Atmanand Prakash Pustak 027 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

પાટણના જૈન જ્ઞાન ભંડશે.
૨૫૫ નાની મેંટી રકમ ભૂતળમાં બચી છે. કેટલીક હસ્તલિખિત પ્રતોની છેવટ આપેલ પ્રશસ્તિઓપરથી આ વાતની સાબિતી સારી રીતે મળી આવે છે. પાટણના ન ભંડારોમાં હસ્તલિખિત પ્રતો આવા મોટા જથ્થામાં શી રીતે એકઠી થઈ તે આ ઉપરથી સમજાશે.
પરદેશીઓએ ભંડારેનું સંશોધન કરવા કરેલા પ્રયત્ન-પાટણના ભંડારોનું મહત્વ સૌથી પહેલું ઈ. સ. ૧૮૩૨ ના જુનમાં “રાજસ્થાનના જતા લેખક કર્નલ ટોડના સમજવામાં આવ્યું. અણહીલવાડની ખાસ મહત્વની વસ્તુઓ તરીકે કનલ ટેડ ફક્ત બેનાં નામ જ આગળ ધરે છે. એક અણહીલવાડ વસાવનાર વનરાજની પ્રતિમા અને બીજું પોથી ભંડાર યાને જૈન પુસ્તકાલયે. કર્નલ ટેડના ગુરૂ હેમાચાર્યથી ઉતરી આવેલા હોવાથી તેમની સાથે તેઓ આ ભંડાર જઈ શક્યા હતા.
તેમના પછી પાટણના ભંડારની મુલાકાત લેનાર યુરોપિયન રાસમાળાનો જાણીતા લેખક અલેકઝાન્ડર કિન્લક કૅર્બસ હતો. તેના પછી સને ૧૮૭૩ માં અને ૧૮૭૫ માં વિદ્વાન હૈં. જી. બુલરે બે મુલાકાત લીધી હતી. વડોદરા રાજ્યના અમલદારની મદદથી અને પાટણ ભંડાર નગરશેઠ અને પંચ કે જેના તાબામાં આ ભંડાર હતા તેમની કેટલીય ખુશામત પછી એમને કેટલાક ભંડારમાં દાખલ થવા દેવામાં આવ્યા હતા. સંઘવીના પાડાનો ભંડાર જેવાની એમને બધાને ક્ટ મળી હતી. અને તેથી એમાંની કેટલીક દુર્લભ કૃતિઓની નકલો ઉતારી લીધી હતી. એજ વર્ષમાં ફરી બે વખત ભંડારે જોવા આવ્યા હતા પણ તેમાં તેમને સફળતા મળી નહિ. પાટણ છોડયા બાદ હેમચંદ્રનો પ્રખ્યાત ભંડાર જેવા દેવાની માલીકે ખુશી જણાવી. તેમનાથી પાછું ફરી શકાય તેમ નહોતું, તેથી તેમણે એક શાસ્ત્રી મોકલાવી તેનું નવું પત્રક બનાવ્યું તથા બીજા ભંડારનું પત્રક મળી આવ્યું. આ પત્રકો ઉપરથી ડો. બુલરે જે નિવેદન રજુ કર્યું તેના ફળ તરીકે મુંબઈ સરકારે ર્ડો. આર. છ ભાન્ડારકરને ભંડારના સંગ્રહો તપાસવા પાટણ મોકલ્યા તેમણે ૧૮૮૩ માં છે. કાથવટે સાથે પાટણની મુલાકાત લીધી હતી અને તેઓ તે વખતના ૧૧ પિકી ચાર-જ ભંડાર–ફળીઆવાડાના બે-ભાભાના વાડાને એક તથા સંઘવીના વાડાને એક–જોઈ શક્યા હતા. બાકીના તેમના માલીકે બતાવવા માંગતા નહોતા. ડૉ. ભાંડારકર માને છે કે સને ૧૮૮૦-૮૧ માં ડેક્કન કોલેજના સંગ્રહમાં જે તાડપત્રીએ ઉમેરવામાં આવી હતી તે મૂળ માકા મદીના ભંડારમાંની હતી. આ જૈન સંગ્રહ ઉપરાન્ત તેમણે પાટણમાંના બ્રાહ્મણ ધર્મની કૃતિઓના ત્રણ સંગ્રહ પણ જોયા હતા,