Atmanand Prakash Pustak 022 Ank 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

કેઈપણ કાર્યસિદ્ધિ માટે પાંચ કારણે.
૨૬૩
૨૬૩
કેઈપણ કાર્યસિદ્ધિ માટે પાંચ કારણે.
કાળ, કર્મ, સ્વભાવને, ભાવી ભાવ એ ચારો. દેખી પુરૂવાકારને, સાચા પણ થયા ઝાંખારે.”
| ચંદ્ર પ્રભુ મુખચંદ્ર.' આ જગતમાં કોઈ પણ કાર્ય આ પાંચ કારણ એકત્ર મળ્યા વિના થતું નથી કેટલાક માણસો પાંચ કારણથી કાર્ય થાય છે એમ માનતા નથી. માત્ર એકજ કારણથી માને છે, વળી કઈ બે કારણથી માને છે. તે છતાં તેઓના કાર્યની સિદ્ધિ તેપચે કારણે મળે છે ત્યારેજ થાય છે. અર્થાત્ કાર્યસિદ્ધિમાં તે એક કારણ જાણતાં અને બીજા ચાર કારણ અજાણતાં પણ છે કેઈને સ્વીકારવા જ પડે છે. આટલા માટે શ્રી વીર પરમાત્માના સર્વદશી દર્શનમાં પાંચ કારણ માનેલાં છે.
એ પાંચ કારણેના નામ આ પ્રમાણે છે, કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, પુરૂષાકાર અને પૂર્વકમ.
કાળ–વખત-જે વખતે જે થવા યોગ્ય હોય તે તે વખતે જ થાય.
સ્વભાવ-ખાસીયત-ધર્મ. જે વસ્તુમાં જે ધર્મ ગુણ કે ખાસીયત હોય તે પ્રગટ થાય.
નિયત-આને નિયતિ પણ કહે છે. એનો અર્થ જે બનવાનું હોય તેજ બને છે.
પુરૂષાકાર–ઉદ્યમ, વીર્ય, બળ, પરાક્રમથી જે કરવા માંડે તે થાય.
પૂર્વક પૂર્વકૃત કે કર્મ પૂર્વે જેવાં કર્મ કર્યા હોય તેવું બને. આ પાંચ કારણે કેટલીક બાબત પર લાગુ પડવાથી વર્તન પણ ઉપયેગી થઈ પડશે. તે કારણ કેમ લાગુ પડે છે તે હવે બતાવીએ છીએ.
મોક્ષપ્રાપ્તિમાં પાંચ કારણની આવશ્યકતા. પાંચ કારણ તે આગળ કહ્યું તેમ કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, પુરૂષાકાર, અને પૂર્વકમ છે.
આ પાંચમા આરામાં મોક્ષ પ્રાપ્તિ થાય કે નહિ તે સંબંધી વિચાર કરીએ.
૧ કાલ–આ પંચમ કાળ એ છે કે તેમાં જીવને મુક્તિ ન થાય. એમ શ્રી વીતરાગ ભગવાને સૂત્રોમાં કહ્યું છે. આ પંચમકાળમાં જન્મેલા મનુષ્યને શાસ્ત્રમાં દુ:ષમ કાળ ગ છે. એ કાળ ક્ષે જવાને જે કાળ અનુકુળ હોય તે તે નથી.
* શેડ અમરચંદ તલકચંદ સીરીઝમાંથી. ૧ એક નૃતન કવિના સ્તુતિ સંગ્રહમાંથી.