Atmanand Prakash Pustak 027 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

શ્રી માત્માન પ્રકારે. પ્રાચીન ભંડારોની ઉત્પત્તિ, વિકાસ અને દુર્દશા - જન આચાયો, મુનિઓ વિગેરેના ઉપદેશથી કે પોતાના આંતરિક ઉલ્લાસથી જુના વખતમાં રાજએએ, મંત્રીઓએ તેમજ ધનાઢય જેન ગૃહસ્થોએ તપશ્ચર્યાને ઉદ્યાપન નિમિત્ત, શ્રવણ નિમિત્ત, પિતાના કે પરલેકવાસી સ્વજનના ક૯યાણ નિમિત્ત, સાહિત્ય પ્રત્યેની પિતાની અભિરૂચિના કારણે કે લેક આગળ વાંચી બનાવવા આચાર્યોને ભેટ ધરી પુણ્યના ભાગી બનવાની ઈચ્છાથી પોતાની શકિત અનુસાર નવીન પુસ્તકાદર્થો લખાવીને, અથવા પુરાતન જ્ઞાનભંડારો અસ્તવ્યસ્ત થવાને કારણે કોઈ વેચતું હોય તો વેચાતા લઈને મોટા મોટા જ્ઞાનભંડારોની સ્થાપના કરી છે. સાધારણમાં સાધારણ વ્યકિતઓએ પોતે અપસંપન્ન હોવા છતાં શુભ નિમિત્ત પ્રાપ્ત થતાં ટીપે ટીપે સરોવર ભરાય એ ન્યાયે મહાનમાં મહાન જ્ઞાન ભંડાર ઉભા કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ફાળો આપે છે.
ગુજરાતના મહારાજા કુમારપાલ કે સિદ્ધરાજના સમય પહેલાં જૈન ભંડાર હતા કે નહિ તેની માહિતી મળતી નથી. જૈન ગ્રંથાતો વિક્રમની છઠ્ઠી સદીથી લખાયા છે. કુમારપાલે ૨૧ ભંડારો અને રાજા વિરધવલના મંત્રી વસ્તુપાલે ૧૮ કરોડના ખર્ચે ત્રણ મોટા ભંડારો સ્થાપ્યા હતા, પરંતુ દિલગીરીની વાત છે કે આ મહત્વના ભંડારોમાંનું એક પણ પુસ્તક પાટણના ભંડારોમાં મળી આવતું નથી. કુમારપાલની ગાદીએ આવનાર અજયપાલ જૈન અને જૈન ધર્મનો એટલો બધો
ષી બન્યા હતા કે જૈન સાહિત્યનો નાશ કરવામાં તેણે પિતાથી બનતી બધી કોશિષ કરી હતી. તેથી ઉદયન નામના જૈન મંત્રી તથા બીજા આગેવાને પાટણથી આ ભંડાર ખસેડી જેસલમીર લઈ ગયા હતા. જેસલમીરમાં તાડપત્રની નકલે મુખ્ય કરીને પાટણમાંની છે. વસ્તુપાલના સ્થાપેલ ભડા નાશ મુસલમાનના વખતમાં થયો જણાય છે. ઈસ્લામી આક્રમણોનાં પ્રતિદિન ધસી આવતાં મોજાંએ
રાસી ચટાં અને ચોરાસી ચકલાંવાળા સુંદર અને પુરાતન પાટણ શહેરને ધૂળભેગું કરી નાંખ્યું અને તેની સુંદર સ્થાપત્ય કળાનાં સ્મૃતિરૂપ કામને એક પથ્થર પણ અવશેષ ન રહેવા દીધે, છતાંય કોઈ અજબ રીતે જ જૈન મંત્રીઓ અને જૈન ગૃહસ્થાના પ્રયાસથી સરસ્વતી ભંડાર અને તેમાંની હસ્તલિખિત પ્રતોના પુરાણા અને વિખ્યાત સંગ્રહ એમની તીણ દાઢમાંથી બચી ગયા. પરમેશ્વરને પાડ માન જોઈએ કે એલેકઝાન્ડ્રીઆનાં જાણીતાં પુસ્તકાલય જેવી એમની દશા ન થઈ
પ્રાચીન ભંડારેના અવશેષો–– મુસલાનોના આક્રમણના સમયમાં ભંડારિને સાચવવા હેરફેર કરતાં કરતાં જે પુસ્તકો બચ્યાં તેમને સાચવી રાખવા ઉપરાંત ત્યારપછીના શાન્તિના વખતમાં લેક આગળ વાંચી બતાવવા વાસ્તે અગર આચાર્યો અને મુનિવને અધ્યયન કરવા વાસ્તે પુસ્તક ભેટ ધરવાં એ કોન કોમમાં પુણ્યનું કામ મનાતું હોવાથી, લોકોએ પુસ્તકોની નકલ કરાવવા પાછળ યથાશક્તિ