________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
નિગ્રહ અથવા આત્મ-સંયમને આપણા શારીરિક બળ અને સ્વાસ્થ્યની સાથે ઘણુંા જ ઘનિષ્ટ સંબંધ રહેલા છે. અર્થાત્ દુ લ મનુષ્યેાની અપેક્ષાએ મજબુત મનુષ્ય આત્મ-નિગ્રહ કરવામાં વધારે સમથ હાય છે, પર ંતુ તે સાથે એટલુ પણ નિ: સદેહ છે કે ઘણું કરીને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય પણ મનેાનિગ્રહના અભાવને લઇને જ અગડે છે. જે લેાકેાનુ સ્વાસ્થ્ય ખગડી ગયુ હાય તેએ જો મનેાનિગ્રહપૂર્વક આરાગ્ય શાસ્ત્રનાં નિયમાનું યથાર્થ પાલન કરે તે તેઓનુ શરીર તરતજ સ્વસ્થ થઇ શકે છે અને જેમ જેમ તેના શરીરમાં મળ આવતું જાય છે તેમ તેમ તેનુ મનેાનિગ્રહ પણ વધતુ જાય છે. એ વાત હવે કાઇને ભાગ્યેજ અજાણી હશે કે પ્રસન્ન ( આનંદી ) રહેવાથી મનુષ્યનું શરીર તેમજ મન અને સબળ અને છે. એટલા માટે આત્મ-નિગ્રહમાં સમથો મનવા માટે હંમેશાં માની રહેવાની પ પરમ આવશ્યકતા છે. જે લેાકેા હમેશાં ક્રોધાયમાન, ચીડીયા અથવા દુ:ખી રહ્યા કરે છે તેઓ કંદપણુ પોતાનાં મનને પુરેપુરૂ વશ રાખી શકતા નથી. જો દુ:ખાના વિશેષ વિચાર ન કરતાં પ્રાપ્ત સુખેાથી જ મનુષ્ય સંતુષ્ટ અની રહે તે તેને આ સંબંધી ઘણા લાભ થઇ શકે છે.
મનેાનિગ્રહ સદાચારનું મૂળ ગણાય છે. આજ સુધીમાં જે જે મહાન પુરૂષા થઇ ગયા તે સ તે દ્રિય હતા. જીતે દ્રિયતા અને આત્માનિગ્રહ વગર મનુષ્યમાં સાધુતા અથવા મહત્તા આવી શકતીજ નથી. ધર્માચરણ કરવા માટે પણ મનેાનિગ્રહુની ઘણીજ આવશ્યકતા રહ્યા કરે છે. કેમકે મનેાનિગ્રહના અભાવને લઇને જ મનુષ્યેા પાપામાં અને દુષ્કોમાં પ્રવૃત્ત થાય છે; તેથી આત્મ-નિગ્રહ મનુષ્યાને પરલેાક–સાધનને પણ સર્વ શ્રેષ્ટ અને આવશ્યક ઉપાય છે. જેમ આત્મ-નિગ્રહથી પરલેાકનુ સાધન થાય છે તેમ તેનાથી આ લેાકમાં પણ ઘણું સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. મનેાનિગ્રહ વગર કેઈપણુ મનુષ્ય સુશીલ, સદાચારી, વ્યવસ્થિત, ઉદાર અને શાંત અની શકતા નથી અને તે સઘળા વગર જીવનયાત્રા અત્યંત દુ:ખપૂર્ણ બની જાય છે.
રાજકાર્ય કરનાર મેાટા મેાટા પદાધિકારીએ!, પ્રજાના માદક નેતાએ તથા એવાજ મેટા માટા કામ કરનારામાં બહુજ મનેાનિગ્રહ હોવા જોઇએ. જ્યાં સુધી આત્મનિગ્રહ નથી હોતા ત્યાં સુધી મહાન બુદ્ધિશાળી પુરૂષાને પણ પેાતાનાં કામેામાં યશ મળી શકતા નથી. કેમકે એ કામામાં લેાકેા ઉપર પાતાના પ્રભાવ પાડવાની તેમજ તેઆને પેાતાને વશ રાખવાની આવશ્યકતા રહે છે. અને જે મનુષ્ય પાતે પેાતાની જાતને વશ રાખી શકતા નથી તે મીજા ઉપર અધિકાર કેવી રીતે ચલાવી શકે? જે મનુષ્ય મીજા ઉપર પેાતાનું પ્રભુત્વ જમાવવા ઇચ્છે છે તેને માટે આવશ્યક છે કે તેણે પડેલાં પેાતાની જાત ઉપર પ્રભુત્વ જમાવવું
For Private And Personal Use Only
