________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કેટલાક ઉપયોગી વિચારે. જોઈએ. મોટા મોટા રાજકુટુંબને નાશ ઘણે ભાગે આત્મ-સંયમના અભાવથીજ થાય છે. આત્મ-સંયમના અભાવને લઈને મનુષ્ય જુગારી, દુરાચારી, અને દુર્થસની બની જાય છે. અને એ સઘળું કુલ, શીલ; મર્યાદા તથા વૈભવ વિગેરેના નાશનું કારણ બને છે. મહારાજા શીવાજીમાં આત્મ-નિગ્રહ પુરેપુરા અંશે હતો અને એને લઈને જ તેઓ શત્રુઓને પરાભવ કરવા તથા સામ્રાજ્ય સ્થાપવા સમર્થ થઈ શક્યા હતા. પરંતુ તેમના પુત્ર સંભાજીમાં એ ગુણ નહોતો જેથી તેને તથા રાજ્યનો નાશ થયો. મહારાજા રણજીતસિંહના પુત્ર ખર્શસિંહમાં પણ એ ગુણનો અભાવ હતો. લખનાના છેલ્લા નવાબ પોતાના મનમાં આવતું તે કરતા હતા; કદિ પણ આગળ પાછળનો સારા નરસાનો વિચાર નહતા કરતા જ્યારે નેપોલીયન એક પછી એક દેશ જીતવા લાગ્યો, ત્યારે તેનું મન ચલિત કરવા માટે શત્રુઓએ અનેક પ્રયાસો કર્યા, પરંતુ તે નેપોલીયન જરાપણ વિચલિત થયે જ નહિ, તેણે તો પોતાનું મન હંમેશાં વશ રાખ્યું અને છેવટ સુધી વિજયી બનતો રહ્યો. આપણા દેશના ધર્મ શાસ્ત્રોમાં તેમજ ઈતિહાસમાં એવી અનેક કથાઓ છે જેમાં આપણે જોઈએ છીયે કે લોકોને ઉગ્ર તપશ્ચર્યા કરતા જોઈને તેઓને ડગાવવાના ઘણા પ્રયત્નો કરવામાં આવતા હતા અને એવા કેટલાક પ્રયત્ન નિષ્ફળ પણ થયા હતા. મતલબ એ છે કે કોઈપણ વિષયમાં સંપૂર્ણ સફલતા પ્રાપ્ત કરવા માટે મનોનિગ્રહની અત્યંત આવશ્યકતા રહેલી છે અને જ્યાં મનોનિગ્રહનો ભંગ થાય છે ત્યાં કાર્ય સિદ્ધિમાં પણ મોટું વિન આવે છે.
દુષ્કર્મો તથા પ્રલોભનોથી બચવા માટે, અપમાનિત અથવા પીડિત થવા છતાં ક્ષમા કરવા માટે, ઈર્ષા, દ્વેષ વિગેરે મનોવૃત્તિને રોકવા માટે તથા એવા પ્રકારના અનેક કામને માટે મનોનિગ્રહની ઘણી જ આવશ્યકતા છે. જે એવા વિકટ પ્રસંગે મનુષ્ય આત્મનિગ્રહ નથી બતાવતે તો મહાન અનર્થ થાય છે અને વિપરીત પરિણામ આવે છે. કોઈ કોઈ વખત ક્રોધમાં કઈને દુર્વચનો કહીને અથવા કેઈને નુકશાન કરીને આપણે આપણને પોતાને તથા બીજાને ઘણુંજ નુકસાન કરીએ છીએ. જેને લઈને આપણે જીંદગીભર પસ્તાવું પડે છે. જે આપણે એમ ઇચ્છતા હોઈએ કે આપણે કદિ દુ:ખી ન થઈએ અથવા આપણને કદિ પસ્તાવું ન પડે તો આપણે આપણી જીભ તથા મન ઉપર હમેશાં અંકુશ રાખવો જોઈએ. પ્રત્યેક મનુષ્ય મધુરભાષી નથી બની શકતો, પરંતુ અ૫ભાષી અવશ્ય બની શકે છે. જે આપણું મન ઠઠ્ઠામશ્કરી કરવા અથવા વ્યંગ્યપૂર્ણ વાત કરવા ઈછે અને આપણે આપણું એ ઈચ્છાને ન રોકી શકીએ તે કોઈ વખત મિત્રોની સાથે આપણને મોટી શત્રુતા થઈ જવાનો સંભવ અને ભય છે.
વાતચીત કરતી વખતે પ્રત્યેક મનુષ્ય ઘણુંજ સાવધાન રહેવું જોઈએ, તેમજ કદિપણ કઈ એવી વાણી મુખમાંથી ન કાઢવી જોઈએ કે જેને લઈને બીજાને
For Private And Personal Use Only
