં રહે તે મેક્ષ છે.
આ આત્માની સ્થિતિને કઈ સંસિદ્ધ કહે, કેઈ નિવૃત્તિ કહે, કોઈ શાંતિ કહે, કઈ શિવ કહે, કેઈ અક્ષય કહે, કેઈ અવ્યવ કહે, કેઈ અમૃત કહે, કેઈ બ્રહ્મ કહે, કેઈ નિર્વાણ કહે. એ બધા શબ્દોમાં ભેદ છે પણ વાત તો એકની એક જ છે એ સર્વ મેક્ષને જ કહેવાવાળા શબ્દ છે.
આ હકીકત સાંભળીને પુંડરીકના મનનું સારૂં સમાધાન થયું. ગુરૂશ્રીએ જણાવ્યું કે આ સર્વ બાબતોનું સમાધાન બારમાં દૃષ્ટિવાદ અંગના અભ્યાસથી મળશે. પુંડરીક મુનિએ અનુક્રમે તે દષ્ટિવાદનો અભ્યાસ કર્યો. તે ગીતાર્થ થયા એટલે ગુરૂશ્રીએ તેમને આચાર્ય પદે સ્થાપન કર્યા.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
COOOOOOOOOOOOOOOOOO છે. અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા. ૭ A ( ઐતિહાસિક દષ્ટિએ.).
ONGC ( ગતાંક પૃષ્ઠ ૯૩ થી શરૂ.) OOO ભરતપુર.
ફતેહપુરથી વિહાર કરતા અમે ભરતપુર આવ્યા. ભરતપુર કાંઈ તીર્થસ્થાન નથી, પરન્તુ જેનોની દૃષ્ટિએ જરૂરી હોવાથી ટૂંક વિવેચન આપું છું. અહીં ઓસવાલ જેનોનાં ૮-૯ ઘર છે અને એક મંદિર છે, બાકી બીજાં ત્રણ મંદિર–એક ગોપાલગંજમાં અને બે ગામમાં જેમાં પલ્લીવાલ જૈન અને શ્રીમાલ જૈને વ્યવસ્થા કરે છે. શ્રીમાલ બધાય ધે. જેન છે અને શ્વે. સાથે સંબંધ છે. હમણું જ ઓસવાલ શ્રીમાલ એક થયા છે પરંતુ આપણા સાધુઓનાં વિહારના અભાવે ગુરૂ તરીકે સ્થાનકવ માને છે. સ્થા. સાધુઓ આપણું મંદિરમાં ઉતરે છે. ઉપદેશમાં શરૂઆતમાં તે મંદિર-નિષેધ નથી કરતા પરન્તુ ધીમે ધીમે બંધ કરાવે છે. મંદિરને પુંઠ કરી બેસીને ઉપદેશ આપે છે, અને સંધ્યાયે પ્રતિકમણના ન્હાને આરતી ઉતારવાનું બંધ કરાવે છે. ધીમે ધીમે માગું આદિ શિખરમાં પરઠવે છે, અને ત્યાં ઠલે જવાના વાડા પણ બનાવરાવે છે. ભગવાનની આ આશાતના અમે નજરે જોઈ છે. આ લખતાં મારી કલમ કંપે છે પરન્તુ સ્થાનકવાસી સમાજના સુજ્ઞ શ્રાવકેએ વિવેક રાખવાની જરૂર છે. આટલો દ્વેષ અને ઈર્ષ્યા મંદિર પ્રત્યે રાખવાં એ જૈનશાસનને, જિનેશ્વરને દ્રોહ કરવા બરાબર છે. ગોપાલગંજના મંદિરમાં તે એક સ્થા. સાધુ થાણપતી થયેલ છે. ગુરૂઓના ફોટા-ચિત્ર ચિતરાવ્યાં છે, તેને વંદના-નમસ્કાર કરાવે છે, પરંતુ મૂર્ખ હોવાથી ઉપદેશની અસર નથી થતી. અમે ત્યાં મંદિરમાં દર્શન કરવા ગયા ત્યારે તે પણ હતા. શ્રાવકો પણ આવ્યા. અમને પુછયું: આપ કેણ છે? અમે કહ્યું: સાધુ છીએ. જૈન શ્વેતાંબર સાધુ તમે મેઢે પટી તે બાંધેલ નથી અને તમે તે ભગવાનનાં દર્શન પણ કર્યા ? જૈન સાધુ તે અમે મેઢે
આચાર્યશ્રી સમંતભદ્રસૂરિ નિર્વાણ પામ્યા. પુંડરીકાચાર્યને પણ કેવળજ્ઞાન થયું, સાધ્વી મહાભદ્રા, મહત્તરા અને સુલલિતા સાધ્વી પણ છેવટે નિર્વાણ પામ્યાં. શ્રી ગમુનિ તથા સુમંગલાદિ સાધ્વીઓ દેવલેકમાં ગયાં. ઇતિમ
સ. ક. વિ.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૪.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પટી બાંધેલા જ જોયા છે. તેઓ મંદિરમાં પણ નથી જતા ત્યારે તમે કેવા સાધુ ? પછી અમે બધું સમજાવ્યું. પટી બાંધનાર કેવા છે તે પણ સમજાવ્યું ત્યારે જાણ્યું કે આવા પણ જૈન સાધુ હોય છે.
હવે પલ્લીવાલ જેનોને ઈતિહાસ સાંભળો.
તેઓ પણ શ્વેતાંબરી છે, મંદિરમાં મૂતિઓ શ્વેતાંબરી છે અને વેતાંબર આચાર્ય પ્રતિષ્ઠિત છે. આ પ્રદેશમાં તેમનાં ૧૧૦૦ ઘર છે. પ૬૦૦ થી ૬૦૦૦ માણસોની વસતી છે. આપણા સાધુઓના વિહારના અભાવે કેટલાંક વિધિવિધાન દિગંબરી થઈ ગયાં છે. સ્થા. સાધુઓ તેમને સ્થા. બનાવવા પૂરી કશીશમાં છે, પરંતુ મંદિર છે એટલે તે શ્રાવકે પોતાનો ધર્મ છોડવા નથી માંગતા. સ્થા. સાધુઓ તેમના મંદિરમાં ઉતરી અનેકવિધ આશાતનાઓ કરે છે. આ બધાય . મૂર્તિપૂજક જૈન રહેવા તૈયાર છે; પરન્તુ તે તે જ્ઞાન અને સંસ્કાર કોણ આપે? આપણા સાધુઓ ગુજરાત છોડી અહીં પધારે તો હજારો જેને બચી જશે. અહીં અમારે તેમના મુખ્ય નેતા કોઠારીજી સાથે આ વિષયમાં ઘણી વાતો થઈ. તેમણે કહ્યું હું બધું કરવા તૈયાર છું; પરન્તુ ઉપદેશક, વિદ્વાન સાધુઓ અને સાહિત્ય પૂરું પાડે. માત્ર પાંચ જ વર્ષમાં ૬૦૦૦ જેને . મૂર્તિપૂજક જૈને પાકા સમજી લ્યો.
પલીવાલનું શ્રી મહાવીરનું તીર્થ જયપુર સ્ટેટમાં છે. પલ્લીવાલે શ્વેતામ્બર હોવાથી તીર્થ શ્વેતાંબરી છે. વિજયગચ્છના આચાર્યો અને યતિઓ અહીં આવતા. તેમની પ્રતિષ્ઠિત મૃર્તિ એ પણ છે. મથુરાના મ્યુઝીયમમાં પલ્લીવાલ શ્રાવકે વિજયગ૨છના યતિજીના હાથથી પ્રતિષ્ઠા કરાવેલી મૂર્તિ છે અને તે જ સાલની મૂતિ મહાવીરજીમાં અને ભરતપુરમાં છે. જયપુર સ્ટેટના દિ. જૈનાએ પોતાની સત્તા અને ધનના જોરે આ તીર્થ ઉપર કબજો જમાવવા માંડે છે. મૂર્તિને કોટ અને ચક્ષુ ઉખેડી નાંખ્યાં છે. પલ્લીવાલને પણ દિ. બનાવવાનો પ્રયત્ન ચાલુ છે. જયપુર સ્ટેટમાં કેટલાક દિ. બન્યા છે. અલવરના હજી શ્વેતાંબરી છે, તેમને ત્યાં દિ. આચાર્ય શાંતિસાગરે તમે તાંબરી છે એમ કહી આહાર ન વહો પરન્તુ વે. જૈને અને જૈન સાધુઓનું આ તરફ લક્ષ્ય જ નથી ખેંચાતું. આપણે આચાર્યો કેમ જેને વધારતા તે તે આપણે ભૂલી જ ગયા છીએ, પરંતુ જે જૈને છે, . મૂ. બનવા તૈયાર છે તેમને પણ મદદ આપી જૈનત્વમાં સ્થિર નથી રાખી શક્તાં. આ કેટલા દુઃખની વાત છે ? જૈન સમાજ કાન ઉઘાડા રાખી આ આપણા જ પતનને કરૂણ ઈતિહાસ વાંચ અને સાંભળ ! ! !
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવકાચાર.
( ગયા વર્ષના અંક ૧૨ માંના પૃષ્ઠ ૩૨૭ થી શરૂ )
સાંજની ચર્યા. સાંજના સુજ્ઞ શ્રાવક અ૫ જળથી હાથ પગ અને મુખ પેઈને પ્રદપૂર્વક શ્રી જિનેશ્વર દેવની ધૂપદીપથી દ્રવ્ય અને ચૈત્યવંદનવડે ભાવપૂજા કરે.
સમ્યક્ કિયા સહિત જ્ઞાન હોય તો જ મોક્ષસાધક થાય છે તે સમજાતે સુજ્ઞ શ્રાવક પુનઃ સાંજે આવશ્યક ક્રિયા કરે. લેકમાં પણ ક્રિયાને ફળદાયક લેખી છે, જ્ઞાનને માનેલ નથી; કારણ કે જ્ઞાન માત્રથી સ્ત્રી અને ભેજનને ભેદ જાણનાર કંઈ સુખ પામી શકતો નથી.
અનુકૂળ સ્થાન હોય તો પોતાના ઘેર, ગુરૂના અભાવે સ્થાપનાચાર્ય કે નવકારવાળીની સ્થાપના કરી આવશ્યક ક્રિયા કરવી. ધર્મથી બધાં કાર્યો સિદ્ધ થાય છે, તેમ જાણી તેમાં સદા ચિત્ત રાખનાર પુરૂષ ધર્મસાધન કરવાને વખત વ્યર્થ જવા દે નહિં. વખત વીત્યા પછી કે પહેલાં જે જપાદિ ધર્મ ક્રિયા કરવામાં આવે છે તે ઉખર ક્ષેત્રમાં ધાન્ય વાવવાની જેમ નિષ્ફળ જાય છે તેથી અવસરેચિત કરણી કરવી.
ધર્મક્રિયા વિધિને ઉપયોગ કરી કરવી. તેને હીનાધિકતા કરતાં મંત્ર સાધનારની જેમ દુઃખી થાય છે, અને ઔષધ અગ્ય રીતે વાપરતાં ભયંકર દેષ ઉપજાવે છે, તેમ અવિધિ રીતે ક્રિયા કરતાં લાભને બદલે અનર્થ થાય છે. શ્રાવક વૈયાવરચજન્ય પુણ્ય અક્ષય સમજીને પ્રતિક્રમણ કર્યા પછી સદ્દગુરૂની સેવાભક્તિ કરે.
મુખ આડે વસ્ત્ર રાખી મનપણે સેવા કરતાં ગુરૂને સર્વાગ શ્રમ દર કરે અને યત્નથી અંગ દબાવતાં ગુરૂને પોતાના પગને સ્પર્શ ન થવા દે.
પછી પોતાના ગામમાં આવેલા જિનમંદિરમાં જઈ પરમાત્માને નમસ્કાર કરી પિતાને ઘેર આવે, ત્યાં પગ ધંઈ પંચપરમેષ્ટીનું સ્મરણ કરે અને સદા અરિહંત, સિદ્ધ, જિન ધર્મ અને સાધુઓનું શરણ, સંસારમાં મને શરણ રૂપ થાઓ એમ ચિંતવે.
કામદેવના વેગને જીતી લેનાર મંગળકારી એવા શ્રી સ્થૂલભદ્રજી તથા ગૃહવાસમાં છતાં જેની શીલલીલા અદૂભુત હતી, એવા શાસનની શોભા વધા
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ રનાર શ્રી સુદર્શન શેઠને મારા નમસ્કાર થાઓ. કામને જીતનાર એવા મુનિએ જ કૃતપુણ્ય અને ધન્ય છે કે જેઓ જન્મ પયંત નિરતિચારપણે બ્રહ્મચર્ય પાળે છે. અને હું તે ભારેકમી નિ:સત્વ અને અજીતેન્દ્રિય હોવાથી એક દિવસ પણ શીલ ધારણ કરી શક્તો નથી. હે! સંસારસાગર જે રમણુઓ વચ્ચે આવી નડતી ન હોય તે તારો વિસ્તાર કંઈ દુષ્કર નથી; મક્ષ બહુ જ નજીક છે.
- અસત્ય બોલવું, સાહસ કરવું, માયાકપટ, મૂર્ણપણું, અતિલોલા, અપવિત્રતા અને નિર્દયતા એ સ્ત્રીઓના સ્વાભાવિક દે કહેલા છે. જે સ્ત્રી રાગી પુરૂષ પર પણ વિરાગ ધરાવતી હોય તેવી રમણીઓની કેણ કામના કરે? સુજ્ઞ પુરૂષ તો મુક્તિ-સ્ત્રીને જ ઈચ્છે કે જે વિરાગી પુરૂષ પર અનુરાગ ધરાવતી હોય છે.
એ પ્રમાણે હદયમાં ચિંતવતે ચતુર શ્રાવક સમાધિપૂર્વક અલ્પકાળ નિદ્રાને સેવે, તેમજ ધર્મપર્વના દિવસે કદાપિ સ્ત્રી–સંગ ન જ કરે. સુજ્ઞ પુરૂષ લાંબે વખત નિદ્રાનું સેવન ન કરે, કારણ કે બહુ નિદ્રા લેતાં તે ધર્મ, અર્થ અને સુખને નાશ કરે છે.
જે અ૮૫ આહારી હોય, અલ્પ નિદ્રા લેતા હોય, જે અલ્પ આરંભ અને પરિગ્રહવાળા હોય તેમજ અ૫ કષાયવાળા હોય તે અલ્પ સંસારી જાણવા.
નિદ્રા, આહાર, ભય, નેહ, લજજા કામ, કલહ અને કોધ એ જેટલા વધારીયે તેટલા વધે.
વિનરૂપ લતા સમૂહને કાપવામાં ચક્રધારા સમાન એવા શ્રી નેમિનાથ ભગવાનનું મનમાં સ્મરણ કરતાં મનુષ્યને નિદ્રાકાળે દુષ્ટ સ્વપ્ના આવતા નથી.
શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું સદા સ્મરણ કરતાં માણસને કુસ્વપ્ન કદિ લેવામાં આવતું નથી.
શ્રી ચંદ્રપ્રભુનું મનમાં સમરણ કરતાં પુરૂષ સુખે નિદ્રા પામી શકે છે. - શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનું ધ્યાન કરતાં તે સર્વ વિનરૂપ સર્પનો નાશ કરવામાં ગરૂડ સમાન હોવાથી તથા સર્વસિદ્ધિના કરવાવાળા પ્રભુ હોવાથી પુરૂષ ચિરાદિકથી કદિ ભય પામતાં નથી. એ પ્રમાણે સમજી ઉત્તમ સંતેષ પમાડનાર સમસ્ત દિનકૃત્ય આચરતે પુરૂષ નિર્દોષ બનીને આ લેક તથા પરલોકમાં કીર્તિનું ભાજન થાય છે.
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંયમ.
શ્રાવક-શ્રાવિકાની કરણીરૂપ જે શ્રાદ્ધ ધર્મ, તેના જે ષષ્કર્મ દેવપૂજન, ગુરૂસેવા, સ્વાધ્યાય, સંયમ, તપ અને દાન એમાંના ત્રણની વાત કરી ગયા. હવે ચેથા સંયમને વિચાર કરીએ.
યાદ રાખવું કે સંયમનો અર્થ ઇદ્રિ કષા અને ગો આદિપર કાબૂ અથવા તે અંકુશ એવો થાય છે. એ ઉપરાંત સંયમ એટલે ચારિત્રભાગવતી દીક્ષા અને સંસારત્યાગ આદિ અર્થે પણ એમાંથી લાભી શકાય છે. ગૃહસ્થધર્મના વિવેચનમાં દરરોજની કરણી તરિકે ઉપયોગી થઈ પડે તે અર્થ તો માત્ર પ્રારંભમાં સૂચવ્યું તે જ છે.
એ કહેવું અવાસ્તવિક નથી જ કે જ્યાં લગી ઇંદ્રિરૂપી નાળા ઉઘાડા છે ત્યાં લગી કર્મરૂપ આશ્રવ વૃદ્ધિગત થતું જ રહેવાનો અને જ્યાં સુધી ન સંગ્રહ ચાલુ હોય ત્યાં સુધી આત્મશે ધનની વાત કરવી એ ધુમાડામાં બાચકા ભરવા જેવું હાસ્યાસ્પદ કાર્ય રહેવાનું. જરૂરી કાર્ય કે ઈબી રીતે નવા રાશિને અટકાવવાનું અગર તે નજીવા પ્રમાણમાં દાખલ થવા દેવારૂપ હોઈ શકે. એટલે જ જ્ઞાની પુરૂએ જે વાત ભાર મૂકીને એક કરતાં વધુ સમયે કહી છે તે ફરીથી થાલી પીટીને જણાવવી પડે છે અને તે એટલી જ કે–
ઇંદ્રિરૂપી અને કાબૂમાં રાખે અર્થાત પાંચે ઇદ્રિને ત્રેવીશ વિષયમાં રાચવાપણું ત્યજી દઈ, એના ઉદય વેળાયે સમભાવ દશાનું અવલંબન લે. આવશ્યક કાર્ય તરિકે આ વાતને સ્વીકાર કર્યા વગર, એમ કરવાની ટેવ પાડ્યા વગર કોઈ પણ આત્મા પ્રથમ પગલે કદિપણુ ઇંદ્રિયને રેધવા સમર્થ થવાનું નથી. એ કાર્ય અભ્યાસથી જ બર આવે તેવું છે. એ સારૂં દરરોજ દત્તચિત રહી સતત દૈનિક કાર્યવાહી પર નિરીક્ષણ કરતાં રહેવાનું છે. અનુકુળ વિષયની પ્રાપ્તિવેળા જેમ હર્ષાવેગ ન થવા દેવે તેમજ પ્રતિકુળ વિષવેળા શેક વિભૂષિત માનસ ન થવા દેતા ઉભય સ્થિતિમાં સમાન મનોવૃત્તિ કેવી રીતે રાખી શકાય એ જાતની ટેવ પાડવાની છે. એ આદત પડી જશે એટલે ઇંદ્રિયનિગ્રહ કરતાં આવડી જશે.
કેટલીક વેળા આપણે જોઈએ છીએ કે ઇદ્રિ પર કાબૂ લાવવા સારૂ કેટલા તેના ઉપર બાહ્ય ઉપચારો લગાવી તે બહેર મારી જાય અર્થાત્ નકામાં જેવી બની જાય તેવા યત્ન કરે છે; પણ જૈન સિદ્ધાંતકારોને ત્યાં આ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Illucil[I-IIT-IIIII-cl ub-il -cl[ID- ti[ |D-cl/IcilluccilITI-I[Im-||D-l[/al
હિંદુસ્તાનમાં જૈનેની વસ્તી વિષયક દશા !
[ ગતાંક પૃષ્ઠ ૮૫ થી શરૂ ] ઉપર પ્રમાણે ગૃહજીવનને વિચાર કરતાં માલુમ પડશે કે આપણે વ્યક્તિગત જીવન કેટલી કંગાળ રીતે પસાર કરીએ છીએ. બાળલગ્નથી થતી હાનિ અને વિધવાનાં કષ્ટનું વર્ણન થઈ શકે તેમ નથી; તેમજ આપણા કુટુંબનાં બાળકે નિર્ધનતાને અંગે એગ્ય ખાનપાન અને સાચું શિક્ષણ ઉચિત ઈલાજ નથી ગણાતો. નિવૃત્તિજનક પરિસ્થિતિ પેદા કરે અથવા તે પરમાર્થિક કાર્યોમાં સદા સહાયક બની રહે અગર તો આત્મદશા જાગ્રત કરવામાં યથાશય કામ આવે એવી રીતે ઇંદ્રિયે જાગ્રત રહેવી જ જોઈએ. ફક્ત કરવાનું તો એ છે કે આજે આત્મા એને વશવતી બનેલ છે તે દશામાંથી એને મુક્ત બનાવી એ પાંચને આત્માના અંકુશ હેઠળ લાવી મૂકવાની છે. આ ઉપરથી સહજ સમજાશે કે ઇંદ્રિય પર કાબૂ મેળવે એને અર્થ એના વિકારો પર સત્તા પ્રાપ્ત કરવી તે છે.
સદંતર જેવા સાંભળવાં કે કાર્ય કરવાની શકિતને બુઠ્ઠી કે પાંગળી બનાવી દેવી એ કંઈ સારો નિગ્રહ નથી. અલબત્ત એ જાતના કાર્મિક સાધનોમાંથી સર્વથા છૂટી જવું એ જરૂરનું છે, પણ એ સારૂ કાળની મર્યાદા આત્મિક ઉત્કાન્તિ અને જૈન આગમમાં જેને ગુણસ્થાન નામથી ઓળખાવવામાં આવે છે એવી ઉચ્ચ સ્થિતિ સંપ્રાપ્ત થાય ત્યારે જ શકય બને તેવું છે.
માટે શ્રાવક-શ્રાવિકાના દરરોજના કમમાં ઈદ્રિય-સંયમને સ્થાન છે, એને અર્થ એ જ ગ્રહણ કરવાને કે દરેક કરણીમાં આંતરિક દ્રષ્ટિબિન્દુ નજર સામે રાખીને જેમ બને તેમ લાગણીવશ થયા વગર સમાનવૃત્તિનું અવલંબન ગ્રહણ કરી ઉપસ્થિત થયેલ કામ કરવું.
આ રીતે કામ કરવાની ટેવ બર લાવવાથી “અનર્થદંડ' આપોઆપ અટકી જશે અને નીચે દર્શાવેલ બે લીંટીમાં રહેલ સુંદર આશય ઘર કરવા મન થશે.
સમક્તિવંતી જીવડે, કરે કુટુંબ પ્રતિપાળ; અંતરથી ન્યારા રહે, ધાવ ખેલાવત બાળ,
ચેકસી,
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હિંદુસ્તાનમાં જૈનાની વસ્તી વિષયક દશા.
૧૧૯
પામી શકતાં નથી. આપણે ત્યાં ચેતનમય, સ્વસ્થ, સુખી અને નિર્દેષિ મનુષ્ય જીવન નથી, પણુ જડ, અશાંત, વાસનાલયુ... અને ક્રોધી જીવન છે. આ બધુ જ્યારે જાણી શકીએ ? જીૠગીના નિર્વાહ કફ઼ાડા અનતે જાય છે, પરિણામે બુદ્ધિહીનતા આવી ગઇ છે અને સુખી જીવનનું એક પણ લક્ષણુ શોધ્યુ જડે તેમ નથી. તેમજ મનુષ્ય-ભાવના આથમી ગઈ છે, નિપ્રતિનિ નખળાઇ અને બુદ્ધિહીનતા વધતી જ જાય છે અને માણુસ માણસ તરીકે પેાતાની જાત પરથી વિશ્વાસ ખાઇ બેઠી છે. તેમજ સ'સારમાં રસ નથી તેથી મેક્ષ મેળવવા ફાંફાં મારી રહ્યો છે, કારણ કે મનુષ્ય-ભાવનાની ઉગ્ર તેજસ્વિતા સમજાણી નથી. એ કલ્પનાના બંધનમાં પૂર્વજોએ કરેલી પ્રણાલિકા તાડતાં એ કંપે છે. આ કાઇને ઉદ્દેશીને લખવામાં આવ્યું નથી, છતાં આવી અધમ દશામાંથી આજના માણુસ જ્યારે બહાર આવશે ત્યારે જ માનવશ્રેષ્ઠ બનશે. જૈન કામના નેતાઓ અને વિદ્વાન આ વસ્તુ સ્વીકારે કે ન સ્વીકારે પરંતુ આવી જાતના અભ્યાસ કે નિરીક્ષણ વિના સમાજની પ્રગતિ થવી મુશ્કેલ છે એટલું તેા દરેક જણે કબૂલ કરવું જ પડશે. કારણ, આને લઇને દુઃખી સ્થિતિને નિવારણ કરવાની શક્તિ અને જાગૃતિ કરવાની પ્રેરણા થશે. આ બધાનું નિવારણ કરવાનુ તે હવામાં અવાજ કરવા જેવું સહેલું નથી. ભાષણ્ણા અને કેન્ફરન્સના પ્લેટફાર્મ ઉપરથી થતાં વક્તવ્ય તેમજ પરિષદેાથી આ બધું કયારે સમજાવી શકાય કે જ્યારે આપણી પરિસ્થિતિના અભ્યાસ હાય ત્યારે જ સમજી શકાય તેમ છે. તેની સાથે એટલુ પણ જણાવવાની જરૂર છે કે જાહેર જીવનની પ્રવૃત્તિ જ્યાં જ્યાં ગૃહ-જીવનની આડે આવતી હાય અને વિરૂદ્ધતા પ્રદર્શિત કરતી હાય ત્યાં ત્યાં તેવી પ્રવૃત્તિ બંધ થવી જોઈએ. આપણે આવી પ્રવૃત્તિના પ્રશ્નોના ઉકેલ કરવા જતાં આપણા ગૃહ-જીવન તદ્ન વિસરી જઈએ છીએ અને આપણા ઘરના વાતાવરણમાં જાહેર જીવનનું ઉપરટપકેતુ' સૂત્ર ફરજ તરીકે દાખલ થતુ જોઈએ છીએ ત્યારે એમાંથી પ્રેમ અને મીઠાશ ઉડી જઈ કતવ્યના જો આવતે જાય છે. જાહેરમાં શાભાભર્યાં લાગતા સિદ્ધાંતાને ગૃહ-જીવનના વાતાવરણમાં ઉતારી તેને કલુષિત કરનારા અવિચારીએ વધતા જાય છે અને તેને આપણે જાહેર પ્રવૃત્તિ તરીકે મહત્ત્વનુ સ્થાન આપીએ છીએ તેનું જ પિરણામ છે. કૌટુમ્બિક જીવનમાં કાઇ પણ વ્યક્તિની પ્રતિષ્ઠા તેના સિદ્ધાંતની ઉગ્રતા પર નભતી નથી. સમાજ જીવન જે ગૃહ-જીવન ઉપર આધાર રાખી રહ્યું છે તેને ખાતર આપણે પાતે જ સ્થાપેલા તુચ્છ સિદ્ધાંતા કરતાં જેની આખી માનવતા આપણા ઉપર નભતી
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
હાય તેવા માણુસેાની જીવનની એક ક્ષણુ પણુ બહુ જ કિમતી છે. આવા અનેક પ્રશ્નો સમાજના જુદા જુદા દૃષ્ટિમંદુથી અભ્યાસપૂર્વક ઉકેલીએ અને પછી જાહેર પ્રવૃત્તિના આંદોલનથી આપણા જીવનને સુખી અને સંસ્કારી બનાવવાનુ થાય તે જ ખરૂ સ્થાન-તે ગૃહજીવન. અત્યારે આપણા જીવનમાં આ વસ્તુ વિકૃત થતી જાય અને જાહેર જીવન કુટુમ જીવનના ભાગે આગળ વધતુ જાય છે. જીવન અને શારીરિક જરૂરિઆતા ગમે ત્યાંથી ઉત્પન્ન થતી હાય, જીવનને સસ્કારી અને શુદ્ધ બનાવવા આપણે ગમે ત્યાં ફર્યાં કરવાનુ... હાય, જીવનને જોઈતા માનસિક આન્દોલન અને શ્રદ્ધા ગમે ત્યાંથી સાંપડતાં હાય પણ એ બધામાંથી ઉભુ' થતું સાચું જીવન જીવવાનું ખરૂ સ્થાન હોય તે તે ગૃહ-જીવન જ છે. તેટલા જ માટે આપણા કુટુંબને ઝેરના સાગર મટાડી સ્વર્ગના રહેઠાણુ બનાવવાં હેાય તે જગતના છેડા ઘેર છે એ કહેવત ખરેખર સમજવા જેવી છે. એટલા જ માટે વસ્તીપત્રકના અડસટા અને અટકળાને અભ્યાસ અને નિરીક્ષણ કરવાની જરૂર છે. હિંદુસ્તાનમાં જૈનોની કેળવણી સંબંધી સ્થિતિ,
આખા હિંદુસ્તાનમાં જૈનોની કેળવણીને લગતા સવાલ ખાસ વિચારવા જેવા છે. કેળવણીના કાઠા નીચે રજુ કરવામાં આવતા આંકડાઓ ફક્ત પ્રાથમિક કેળવણી કે જેમાં ક, ખ, ગ લખી-વાંચી શકે તેવા સામાન્ય શિક્ષણ લેનારાઓના સમાવેશ થાય છે તેને લગતા છે. સદરહુ આંકડાઓ ઉપર નજર કરતાં માલૂમ પડે છે કે આપણી કામમાં પાંચથી પ ́દર વર્ષે સુધી ઉમર ધરાવનાર જૈન માળકાની સંખ્યા ૨૩૫૨૮૫ ની છે, તેમાં નિશાળે જતાં જૈન બાળકે કે જેમની ઉમર પાંચથી પંદર વર્ષ સુધીની છે તેવાઓની સંખ્યા ૫૧૦૪૭ ની છે એટલે ઉપર દર્શાવેલ નિશાળે જતાં કેળવણી લેવા લાયક ઉમરવાળા જૈન વિદ્યાર્થીએ સેકડે લગભગ એકવીસ ટકા આવે છે
આ પરથી એમ સાબીત થાય છે કે પાંચથી પંદર વર્ષ સુધી ઉમરના સેકડે ઓગણએ સી ટકા અભણ રહે છે, તેમાંથી માધ્યમિક શિક્ષણમાં આગળ વધતા વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા ભાગ્યે જ દેશથી માર ટકા આવે છે અને તેમાંથીએ કાલેજ સુધી ઊંચી કેળવણી લેવાને આગળ વધનારની સંખ્યા ભાગ્યેજ એક ટકા આગળ વધી શકે છે. જૈન કેામની સ્ત્રી કેળવણી તરફ નજર કરીએ તે માલૂમ પડશે કે પાંચથી પંદર વર્ષ સુધી ખાળિકાઓની સંખ્યા ૨૨૩૯૮૩ ની છે અને પાંચથી પંદર વર્ષની ઉમર સુધી નિશાળે જતી માળિકાઓની સંખ્યા ૧૫૭૭૯ ની છે એટલે સેકડે લગભગ સાત ટકા
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
* :
હિંદુસ્તાનમાં જૈનોની વસ્તી વિષયક દશા.
૧૨૧ શિક્ષણ લે છે એટલે લગભગ ૯૩ ટકા અભણ સ્ત્રી કેળવણીના આંકડાઓ સરકારી રિપોર્ટ રજુ કરે છે. ઉંચી કેળવણી કે અંગ્રેજીમાં અપાય તે તરફ દષ્ટિ કરીશું તે માલૂમ પડશે કે કુલ ભણેલાની સંખ્યા ૩૨૫૮૮૯ ની છે તેમાંથી અંગ્રેજી વિદ્યા સંપાદન કરનારની સંખ્યા ૩૧૯૭૦ ની છે એટલે લગભગ ૯ ટકા જેટલા અંગ્રેજી કેળવણું લેતા માલુમ પડે છે તેમાં કોલેજ સુધી પહોંચી ઊંચી કેળવણી લેનારની સંખ્યા જોઈશુ તે વસ્તીના પ્રમાણમાં ઘણી જ નજીવી માલુમ પડશે. ઉપર પ્રમાણે લખતા, વાંચતા અને ગણિતના દાખલાઓ શીખ્યાથી શારીરિક, માનસિક અને આત્મિક ઉન્નતિની ખીલવણી થવા પામે તે અસંભવિત છે. આટલા જ જ્ઞાનથી કુદરતના કાયદાનું જ્ઞાન કદી પણ મળી શકતું નથી. કેળવણીનો ખરો અર્થ તે જ્યારે આપણે શાળામાંથી કેલેજનું શિક્ષણ લેવા જઈએ છીએ ત્યારે તેના ખરા સ્વરૂપમાં વધારે સ્પષ્ટ સમજાય છે, કારણ કે કોલેજની જીંદગી દરમીયાન જ આપણને સાહિત્ય, સાયન્સ, વિદ્યા, હુનર-કળા આદિનું ઉંચું ભાન થવા પામે છે, જેથી કરીને તેની મારફતે જ જીદંગી સુખી અને સંતોષી બની શકે છે. આવી જાતની કેળવણી લીધા પહેલા જૈને કેળવણી લેતા અટકી જાય છે તે ખરેખર કમનશીબી છે. છેલ્લા વીસ વર્ષના જૈન કમને લગતા શરૂઆતની પ્રાથમિક શિક્ષણ લેતાં બાળકો અને બાળકાઓના આંકડાઓ જોતા માલુમ પડે છે કે બાળકની કેળવણીમાં જે સ્થિતિ વીસ વર્ષ પહેલાં હતી તે જ સિથિત અત્યારે જોઈ શકીએ છીએ. એટલે તેમાં કાંઈ પણ ભાગ્યેજ સુધારે થએલો જોવામાં આવે છે; જ્યારે સંતોષની વાત છે કે સ્ત્રી શિક્ષણના આંકડાઓમાં ધીમે ધીમે પણ સંગીન સુધારો થતો જતો જોવામાં આવે છે.
સાલ. શિક્ષણ લેતા બાળકોની સંખ્યા. શિક્ષણ લેતી બાળીકાઓની સંખ્યા, ૧૯૧૧ ૩૧૮૬૮૫
૨૩૧૨૦ ૧૯૨૧ ૩૧૩૪૧૬
૪૩૪૬૩ ૧૯૩૧ ૩૨૫૮૮૯
૫૪૯૨ ઉપર પ્રમાણે વસ્તુસ્થિતિ હેવાથી જણાવવાની જરૂર પડે છે કે કોઈ પણ કેમનો કોઈ પણ વિકાસ થતો હોય તો તે પ્રાથમિક શિક્ષણથી ભાગ્યેજ થાય છે; પણ આગળ વધવાથી જ થઈ શકે છે. વ્યવહારિક, સામાજિક અને રાજકીય કોઈ પણ ક્ષેત્રમાં પ્રગતી કરવી હોય તો ઉંચી કેળવણી સિવાય બીજું કોઈ પણ સાધન ભાગ્યે જ હોઈ શકે. કેળવણીથી જ વ્યવહારિક અને દુનિઆની અનેક મુશ્કેલીઓની ગમ પડી શકે છે અને જીવનની અનેક મુશ્કેલીઓની સામે થવામાં જેઓને તાકાત નથી તેઓ જીવનમાં આગળ વધવા
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, માટે રસ્તો શોધી શકશે. પરંતુ દીલગીરીની વાત તે એટલી જ છે કે આપણી કેમના માટે ભાગે વિદ્યાર્થીઓ જે જાતની કેળવણી લે છે તે એટલી બધી અધુરી છે કે ભાગ્યે જ તેઓ કાપડીઆ અથવા ગાંધીની દુકાને બેઠા સિવાય અથવા તે વેપારી લાઈનના કેઈ પણ બજારની સટાની લાઈનમાં જોડાયા સિવાય કેળવણીને બીજે ઉપયોગ કરતાં હોય ! આ ઉપરાંત સામાન્ય સ્થિતિના જૈને આવી જાતની અર્ધદગ્ધ કેળવણી લે છે તેઓ દુનિઆદારીની અનેક હાડમારીઓ વેઠી જીવન પૂરું કરે છે અને છેવટે નજીવા પગારથી નોકરીઓ બેસીને જીવન પાયમાલ કરી નાખે છે, જેથી શિક્ષણની દ્રષ્ટીએ એટલા પછાત છીએ કે રાજ્યદ્વારી ક્ષેત્રમાં ભાગ્યેજ જૈનને હીસ્સો જોવામાં આવે છે. કોઈ પણ જ્ઞાતિનું ગૌરવ તેનાં દ્રવ્ય, દેલત ઉપરથી નહિ પણ તેના માનસિક બળ અને આત્મિક તત્ત્વ ઉપરથી જ અંકાય છે.
જેમાં જેઓ કેળવાએલ તરીકે ઓળખાય છે તેમાંના કેટલાક કોમની પ્રત્યે આવી બાબતોમાં ઘટતી સેવા બજાવવાને બદલે પોતાના અંગત કાર્યમાં એવા મચેલા રહે છે કે ભાગ્યેજ પિતાના જ્ઞાતિ બંધુઓ પ્રત્યે કેળવણીની જરૂરીઆત માટે પ્રેરણું કરવા ફુરસદ મેળવતા હોય. આ સ્થિતિમાં કેળવણી તરફ જૈન યુવકનું લક્ષ ખેંચાય તે બાબત ઘટતી તપાસ થવાની જરૂર છે, કારણ કે બીજી જ્ઞાતીઓ ઉંચી કેળવણી લીધા બાદ મેટી સંખ્યામાં પાશ્ચાત્ય દેશોમાં જઈ ઉદ્યોગ હુન્નર શીખી લાવી આપણા દેશમાં દાખલ કરે છે ત્યારે જેને માત્ર શરૂઆતની કેળવણી લઈને અટકી જાય તે હરિફાઈની બીજી કેમે સાથે ભાગ્યેજ ઉભા રહી શકશે એટલા જ માટે કેળવણીના હિમાયતીએએ ઘટતા પગલા લેવાની જરૂરીઆત જેઉં છું. (ચાલુ)
સ્વીકાર–સમાલોચના.
શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્ય જેન સભાપાટણ-છ વાર્ષિક રિપોર્ટ (સં. ૧૮૮૪ થી ૧૯૮૯ સુધીનો) ત્રીશ વર્ષ પહેલાં આ સંસ્થાને જન્મ થયો છે, જેમાં પુસ્તકાલય, પાઠશાળા, ગ્રંથાવળી પ્રકાશન વગેરે કાર્યો બહુ જ ધીમી પ્રગતિથી થાય છે. પાટણ શહેરનો જૈન સમાજ ધમષ્ટ અને ધનાઢય તથા ઉદારે છે; છતાં આ સંસ્થા વિશેષ પ્રગતિમાન કેમ નથી થઇ શકતી તે સમજાતું નથી, છતાં આટલા વર્ષોથી તે કાર્ય કર્યું જાય છે તે
ગ્ય છે. રિપોર્ટ વાંચતાં હિસાબ વગેરે ચેખવટવાળો જણાય છે. અમે ભવિષ્યમાં તેની વિશેષ પ્રગતિ જેવા ઇચ્છીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નવા છપાયેલા ઉપયોગી ગ્રંથા. અમારા લાઈફ મેમ્બર સાહેઓને-ભેટના નવા પાંચ ગ્રંથે ગયા અંકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે મોકલાઈ ગયા છે જેઓ સાહેબને ન પહોંચ્યા હોય તેમણે અમને લખી જણાવવું.
આ વખતના પાંચે ગ્રંથ માટે સાહિત્ય પ્રકાશન માટે પ્રશંસાના અનેક પત્રો મળેલા છે તેઓ સાહેબનો આભાર માનીયે છીયે.
દરેક ગ્રંથોની રોજ માંગણીઓ આવે-જાય છે.
શ્રીપાળરાજાનો રાસ.
(સચિત્ર અથ સહિત.) આજ સુધીમાં પ્રગટ થયેલ રાસો કરતાં આ રાસમાં ઘણી નવીનતાઓ હોવાથી સવ સ્થળે ઉપયોગી મનાય છે. ઓળીના અંગે ઉપયોગી દરેક વિધિવિધાનો, સ્નાત્રા, પૂજાઓ સાથે આપવામાં આવેલ હોવાથી આ એક જ પુસ્તકથી આરાધન થવા સાથે રાસ પણ સાથે વંચાય છે.
| શ્રીનવપદમંડળ, શ્રીસિદ્ધચક્રમંત્ર, અને પ્રસંગોને બંધબેસતા અને પુંઠા ઉપરના મળી ચૌદ વિવિધ રંગની છબીય, ગુરૂભક્તિ નિમિત્તે બે ગુરૂમહારાજની છબી વગેરે સાથે આપવામાં આવેલ છે. ઉપયોગી સંગ્રહ, સુંદર કાગળ, દળદાર અને મનહર મજબુત આઈડીંગ એવા અનેક આકર્ષણ હોવા છતાં ખપી જીવોની સગવડ માટે ઓછી કિંમત રાખવામાં આવેલ છે. ઉંચા કપડાના બાઈડીંગના રૂા. ૨-૮-૦ ચાલુ કપડાના બાઈડીંગના રૂા. ૨-૦–૨ પાસ્ટેજ જુદું , | જૈનધર્મ-યુરોપીયન વિદ્વાન અને જૈનધર્મના પ્રખર અભ્યાસી મીટ હરબટી વૅરનના લખેલ “ જૈનીઝમ ” જેનદશન-વિજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ ( જીવનના મહાન પ્ર”નેનું જૈનદર્શનથી સમાધાન તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવ્યું છે, જૈનધર્મના તત્વજ્ઞાન ઉપર લખેલ આ ગ્રંથ મનનપૂર્વક જૈન અને જૈનેતર તેમજ સાક્ષર, વિદ્વાનો અને જિજ્ઞાસુઓને ખાસ વાંચવા જેવું છે. કિંમત
શ્રી સંવેગકુમકેલી-શ્રી વિમલાચાર્યરચિત મૂળ સાથે ભાષાંતર: સંસારની આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિથી બળીજળી રહેલા આત્માને અપૂર્વ ઔષધરૂપી પરમશાંતિ પ્રગટ કરાવી સવેગ માર્ગ તરફ લઈ જનાર આ લધુ ગ્રંથ છે. મૂળ કાવ્યો સુંદર સંસ્કૃત ભાષામાં અને તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે આપવામાં આવેલું છે. આ ગ્રંથ આધ્યાત્મિક સાહિત્યને ઉંચા કાગળ, સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપ અને સુશોભિત બાઈડીંગમાં અલંકૃત કરાવેલ છે. સૌ કોઈ લાભ લે તે માટે માત્ર ચાર આના ( પોસ્ટેજ સવા અને જુદે ) કિંમત રાખવામાં આવેલ છે.
શ્રા સામાયિક–ચિત્યવંદન સૂત્ર (શબ્દાર્થ, અન્વયાર્થી ને ભાવાર્થ સાથે) જૈન ધર્મના પ્રાથમિક અભ્યાસ માટે બાળકો માટે અવશ્ય ઉપયેગી. અઢી આના.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B. 431. સ્ત્રી ઉપયોગી. સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર. ( લેખક રા. સુશીલ. ) ( રાગરૂપી આગ અને દ્વેષરૂપી કાળાનાગને શાંત કરવામાં જળ અને મંત્રની ઉપમાને યોગ્ય અદ્ભુત, રસિક કથા ગ્રંથ. ) આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રીધનેશ્વર મુનિના આ કથાની રચના જૈન કથા સાહિત્યમાં બહુ જ આદરને પાત્ર મનાય છે. વૈરથી ધગધગતા અને રાગમાહથી મૂઝાતા હૈયાને શાંત બનાવવાની કળા, કુશળતા અને તાર્કિકતા કર્તા સૂરીશ્વર મહારાજે આ ગ્રંથમાં અદ્દભુત રીતે બતાવી છે. પ્રાચીન શૈલીએ લખાયેલી આ કથાને બની શકે ત્યાં સુધી આધુનિક શૈલીએ મૂળ વસ્તુ અને આશય એ તમામ સાચવી, સરલ રીતે આ ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી છે. કથારસિક વાચકવર્ગ કંટાળી ન જાય તે માટે પ્રથમ કથા (ચરિત્ર), પછી કેવળી ભગવાનની ઉપદેશધારા અને તે પછી પ્રાસંગિક નૈતિક ઉપદેશક શ્લોકો (મૂળ સાથે ભાષાંતર) સુધાબિંદુ એ પ્રમાણે ગોઠવીને ગ્રંથ આધુનિક પદ્ધતિએ પ્રગટ કરેલ છે. આ | રસદૃષ્ટિ, ઉપદેશ, ચરિત્રકથા અને પ્રાચીન સાહિત્યની દૃષ્ટિએ આ ગ્રંથ એક કિંમતિ અણમેલ અને અનુપમ ગ્રંથ છે. એન્ટીક પેપર ઉપર સુંદર અક્ષરે અને કપડાના સુશોભિત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા. 1-8-0 પટેજ જુદુ. કલકત્તાવાળાના વિવિધ રંગેના મનહર ફોટાઓ. નામ. કીંમત. | નામ. કીંમત શ્રી નેમનાથ સ્વામીના લગ્નનો વરઘોડે 0-12-0 | શ્રી ગિરનારજી સિદ્ધક્ષેત્ર. શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સમવસંરણ તથો - શ્રી રાજગિરિ-સિદ્ધક્ષેત્ર.શ્રેણિક રાજાની સ્વારી. : 0.12-0 છે લેસ્યા. શ્રી કેસરિયાજી. મહારાજ. મધુબિંદુ. : 0-8-0 શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સોળ સ્વપ્ન. : 0-8-0 શ્રી પાવાપુરીનું જલમંદિર. 0-8-0 શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વપ્ન. 0-8-0 - સમેતશિખર તીર્થચિત્રાવળી શ્રી ગૌતમ સ્વામી. . . . 0-8-0 - સોનેરી બાઇન્ડીંગ સાથે 2-8-0 શ્રી સમેતશિખરજી, સિદ્ધક્ષેત્ર. 7-8-0: જબુદ્દીપનો નકશા રંગીન - 0-6-0 શ્રી રાજગિરિ પંચપહાડ નવતત્ત્વના 115 ભેદનો નકરો. રંગીન ૦-ર-૦ શ્રી પાર્શ્વનાથ પદ્માવતી 0-8-0| શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર. રંગીન 0-6-0 ભાવનગર—આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું. | 0-8-0. For Private And Personal Use Only