________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. વડેદરા રાયે કરેલા પ્રયત્નઅત્યાર સુધીની ભંડારે સંબંધની શોધખોળે અપૂર્ણ તેમજ ઉપર ચેટીયા હતી. પરદેશીઓએ ડારે જેવા કરેલા પ્રયત્નએ અને તેમની જ સૂચનાથી મુંબઈ સરકારે ડૉ. ભાન્ડારકર મારફત કરાવેલી તપાસે વડોદરા રાજ્યને આ શહેરના તમામ સંગ્રહની વધારે ઉંડી, સૂક્ષ્મ અને સંપૂર્ણ શેધ કરાવવાનું સુઝાડયું અને એટલા વાસ્તે નડીઆદવાળા વિદ્વાન છે. મણિલાલ નભુભાઈ દ્વિવેદીને સને ૧૮૯૨ માં આ કામે નીમ્યા. અંધારામાં અને ગુંગળાવી નાખે તેવા ભેાંયરામાં બેસીને પ્રે. દ્વિવેદીએ એકેએક દાબડે ઉઘાડી નવથી દસ હજાર પ્રતે તપાસી કાઢી અને તેની યાદી પણ બનાવી.
તેમણે ગણવેલા બાર ભંડારોમાંના બે-રગુછાડ ભારદ્વાજનો ભંડાર અને મણિશંકરનો-ભંડાર બ્રાહ્મણના ઘરમાં હતા અને તે જેન ભંડાર ન હોતા પહેલામાં કેટલીક જેન કૃતિઓ હતી ખરી, પણ બીજામાં તે ફક્ત બ્રાહ્મણ ધર્મની જ કૃતિઓ હતી. આ તમામ સંગ્રહાની પૂર્ણ તપાસ પછી નકલે ઉતારી લેવા લાયક ૩૭૪ કૃતિઓની એક યાદી છે. ત્રિવેદીએ તૈયાર કરી હતી. તેમણે ભલામણ કરેલ કૃતિઓમાંની ઘણીખરીના સંપૂર્ણ અનુવાદ કે સંક્ષિપ્ત ઉતારા વડોદરા રાજ્ય ગુજરાતી ભાષામાં તૈયાર કરાવ્યા હતા. અગાઉની તપાસ કરતાં આ તપાસ સવિસ્તર અને કેટલેક અંશે સંપૂર્ણ બની હતી.
પ્રો. દ્વિવેદી પછી તુરત જ ૧૮૯૩ના ડિસેમ્બરમાં પ્રેપિટર્સને આજ કામ માટે મુંબઈ સરકાર તરફથી નિમાયા. આ તપાસમાં ફોફળીયાવાળા ભંડારમાંથી બહુ જ પ્રાચીન તાડપત્રી પ્રતોથી ભરેલ એક વિશેષ પેટી જે પહેલાંના જનારને લુગડાંથી ભરેલી છે એમ કહેવામાં આવતું હતું તે જોઈ શક્યા હતા. આ પેટી સ્વતંત્ર પુસ્તકાલય જ હતું તે આ શોધમાં જણાયું. આ વખતે બધી પ્રત પ્રે. પિટર્સનને છુટથી બતાવવામાં આવી હતી અને તેથી કરીને ર૦૦ કરતાં પણ વધારે ગ્રંથના ઉતારા તેઓ લઈ શક્યા હતા. તેમના નિવેદનમાં તેમણે જણાવ્યું છે કે ઉતારા કરેલા ગ્રંથ જૈન કેમ તેમ જ બીજા લાગતા વળગતા પાને ઉત્તેજીત કરશે અને આ પુસ્તકને પ્રકાશમાં લાવવા જરૂર તેઓ પગલાં લેશે.
પ્રો. પિટર્સનની આ આશા થોડા જ વખતમાં પાર પડી, કારણ કે એમના રિપોર્ટ ઉપરથી જેન કોમમાં વિશેષ જાગૃતિ આવી અને તેને લીધે મુંબઈની જેમ કેન્ફરન્સ મારફત પાટણ તેમજ બીજાં સ્થળાના વધારે અગત્યના જૈન ભંડારની એક યાદી તૈયાર કરાઈ પ્રસિદ્ધ થઈ હતી. પણ આ યાદીમાં એક પણ નેતર પ્રતનું નામ દાખલ કરવામાં આવ્યું ન હતું.
ત્યાર બાદ છુટા છવાયા વ્યક્તિગત પ્રયત્ન દેશી અને વિદેશી વિદ્વાનોએ
For Private And Personal Use Only
