Atmanand Prakash Pustak 022 Ank 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531260/1

Page #1

Reg. N. B.431
श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः goooooooo o oooooooooo
आत्मानन्द प्रकाश
ooooooooooooooooooooooooo
॥स्त्रग्धरावृत्तम् ॥
अस्त्येतत्पुत्रपौत्रादिकमखिलमहो बन्धनायैव लोके, द्रव्यं चातिप्रमाणं मदमलिनधियां केवलं दुःखदं स्यात् । नित्यं तच्चिन्तयित्वा मतिमलहतये प्राप्तये ज्ञानराशेर,
आत्मानन्द प्रकाशं विदधतु हृदयेऽज्ञाननाशाय जैनाः ॥१॥ पु. २२. वीर सं. २४५१, ज्येष्ठ. आत्म सं. ३० अंक ११ मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा--भावनगर
વિષયાનુક્રમણિકા,
५ष्ट.
विषय.
पृष्ट
विषय. ૧ સુરીશ્વરજયંતી ... २६१ पन तिहासि साडिस. ૨ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીનું રચિત સિહ ૬ વિશ્વરચના પ્રબંધ ...
... २७१ स्त न ...
૨૬ ર છ માનપત્રના મેળાવડે અને આ ૩ કાઈ પણ કાર્ય સિદ્ધિ
સભાના વાર્ષિક મહાસવ ... २७८ पाय २ .
... २६३८ वर्तमान सभाथार ... ... २८१ ૪ જૈન કોન્ફરન્સ વિજયી કેવી રીતે ૯ ગ્રંથાવલેકિન,
....२८५ २४ श....
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખચ આના ૪. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહું ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ “છાપ્યું-ભાવનગર,

Page #2

શ્રી નવપદજીની પૂજા (અર્થ, નાટ, મંડલ, યંત્ર, વિધિ વગેરે સહિત.)
આત્માતિ માટે શાસ્ત્રાકાર મહારાજે વિવિધ માર્ગો નિર્માણ કરેલા છે. પરંતુ પ્રભુભક્તિમાં નલીન થઇ દસિદ્ધિ જલદી પ્રાપ્ત કરવા માટે, પૂર્વાચાર્ય પ્રષ્ણુિત પૂજાઆ એક વિશિષ્ટ કા૨ણ છે. જયારે જયારે જિનાલયમાં પૂજાપાઠકા સામસામા બેસી પૂજતી ધન તાલ, શૂર, વાજિ ત્ર સાથે મચાવી રસપૂર્વક એકતાન થઈ ભાગ લઈ રહ્યા હોય ત્યારે એક અપૂર્વ રમણીય દેખાવ થતાં શ્રોતાવર્ગ તે રસમાં તરબલ થઈ જાય છે; તેટલું જ નહીં પણ મનુષ્યને શું પશુ દેવતાઓને પણ તે આકર્ષક બને છે અને સમજદાર મનુષ્ય તો, તેમાં મુગ્ધ બને છે; જેથી તેની ભક્તિ કરનાર વર્ગ તેવા સંજોગમાં કર્મની નિર્જરા ચેકસ કરે છે. આ બધુ થવા માટે એક તરફ, સંગીત પદ્ધતિ પ્રમાણે તાલ, શરમાં વાજિત્રની સાથે મિલાવટ થાય તેમ પ્રજા ભણાવવી. અને બીજી બાજુ પ્રભુભક્તિ માટે લણાતી પૂજાના અર્થનું જ્ઞાન હોવું; એમ હોય ત્યારેજ એકલીનતા થતાં હેતુ-માક્ષ સાધ્ય થાય છે. એવા હેતુથીજ શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી મહારાજ કૃત નવ પદજીની પૂજા, અમાએ તેના ભાવાથ", વિશેષાથઅને નાટ સાથે તૈયાર કરી પ્રકટ કરેલ છે. સાથે શ્રી નવપદજીનુ ભડલ તે તે પદોના વણુ-રંગ અને તેની સમજ સાથે, વિવિધ રંગ અને સાચી સોનેરી સાહીની વેલ વગેરેથી તથા શ્રી નવપદજીને યંત્ર કે જે આયંબીલ–ાળી કરનારને પૂજન કરવા માટે ઉપયોગી છે, તે બંને છબીઓ ઉંચા આર્ટ પેપર ઉપર માટે ખર્ચ કરી ઘણા સુંદર સુશોભિત અને મનહર બનાવી આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવામાં આવેલ છે. આ સાથે શ્રી સિદ્ધચક્રજી મહારાજનું આરાધન કેમ થાય, તેની સંપૂર્ણ ક્રિયાવિધિ, ચૈત્યવંદન, સ્તવને સ્તુતિઓ અને સાથે શ્રીમાન પદ્મવિજ્યજી મહારાજ અને શ્રીમાન આત્મારામજી મહારાજ કત નવપદજી પૂજાએ દાખલ કરેલ છે. ઉંચા એન્ટીક પેપર ઉપર ગુજરાતી સુંદર જુદા જૂદા ટાઈપથી છપાવી ઉંચા કપડાતા બાઈડીંગથી અલંકૃત કરેલ છે. એટલે કે બાહ્ય અને અય્તરથી તેની સૈદિયતા
માં આવી છે. જેથી તે પ્રમાણે આરાધન કરનાર કે પૂજા ભણાવનાર ને આહાદ ઉત્પન્ન થવા સાથે કમ નિર્જરા થતાં માલ સમીપ લાવી મૂકે છે. આ ચ થનું નામજ જયાં પવિત્ર અને પ્રાતઃ૨મરણીય છે ત્યાં તેની ઉપયોગીતા અને આરાધના માટે તો કહેવું જ શું ! શ્રી નવપદજી આરાધનના જીજ્ઞાસુ અને ખપી માટે આ એક ઉત્તમ કૃતિ છે. અને તેમાં ગુરૂમહારજ, નવપદજી મહારાજનું મડલ અને ચું’ત્ર આ બુકમાં દાખલ કરેલ હાઈ આ ગ્રંથ વાંચનાર તેની અપૂર્વ રચના જણાયા સિવાય રહે તેવું નથી. આ માટે વધારે લખવા કરતાં તેના ઉપયોગ કરવા નમ્ર સુચના કરીયે છીયે. કિંમત રૂા. ૧-૪-૦ પાસ્ટેજ જુદું.
સિવાય શ્રી નવપદજી મહારાજ નું મંડલ કે જે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે વિવિધ રંગો અને સોનેરી શાહીથી ધણુ જ સુંદર ઉંચા આટ"પેપર ઉપર છપાવેલ છે તે તથા શ્રી સિદ્ધચક્રજી મહારાજને યંત્ર કે જે દર્શન, પૂજન માટે બંને ઘણી ઉપચાગી વસ્તુઓ હોવાથી આ બુકમાં દાખલ કરવા ઉપરાંત છુટી કાપીયા પણ તેના ખપી માટે વધારે તયાર કરાવી છે.
શ્રી નવપદજીનો યત્ર ચાર આના-શ્રી સિદ્ધચક્રજીનો યુ'ત્ર બે આના-પોસ્ટેજ જી ૬', આ બંને પ્રાતઃકાળમાં ઉડતાં દર્શન માટે ખાસ ઉપચાગી ચીજ છે માત્ર ધણીજ થાડી નકલા છે જેથી જલદી મંગાવવી.

Page #3

ce
( ૭૫ [ ૬ પ્રકાશ છે
Kal
॥ कि भंते ? जो गिलाणं पडियरइ से धरणे उदाहु जे | तुम दसणणं पडिवज्जइ ? गोयमा! जे गिलाणं पडियरइ । से | केगटेणं भंते ? एवं बुआई ? गोयमा! जे गिलाणं पडियरइ से मं दंसणेणं पडिब जइ जे मं दंसणेणं पडिवज्जइ से गिलाणं पडियरइ त्ति । आगाकरणसारं खु अरहंताणं दंसणं, से तेणटेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ-जे गिलाणं पडियरइ से मं पडिवज्जइ, जे म पडिवज्जइ से गिलाणं पडियरइ ।।
पुस्तक २२ ] वीर संवत् २४५१ ज्येष्ठ. आत्म संवत् ३०. [ अंक ११ मो.
રસૂરીશ્વર-નવન્ત.
(૧) દેહરે–પ્રતિબધે નિજ રૂપને, “આતમરામ” અમંદ
જીવન પ્રભા પ્રસારવા, પૂણ્ય જયંત સૂચંદ. વાળ (ષટ દરશન જિન અંગ ભણી જે–એ દેશી. )
શ્રી ગુરૂરાય જયતિ આજે, આનંદ મંગલકારી રે. આતમરામ-આનંદ સૂરિવર, ભારત ભૂષણ જાને રે; પારંગત પ દરશનના એ, જેન બેમ શશી મારે. તત્તાતત્ત્વ વિવેક વિચારે, સ્વામિ શ્રદ્ધા કીધી રે. છેડી ઉન માગ કા દુ જ્ઞાન, સમ્યગ શિક્ષા લીધી રે. શુક્ર શુકલ સપ્તમિ દિન સુંદર, સ્વર્ગ ગમન તિથિ જેનીફે સમાલોચના શુદ્ધ જીવનની, ભકતે કરી ભવિ તેની રે. વર્તમાન મર્યાદા ઉપર, પદ ત્રીજુ સોહાવ્યું રે, આતમ સત્તાને પ્રકટવા, સંયમ સાથ ઠરાવ્યું રે.
શ્રી ૩ શ્રી ૪

Page #4

૨૬૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શિષ્ય વર્ગ સુશિક્ષિત જેને, પાલક આજ્ઞા કેમેરે, કમલ-કાનિત–વલભ-હંસાદિ, હર્ષિત આતમ નામેરે. શ્રી. ૫
આતમાનંદ સમાજ” આનંદે, ભાવે ભાવપુરીમાં; ગુરૂ જયન્તિ મહોત્સવ કીધે, વિકસે રેમ અસીમા. શ્રી. ૬
વેર દ ધનજી.
પરમ પૂજ્ય શ્રી વિજયવલ્લભસરનું રચીન
શ્રી સિદ્ધચક્ર સ્તવન.
પૂજન તો કર રહા હું, ચાહે સારી ના ન તારી --- દેશી. સિદ્ધચક મહિમા જાની, ચાહે માને યા ન માન–અંચલી. નવપદકા ધ્યાન ધરના, સંસાર પાર કરના, જરા જન્મ મરણ ટારી. શાહે. ૧ ભાવારિ દૂર કરકે, અરિહંત નામ ઘરકે, હુએ બાર ગુણકે ધારી. ચાહે. ૨ ગુણ આઠ સિદ્ધ ધર્તા, નિજ આત્મરૂપ કર્તા, આઠોં કરમકો જારી. ચાહે. ૩ આચાર્ય ગ૭ ધેરી, હુએ આત્મશક્તિ ફેરી, ષત્રિશ ગુણવિહારી. ચાહે. ૪ ગુણુ પંચ વિંશ સેહ, ઉવઝાય મન મોહ, મુનિ પાઠનાધિકારી. વહે. ૫ ગુણ સાત વશ ધારી, મુનિરાજ બ્રહ્મચારી, ભવિ જીવ મદદગારી. ચાહે, ૬ ધમીયે પાંચ જાને, ચાર કે ધર્મ માનો, નવપદકી મહિમા ભારી. ચાહે. ૭ સડસઠ ભેદ દરશન, સમ્યકતવ શુદ્ધ ફરશન, સબ ધર્મકા આધારી. ચાહે. ૮ પાંચ ભેદ જ્ઞાન કહિયે, પંચાસ એક લહિયે, વિન જ્ઞાન કરણી ખારી. રાહ. ૯ ગુણ સત્તરિ પ્રભાવે, ચારિત્ર શુદ્ધ થા, સંસાર પાર કરી. ચાહે. ૧૦ તપ બારાં ભેદ તપતા, ભવિ જીવ કર્મ પતા, સમતાકે હ ભંડારી, ચાહે. ૧૧ દ દેવ તત્વ સુંદર, ગુરૂ તત્વ તીન અંદર, હૈ ધર્મ તત્વ ચારી. ચા. ૧૨ નવપદ સિદ્ધ જાની, શાશ્વત ચક માની, જાઉં સિદ્ધચક વારી ચાહે. ૧૩ આત્મ લક્ષમી દાતા, “વલ્લભ” હર્ષ પાતા, સિદ્ધચક સેવા સારી. ચાહે. ૧૪

Page #5

કેઈપણ કાર્યસિદ્ધિ માટે પાંચ કારણે.
૨૬૩
૨૬૩
કેઈપણ કાર્યસિદ્ધિ માટે પાંચ કારણે.
કાળ, કર્મ, સ્વભાવને, ભાવી ભાવ એ ચારો. દેખી પુરૂવાકારને, સાચા પણ થયા ઝાંખારે.”
| ચંદ્ર પ્રભુ મુખચંદ્ર.' આ જગતમાં કોઈ પણ કાર્ય આ પાંચ કારણ એકત્ર મળ્યા વિના થતું નથી કેટલાક માણસો પાંચ કારણથી કાર્ય થાય છે એમ માનતા નથી. માત્ર એકજ કારણથી માને છે, વળી કઈ બે કારણથી માને છે. તે છતાં તેઓના કાર્યની સિદ્ધિ તેપચે કારણે મળે છે ત્યારેજ થાય છે. અર્થાત્ કાર્યસિદ્ધિમાં તે એક કારણ જાણતાં અને બીજા ચાર કારણ અજાણતાં પણ છે કેઈને સ્વીકારવા જ પડે છે. આટલા માટે શ્રી વીર પરમાત્માના સર્વદશી દર્શનમાં પાંચ કારણ માનેલાં છે.
એ પાંચ કારણેના નામ આ પ્રમાણે છે, કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, પુરૂષાકાર અને પૂર્વકમ.
કાળ–વખત-જે વખતે જે થવા યોગ્ય હોય તે તે વખતે જ થાય.
સ્વભાવ-ખાસીયત-ધર્મ. જે વસ્તુમાં જે ધર્મ ગુણ કે ખાસીયત હોય તે પ્રગટ થાય.
નિયત-આને નિયતિ પણ કહે છે. એનો અર્થ જે બનવાનું હોય તેજ બને છે.
પુરૂષાકાર–ઉદ્યમ, વીર્ય, બળ, પરાક્રમથી જે કરવા માંડે તે થાય.
પૂર્વક પૂર્વકૃત કે કર્મ પૂર્વે જેવાં કર્મ કર્યા હોય તેવું બને. આ પાંચ કારણે કેટલીક બાબત પર લાગુ પડવાથી વર્તન પણ ઉપયેગી થઈ પડશે. તે કારણ કેમ લાગુ પડે છે તે હવે બતાવીએ છીએ.
મોક્ષપ્રાપ્તિમાં પાંચ કારણની આવશ્યકતા. પાંચ કારણ તે આગળ કહ્યું તેમ કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, પુરૂષાકાર, અને પૂર્વકમ છે.
આ પાંચમા આરામાં મોક્ષ પ્રાપ્તિ થાય કે નહિ તે સંબંધી વિચાર કરીએ.
૧ કાલ–આ પંચમ કાળ એ છે કે તેમાં જીવને મુક્તિ ન થાય. એમ શ્રી વીતરાગ ભગવાને સૂત્રોમાં કહ્યું છે. આ પંચમકાળમાં જન્મેલા મનુષ્યને શાસ્ત્રમાં દુ:ષમ કાળ ગ છે. એ કાળ ક્ષે જવાને જે કાળ અનુકુળ હોય તે તે નથી.
* શેડ અમરચંદ તલકચંદ સીરીઝમાંથી. ૧ એક નૃતન કવિના સ્તુતિ સંગ્રહમાંથી.

Page #6

૨૪
શ્રી આત્માનંદુ પ્રકાશ
જેમ આંબા પાકવાને વસંત રૂતુ અવશ્ય જોઇએ, તેમ મેક્ષ પામવાને ત્રીજો, ચેાથે! આરા જન્મ માટે અવશ્ય જોઇએ. ઉસ પણી અવસર્પિણી કાળમાં મેાક્ષ પ્રાપ્તિ માટે એકંદર પહેલી, બીજે, પાંચમે, અને છઠ્ઠો આરા પ્રતિકુળ છે. ત્રીજો ને ચેાથે! મારે અનુકુળ છે.
'' ''
૨. સ્વભાવ-હવે ધારા કે કાળ કદાચ અનુકુળ હુંય એટલે તે-ચેાથા આરા હાય. તે છતાં જે જીવ મેાક્ષ પામવાના સ્વભાવવાળા છે તે જીવ મેસે જાય, ખીજા જીવેા ન જાય. જેમ મગમાં મગ અને કરડુ મેઉ હાય, હવે મગની સાથે કરડું પણ ચુલે પકવવાને મુકયા હોય તેા મગ તા ચડશે પરંતુ કરડું ચડશેજ નહિ. કારણુ કરડુમાં ચડવાના સ્વભાવ નથી, એવા જીવોને અભવ્ય જીવા કહે છે, માટે કદાચ ત્રીજા ચાથા આરા જેવા અનુકુળ કાળ હાય તેા પણ તેમાં મેાક્ષ જવાને ચાગ્ય એવા ભવ્ય . જીવાજ મેક્ષે જાય, મેક્ષે જવાને અયેાગ્ય એવા અ ભવ્ય જીવે। મેક્ષે ન જાય, કારણકે અભવ્ય એટલે મેક્ષે જવાને જેના સ્વભાવજ નથી એવા જીવેા. ૩
નિયતિ—નિયતિ અથવા નિયત એ કારણના અથ નિમિત્ત એવા થાય છે. જેમકે જે સામગ્રી મેાક્ષ પામવાને જોઇએ તે સામગ્રી કે સાધના ન હાય તા વસ્તુ કેમ બને ?
માટે ત્રીજા-ચેાથા આરા જેવા ચેાગ્ય કાળમાં પણ મેક્ષ પામવાને સ્વભાવવાળા એટલે ભવ્ય જીવા હાવા છતાં પણ જે જીવેાને મેાક્ષ પામવાને યેાગ્ય સા ધના કે નિમિત્ત ન મળ્યાં તે માહ્ને ન ગયાં, માટે સાધન કે નિમિત્ત એ કારણની પણ કાર્ય સિદ્ધિમાં અગત્ય છે. જેમ ઘડા બનાવવાને માટીની તે મુખ્ય જરૂર તથાપિ ફ્રેંડ, ચક્ર, અને કુંભાર વિગેરેના નિમિત્ત વિના ઘડા અને નહિ, તેમ મેસ પ્રાપ્તિમાં જે જીવાને ચેાગ્ય કાળ મળે, તેમજ તે જીવ ભવ્ય જીવે એટલે મેક્ષ પામવાના સ્વભાવવાળા હેાય તે છતાં દેવગુરૂ ધર્માદિના નિમત્તની જરૂર પણ છે.
પુરૂષાકાર–પુરૂષાકાર એટલે ઉદ્યમ. હવે જીવને ત્રી જા ચાથા આરા જેવા મેાક્ષ જવાને ચાગ્ય કાળ મળે, વળી તે જીવના ભવ્ય સ્વભાવ હાય, વળી, મેાક્ષ પામવાને ચેાગ્ય એવા નિમિત્ત પણ મળે, તે છતાં જે ઉદ્યમ ન કરે, તેને મેાક્ષ ન મળે. જેમકે શ્રેણીક રાજા ચેાથા આરામાં હતા માટે મેાક્ષ પામવાને કાળ તે ચેાગ્ય હતા. તેમ શ્રેણીક રાજા ભવ્ય જીવ છે એટલે મેક્ષ પામવાને યેાગ્ય સ્વભાવવાળા હતા, વળી નિમિત્ત પણ તેવું મળ્યું એટલે સમ્યકત્વ પણુ પામ્યા, તે છતાં મેાક્ષ પામવાને જે ઉદ્યમ કરવા જોઈએ તે ન કર્યો. દેશવિરતિ અને સર્વિતિ કરી ન શકયા તે પ્રમાણે કૃષ્ણુ મહારાજ પણ સમ્યકત્વવાન હતા તેને પણ ચેાથા આરે મેક્ષ પામવાને યેાગ્ય સ્વ ભાવવાળા, પેાતાના ભવ્ય જીવ અને તવું જ સમ્યક-૧ પામવા રૂપ નિમિત્ત પ મળ્યું, પર ંતુ મેાક્ષ પામવાને ઉદ્યમ કર્યાં નહિ. માટે ઉદ્યમ અથવા પુરૂષાકારની પણ તેટલી જ અગત્ય છે.

Page #7

*
* * *
* * * * * * *
જેન કોન્ફરન્સ વિજયી કેવી રીતે થઈ શકે.
૨૬૫ પૂર્વકર્મ_એટલે પૂર્વે જેવા કર્મો કર્યા હોય તેવાં ફળ મળે. પૂર્વકૃત એટલે પૂર્વે કરેલાં કમ એ પાંચમું કારણ છે. હવે મોક્ષ પ્રાપ્તિને માટે કાળ જે કેશુલીભદ્રને યોગ્ય હતો. વળી ભવિ જીવ હતા, તેમજ નિમિત્ત પણ મળ્યાં હતાં અને ઉ ઘમ કરવામાં પણ ખામી ન હતી. પોતાની પ્રીતિવાળી વેશ્યાને ત્યાં રહી બ્રહાચય વિગેરે કઠિણ પંચ : પાજ પાન્યા, આમ જોતાં ઉદ્યમમાં પણ ખામી ન હતી, તે છતાં પૂર્વે કરેલાં
ન હતાં કે તે બધા ય નહિ થઈ શકયા. ઘણાક ક્ષય થયા અને કાકે રહી ગયા એટલે કે તેમની કની સ્થિતિ પરિપકવ થઈ નહિ. તેથી ચારે કારણો અનુકુળ હોવા છતાં પાંચમું કારણ પૂર્વકૃતુ અનુકુળ ન હોવાથી પૂર્ણ ક્ષય વિના મોક્ષ પ્રાપ્તિ કરી શક્યા નહિ.
આમ પાંચ કારણ કોઈ પણ કાર્યસિદ્ધિમાં અવશ્યના છે, સર્વ દર્શનવાળા આ પાંચ કારણ વિના કાર્ય કરી શકતા નથી. તે છતાં એક જૈનદર્શન આ પાંચે કારણને ખુલ્લી રીતે માન આપે છે.
જેન કેન્ફરન્સ વિજયી કેવી રીતે થઈ શકે.
(લે. પોપટલાલ ત્રીભોવનદાસ કરાંચી) છેલ્લાં વીસ વરસમાં જૈન કોન્ફરન્સની ૧૨ બેઠકો થઈ લાખો રૂપીઆનું પાણી થયું, પરંતુ જોઈએ તેવું સંતોષકારક પરીણામ ન આવ્યું તેના કારણે તે મારા નમ્ર મત પ્રમાણે તે એ છે કે પહેલાં તે આપણામાં એજ્યની ખામી હતી. (૧) કચ્છી દશા વિશા ઓસવાળ પક્ષ જે લાખ ખરચી શકે અને તેમાંથી સારા કાર્યવાહકો મળી શકે તેઓ દૂર રહો. ( ૨ ) અમદાવાદી મોટો પક્ષ અલગ રહ્યો હતો. (૩) મારવાડીઓએ ઘણેજ જુજ ભાગ લીધો હતે. (૪) પંજાબી પણ ઘણાજ જુજ ભેળાયા હતા. (૫) દક્ષિણી તે મુદલજ સામેલ નહોતા થયા. (૬) એક બે ધુરંધર આચાર્ય મહારાજાએ તદન વિરૂદ્ધ હતા તેમ કઈ ખાસ કામ કરનાર મળ્યાજ નહી. ફક્ત ત્રણ દીવસ સૂધી લાંબા લચ ભાષણો અને ઠરાને મેટે હારડા રજુ કરવામાં આવતો હતો, પણ અમલી કાર્ય વાસ્તવીક રીતે કાંઈ કરવામાં નહોતું આવ્યું. વિગેરે ઘણા કારણે હશે. હવે તો થોડું થોડું પણ અમલી કાર્ય કરવું. હું તો માનું છું કે જે જૈન કોમ ફકત શેઠ નરોતમદાસ ભાણજીની સેવા મેળવી શકે તો શેઠ નરોતમદાસ પોતાના કાર્યોમાં બીજા ઘણા મદદગાર મેળવી લઈ શકે. દરેક દરેક પ્રાંતમાંથી બે ત્રણ ઉત્સાહી કાર્યવાહકો નીકળી પડે અને ફકત કેન્ફરન્સની બેઠકના ત્રણ દીવસ એકલા ભાષણે કરીને બેસી ન રહેતાં દરેક દરેક પ્રાંતમાં કોન્ફરન્સની ઓફીસની શાળાઓ સ્થાપે તે તે બ્રાંચ નીચે દરેકે દરેક શહેરમાં ઓફીસ ખાલી કેન્ફરન્સના ઠરાવને અમલમાં

Page #8

શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
૨૬૬
મુકવા બનતુ કરવામાં આવે. એક વીંગ કમીટી મેલા ં આવે અને ટુંકામાં જેવી રીતે મહાત્મા ગાંધીજીએ કેન્ગ્રેસનું કાય ઉડાવ્યુ છે તે પતિ ઉપર જો કાન્ફરન્સનું કાર્ય કરવામાં આવે તે કોન્ફરન્સ છેલ્લા × વરસમાં નથી કરી શકી તેવું કાય ૨૪ મહીનામાં કરી શકે. પહેલ વહેલુ કચ્છી દશા વિશા ઓસવાળે સાથે જે જમવાને ભેદ છે તે દૂર કરી નાંખવા. પછી એક વળવાળી કમીટી નીમી તે કમીટી દરેકે દરેક પ્રાંતમાં જઇ બધાની સાથે મળી કેન્ફરન્સ વિષેના તેમના મનના ભેદ કાઢી નાખી તેમની સહાનુભૂતિ મેળવી લે. ત્યારબાદ દરેક દરેક અગ્રગણ્ય મુનિરાજો અને આચાર્ય મહારાજોને મળીને તેમના મનની સમાધાની કરવી અને તેમની સહાનુભૂતિ મેળવી લેવી, પછી બધાના મત પડતા હાથે તે ઉપર ગભીર વિચાર કરી વચલા માર્ગ કાઢી પછી કાન્ફ્રન્સ મેળવવામાં આવે તે આપણા બેડા પાર થાય. બાકી તો થાબડ થાબડ ભાણા કરવાથી તેા વખત અને પૈસાને વ્યય કરવા જેવું થવાનુ અને આપણી સ્થીતિ ઘાંચીના બળદ જેવી થવાની, શ્રાવકામાં સંગઠનની જરૂર છે. એટલુ જ નહી પણ અમારા મુગટરૂપ મુનિરાજોમાં મતભેદને પાર નથી. માજે હું તે ધારૂં છું કે શ્રાવકે કરતાં સાધુએમાંજ તાણાતાણ થઇ રહી છે એ કઈ ઓછી દીલગીરીનો વાત નથી. દુનિયા ભરના તમામ ધર્મના ધર્મગુરૂઓમાં જૈન સાધુ જેવા ત્યાગ કોઈના નથી. આવા ગુરૂદેવ સામે આવું લખવાને! મારા જેવા ક્ષુદ્રસ સારી કીડાને હક નથી, પણુ આપ તરફના પૂજ્યભાવ અને આપ તરફની ઉંચ લાગણી આટલું લખવાને લલચાવે છે. ગુરૂદેવ યાદ કરે। શ્રી હીરવિજયસૂરિના વખતની જેનેાની જાહેાજલાલી ! ક્યાં કુમારપાળ મહારાજા જેવા જૈન રાજા અને ક્યાં શ્રી હેમચંદ્રાચાય જેવા ગુરૂદેવે ! ક્યાં આણંદ અને કામદેવ જેવા શ્રાવકે અને કયાં અમે લક્ષાભક્ષ કે પેય અપેયના વિચાર પણ નહી કરવાવાળા અમારી અધેાગતીના માટે પણુ આપજ જોખમદાર છે તે આપે ભુલવુ જોઇતુ નથી.
જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
***** ** ** **
19
“ સૈય ચંદ્રગુપ્ત સ ંવત્
( પરમા ત ખારવેલના સમયકાળ )
ઇ. સ. ૧૯૧૭ ના ડીસેમ્બરમાં પ્રસિદ્ધ થએલા બિહાર ઉડીપ્યા રિસર્ચ સેાસાયટીના જલના ( માસિકના ) ત્રીજા ભાગના ચોથા ! માં ભુવનેશ્વર પાસેના ઉદયગિર પ તની હસ્તિગુફા નામની એક ગુફામાં કાતરાએલ કલિ ગ ચક્રવર્તી ખારવેલના તેર વર્ષના રાજ્યકાલને વિસ્તારપૂર્વક દર્શાવતી લીપીને નવા પાટીદ્ધાર અને વ્યાખ્યા પ્રગટ થઇ હતી.

Page #9

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
૨૬૭ પરંતુ તેનો મૂળપાઠ અને વ્યાખ્યાની શોધનાં સાધનો અત્યાર સુધી મળ્યા નથી. તેથી આ જ ઐ િન્હાસિક ગણનામાં એક રીતે અવ્યવહારૂ મનાતી હતી પરંતુ એ ' રે નિખિક વર્ગની પાસે કલિંગના પ્રાચિન ઇતિહાસના અંધાર. માં . ત્રપાન કરવાથી ભારતના પ્રાચિન ઇતિહાસના અજ્ઞાનમય સ્થાનમાં દીપક જેવી આ લીપી કેવો આદર પામી છે તે ૧૯૧૮ ના રોયલ એસી ટિક રસાયટીના જર્નલમાં પ્રગટ થએલ મી. વિન્સેન્ટ. એ. રમીથ સાહેબના એક પત્ર પરથી સમજી શકાય છે. ( St - light on anticit url. J. J. 1. . 1''': July ( 1 to tol . )
તેણે એકસફર્ડથી પટનાના એરરરર જાઓસવાલ તથા ઈતિહાસ વેત્તા શ્રીયુ રાખાલદાસ બંદોપાધ્યાયને આ લીપીને પાઠ અને વ્યાખ્યાન ઉદ્ધાર કરવા માટે સાગ્રહ ભલામણ કરી હતી. અને તે બને ભારતના કૃતજ્ઞ સંતાને બિહાર ઉડીયાના નાના લાટ ગેટ સાહેબની વિશેષ સહાય તાથી આ ગુફાની લીપી પણ પ્રતિકૃતિ લઈને તેના મંતવ્ય સાથે અંગ્રેજી ભાષામાં પ્રકાશિત કરેલ છે. .J. B. (. li. . lol. IIT 'art TV I'me 4:) :) 07. )
આ લેખ આશરે બે હજાર વર્ષ પહેલા કોતરાએલ છે. તે સત્તર પંકિતઓમાં સંપૂર્ણ થાય છે. જેમાંની ચાર લીટી સાફ છે. પાંચમી લીંટી પણ તેવી જ છે. છઠ્ઠીથી પંદરમી સુધીની લીંટીઓ વાંચી શકાય તેવી નથી. અને બાકીની બે લીંટીઓ સારી રીતે વાંચી શકાય એવી છે. એ છેલ્લી બે લીટીઓમાં વિચારણીય વષ નો આંક “૮૧૬૫ રાજ મુરીય કાલે ” એ પ્રમાણે શબ્દ છે. આપણે આ વર્ષને મ. ચં. સં. તરીકે માની લઈએ; પરંતુ અન્ય વિદ્વાનોએ આની જુદી રીતિની વ્યાખ્યા પ્રગટ કરેલ હોવાથી એ વિષયને સાચી માનવામાં સંશય રહેતો હતા. જે અત્યારે નિ:સંશયપણે તે પુરાણે કત મર્યવંશીય ચંદ્રગુપ્તના સંવતું તરીકે સ્વીકારાએલ છે.
મિથે સાહેબ પિતાને ( Oxford History of Inia l'age 7). ) હિન્દુસ્થાનનો પ્રાચિન ઇતિહાસ નામક પુસ્તકમાં ચંદ્રગુમના આવિર્ભાવને જે કાળ નિર્દોષ કર્યો હતો તેનું પરિવર્તન કરવાને અત્યારે તૈયાર છે. તેણે તે પોતાને મત ફેરવવાનો પણ ઉલ્લેખ રેલ એશિયાટિક સોસાયટીના માસિકમાં કરેલ છે. તેમજ તેના એતિહાસિક ( T!]s Eighteen fulfred years ago. ) માં ચંદ્રગુપ્તને રાજ્ય છે ! કે, આ માલની લીપીના આધારે ઈ. સ. પૂર્વે ૩૨૬-૩૨૨ નો મ - મુક્યા છે. અને આ લીપીના આધારે શ્રીયુત્ રાખલ દાસ વાઘોપાધ્યાય પણું મહાવીર નિવણ કાળ ઈ. સ. પૂર્વે ૫૪૩ વર્ષે જણાવે છે. અને શ્રીયુતુ જય એસવાલ મહાશયે પણ શૃંગ અને શિશુ નામના રાજવંશના

Page #10

૨૪૮
શ્રી આત્માન; પ્રકાશ
વિવરણમાં અનેક નવીન સત્ય વૃતાંત બહુાર પાડેલ છે. નાનાઘાટની લીપીને પ્રથમ પ્રાચિન લીપી તરીકે માનીએ તે માય સમ્રાટ અશેક પછી ઐતિહાસિક સ્વ રૂપમાં આ ખારવેલ ટીપીને બીજી પ્રાચિન લીપી તરીકે માની શકાય. આ લીપી ઈ. સ. પૂર્વે ૧૬ વર્ષે અધ માગધી અને જૈન પ્રાકૃત ( જુની બંગાળી ભાષાને નમુના ) ભાષાના લક્ષણવાળી અપભ્રંશ પ્રાકૃત ભાષામાં ખાદાયેલ છે. તમાં કલિંગપતિ સમ્રાટ ખારવેલાની પ્રત્યેક વર્ષની ગૈારવકથા કાતરાયેલ છે. મા નીરવ ગુફા નિરવપણે ખારવલની ગારવકથા ઉચ્ચારો રહેલ છે. ખારવેલ પંદરમે વર્ષે ચુવરાજ પદે અધિષ્ઠિત થયા, અને ચાવીશમે વર્ષે એને રાજ્યાભિષેક થયા હત
(૧) પછી પહેલે વર્ષે પત્રનના ફાનથી જર્જરિત થએલ કલિંગ રાજ ધાનીને સુધરાવી હતી. પુનઃ ઠિત કરીને કલિંગના ૩પ લાખ મનુષ્યને સતાષ થાય તેવુ કાર્ય કર્યું હતું .
(૨) ખીજે વર્ષે પશ્વિમના પ્રશ્નલ વિરોધી સાતકી રાજાને તિરસ્કાર કરી પશ્ચિમમાં સૈન્ય ચલાવ્યુ હતુ. તેમજ કસ્પપ ક્ષત્રિયાની સહ્રાયથી મસિકની રાજધાનાને નાશ કર્યો હતે.
(૩) ત્રીજે વર્ષે ગાંધ વિદ્યા સાધના કરી હતી.
(૪) ચાથે વર્ષે ( અનુમાન થાય છે કે ) વિદ્યાધરાનું મંદિર શેાધીને તેને સમરાવ્યુ હતુ. તેમજ રાષ્ટ્રિક અને ભેાજક પર વિજય પ્રાપ્ત કર્યાં હતા.
( ૫ ) પાંચમે વર્ષે ત્રણસે વર્ષ પૂર્વે નદરાજાએ ખાદાવેલ ખાળ ( નહેર ) ને ત્યાંના સુલીઆ રાડથી રાજધાની પ તની વૃદ્ધિ કરી હતી.
(૬) છઠ્ઠું વધે નગરના માણસાને અનુકુળ સાધનેા કરી આપ્યાં હતાં. (૭) સાતમે વર્ષે ( અસ્પષ્ટ લીપી છે. તાપણુ સમજી શકાય છે કે ) વિવાહ કર્યાં હતા.
(૮) આઠમે વર્ષે મગધ પર ચઢાઈ કરી ખરાખર પર્વત ( ગારથગીરી ) સુધી આગળ વધીને ગયાથી પાટલીપુત્ર સુધીના માર્ગ શત્રુઓને નાશ કરીને નિષ્કટક કર્યેા હતેા, અને તેના પ્રતિદ્વેદી રાજગૃહાધિપતિ બહુપતિ મિત્ર ( પુષ્પ મિત્ર ) મથુરામાં નાશી ગયે હતા.
( ૯ ) નવમે વર્ષે કપતરૂ ધૃત- હાથી, ઘોડા, ગાય, પ્રવાલ વગેરે બહુમૂલ્ય વસ્તુઓનુ મહાદાન, બ્રહ્મદેાજન, ભૂવનેશ્વર પાસેની પ્રાચી નદીના બન્ને કિનારે ૩૫ લાખ મુદ્રાએના વ્યય કરીને વિજયપ્રસાદ મેળવ્યા હતા. (તેાષાલી–પાઉલી) ( ૧૦ ) આય઼વ માં સૈન્ય માલ્યુ હતુ. ( અસ્પષ્ટ લીપી છે ).
( ૧૧ ) એકાદશમે વર્ષે પૃથુદગલ નગરમાં ૧૩૯૦ વર્ષો પૂર્વે ઉત્પન્ન એલ, અને પ્રાચિન રાજ્યવગે મનાવીને પ્રતિષ્ઠિત કરેલ કેતુભદ્ર ( ? ) રાજાની કાષ્ટમૂર્તિને લઇ આન્યા હતા અને તેને વરઘેાડા ચડાજ્યેા હતા, જેથી નગરના લેાકેા બહું આનંદિત થયા હતા.

Page #11

જૈન ઐતિહાસીક સાહિત્ય.
૨૬૯
( ૧૨ ) બારમા વર્ષે ઉત્તરાપથમાં ચઢાઇ કરી હતી. અને આ વર્ષોમાં વિસ્મય તથા ત્રાસથી મગધના રાજમાં ક્ષેાભ થતાં મગધરાજે ખારવેલની આજ્ઞાના સ્વીકાર કર્યા હતા. તથા અંગને મગધમાંથી વિજયચિન્હ મેળવી પાછે ફર્યા હતા. મગધની રાજધાનીમાંથી કલિ ંગની કેટલીક અસ્થાવર સ ́પત્તિ તથા મૂર્તિ એના ઉદ્ધાર કર્યો હતેા. ( વિશેષ વિવરણુ નાશ પામ્યુ છે ) અને કલિંગ રાજધાનીમાં અતિ ઉંચા વિજયપ્રસાદ બનાવ્યેા હતા. જેમાં વિજયચિન્હ તથા ભેટણાની વસ્તુએ ગેાઠવી હતી અને તેજ વર્ષે પાંડુરાજે હસ્તિપાતમાં ર, ઘેાડા, હસ્તિ, નાકર ચાકર, સાનુ, મણિ, મુક્તાફળ, પ્રદ્યુત વસ્તુ સાથે બહુ મુલ્યવાળુ ઉપઢાકણ માકલાવ્યું હતું.
( ૧૩ ) તેરમે વર્ષે ( જય પ્રાપ્તિથી ) રાજ્યના વિસ્તારથી સતાષ પામ્યેા હતા; અને ધર્મ માં મન પરાવી કુમારી ( ઉદયગિરિ ) પર્વતમાં અઢત મદિરના માટે કાંઇક કર્યું હતું. ( અસ્પષ્ટ લીંપી છે. )
ખારવેલને નવલાખ ગેકૂળા હતાં. તેને અત્ મદિરની પાસે શિલાહાસની રચના કરી ચાર સ્ત ંભવાળી મણિમુક્તાફળથી જડેલી શિખિકા બનાવી હતી, તેમજ લીપી સાથે સ્તિગુફાને કેતરાવી હતી. લીપીના છેલ્લા ભાગમાં ખારવે લની રાજનૈતિક પ્રશંસા તથા ખારવેલના ખીજા નામે ક્ષેમરાજ, અદ્ધરાજ, ભિખુ રાજ અને ધર્મરાજના ઉલ્લેખ છે. ઇતિહાસમાં અત્યાર સુધી આ કલિંગ સમ્રાટ પ્રતાપ્રશાળી ખારવેલનું વૃતાંત લખાયું ન હતું, પરંતુ અત્યારે હસ્તિગુફાની લીપી પ્રાપ્ત થયા પછીથી આ પ્રાચિન વૃતાંત વિદ્વાનેાની દ્રષ્ટિપથમાં આવેલ છે. આ લીપી દ્વાર! અનેક ઐતિહાસિક નવાં રહસ્યા પ્રગટ થતાં જાય છે, અને મહાભારત તથા પુરાણમાં વર્ણવેલ વૃતાંતાને પુષ્ટિ મળી છે. આ ઉપરથી અત્યારે ઇતિહાસમાં સ્થાન પ્રાપ્ત કરી શકે તેવી પુરાણકથાઓ છે. એમ ક્હી શકાય તેમ નથી. કારણુ કે મહાભારતમાં કલિંગ સૈન્યના સેનાધિપતિપદે રહેલ કલિંગ યુવરાજ કેતુમાનના યુદ્ધનું વિવરણ મળી શકે છે. આ કેતુમાનને પ્રત્યુક્ત લીપીમાં કેતુભદ્ર તરીકે એળખાવ્યેા હાય એમ માની શકાય છે. મહાપદ્મનંદના વખતમાં કલિંગના પ્રથમ રાજવંશના અધિકાર નષ્ટ થયા હશે ત્યાર પછી બીજો રાજવંશ કલિંગ રાજ્યને સ્વતંત્ર કરી અને પ્રતિષ્ઠાને પામ્યા હતા. તેની પણ પ્રિયથી ભારત સમ્રાટ અશાકના અરસામાં પડતી થઇ હતી, અને ત્રીજીવાર મા વંશની પડતીના કાલે ચેતવશે કલિંગમાં પ્રતિષ્ઠા જમાવી હતી. કલિ ગાધિપતિ ખારવેલે લીપીમાં પ્રાચિન કલિંગ રાજવંશ સાથે જે સન્માન પ્રદર્શિત કર્યું છે. તેથી સમજી શકાય છે કે કલિ ગાધિપતિ મારવેલ પુરાણા કલિગના રાજવંશ સાથે કાઇપણ સંબંધવાળા હતા; અને તે ઈસુખ્રિસ્તના જન્મકાળની પૂર્વે આશરે.ખસેા વર્ષે કલિંગના ત્રીજા રાજવંશ ચેતવ શમાં જન્મ્યા હતા. આથી હવે નીચે લખ્યા મુજબ ઐતિહાસિક સમય તારવી શકાયછે.

Page #12

૨es
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
- 3 ว
ઈ. સ. પૂર્વે ૪૬. કલિંગમાં નંદવંશનો રાજ્યકાળ. ઈ. સ. પૂર્વે ૨૩૬ અશોકનું મૃત્યુ. ઈ. સ. પૂર્વે ૨૨૦ કલિંગમાં ત્રીજા રાજવંશની ( જાહોજલાલી ) સ્થાપના. ઈ. સ. પૂર્વે ૨૧૩ સાતવાહન વંશનો રાજય પ્રારંભ.
સ. પૂર્વે ૧૯૭ (ચેતવંશમાં) ખારવેલને જન્મ. સ. પૂર્વે ૧૮૮ મગધમાં મર્યવંશનું અધ:પતન, અને પુષ્પમિત્રને
સિંહાસન પ્રાપ્તિ. ઈ. સ. પૂર્વે ૧૮૨ ખારવેલ યુવરાજ થયે. ઈ. સ. પૂર્વે ૧૮૦ સાતકણનું ખારવેલ સાથે યુદ્ધ. ઈ. સ. પૂર્વે ૧૭૩ ખારવેલને રાજ્યાભિષેક. ઈ. સ. પૂર્વે ૧૬૫ મગધપરની પહેલી ચઢાઈ, ને ગોરથગિરિનું યુદ્ધ. ઈ. સ. પૂર્વે ૧૬૧ મગધ પર બીજી ચડાઈ. ઈ. સ. પૂર્વે ૧૬૦ હસ્તિ ગુફાની લીપી. ઈ. સ. પૂર્વે ૧૪૬૦ કેતુભદ્ર, કેતુમાન, મહાભારત કાળ. (૧૬૦–૧૯૨૪=૩૩૮૪ એટલે અત્યારથી ૩૦૦૦ વર્ષ પૂર્વે મહાભારતમાં વર્ણવેલ કુરૂક્ષેત્રનું યુદ્ધ થયું હતું.)
હવે ચંદ્રગુપ્તને સંવત્ કલિંગ રાજ્યમાં કેમ હશે ? આ પ્રશ્ન સ્વાભાવિક ઉપસ્થિત થશે પણ કલિંગ રાજ્ય મગધના તાબામાં આવ્યું હશે ત્યારે ચંદ્રગુપ્ત સંવને પ્રચાર થયે હશે. એમ સમજી શકાય છે. એ બનવા સંભવ છે. તેથી ઉપરોકત સંશયને સ્થાન રહેતું નથી. વળી મગધરાજ નંદની પુત્રી મુરાના ઉદરથી ચંદ્રગુપ્તને જન્મ થયો છે તેથી ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યવંશીય મનાય છે, અને પ્રસ્તુત લીપીમાં કેતરાએલ “ રાજમુરીય કાળ” તે નક્કી આ મુરાના પુત્ર ચંદ્રગુમના રાજ્યારોહણ વર્ષથી પ્રારંભાએલ સંવત્ છે. પુરાણોક્ત મર્યવંશીય ચંદ્રગુપ્ત ઈ. સ. પૂર્વે ૩૨૭ વર્ષે રાજ્યારે હિત થયો હતો, અને ત્યાર પછી ૧૬૫ વર્ષે હસ્તિ ગુફાની લીપી ખાદાએલ છે. આથી રાજમુરીય કાળ ” તે ચંદ્રગુપ્ત સંવત્સરના છે એમ માનવાને કઈપણ જાતની હરકત નથી. તેમાં કોઈ જાતને સંશય રહેતું નથી. લીપીમાં રહેલ બીજા વર્ષના વર્ણનમાં સાતકણીનો ભેટે દર્શાવેલ છે. આ સાતકણ જે ત્રીજા આંધવંશીય દક્ષિણના રાજા સાતવાહન છે. તે રેવાના પશ્ચિમ ભાગ સુધી પથરાયે હશે. તે તેની લીપી તથા મુદ્રા પ્રાપ્ત થઈ છે તે પરથી સમજી શકાય છે. બારેન્દ્રપાળ રાજવર્ગની પેઠે સાતવાહન રાજવગે પણ પ્રજાના સામર્થ્ય અને સહાયથી રાજ્ય પ્રાપ્તિ કરી હતી. તેઓ પ્રથમ દક્ષિણમાં જ પિતાના રાજ્યને બળવાન બનાવી ઉડિથાની પશ્ચિમ હદ સુધી આગળ વધ્યા હતા.
–ચાલુ.

Page #13

વિધરચના પ્રબંધ.
૨૭૧
“વિશ્વરચના પ્રબંધ”
નિવેદન આઠમું.
(ગતાંક પૃષ્ટ ૨૪૧ થી શરૂ.) જ્યારે હાવર્ડ યુનિવર્સીટીના પ્રેવિલીયમ પિકરીંગ મહાશય કહે છે કે ચંદ્રની સપાટી પરની વારંવાર જણાતી નીશાનીઓ તે ઝાડ પાન વેલા સરકારી અને લીલોતરી છે. ચંદ્રનો એક દિવસ પૃથ્વીના ચિદ દીવસ જેવડો છે. ચંદ્રના જવાળામુખી જેવા ભાગો તે વરાળ કાઢતી પાણીની ગરમી છે તથા ચંદ્ર ઉપર મનુષ્ય હોવાનો સંભવ છે. જે સંબંધીનું સત્ય ૨હસ્ય પણ એક દિવસે ખુલી જશે. પણ એ ચોકકસ છે કે અત્યાર સુધીના પ્રેફેસરે ચંદ્રને મરેલા ગ્રહ તરીકે માનતા હતા. તે બીના બીનપાયાદાર છે. આ પ્રમાણે સત્ય પ્રકાશમાં અંગ્રેજ વિદ્વાનમાં પણ ઘુંચવાડો પડેલ છે એટલે શું સત્ય છે એમ માનવામાં ખંચકાય છે તે પછી આ સંશયાત્મક વાતને આપણે કેમ કબુલ કરી શકીયે?
વિધાથી-વલી તે સૂયન ગેલાથી ૧૪ ને અંતરે ટાંકણીની માથા જેટલી રજ મૂકશે તે મંગલ ગ્રહ થશે. આ ગ્રહ પૃથ્વીથી ઘણેજ નજીક છે જેથી હાલના વિદ્વાનેએ શોધ કરી છે કે, મંગલમાં ઝાડ, પાલે, જલ, સ્થલ, નહેર, વગેરે દેખાય છે. એકવાર દુબીનથી મંગલમાં સળગતો અગ્નિ દેખાશે હતો. આપણે જાણ માટે તે ત્યાંના મનુષ્યોએ કર્યો હશે. મંગલ ગ્રહમાં મનુષ્ય જેવાં પ્રાણીઓ વસી શકે છે. તેથી તે જેડે સંબંધ કરવા અત્યારની કેટલીક વેધશાળામાં મહા પ્રયત્નો આરંભાયેલ છે. ઉદ્યમથી શું દૂર છે?
અધ્યાપક–અહો! કેવી હાસ્યની વાત કરી. આ હાસ્યજનક વાત ઉડાવવા જ ન્યુ કબ કહે છે કે પૃથ્વીને મંગલની માત્ર દેખાવની સરખાવટ છે. તેમાં બરફ દેખાતો નથી, વલી ૧૮૭૭ માં શાયપરેલીયે મંગલમાં કેટલીક લીટીયો જોઇને નહેરો હોવાનું જાહેર કર્યું ત્યારપછી લીલોતરી દેખાઈ તો નહેરની બાબતમાં ખગોલીને મત ફેર છે તેથી કાંઈ ચોક્કસ નથી કહેવાતું. મંગલના મનુષ્યો સાથે સંબંધ માટેના પ્રયત્નો ફોગટ છે કે ઉદ્યમ હંમેશાં ફલ દેવાવાળે છે પણ પાણીને વાવી માખણની આશા રાખવી એજ મહાન ભુલ કહેવાય. વળી બસો ફટ પર રહેલ ટાંકણીના માથા જેવડે તેજસ્વી કશું પણ દેખાવે મુશ્કેલ છે. તે પછી પૃથ્વીના માણસેથી મંગલ દેખાવાની કલ્પના પણ ઠીક બંધ બેસતી નથી. તો ગુરૂ વગેરે દેખાવાની આશા જ શી ?
વિદ્યાથી–વિથી ૧૧૦૦ ફુટ આંતરે રેતીનાં જીણામાં જીણું ૪૦ કણે

Page #14

ર૭ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મુકે તે વેશ, આછીયા વિગેરે કોઈ મોટા ગ્રહના કટકા જાણવા. ના માઇલના આતરે વચલા કદની નારંગી તે બૃહસ્પતિ થશે. હું માઈલે નાની નારંગી મુકો. તે શની ગ્રહ જાણવો. ૧ માઈલના અંતરે કાજુ ફલ મુકે. તે યુરેનસ ગ્રહ ક૫, રા માઈલને ફાસલે નાનો કાજુ મુકતાં નેપશ્યનની જગ્યા પૂરાશે. આ પ્રમાણે ગ્રહોનું ચિત્ર છે. ઉપરનું માપ માત્ર દાખલારૂપ છે પણ તેજ તફાવતે તે ગ્રહ કરોડે માઈલ દૂર છે, તે ગ્રહોની આસપાસ નાના ગ્રહે ફરે છે. તેને ઉપગ્રહ અથવા ચંદ્ર સંજ્ઞાથી ઓળખાવાય છે. વળી ૧૯ મી સદીમાં પીયાજીની શોધથી નેગસેના ગણતથી સીરીસ ગ્રહ શોધાયે. ૧૮૦૨ માં ડો. એલસે પાલસ શેબે ૧૮૦ ૮ માં જુનો શોધાયે, ૧૮૦૭ માં વેષ્ટા, ૧૮૪૫ માં એસ્ટ્રા અને સને ૧૮૪૬ માં નેપચુન ગ્રહ શોધાયેલ છે. તેના વ્યાસાદી પણ શોધાયા છે. આ ગ્રહો એકમતે નિહારીથી ઘસાઈ તૈયાર થયેલાને બીજા મતે એક ખંડના કટકા રૂપે બનેલા મનાય છે. શુક્ર મંથન આગ્રાહયનદેવ વિશ્વ એ પણ ગ્રહ છે. તે સર્વ સૂર્યની આસપાસ ફરે છે. વલી પણ ધુમકેતુ, પુછડીયા વગેરે ગ્રહ છે તેના પુ છે કરેડ માઈલના હોય છે સને ૧૮૪૩ ના કેતુનું પુંછ ૧૧ કરેડ માઈલ હતું. ૧૮૬૧ ના કેતુનું ૨ ક્રોડ માઈલ હતું. ધમકેતુઓ પણ મધ્યાકર્ષણના બેલે રવી બાજુ ફરે છે. પણ ખરૂં કહીએ તો આ સંબંધે પુરૂ ખ્યાલમાં કંઈ આવતું નથી. તેઓ આકાશમાં કયાંય ચાલ્યા જાય છે ને સેંકડો વર્ષો દેખાવ દે છે. આ પ્રમાણે ઘણી સૂર્યમાળાઓ આકાશમાં છે. સેલ સત્તર મહત્વથી તેને ક્રમ સમજાય છે. જેમાંના સમજાવટના દુર મહત્ત્વના તારાઓ આપણે જોઈ શકતા નથી જે માત્ર દુબીનની મદદથી દેખી શકાય છે. ૨૮ તે બધા સૂર્યો એક સૂર્ય આસપાસ ફરે છે ને એમ એક બીજા આસપાસ ફરતાં બધા મંડલ હર્ષલના મત પ્રમાણે હરયુલીસ પુજના મધ્યમાં રહેલ (શોરી) લીરા પ્રત્યે દર કલાકે વીશ હજાર માઈલના વેગે જાય છે, તેને પહોંચતા-વધુ વર્ષ જાશે. બીજા પંડિતો દર સેંકડે ૧૦ માઈલની ગતિથી જતાં મંડલને હરકયુલર્સ પાસે પહોંચવા ૧૮ કોડ વર્ષનું માન જણાવે છે ને કહે છે કે આની પૂર્ણાહુતિનો ખરે ઉત્તર મળવો મુશ્કેલ છે. તે શોરી પણ કોઈની આસપાસ ન ફરતાં પોતાની આસપાસ રહેલ સૂર્યના આધારે સ્થિર રહેલ છે. આ પ્રમાણે વિશ્વાંડનો અંત નથી આવું કેમ ?
અધ્યાપક–આ પાસેના રાશિ ચકથી સમજી શકાશે કે પૃથ્વી છ રાશીને સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકે છે. હવે મેષમાં રહેલ શનિને મનુષ્ય બરાબર જોઈ શકશે. +૨૮ દક્ષિણ ક્ષેતલી ૭ મેતારો આલ્ફાસેટારી પૃથ્વીની ઘણે નજીક એટલે ર૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ માઇલ ફાસલે છે પણ ત્યાં તોપનો ગાલે પહોંચતા ૨૦ લાખ વર્ષ જાય ને એરિયન તારા પુજન વિસ્તાર રવિથો ૨૨૦ ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ગણે છે. વ્યાધમત્ર પગ છે રવી જેવડે છે. જે મૃગવ્યાધને આંટા દે છે.

Page #15

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૨૭૩ તે શની કન્યામાં જતાં દેખાશે નહીં ને આ સ્થિતિ એજ તેને ગતિ કાલની સાથે ગણતાં વિચારીયે તે એટલે કાળ શનિને ઉદય છે, તે કરતાં અધિક અતકાળ સંભવે. ઉત્તરધ્રુવ પરથી નિશ્ચય કરી શકાય છે કે સૂર્યનો ઉદયકાળ ત્યાં છ માસને છે તેમ એકદમ રવી ઉપર રહેલાને જ શનીને ઉદયકાળ ૧૫ વર્ષ સંભવે ને બુધ શુક પૃથ્યાદિ ગ્રહના માણસોને તે શનિને ઉદયકાળ એ છે સંભવે. કારણકે પૃથ્વી વગેરે તરફ આવતાં તેનું ભ્રમણ ક્ષેત્ર ઓછું હોય છે ને ઉલટી દિશામાં બ્રમણક્ષેત્ર બહુજ વધી જાય છે. તેમ નક્ષત્ર રાશિ વગેરેના દેખાવને માટે પણ તેમજ થવું જોઈએ. પણ તે કાંઈ બનતું ન હોવાથી સૂર્યમાલાને વિશ્વાસ બેસતા નથી. યુરેનસ-રાકેતુ વગેરે ગ્રહો છે. પણ એવા કુલ ૮ ગ્રહો છે. જે નિયત રીતે ગતિવાળા છે. તે તેમાં જે દેખાય છે તે કાંઈ સૂર્યમાળાની સ્થિરતાના પુરાવા રૂપ નથી તથા ધુમકેતુની ગતિથી આગેલનો વિરોધ વધારે સ્પષ્ટ થાય છે. આકર્ષણ સિદ્ધાંતના મહત્ત્વને પણ ખ્યાલ આવે છે એટલે દીવાળીયાનું ખાતુ જેમ માંડી વલાય છે તેમ ગુરૂત્વાકર્ષણ શકિતથી ૨હિત સુર્ય આસપાસ ગ્રહોનું ભ્રમણ માનવું નિષ્ફલ છે, તારાઓને રવિ જેવડા કપી સૂર્યોને તારો માનવાને ખ્યાલ ઉભે કર્યો છે ને લંગડાની જેમ ગુરૂત્વાકર્ષણની ક્રિયા ઉભી રાખી બીજા ગ્રહના બળે શૈરીને સ્થીર કપે ! આથી તો મોટા પદાર્થો નાનાને ખેંચે એ ગુરૂત્વાકર્ષણના સિદ્ધાંતને મોટો ફટકો લાગે છે ને તેજ મજબુત સાબીતીથી પુરવાર કરી શકાશે કે પૃથ્વીને પણ તેના નાના પદાર્થો પોતાની તરફ ખેંચી રાખી સુર્ય તરફ જવા નહીં દઈ શકે, તેમજ દરેક સુર્યમાલાના સૂર્યો પોતાના સૂર્યને શેરી પ્રત્યે જવા ન દેતાં પો. તાની તરફ ખેંચી રાખે. અંતે આકાશમાં દરેક ઉપગ્રહે, ગ્રહ, સુર્યો, મહાન સુર્યો, શોરી સીધી લીટીમાં ગતિ ક્ય કરે, આ પ્રમાણે વિરૂપ સ્વરૂપ આવે છે અથવા શોરી પાસે મહાન સુર્યો પહોંચશે. પછીની સ્થતિ શું? એ વિચારતાં અંતે કોઈને તો સ્થીર માનવો પડે છે, નહીં તે પ્રથમ કહ્યા પ્રમાણે અનવસ્થા દષાપતિને સ્થાન મળે છે. માટે પૃથ્વીને થીર માનવી એજ બુદ્ધિવાદમાં વિજયીપાઠ છે. રેલ્વેમાં રહેલ માણસ મગજના ફેરફારે રેલ્વેને સ્થીર અને માર્ગના સામેની વસ્તુને ગતિ વાલી જુએ છેને અધિક અનુભવે રેલ્વેને ફરતી ગતિ કરતી ને માર્ગના વૃક્ષ વિગેરે સ્થીર છે એમ ક૯પી શકે છે તેમજ તમારા કહેવા પ્રમાણે પૃથ્વીને માણસ પૃથ્વીને સ્થીર ને ગ્રહોને ફરતાં માને છે. ને અધિક અનુભવવાળા વિદ્વાને પૃથ્વીને ગતિ વાળી માને છે પણ ગ્રહોને સ્થીર માનવાને બદલે તેને પણ ગતિવાળા માને છે ને અંતે દરેકને ગતિવાળું જ માને છે. વાહ વાહ! આ જડવાદના બુદ્ધિ વિભવને આ પણે કઈ ઉપમા આપી શકીયે? કારણ કે અંતે સૂર્યને ગતિવાલે જ માનવો પડે છે તે પૃથ્વીને સ્થીર રાખી સૂર્યાદિ ગ્રહને ગતિવાલા માનવા એજ વધારે હિતાવહ છે ને જ્ઞાનીએ તે પ્રત્યક્ષ જોઈને કહ્યું છે.

Page #16

શ્રી આમાનદ પ્રકાશ.
વિદ્યાથી–ત્યારે શું ગ્રહો ભારે છે ને સૂર્ય આસપાસ ફરતા નથી?
અધ્યાપક–ગ્રહ ભારે હોય તો પૃથ્વી પર આવી પડે ને હળવા હોય તે આકાશમાં ધુમાડાની પેઠે ચાલ્યા જાય માટે તેઓ એકલા ભારે ગોલાએ નથી કે એકલા હળવા ગલાઓ નથી પણ એકમેક પ્રણમેલ લઘુગુરૂરૂપ રજકણેથી બનેલા વિમાને છે. જે તારાઓને તમે સ્થિર માને છે કે પ્રકાશક હોવાથી ઘણે અંતરે રહેલા સૂર્યો કરે છે તે પણ સુર્યો નથી પણ ગતિવાલા પાસે પાસે રહેલા નાના વિમાને છે. સુર્ય વગેરે તીછગતિમાં ચાલતા હોવાથી આપણે સવારે તેને એક તરફ, મધ્યાન્હ નીચેનો, ને સાંજે બીજી તરફનો ભાગ જોઈએ છીએ તે દરેકમાં ફેરફાર દેખાવાનું કારણ તેમના બંને તરફના ચિન્હો છે. બાકી તે દરેક વિ. માન જ તીછો ગતિએ ફર્યા કરે છે.
- વિદ્યાથી–તારાઓને જોતાં એક બીજાના આંતરમાં કોઈ ફેરફાર નથી થતે, માટે તે સ્થીર મનાય ખરા !
અધ્યાપક–તેને માટે તમેને સમ્મત એવા પુરાવાથી જ તમને સમજાવી શકીશ. હ્યુગેડફે ગ્રહ પ્રકરણમાં કહ્યું છે કે ચંદ્ર સુર્ય ગ્રહો જુદા જુદા માગે ગમન કરતાં થકાં આપણી દ્રષ્ટિ મર્યાદામાં આવે છે ને પશ્ચિમ ભણી ગતિ કરતાં જણાય છે એ ગતિનું કારણ વિચારીએ તે બન્નેને ફરવા માટેનું અયન ક્ષેત્ર ( ઉતરાયન-દક્ષિણાયન ) વિશાલ છે તેથી તેની ગતિ આપણે જાણી શકીયે છીયે તેમ તારાઓનું ગતિ ક્ષેત્ર ઉત્તર દક્ષિણ ભણું ઓછું છે તેથી તેમને સ્થીર માનવા ઠીક ન કહેવાય. તારાઓમાં આંતરૂં આપણે જોઈ શકતા નથી તેથી તેઓ નક્ષત્ર વગેરે કયાંક જાય છે કે નહિ તે સ્પષ્ટ સમજાતું નથી. એમ કહેનારાઓને સૂર્યમાળાના મંડન ગ્રંથરૂપે સૃષ્ટિ રચનામાંથી પાઠ જેવા ભલામણ કરું છું. તેમાં લખ્યું છે કે પહેલા જે તારાઓ હયાત હતા તે હાલ બીલકુલ જણાતા નથી. કેટલાક અત્યારે પણ ધીરા ધીરા અણદીઠ થતા જાય છે ને કેટલાક જન્મ લેતા જાય છે. ડો. હર્સલના ફીલોસોફીકર ત્રાઉ સેકશનમાં નવા અને જુના તારાઓનો સંગ્રહ છે તેમના ગતિ માર્ગથી બીજા તારાઆ એક તરફથવાથી કે ગતિમાં આડે આવવાથી તારાઓને જન્મ કે ઘસારો થાય છે ને તારાઓમાં સ્થાનાંતર થવાપણું હોય તો જ એ કિયા સંભવે છે, જે હર્ષલના સંગ્રહના તારાઓ અને અત્યારના તારાઓની સરખાવટ કરવાથી સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે માટે તારા ગતિ કરે છે ને પૃથ્વી સ્થિર છે.
વિદ્યાથી કેટલાક નવા વિદ્વાનો તારાઓ ફરે છે એમ શોધથી કબુલ કરે છે તે તો કહે છે એ કારણને લઈને હશે.
અધ્યાપક-તારાઓની ગતિ વાસ્તવિક હોવા છતાં–કેટલાક જાણે છે છતાં ડી મુદતથી સ્થીર થયેલ ક્રમને ત્યાગ કરી શકાતો નથી. જેથી બાળકને હજી

Page #17

વિશ્વના પ્રબંધ.
૨૭૫
પણ “ તારાઓ સ્થિર છે. ” ઈત્યાદિ અસત્ય પાઠ શીખવાય છે. પણ તારાએ ઉતાવલી કે ધીરી ધરી ગતિથી ફર્યા જ કરે છે. જુઓ રિ, રવિ, નવ, તારો હૃતિ નફર વિધા એમ ચંદ્ર સુર્ય નક્ષત્ર અને તારાઓ દરેક ઉત્તરોત્તર શીઘ ગતિવાલા છે.
સાંપ્રતકાલીન શેાધના વિરોધમતે તથા શંકાઓ નીચે મુજબ છે –વિષુવબિંદુ સ્થિર નથી. કેટલાક કારણે દરવર્ષે ૫૦–૧૭ વિકલા પાછળ જાય છે તેથી નક્ષત્ર ભવર્ષથી સેરવર્ષનાનું ? (ખ-વિ) અંગ્રેજી ફાંગલાના મત પ્રમાણે રવીગ્રહ આસમાની છે કેષ્ટનનની શોધ પ્રમાણે રવિગ્રહ સફેદ છે (વિશ્વવિજ્ઞાન) રવી સાઠ સાઠ ઘટીકાનો આંટા મારે છે તે પ્રથમ તેજ પુંજરૂપે, પછી મેતિરૂપે, ક્રમે રવી રૂપે પ્રકાશ પુરે છે. (મુગ–૧૦૬, પછી).
પૃથ્વીની ધરીનો એક ભાગ ઉત્તર ધ્રુવપર છે તે પ્રવસ્થીર છે એમ કહેવાય છે પણ ધ્રુવને સત્ય માનતાં સાવચેત રહેવું જોઈએ એમ સર હેમચંદ્ર કહે છે (જયોતિષજ્ઞાન).
સૂર્યમાળામાં પૃથ્વી ફરતી મનાય છે તેમ સુર્યાદિ ફરે છે પણ ઉદયાસ્ત નથી, દક્ષિણાર્ધ દેખાતો જ નથી પણ સુર્યને ઉદય દક્ષિણથી થાય છે (મૃગશીર્ષ પર પછી)
સંયાપ્રકાશ કેમ થાય છે. ચંદ્રની ચાલુ ગતિમાં કેમ ફેરફાર પડયે તે સમ જાતું નથી. માર્કરિને વરૂણ કક્ષાચુત કેમ થાય છે તે વિગેરે સમજાતું નથી અને તેનો ઉત્તર મળવો મુશ્કેલ છે તથા જર્મનીના ઉત્તરાંની કક્ષા હાલ ફેર વાયેલી જણાય છે તેનું કારણ પણ સમજાતું નથી. તેથી પૃથ્વીને ખરો આકાર શું છે તે માટે પણ હજુ સંદેહ છે એમ જાતિજ્ઞાનતાં કહેલ છે. ( પ૩-૫૮)
ચંદ્રકલાને ફેરફાર કેમ થાય છે? સૂર્યમાં કાલા ધાબા શું છે? બહસ્પતિમાં લાલ રંગના ચિન્હો શું છે તેના ઉત્તરમાં ગોટાલ થાય છે. કેટલાક હાલના વિદ્વાનને શુક વગેરેને મત ચંદ્ર જેવો ફેરફાર રૂપે પ્રસર્યો છે પણ ચોક્કસ થતું નથી. બુધ મંડલને એક ભાગ રવિ પ્રત્યે કેમ રહે છે તે વિચારવાનું છે.
ફેબ્રીશીયસે ૧૬૧૧ માં સૂર્યના ડાઘાની શોધ કરી છે તેઓ નાના મોટા થતાં દેખાય છે. તે કાળા ડાઘા સામાન્ય ૩ અઠવાડીયાને અને ક્યારેક ૧૫ વર્ષ સુધી રહે છે. તે ડાઘા શું છે તે ચોક્કસ થવાની જરૂર છે. બુધ બિંબ પર કાલા ડાઘા શું છે તે નક્કી કહી શકાતું નથી.
૧૮૭૬ માં રવિ પર એક નવો ગ્રહ જોવામાં આવ્યો હતો. કેઈ તેને ડાઘ કહે છે પણ સત્ય શોધ થતી નથી. કેટલાક કહે છે કે ચંદ્ર પરના ડાઘા તે દરીઆ છે કેટલાક કહે છે કે ઉંચા પર્વત છે, કોઈ કહે છે કે જવાળામુખી છે પ્રે. પિક. રીંગ કહે છે કે તે પાણીની ગરમી છે.

Page #18

૨૭૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકારા. ૧૮૭૭ માં શાયપરલીયે મંગલમાં કેટલીક લીટી જોઈને તેને હરો છે એમ જણાયું. પછી લીલોતરી દેખાઈ. આ વાતમાં ખગોલીયાનો મત ફેર છે તેથી કાંઈ ચેકસ નથી કહેવાતું.
મંગલપર મનુષ્ય વસે છે એમ જણાવી તેની સાથે વાતચીત કરવા મા પ્રયત્નો આરંભાય છે ! જ્યારે કેટલાક ખગેલી આઓ તેમાં નિષ્ફળતા દેખાડે છે.
સીરીસ પાલસ જુનો વેસ્ટા એ નેપચ્યન તેની હારિકાથી થયા છે કે એક ગ્રહના તુટવાથી થયા છે તે ચોક્કસ નથી કહેવાતું.
મંગલની પેરે ગુરૂ પરના ડાઘાઓ સ્થીર દેખાતા નથી. છતાં પ્રો, પ્રીયે ૧૮૭૮ માં ગુરૂ પર એક લાલ ડાઘ સ્થીર જોયો છે. પણ તેના પ્રકાશની વૃદ્ધિ હાનિ થાય છે, આનો હેતુ સ્પષ્ટ સમજાતું નથી. રાશિચક તેજ માટે હજુ ખાસ કાંઈ સમજાતું નથી.
આલગોલ તારે તે પ્રકાશ બે દીવસ બીજી પંકિતના જેવો થાય છે, કેટલાક કલાક પછી અર્ધી પ્રકાશ થાય છે. પુન: અસલ સ્થીતિમાં આવે છે. ભેગેલ કહે છે કે તે દર કલાકે ૨૬ માઈલ જાય છે. સેબતીના કારણે પ્રકાશ ફેરવાય છે ( -જ્ઞા) યુરેનસ ગણુનાની ગતિ પર ચક્કસ નથી આવતો તેનું કારણ સેબતી નેપશ્યનનું આકર્ષણ છે, પણ સૂર્યના આકર્ષણમાં ગ્રહની પરસ્પર આકર્ષણશકિત કેમ માની શકાય ? સીરીયસ (મૃગવાઘ ) ની ગતિ ફે૨ થવાનું કારણ બતીનું આકર્ષણ છે. તે મિત્ર સાત રવિ જેવડે છે ને ૪૯ માં વર્ષમાં તેને ચારે બાજુ એક આંટે ઘે છે.
હાલના તારા પ્રથમ ક્યાં પ્રકાશ નાખતા હશે ? નકામું કાંઈ ન હોય. આ ઉત્તર મળવો મુશ્કેલ છે તથા શુકની સપાટીને ઉન્નતાઈ માટે બે મત છે.
હિમ પ્રલયના કારણમાં મી. ક્રોલ કહે છે કે ભૂભ્રમણનો માર્ગ ચપટો છે, પૂર્વે તે વધારે ચપટો હેવાથી ૮૦ હજાર વર્ષ પૂર્વે હિમપ્રલય ઉત્તર ગોલાઈમાં થયે હશે, અને તે જ વખતે દક્ષિણ ગલાદ્ધમાં સિામ્યયુગ હશે. આ પ્રમાણે દક્ષિણ ગોલાદ્ધના હિમ પ્રલયના યુગમાં ઉત્તર ગોળાર્ધમાં સામ્ય યુગ સમજાય છે. આ વિષેની કોલની શોધે વિશેષ ચિકિત્સા થયા વિના જ સત્યતાનું રૂપ પકડયું. ભુસ્તર શાસ્ત્રીઓએ પણ આંખો વીંચીને આ મત સ્વીકાર્યો. વળી સર રોબર્ટ બેલે આ મતને પુષ્ટિ આપી અને વિશેષમાં સાથે સાથે જણાવ્યું કે ઉત્તરને દક્ષિણ અને ગોલાદ્ધિમાં આ હિમપ્રલય સમકાલીન હેવાનું સાબીત થાય તે જ્યોતિષીની (ભુસ્તર શાસ્ત્રની અપેક્ષા વિના ) કરેલ ઉપપત્તિ એકદમ છોડવી પડશે, અર્થાત તે બનવું અશક્ય છે–સમકાલીન પ્રલય અય છે. આ અશકય કોટિની બીના શક્ય હેવાનું દક્ષિણ ધ્રુવ પ્રદેશના અનુભવી શોધક પ્રવાસીઓ જણાવે છે. તેઓ કહે છે કે ઉત્તર

Page #19

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૨૭૭
ધ તરફને બરફવાલ પ્રદેશ સંકેચાય છે. તેવીજ ભાંજગડ દક્ષિણમાં થાય છે. એટલે કોલ સિદ્ધાંત ભુલ ભરેલે કર્યો છે અને નવીન સિદ્ધાંત બલવાન છે. વલી વાદને મુદ્દો એ છે કે પુરાણ મત-ન્યુટન મત, એ હતું કે પૃથ્વીને આ સંક્રાંતિ ૨૯ વૃતની આસપાસ ફરે છે તેથી વિશ્વને ધ્રુબિંદુ ૨૬૦૦૦ હજાર વર્ષની એક પ્રદક્ષિણથી કદંબની આસપાસ ફરે છે અને વિષુવવૃત કાંતિવૃત ઉપર સરકે છે. ભારતીય
તિશાસ્ત્રના પૃષ્ઠ ૪૩ર માં માહિતી દીક્ષિત પણ સંપાત ગતિના વિષયમાં એજ બીના કબુલે છે. હવે સનવિગેરે નવીન શેાધકે આ પ્રદક્ષિણાને કદંબથી છ અંશ છેટે આવેલા એક બીંદુ આસપાસ ઠરાવે છે. આ અયન ચલનથી સંપાતગતિમાં માટે ગોટાળો થયો છે; કેમકે સંપાતને એક ફેરો થવા માટે ૩૨ હજાર વર્ષનું ચક માનવું પડે છે.
ન્યુટન–કહે છે કે ધ્રુ અને કદંબનુ અંતર ૨૩ છે કેમકે તેનો પક્ષિણાને માર્ગ વર્તુલ છે. તેથી તે અંતર કાયમ છે જ્યારે
૨૯૧વિષુવવૃત–પૃથ્વીના ઉત્તરાર્ધ અને દક્ષિણાર્ધને જુદા દેખાડનાર ઉત્તર મધ્ય લીંટી-વલયાકાર લીટીને આધુનિક પંડિત વિષુવવૃતની સંજ્ઞાથી ઓળખે . છે. આ મધ્ય લીટીથી ૬ ૦૦૦ માઈલ દૂર ઉત્તરધ્રુવ અને દક્ષિણ ધ્રુવ છે. વિષુવ- વ્રતની ઉત્તરમાં ૧૮ અક્ષાંશ એટલે (૧૮૭૦) ૧૨૬૦ માઈલ દૂર પુના છે. દક્ષિણ
૨ ક્રાંતિવૃત–વિષુવવ્રતની ઉત્તરે કે દક્ષિણે સૂર્ય જેટલી કાન્તિ-ગમન કરે છે. તે વતું લનું નામ ક્રાંતિવૃત છે. શીરસ્થ બીંદુથી ક્ષીતિ સુધીમાં ૯૦ અંશ હોય છે તે પૈકીના ત્રેવીસમા અંશે વર્તમાન ક્રાંતિવૃત મનાય છે. દ આ કરતાં ઉત્તર કે દક્ષિણમાં વધારે અંશો પર સૂર્ય હોય જ નહીં, એટલે . તે વૃતમાં ૨૭ નક્ષત્રાને ભગવે છે.
૩ ધ્રુ–વિષુવવૃતના મધ્યમાંથી કાઢેલા આસાના છેડાનું નામ ધ્ર ધ્રુબીન્દુ બીંદુ છે. બનો તારો તેને બ્રમણ કરે છે.
ઉત્તર
દક્ષિણ
4 કદંબ– કાંતિવ્રતના આંસાના છેડાનું નામ કદંબ છે. કદંબ અને ધ્રુબીંદુમાં ૨૩ અંશનું અંતર રહે છે.
" સંપાત–વિષુવવૃત અને ક્રાંતિવૃત એક બીજાને સ્થાને છેદે તે સંપાત બિન્દુ કહેવાય છે.
સંપાત
ક્રાંતિ

Page #20

૨૭૮
શ્ર આત્માન, પ્રકાશ,
મી. ડ્રેસન—કહે છે કે ધુખીદુ કદબ પાસેના છ અંશ દ્દુરખીદુને ફરતા હાવાથી આ અંતર કાયમ ન રહેતાં ૨૩થી ૩૫ અંશ રહે છે.
સને ૧૯૦૬ માં છપાયેલ જ્ઞાન કાષમાં જણાવે છે કે લાખ્વાસે ક્રાંતિવૃત્તના તિય કત્વની મર્યાદા શેાધવા બહુ પ્રયત્ન કર્યા હતા પણ વિશ્વસ્ય આંકડા આવ્યા નહી. હાલના કડક ગતીના પરિણામે આ મર્યાદા ૨૩ સ્મશ કરતાં ઓછો વધુ થઇ શકતી નથી એવું બતાવી શકાય છે. ઘ્ર પ્રદક્ષિણામાં ધ મધ્યબિંદુ નથી તે સમા ન્ય છે પણ આ તરફ ક્રાંતિવૃતના ર૩ મા અશની માન્યતાના વિરૂદ્ધ મતા કહે છે કે–ઉપત્તિનેા વાદ ઉભા રહે છે.
હિમપ્રલય અને સામયુગ ક્રમે સેાલ સેલ હજાર વર્ષના હાય છે અને તે થવાનુ કારણુ ક્રાંતિવૃતનું તીર્થંકવ છે તે કયારે ક્રાંતિવ્રતના ૩૫ અંશ પણ હશે, જેને લીધે શીત કટીબ ંધની મર્યાદા તી કત્વના અંશ સુધી હશે એટલે તે દરેક ભાગમાં હીમ જામેલા હશે જે અત્યારે ધ્રુ શેાધકાના અનુભવથી સમજી શકાય છે.
અમેરિકાના શેાધકેા કહે છે કે આટલાંટિક મહાસાગર આપણી પૃથ્વીના એક દેશ હતા, પણ ધુમકેતુ સાથે અથડાવાથી નાશ પામ્યા છે.
ડા—કાઉટના ભુત્ત પ્રમાણથી એવા મત છે કે આટલાંટિકએ એક સ્વ તંત્ર ગ્રહ હતા અને પૃથ્વી સાથે અથડાવાથી નાશ પામ્યા છે. વલી તે ગ્રહના મા ણુસા મંગલગ્રહમાં જઇ વસ્યા છે. વિશેષમાટે જગતની રચનામાં આધુનિક પર સ્પર વિરૂધ્ધ સિધ્ધાંતા નિવેદન ૧૨ માંથી જોવા ભલામણ છે.
ચાલુ.
માનપત્રના મેળાવડા અને આ સભાના વાર્ષિક મહાત્સવ.
શ્રી જૈન આત્માન દ સભા ભાવનગર તરફથી આ સભાના સેક્રેટરી ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસને શ્રી પ`જાબ શ્રી સ ંઘ તરફથી આપવામાં આવેલ માન પત્ર——સુવર્ણ પદક આ સભા મારફત અર્પણ કરવા કરવામાં આવેલા મેળાવડા તથા આ સભાના ૨૯ મે વાર્ષિક મહાત્સવ તથા પૂજ્યપાદ ગુરૂરાજ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની ઉજવાયેલી જય તી.
આ જે શુદ છ શનીવાર તા. ૩૦-૫-૧૯૨૫ ના આ સભાને ૨૯ વર્ષ પુરા થઇ ત્રીશમું વર્ષ શરૂ થતુ હાવાથી દર વર્ષ મુજબ વર્ષગાંઠ ઉજવવાની હતી, એટલુ જ નહીં પરંતુ આ સભાના સેક્રેટરી ભાઈ વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસને ઉપર પ્રમાણે માનપત્ર તથા સુવર્ણ પદક એનાયત કરવા એક જાહેર મેળાવડા કે જે સાથે ગુરૂરાજશ્રીની જયંતી ભકિત—ગુણાગ્રામ કરવાના બે ઉત્તમ પ્રસંગા પણુ આ વખતે સાથે વધારે પ્રાપ્ત થયા હતા.

Page #21

માનપત્રને મેળાવડે અને વાર્ષિક મહોત્સવ.
૨૭૯ આ સભાના સેક્રેટરી ભાઈ વલદાસ ત્રિભુવનદાસ ગાંધીની સ્વર્ગવાસી પૂજયપાદ આત્મારામજી મહારાજ પ્રત્યેની ગુરૂભક્તિ વડે આ સભાની ઉન્નતિ માટે ઘણા વર્ષો થયા સતત નિસ્વાર્થ સેવા કરતા આવે છે, તેથી તેમજ શ્રી સિદ્ધાચલજી પવિત્ર તીર્થ ઉપર મોટી ટુંકમાં પૂજયપાદ ગુરૂરાજ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની દેરીની કળા અને કારીગીરીના ઉત્તમ નમુના રૂપે જીર્ણોદ્ધાર કરાવવામાં આપેલ જાતિ ભોગ વગેરેથી આકર્ષાઈ પંજાબના સમગ્ર સંઘે ગયા માગશર સુદ ૫ ના રોજ શહેર લાહોર-પંજાબ ખાતે શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા, શ્રીમાન વલ્લભવિજયજી મહારાજને આચાર્ય પદવી આપવા પંજાબને સંઘ એકત્ર માન્યો હતો ત્યારે આ સભાના સેક્રેટરી ભાઈ વલ્લભદાસને જયઘોષ વચ્ચે “ગુરૂભકત” નું માનદ વિશેષણ યુકત માનપત્ર તથા “શ્રી આત્માવઠલભ” ના બીરૂદ સાથેનું સુવર્ણ પદક–ચાંદ બક્ષીસ કરેલ, જે માનપત્ર તથા સુવર્ણ પદક આ સભા મા૨ ફત એનાયત કરવાનો મેળાવડો આ સભા તરફથી (જેઠ સુદ ૭ શનીવાર સભાના વાર્ષિક મહોત્સવ તા. ૩૦-૫-૧૯૨૫ ) ના રોજ શેઠ કુવરજી આણંદજીના પ્રમુ. ખપણ નીચે શ્રી આત્માનંદ ભવનમાં સવારના સાડા આઠ વાગે કરવામાં આવ્યા હતું. આ મેળાવડામાં અત્રેના સમગ્ર જૈન સમુદાયમાંથી લગભગ દરેક આગેવાને અને અન્ય બંધુઓએ ઘણી સારી સંખ્યામાં હાજરી આપી હતી.
આ પ્રસંગ સાથે વધારે ખુશી થવા જેવું એ બન્યું છે કે શ્રી પાલીતાણું યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળના અધ્યાપક વર્ગ, સ્ટાફ વર્ગ અને વિદ્યાથીઓ તરફથી, ભાઈ વલભદાસ આ જેન ગુરુકુળને પણ સતત સેવા આપી રહેલા હોવાથી તે માટે ધન્યવાદ આપનાર અભિનંદન પત્ર લઈને, આ ગુરૂકુળના સુપરીટેન્ડેટ ભાઈ શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ આવ્યા હતા અને આ શહેરની બીજી સભા જે શ્રી જેન ધર્મ પ્રસારક સભાને નામે ઓળખાય છે, આ સભાના તમામ સભાસદોને પણ આ મેળાવડામાં ભાગ લેવા શ્રી જેન આત્માનંદ સભા તરફથી ખાસ આમં. ત્રણ કરવામાં આવ્યું હતું. સર્વ બંધુઓએ ભાગ લીધો હતો જેથી આ બંને સભા વચ્ચે પ્રેમની નિશાની જણાવનાર આ પ્રસંગ હતે.
કાર્યને પ્રારંભ બરાબર સવારના સાડા આઠ વાગે થતાં પ્રથમ મંગળાચરણ રૂપે પ્રભુ સ્તુતિ કર્યા બાદ આ મેળાવડા અને જયંતી પ્રસંગે ખાસ બનાવવામાં આવેલું ગાયન ગવાયું હતું. જે નીચે મુજબ છે.

Page #22

શ્રી આત્માનંદપ્રકાશ,
શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જયંતી અને માનપત્રના મેળાવડા
પ્રસંગે ગવાયેલું ગાયને.
વારી વારી બલિહારી રે, ગુરૂરાજની જાઉં બલિહારી, હાંરે –ગુo આત્મારામ સૂરીશ્વર કેરી, ઉજ જયંતી ભાવિક ભલેરી;
એ અનુપમ ઉપકારી છે. ગુરુ ધન્ય દિવસ ઘડી આજ પ્રમાણે, ગુરૂ ગુણ ગાતાં મુદ મન આણે;
ભક્તિ સુમંગલકારી રે. ગુરુ તરણ તારણ એ ગુરૂને વધાવે, આત્માનંદની ધૂન લગાવે
ભવ્ય ભાવના ધારી રે. ગુ. આત્માનંદ સભા શોભાવે, શાસનને જન મન ભાવે;
મંત્રી એના મનહારી રે–ગુ તન મનથી નિઃસ્વારથ ભાવે, સંસ્થાની જે સેવા બજાવે;
વલભદાસ ગુણધારી છે. ગુરુ પંજાબનો શ્રી સંઘ સમપે, માનપત્ર ગાંધીને હર્ષ,
અધિકત્સાહ વધારી રે. ગુo આનંદને આ અવસર આવ્યું. સહ સોને ભાજો;
થાઓ જય જયકારી રે. ગુo આત્માનંદ ભવન ( સં. ૧૯૮૧ જેઠ સુદી ૭
ડુમરાકર. શનીવાર.
ત્યારબાદ સભાના બીજા સેક્રેટરી શ્રીયુત ભાઈ હરજીવનદાસ દીપચંદે આમંત્રણ પત્રિકા વાંચી સંભળાવી હતી.
ત્યારબાદ ભાઈ દામોદરદાસ ગોવિંદજીની દરખાસ્ત અને ભાઈ નાનચંદ કુંવરજીના ટેકાથી શેઠ કુંવરજી આણંદજીએ પ્રમુખસ્થાન લીધું હતું. ત્યારબાદ આ સભાના ઉપપ્રમુખ શેઠ ગુલાબચંદભાઈ આણંદજીએ મેળાવડાને હેતુ જણાવતાં કહ્યું કે –
મહેરબાન પ્રમુખ સાહેબ અને બંધુઓ.
આપ જાણતા હશે કે ગયા માગશર શુદી-૫ કે જે દિવસ પંજાબના શહેર લાહોરમાં શ્રીમાન વલ્લભવિજયજી મહારાજને આચાર્ય પદવી, તેમજ શ્રી શાંતિનાથજી મહારાજશ્રીની પ્રતિષ્ઠાને સુવર્ણમય પ્રસંગ હતો. હજારો માણસ

Page #23

માનપત્રનો મેળાવડો અને વાર્ષિક મહોત્સવ. સમગ્ર પંજાબના (ચતુવીધ સંઘ સમુદાયો વચ્ચે બંધુ વલ્લભદાસને યાદ કરી તેમની નિ:સ્વાર્થ સેવા પરાયણ ગુરૂભક્તિને યાદ કરીને, એક માનપત્ર અને સુવર્ણ પદક પંજાબના શ્રી સંઘે ત્યાંથી મેકલાવ્યા છે. મતલબ કે પંજાબના શ્રી સંઘે ( જૈન મહાસભાએ ) ભાઈ વલ્લભદાસની ગુરૂભક્તિ અને સતત સેવા માટે માનપૂર્વક જે કદર કરી છે, તે તેમના મહાન પુણાની નિશાની છે. એમ હું માનું છું: તેમ આ માનપત્ર અને સુવર્ણ પદકના શબ્દો હવે પછી આપની સન્મુખ વાંચવામાં આવશે તેથી આ૫ સમજી શકશે.
૨ આ પ્રસંગે જણાવવાની જરૂર નથી કે આપણી સભા એ સદગત પરમ ઉપકારી શ્રી વિજયાનંદસૂરિ ( આમારામજી મહારાજ )ના પુય નામથી આબાદી ભગવતી એક સંસ્થા છે, એટલે સભાની સેવામાં સતત્ ભેગ આપ તે ગુરૂભક્તિનું એક અંગ છે. આ રીતે આપણી સભા સાથે ભાઈ વિઠ્ઠલદાસને પ્રથમથી સંબંધતત્ સેવા આપણે નજરે નીહાળતા આવ્યા છીએ, વળી શ્રી સિદ્ધાચળજી ઉપર આચાર્યશ્રીની (મૂતી પધરાવી) દહેરીનું સુંદર કાર્ય કરાવવાનું કામ આપણું સભાને સોંપાયું હતું. તે સર્વ કાર્ય ભાઈ વલ્લભદાસે જાતી દેખરેખ નીચે કલાના નમુના જેવું સુંદર, અને સદગતના ગુજરાનવાલામાં આવેલા સમાધિ મંદિરના આબેહુબ અવતરણ સાથેનું તૈયાર કરીને સભાને જે યશ અપાવ્યું છે, તે સર્વ નિ:સ્વારથ ગુરૂભક્તિની કદર આપણા હાથેજ થાય તેમ બેઠવણું કરવામાં આચાર્ય શ્રી વલભવિજયજી મહારાજ, તેમજ પંજાબના સંઘે આપણું એકદીલી અને પાત્રતાની પીછાણ કરી છે. તેમ કહેતાં મને હર્ષ થાય છે.
૩ આજે સભાની વર્ષગાંઠ છે અને જે મહાત્માની ગુરૂભકિત નિમિત્તે ભાઈ વલ્લભદાસ ગુરૂભકતની પદવી પ્રાપ્ત કરવા ભાગ્યશાળી થયા છે, તેમના સ્વર્ગવાસનો દીવસ પણ આજે હોવાથી આજે તે માનપત્ર અને સુવર્ણ પદક ભાઈ વલભદાસને અર્પણ કરવાનો પ્રસંગ બેવડો આનંદ ઉત્પન્ન કરે છે. ભાઈ વલભદાસ સાધારણ સ્થિતિના હોવા છતાં તેમનું પ્રમાણુકપણું અને સેવા પરાયણ જીવન તેઓના ઉંડા સંબંધમાં આવેલાને આશ્ચર્યકારક રીતે અનુકરણીય છે. એટલું જ નહિ પરંતુ આ સભા માટે તેમણે, તન-મન ધનને જે ભેગ આપ્યો છે તે તેમના જેવા સાધારણ સ્થિતિવાળા તો ભાગ્યે જ આપી શકે.
એમણે કેટલીક વખત સભાના કાર્ય માટે પોતાના સ્વાર્થની પણ દરકાર કરી નથી એ મારો અંગત અનુભવ છે. આવા સ્વાર્થ ત્યાગી બંધુ માટે પંજાબના સંઘે માનપત્ર તથા સુવર્ણ પદક આપી તેમની સેવા માટે જે કદર કરી છે. તે માટે આ સભા પંજાબના શ્રી સંઘને ઉપકાર માને છે એટલું જ નહિ પણ આ સભા માટે તેમની સતત્ સેવાનો પીછાણ કરવાનું ભુલાએલી ફરજ પંજાબના શ્રી સંઘે સંભારી આપીને આ સભાને જાગ્રત કરી છે તે માટે આ સભાની વતી

Page #24

૨૮૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તેમને આભાર માનું છું, અને આ સભાની સીલવર જ્યુબીલી કરવા માટે થોડા વખત પહેલાં મળેલી આ સભાની જનરલ મીટીંગે ઠરાવ કર્યો છે જ્યાં આપણા બંધુ વલભદાસની અખંડ સેવાની આ સભા પણ કદર કરશેજ એમ આશા છે. હવે આપનો વધારે વખત નહિ લેતાં ભાઈ ફતેહચંદ ઝવેરચંદને માનપત્ર વાંચવાની ભલામણ કરું છું.
ત્યારબાદ પંજાબના શ્રીસંઘની વિનંતિથી આચાર્ય મહારાજ શ્રી વલભવિજયજી મહારાજે બે પત્રો આ સભા ઉપર માનપત્ર અને સુવર્ણપદક ભાઈ વલલભદાસને જાહેર સંઘને અથવા સભાને મેળાવડે કરી છેવટે જેઠ સુદ ૭ સભાના વર્ષગાંઠ અને જયંતિના દિવસે એનાયત કરવા એ સંબંધી સુચના માટે લખેલા તે ભાઈ વેલચંદ ધનજીએ વાંચી સંભળાવ્યા હતા.
ત્યારબાદ ભાઈ ફતેહચંદ ઝવેરચંદે શ્રી પંજાબના શ્રીસંઘ તરફથી આવેલ માનપત્ર જે કે હીંદિ ભાષામાં સોનેરી શાહીથી શાસ્ત્રી અક્ષરે હાથથી લખેલું આવેલું હતું તેની નકલો પણ વહેંચવા માટે છપાવવામાં આવેલી હતી, તે માનપત્ર બુલંદ અવાજે હર્ષ સાથે વાંચી સંભળાવ્યું હતું. આ છાપેલી માનપત્રની નકલમાં મથાળે સુવર્ણ પદકની નકલ કે જેમાં બંને બાજુ જે માનપૂર્વક લખાયેલા શબ્દોની નકલ પણ છપાવવામાં આવેલ હતી જે નીચે આપવામાં આવેલ માનપત્ર ઉપરથી જણાશે.
વીરમાનંમ || શ્રી પંજાબના જૈન સંઘ સમસ્ત તરફથી શ્રી ભાવનગર જૈન આત્માનંદ સભાના સેક્રેટરી ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસને તેમની નિઃસ્વાર્થ ગુરૂભકિત અને સેવા પરાયણતાથી આકર્ષાઇને આપેલ સુવર્ણપદક ( ચાંદ )
તથા માનપત્રની નકલ. आत्म संवत् २९ विक्रम संवत् १६.८१
निःस्वार्थ सेवा परायगा गुरुभक्त । मागशर शुदि पंचमी सोमवार
श्रीयुत् वल्लभदास त्रिभुवनदास गांधी १ ली डिसेंबर १६२४
સુવર્ણ
૮ શ્રી પ્રતિમઝમ”. श्री वीरसंवत् २४५१ श्री आत्मानंद जैन महासभा
ऑनररी सेक्रेटरी પંજ્ઞાવ.
श्री जैन अात्मानंद सभा--भावनगर.
માનપત્ર. निःस्वार्थ सेवक गुरुभक्त श्री जैन आत्मानन्द सभा भावनगरके ओनरी सेक्रेटरी श्रीयुत् वल्लभदास त्रिभुवनदास गांधी की सेवामें ।

Page #25

માનપત્રના મેળાવડો અને વાર્ષિક મહોત્સવ.
૨૮૩
श्रीमन्
योग्य श्री श्रात्मानंद जैन महासभा (श्री संघ ) पंजाब तरफसें जयजिनेश्वर के साथ मालुम होवे की श्री वीरसंवत २४५१ श्री आत्मसंवत् २६ विक्रम संवत् १९८१ मागशर सुदि पंचमी सोमवार तारीख १ दिसंबर १९२४ को देश पंजाब शहेर लाहोरमें प्रातःकाल ७॥ बजे १००८ प्रातःस्मरणीय पूज्यपाद स्वर्गवासी जैनाचार्य न्यायांभोनिधि श्रीमद्विजयानंदमूरि (मात्मारामजी ) महाराज के वचनानुसार “ कि मेरे बाद वल्लभ पंजाबके श्री संघकी सार संभाल करेगा" योग्यता समजकर करीब चार पांच हजार श्रावक श्राविका समुदाय समक्ष-श्री १०८ वृद्ध मुनि महाराज श्री सुमतिविजयजी, पन्यास श्री सोहनविजयजी, पन्यास श्री विद्याविजयजी, तपस्वी महाराज श्री गुणविजयजी, श्री विचारविजयजी, श्री समुद्रविजयजी, श्री सागरविजयजी और श्री उपेन्द्रविजयजी साधु महाराज तथा साध्वीजी श्री देवश्री, श्री हेमश्री, श्री विवेकश्री, श्री चंद्रश्री, श्री चित्तश्री, श्री चंपकश्री श्रीहितश्री, और श्री चंपाश्री-एवं चतुर्विध श्री संघ पंजाबने मुनि महाराज श्री वल्लभविजयजी को आचार्य पदसे विभूषित करके श्री १०८ श्रीमद्विजयानंदसूरिके पट्टधर तरीके कायम करते हुए श्री विजयवल्लभमूरिके नामसे और आपकी इच्छानुसार पंन्यासजी सोहनविजयजी महाराजको उपाध्याय पदसे विभूषित करके गुरुभक्तिका प्रमाण दीया.
आचार्य महाराज श्री विजयवल्लभसूरिजीने ह॥ बजे १६ वें तीर्थंकर भगवान श्री शांतिनाथजीकी प्रतिष्ठा की । तदनंतर श्री आचार्य महाराजने श्री तीर्थाधिराज श्री सिद्भाचलजीपर श्री स्वर्गवासी गुरुमहाराजकी विराजमान मूर्तिका परिचय देते हुए अपने यहां तन मन धनसे जो कुछ गुरुभक्ति की है उसका परिचय कराया, जिसको सुनकर श्री संघ पंजाबने आपकी निःस्वार्थ सेवा पर मुग्ध हो कर बतौर कदरदानी एक सुवर्णपदक (मॅडल) आपकी सेवामें भेजना निश्चित किया. होश्यारपुर निवासी नाहट गौत्रीय लाला गोरामलके सुपुत्र लाला अमरनाथने इस पदक का खर्च अपनी औरसे देनेकी इच्छा प्रगट की । श्री संघने इस बातको श्री १०८ श्रीमद्विजयानंदसूरि महाराज, श्रीमद्विजयवल्लसूरि और गुरुभक्त वल्लभदास गांधी की जय

Page #26

૨૮૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. बोलते हुए स्वीकार कीया. अतः यह मानपत्र और एक सुवर्णपदक " श्री
आत्मवल्लभ" इस शुभनामसें अंकित भेजा जाता हय । आशा है कि आप सहर्ष स्वीकार कर कृतार्थ करेंगे. ફૂતિgમમ્ II
નાના નથુરામ. प्रेसीडेन्ट श्री आत्मानन्द जैन सभा.
( સંઇ સમસ્ત પંજ્ઞાવ. ) શ્રી ભાવનગર જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી ભાઈ વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ ગાંધીની સેવાની યાદગીરીમાં શ્રી આત્માનંદ ભવનમાં મેળાવડો કરી શ્રી પંજાબના જૈનસંઘ તરફથી આવેલ સુવર્ણપદક તથા માનપત્ર એનાયત કરવામાં આવ્યું. સંવત્ ૧૯૮૧ના જેઠ સુદ ૭ શનીવાર આતમ સંવત્ ૩૦ | શા. કવરજી આણંદજી. સભાને વાર્ષિક મહોત્સવનો દિવસ, તા. ૩૦--૧૯૨૫ ઈ મેળાવડાના પ્રમુખ. ત્યારબાદ શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ પાલીતાણાના સુપરીન્ટેનડેન્ટ ભાઈ શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈએ તે ગુરૂકુળના અધ્યાપકવર્ગ, સ્ટાફવર્ગ અને વિદ્યાર્થીવર્ગ તરફથી ભાઈ વલભદાસને તે પ્રત્યે તેમની નિસ્વાર્થ સેવા માટે લાવેલ ધન્યવાદ-અભિ. નંદન પત્ર વાંચી સંભળાવ્યું હતું જે નીચે મુજબ છે.
અભિનંદન-પત્ર. દેવગુરૂભક્તિકારક, શ્રદ્ધાળુ, શાસનભક્ત, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તથા શ્રી ચ. જૈ. ગુરૂકલના . સેક્રેટરી રા. રા. વલ્લભદાસભાઇ ત્રિભોવનદાસ ગાંધીની સેવામાં.
| મુ. ભાવનગર અમે નીચે સહી કરનાર શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુલના સુપ્રિન્ટેન્ડેન્ટ, અધ્યાપકવર્ગ, સ્ટાફવર્ગ તથા છાત્રવર્ગ વિગેરે. અમે અમારા હદયના ઉલ્લાસ પૂર્વક, પ્રેમની લાગણું પ્રદર્શિત કરવા રજા લઈયે છીયે કે આપને સૂવર્ણપદક અર્પણ કરવાને જાહેર મેલાવડે શ્રી આત્માનંદભવનમાં જેઠ સુદી સાતમે સવારના ૮. ૩૦. ના સમયે શ્રી જૈન આમાનદ સભાના સચ્ચે તરફથી કરવામાં આવવાનો છે, તે શુભપ્રસંગે અમે આપને મુબારકબાદી ઈચ્છીએ છીએ
આપણું પરમ પૂજ્ય સદગત આચાર્યશ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજીના પ્રશસ્ય અને વિદ્વાન શિષ્યમંડળના ઉપદેશથી શ્રી પંજાબના સમગ્ર સંઘે આપની નિ:સ્વાર્થ અને સતત્ સેવા જેઈ આપને જે સૂવર્ણપદક એનાયત કરી સેવાની કદર બુઝી છે તે જોઈને અમને પરમાનંદ થાય છે.

Page #27

માનપત્રના મેળાવડે અને વાર્ષિક મહોત્સવ
૨૮૫ આ ગુરૂકુલ પર પણ આપની અમાપ સેવાનું સ્મરણ થતાં અને અમારા હૃદયમાં આનંદની ભરતી આવે છે. આપની આ સભાના સભ્યવગે આપને સ્વર્ણ પદક અને માનવ અર્પણ કરવામાં જે હદલાસ બતાવ્યું છે તે ખરેખર ધન્યવાદને પાત્ર છે.
છેવટ આશા છે કે, શાસનવૃદ્ધિના કાર્યમાં આપની નિ:સ્વાર્થ સેવા સદા દઢિબુત રહા, આપના શુભ હસ્તે શાસનસેવાનાં શુભકાર્ય થાઓ અને આપને પરમ કૃપાળુ પરમાત્મા પરમાર્થના કાર્યો કરવામાં સદા રહાયભુત રહો તેમજ દં ઘયુ બક્ષે એજ હૃદયની પ્રાર્થના છે. છત્યલમ.
લી. શુભેચ્છ. ગુરૂકુલ અધ્યાપકવર્ગ, સ્ટાફવર્ગ અને છાત્રવર્ગ તરફથી
સુપ્રિન્ટેન્ડેન્ટ–શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ કાપડીઆ. ત્યારબાદ પંજાબ શ્રી સંઘ તરફનું માનપત્ર, તથા સુવર્ણ પદક તથા શ્રી વશેવિજયજી જૈન ગુરૂકુલના સ્ટાફવર્ગ અને વિદ્યાથીવર્ગ તરફથી અભિનંદન પત્ર પ્રમુખ સાહેબના હસ્તે ભાઈ વલભદાસને તાળીઓના અવાજ અને હર્ષ સાથે અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું ત્યારબાદ
ભાઈ વલભદાસે આ બંને માનપત્ર અને અભિનંદન પત્ર તથા સુવર્ણ પદક આભારપૂર્વક વિકારતાં પોતાની લઘુતા બતાવી ગદગદ્દ કંઠે નીચે મુજબ જણાવ્યું હતું.
ભાઈ વલ્લભદાસને જવાબ. માન્યવર પ્રમુખ સાહેબ ! મારા મુરબ્બી બંધુઓ અને સભાજન !
ગયા માગશર સુદ ૫ ના રોજ પંજાબના પાટનગર લાહોર શહેરમાં શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા અને શ્રીમાન મુનિરાજશ્રી વલભવિજયજી મહારાજશ્રીની આચાર્ય પદવીના માંગલિક પ્રસંગે પંજાબના શ્રીસંઘે મને અર્પણ કરેલી અમુલ્ય વસ્તુ આજે શ્રી જેના આત્માનંદ સભા મારફત આપ સાહેબની સ. મક્ષ, શ્રી યુત મુરબ્બી કુંવરજીભાઈના મુબારક હસ્તકથી મને સમર્પણ કરી શ્રી પંજાબના સંઘે મને જે આભારી કયો છે તેના માટે આભાર માનવાના મારી પાસે પુરતા શબ્દો નથી.
આ પૃવ માન મને આપતા તે માગશર સુદ ૫ ના મહોત્સવના પ્રસંગે પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ અને પંજાબના શ્રી સંઘે જે જે વાકે મારા માટે ઉચ્ચારેલા છે તે ઘણું અતિશયોકિત ભરેલા હું માનું છું, કા રણકે મેં મારી ફરજને અ૫ ભાગ બજાવ્યા હોવાથી હું આટલા બધા માનને પાત્ર હાઉ એવું મારું બીલકુલ માનવું નથી, કારણકે આ સભાના સેવા કે તે

Page #28

२८९
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશે.
દ્વારા કરેલી ગુરૂભક્તિમાં તો મેં મારી યથાશકિત ભાગ લીધે છે, અ૫ ફરજ બજાવી છે, તે સાથે બીજી સભાસદ બંધુઓએ પણ પ્રસંગે પ્રસંગે પોતાની બન. તી ભક્તિ-સેવા કરી છે, અને તે સર્વે બંધુઓની મદદ, ભાવના, એકદલી અને લાગણ વગર સભાની આવી ઉચ્ચ સ્થિતિ કે જે ગુરૂભક્તિ કેવળ છે તે બની શકે નહિ, છતાં પણ મારી અ૫ સેવાને મહાન ગણી આ ઉચ્ચ માન કે જે પંજાબના શ્રી સંઘે આપ્યું છે, તે શ્રીસંઘ તથા ગુરૂ મહારાજશ્રી વલભવિજયજી મહારાજ ની અત્યંત કૃપા અને પ્રેમ જણાવે છે. વ્યવહારમાં જણાય છે કે જ્યાં પ્રેમ હોય ત્યાં અ૯૫ કાર્યને મહત કાર્ય, અલ્પ લાભને મહત લાભ અને અ૫ ગુણને મહાન ગુણ લેખવામાં આવે છે જેથી આચાર્ય મહારાજશ્રી વલભવિજયજી મહારાજશ્રી તથા પંજાબના શ્રીસંઘને અંત:કરણ પૂર્વક આભાર માનું છું.
આવું અપ્રતિમ માન મેળવ્યા પછી તેને સંભાળપૂર્વક સાચવી રાખવું પડે છે. અને તે માટે તથા તેની વૃદ્ધિ થવા છંદગી સુધી ઉચ્ચ વર્તન રાખવું પડે છે અને ફરજ બજાવવા તથા ગુરૂભકિત સેવા કરવામાં કેટલીક વૃદ્ધિ કરવી પડે છે તે માટે હું તેમ કરવા પરમાત્માની પ્રાર્થના કરું છું કે મને તેવી શકિત અપે.
પંજાબના શ્રીસંઘ અને આચાર્યશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજશ્રીએ મને આ જે માન આવ્યું છે અને તેને આ સભાએ તેમના વતી અર્પણ કરવા જે અપૂર્વ ઉત્સાહ બતાવ્યો છે, તે માટે મને એટલો બધો આભારી કર્યો છે કે જીંદગી પર્યત આ સભા દ્વારા ગુરૂભકિત અને સમાજ સેવા કરું તો પણ તેને બદલે વાળી શકું તેમ નથી; જેથી આ સભાને પણ અંતકરણ પૂર્વક આભાર માનું છું.
પંજાબના શ્રીસંઘે માગશર સુદ ૫ ના રોજ મને જે આવું ઉચ્ચ માન આપ્યું તેની પ્રથમથી મને ખબર હોત તે હું તેનું વિનંતિ પૂર્વક નિવારણ કરત પરંતુ તે આવ્યા બાદ ઘણા દિવસો પછી તેની મને ખબર પડવાથી તે અટકાવવાનું અસ્થાને હતું.
મનુષ્ય આવા પ્રસંગોએ ચાંદને સુવર્ણ હોવાથી કિંમતિ વસ્તુ માને છે અને હું તેને કિંમતિ ગણવા કરતાં માગશર સુદ ૫ ના માંગલિક દિવસે આચાર્ય મહારાજશ્રી વલભવિજયજી મહારાજ અને પંજાબના શ્રીસંઘની વાણીમાં અને લેખીનીમાં મને જે ગુરૂભકત બનાવી ગુરૂભક્તનું પદ આપ્યું છે, તેને જ હું કીંમતિ મેડલ ગણું છું. જેથી ભવિષ્યમાં મારે વધારે ગુરૂભકિત અને સમાજ સેવા કરવા પ્રયત્ન કરો અને મન વચન કાયાથી બનતું કરવું તે મારી પ્રથમ ફરજ સમજું છું.
મુરખીઓ ! હવે હું વધારે બેલી આપનો કિંમતી વખત રોકવા માંગતે નથી અને ગુરૂભક્તિમાં વૃદ્ધિ કરવા માટે આ સભાના હિતમાં વિશેષ પ્રયત્ન કરી શ અને તેના હિતને મારું હિત સમજીને જ સેવા કરીશ. આ કરતાં વિશેષ કાંઈ

Page #29

માનપત્રને મેળાવડો અને વાર્ષિક મહત્સવ.
૨૮૭
પણ ન કહેતાં ફરી એકવાર આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજ્ય વલભસૂરિજી મહારજ અને પંજાબના શ્રીસંઘ, આ સભા અને તેના સભાસદ બંધુઓ તથા મારા નેહીઓએ આ દ્વારા મારા ઉપર પ્રેમ જે બતાવ્યું છે તે માટે તેને તેમજ આપ સર્વે બંધુઓએ અત્રે પધારી મને જે કૃતાર્થ કર્યો છે તે માટે આપ સર્વેને આભાર માનું છું.
મુરબ્બીઓ અને બંધુઓ! શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ પાલીતાણાના સુપરીટેન્ડેન્ટ, અધ્યાપક વર્ગ, સ્ટાફ વર્ગ અને વિદ્યાથી વગે આ વખતે મને જે અભિનંદન પત્ર આપેલ છે તે માટે આભારી છું. ગુરૂકુળની સેવા તે તે મારા જીવનનો આનંદ છે. ગુરૂકુળના બાળકો મારા બાળક અને ભાઈઓ છે અને સ્ટાફ વર્ગ વગેરે પણ મારા બંધુએ છે અને અત્યાર સુધી તે ભાવનાથી કામ લેતે આવ્યો છું અને લઈશ. મારા લઘુભાઈઓ–વિદ્યાથીઓની શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ કેમ જલદી થાય તે હેતુ માટે જ તન મન અને ધનથી સેવા કરું . અને તેનું ઉજવલ ભ. વિખ્ય કેમ જલદી થાય તે માટે સતત્ પ્રયત્ન કરું છું. આ ગુરૂકુળની ઉન્નતિ માટે જે સેવા કરી છે, ને કરું છું તેમાં હું એકલો નથી, મારી સાથે તેની અત્રેની કમીટીના બીજા ભાઈઓને પણ તેની સેવા કરવામાં સરખે હિસે છે, તે પણ તેટલા માનને લાયક છે. અને ધન્યવાદને પાત્ર છે. છતાં મારા વિદ્યાર્થી ભાઈઓ અને સ્ટાફ વર્ગના બંધુઓએ મારા ઉપરના પ્રેમને લઈને જ મને જે અભિનંદન પત્ર આપ્યું છે તે માટે ફરી પણ તેમને ઉપકાર માનું છું અને મારી સાથે ગુરૂફળની વધારે સેવા કરવામાં આ ખાતાના અધ્યાપક અને સ્ટાફ વર્ગને વિનંતિ કરૂ છું. એટલે શ્રી જેન આમાનંદ સભા, શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ અને મારા મિત્રની સેવા માટે તે હું જીંદગીભર બંધાયેલ છું. હવે વિશેષ કાંઈ પણ નહિં કહેતાં બેસી જવાની રજા લઉ છું.
ત્યારબાદ શ્રીયુત શિવજી દેવશીએ જણાવ્યું કે–ભાવનગરની જૈનપ્રા ગૌરવવાળી છે. તેમના આંગણે શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા અને શ્રી જેન આત્મા નંદ સભા સાથે ઉભી છે તે જોઈ હર્ષ થાય છે. આજે પંજાબના શ્રીસંઘે ભાઈ વલભદાસની ભાવનગરની એક વ્યકિતની સેવાની કદર કરી ત્યારે ભાવનગર કયાં ઉંઘે છે ? પણ ફીકર નહિ, સ્વામી વિવેકાનંદની કદર અમેરીકાએ કરી, ટાગેરની કિંમત નોબલ પ્રાઈઝ કરી, તેમ ભાઈ વલભદાસ માટે બને તે કાંઈ નવાઈ જેવું નથી. ભાઈ વલ્લભદાસને હું ઘણા વર્ષોથી ઓળખું છું. તેઓએ જ્યારે પ્રથમ અમદાવાદની જેન કોન્ફરન્સમાં ભ ષણ કર્યું ત્યારે મને લાગ્યું કે જેમાં આ એક ચળકતો તારો છે. ભાઈ કુંવરજીભાઈ તથા ભાઈ વલભદાસ એ બેજ વ્યકિત આ શહેરમાં મુખ્ય અને નિસ્વાર્થ સતત સેવા કરનાર છે, છતાં ભાઈ કુંવરજીભા ઈ અત્યારે એક લક્ષમીવાન અને સંપૂણ સાધનવાળા હોઈ સમાજ સેવા કરે છે ત્યારે ભાઈ

Page #30

૨૮૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વલભદાસ સામાન્ય સ્થિતિના છતાં તેવીજ નિઃસ્વાર્થ સતત્ સેવા કરે છે ત્યારે તેને માટે મને વધારે માન ઉત્પન્ન થાય છે. હવે વિશેષ ન કહેતાં ભાઈ વલભદાસ વલભ છે તે જગતુલભ બને અને આવું અનુપમ માનપત્ર મેળવ્યા પછી ભાઈ વલ્લભદાસ આંબાના ઝાડની પેઠે વધારે નમ્ર બનશે એમ ભલામણ કરું છું
ત્યારબાદ ભાઈ રતનશી નેણસી ડુમરાકરે જણાવ્યું કે પૈસા વેરનાર બહુજ છે પણ આત્મભેગ આપનાર કઈ વીરલ છે. આ આત્મભોગ આપનાર કોઈ વીરલ છે. આ આત્મભોગ આપનાર કુંવરજીભાઈ તથા ભાઈ વલભદાસ છે. ભાઈ કુંવરજીભાઈ જ્યારે દ્રવ્યવાનું હાઈ સેવા કરનારા છે ત્યારે ભાઈ વલભદાસ સામાન્ય સ્થિતિના હોવા છતાં તન મન ધનથી સમાજ સેવા માટે ઘણા વર્ષોથી આત્મભેગ આપનારા હોઈ તેઓ વધારે ધન્યવાદને પાત્ર છે.
ત્યારબાદ શેઠ દેવચંદભાઇ દામજી કુંડલાકરે જણાવ્યું કે, ભાઈ વલ્લભદાસ આ સભાનું એક હૃદય છે તેમજ આ સભાની સેવા માટે તેઓ ખરેખરા સ્વાર્થ ત્યાગી છે. વખાણ કરવાની ખાતર નહી પરંતુ અનુભવેલી ખરી હકીકત જણાવું છું કે, થોડા વખત પહેલાં ભાઈ વલભદાસ જામનગર અને હું પાલીતાણે જતો હતો. સ્ટેશન ઉપર એક માણસ તેમના ધંધાને અંગે તેઓ વીમાને એજટ હોવાથી મોટી રકમને વીમો આપવાનો હોવાથી સ્ટેશન ઉપર આવી આવતી કાલે વીમે આપવાનો હવાથી ભાઈ વલભદાસને અત્રે રોકાવા જણાવ્યું, ભાઈ વલભદાસે કહ્યું કે મારે સભાના કામે જલદી જામનગર જવું છે જેથી હવે રોકાઈ શકું તેમ નથી. મારે સભાનું કામ જરૂરનું હોવાથી ત્યાં જવું પડશે. વીમે આપ હોય તે હમણાં આપે નહી તે તમને લાગે તેમ કરો. તેઓ ન રોકાતાં પોતાના લાભની દરકાર ન કરતાં સ્વાર્થને ત્યાગ કરી જામનગર ગયા, આ દાખલ તેમની સમાજ સેવા માટે સ્વાર્થ ત્યાગ માટે બસ છે. આવા એક નિસ્વાર્થ સેવા કરનાર બંધુને આવું માન પંજાબને શ્રી સંઘ આપે તે યોગ્ય જ છે
ત્યારબાદ માસ્તર શામજી હેમચંદ જણાવ્યું કે હાલ તે બધા ન્યૂસપેપર વાંચવામાં પડ્યા છે તેટલે ઉત્સાહ ધાર્મિક વાંચન માટે દેખાતો નથી, તે પછી સમાજ સેવા કરવાની વાતજ કયાં કરવી. ભાઈ વલભદાસની નિસ્વાર્થ સેવા જાણીતીજ છે અને તેઓની પંજાબના શ્રી સંઘે કદર કરી તે યોગ્ય જ છે. આવી સેવા કદર કરનારની આજે નહીં તો કાલે જરૂર થશે.
ત્યારબાદ ભાઈ પ્રભુદાસ અમૃતલાલ ભાઈ વલ્લભદાસની સેવા માટે જણાવ્યું કે પંજાબના શ્રી સંઘે યોગ્યની ગ્ય કદર કરી છે.
ત્યારબાદ ભાઈ જુઠાભાઈએ કેટલુંક વિવેચન કર્યા બાદ છેવટે પ્રમુખે ઉપસંહાર કરતાં જણાવ્યું કે આજે આનંદનો અવસર છે, ઉપરાંત વ્રત, નિયમ, દેવ ગુરૂ ભકિત અને ધર્મ તથા એ સંબંધી આવશ્યક ધર્મ સમજાવ્યો હતો અને છેવટે જણાવ્યું કે ભાઈ વલ્લભદાસ સામાન્ય સ્થિતિના છતાં તેઓની સભા તથા ગુરૂકુળ પ્રત્યેની સમાજ સેવા અને ગુરૂભક્તિ જાણીતી છે. અને હું તેમને ઘણાં

Page #31

વાર્ષિક મહોત્સવ અને જયંતી. વર્ષોથી સેવા કરતા જોઉ છું. તેઓ આવી સામાન્ય સ્થિતિના છતાં સેવા માટે જે તન મન અને ધનનો ભેગ આપી રહ્યા છે તેથી ભાઈ વલ્લભદાસ વિશેષ ધન્યવાદને પાત્ર છે.
આ સભાના સેક્રેટરી ભાઈ વલ્લભદાસને પંજાબના શ્રી સંઘ તરફથી માનપત્ર અને ચાંદ આ સભા મારફત મેળાવડો કરી એનાયત થતાં તે માટે આવેલ મુનિ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજનો આનંદજનક પત્ર. વડોદરાથી હંસવિજય તથા પંન્યાસજી આદિને ધર્મલાભ વાંચો. ભાવનગર.
સુજ્ઞ શ્રાવક વલ્લભદાસને માલુમ થાય જે પંજાબ સંઘ તરફથી માનપત્ર અને સુવર્ણ પદક પંજાબ મહાસભાએ મોકલેલું તમને અર્પણ કરવા અને શ્રી પાલીતાણા ગુરૂકુળ તરફથી આવેલ અભિનંદન પત્ર સંભળાવવા શ્રી જૈન આ માનંદ સભાએ મેળાવડો કરી તમારા સ્તુત્યકૃત્યની કદર કરી તે હેન્ડબીલદ્વારા અને જૈન પત્ર દ્વારા વાંચી અમે ઘણા ખુશી થઈયે છીએ. અને વિશેષ પ્રકારે ગુરૂભકિત અને જ્ઞાનને ફેલાવો કરવા ભલામણ કરીએ છીએ. પ્રથમ મોકલેલ તથા જયંતીને લેખ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશમાં દાખલ કરશે. ગુલાબચંદભાઈ વિગેરેને ધર્મલાભ કહેવા જેઠ શુદિ ૧૦.
આશિર્વાદ–માસ્તર મોતીચંદ ઝવેરચંદ, ઝવેરી, મૂળચંદ આશારામ વૈરાટી અમદાવાદ, નરોતમદાસ બી શાહ મુંબઈ, પરભુદાસ રામચંદ અમદાવાદ, શાહ મેહનલાલ ખોડીદાસ મુંબઈ, વેરા જગજીવનદાસ અમરચંદ જસરાજ મુંબઈ વગેરે તરફથી પણ ભાઈ વલ્લભદાસને મળેલા માનપત્ર માટેના ખુશાલીના પત્રો આવેલા હતા.
જેન તા. ૩૧-૫-૨૫ વીરશાસન તા. ૫-૬-૧૯૨૫ મુંબઈ સમાચાર તા. ૬-૬-૨૫ અને સાંજ વર્તમાન તા. ૫-૬-૨૫ ના પેપરોમાં આ મેળાવડા અને માનપત્રની હકીકત સવિસ્તર આવેલી છે જે હરકોઈ જૈન બંધુ વાંચી શકશે.
ત્યારબાદ સ્વર્ગવાસી મહાત્મા ગુરૂરાજ શ્રી વિજયાનંદ સૂરિ આત્મારામજી મહારાજની યંતી ગુણગ્રામ કરવા વડે ઉજવાઈ હતી.
૧ પ્રથમ આ સભાના સેક્રેટરી ભાઈ વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસે પૂજ્યપાદ ગુરૂરાજ શ્રી આત્મારામજી મહારાજનું જીવન ચરિત્ર બુલંદ અવાજે ભકિતપૂર્વક કહી

Page #32

શ્રા આભમાનંદ પ્રકાશ. સંભળાવ્યું હતું. ત્યારબાદ તેના અનમેદનમાં શ્રીયુત શિવજી દેવશીએ વિવેચન કર્યું હતું. પછી પ્રમુખશ્રીએ ગુરૂરાજશ્રી આત્મારામજી મહારાજની કૃપા અને પિતાના પરિચય સંબંધે કેટલુંક વિવેચન કર્યું હતું
એ રીતે જયંતીનું કાર્ય પૂર્ણ થયા બાદ આ સભાના પ્રમુખશ્રી મગનલાલ ઓધવજીની દરખાસ્ત અને સંઘવી વેલચંદ ધનજીભાઈને ટેકાથી પ્રમુખશ્રી અને આવેલ ગૃહસ્થને ઉપકાર માનવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ ભાઈ વલ્લભદાસ મેળાવડાના પ્રમુખ કુંવરજીભાઈ વડિલ શ્રી. ગિરધરભાઈ આણંદજી તથા આ સભાના પ્રમુખ મગનલાલભાઈ તથા શેઠ ગુલાબચંદ આણું દજીને કુલહાર અર્પણ કરવામાં આવતાં પધારેલ ગૃહસ્થને ટીફીનપાટી આપી હતી અને મેળાવડે ૧૧ વાગે બરખાસ્ત થયો હતો.
આ સભાની વર્ષગાંઠ પણ આજે હોવાથી (ઓગણત્રીસ વર્ષ પૂરા થઈ ત્રીશ મું વર્ષ બેસવાનું હોવાથી) દર વર્ષ પ્રમાણે બપોરના બે વાગે સભાના મકાનમાં પ્રભુ પધરાવી શ્રી આત્મારામજી મહારાજ કૃત શ્રી નવપદજીની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. સાંઝના પાંચ વાગે સ્વામીવાત્સલ્ય પ્રીતિભેજન વોરા હઠીસંગભાઈ ઝવેરચંદના તરફથી દરવર્ષ મુજબ આપવામાં આવ્યું હતું. સાંજના છ વાગ્યાની ટ્રેનમાં દર વર્ષ મુજબ શ્રી સિદ્ધાચળજી બીજા દિવસે જેઠ સુદ ૮ના રોજ જયંતી ઉજવવા સભાના સુમારે સાઠ સભાસદે ગયા હતા, જેમાં બીજે દિવસે દર વર્ષ મુજબ શ્રીસિદ્ધાચળજી ઉપર મેટી ટુંકમાં જ્યાં પૂજ્યપાદ ગુરૂરાજશ્રીની દેરી અને મૂર્તિ બિરાજમાન છે ત્યાં શ્રી પંચતીર્થની (આચાર્ય વલ્લભવિજયજી મહારાજ કૃત) પૂજા ભણાવી હતી શ્રી આદીશ્વર ભગવાન, પુંડરીકજી મહારાજ અને ગુરૂરાજને સેનાના પાનાની અને પગલા, શ્રી શાંતિનાથજી મહારાજ વિગેરેને રૂપાના પાનાની આંગી રચાવવામાં આવી હતી. લાઈટ પણ કરવામાં આવી હતી. સાંજના ચાર વાગે સ્વામીવાત્સલ્ય પ્રીતિભેજન હતું. આ સર્વ ખર્ચ આ સભાના માનવતા સભાસદ સ્વર્ગવાસી બંધુ મોતીચંદભાઈ હેમરાજ ઝવેરી જામનગરવાળા તરફથી તેમના સુપુત્ર ભાઈ છોટાલાલભાઈએ દર વર્ષ મુજબ આપે હતું. આ રીતે આ વર્ષે એક સાથે આ સભાનો વાર્ષિક મહોત્સવ, આ સભાના સેક્રેટરીને માનપત્ર અને ચાંદ પંજાબના સંઘવતી આપવાનો મેળાવડો અને અત્રે તથા શ્રી સિદ્ધા ચલજી ગુરૂરાજની જયંતી એ ત્રણ વિવિધ માંગલિક પ્રસંગે ઉજવાયા હતા.

Page #33

વર્તમાન સમાચાર,
૨૯૧
વર્તમાન સમાચાર.
મુંબઈમાં શ્રી ગોઘારી વીશા શ્રીમાળી જૈન દવાખાનું.
આ દવાખાનું ગયા વૈશાક શુદ ૩ થી ફરી શરૂ કર્યું છે. આવા સસ્તા વ્યાજના દવાખાનાની મુંબઈ જેવા શહેરમાં આ જ્ઞાતિ માટે જરૂર હતી. અનેક મનુષ્યોને તે આશિર્વાદ સમાન છે. હાલમાં રૂ. ૧૫૦૦) જુદા જુદા બંધુઓ તરફથી લગભગ મદદ મળી છે. જેના સેનેટરી એસસીએશને પણ રૂ. ૨૦૦) માવજતના સાધનો પુરા પાડવામાં આવ્યા છે. ફરી પાછું આ કાર્ય અટકી ન પડે માટે તેના સંકેટરીઓ આ કાર્ય વાહકને સુચના છે કે તેના માટે એક સારા ફડની જરૂર છે કે જેના વ્યાજમાંથી હવે પછી કાયમ આ દવાખાનું ચાલી શકે.
દરદીઓની શારીરિક તપાસ માટે પુરતી કાળજી રખાય છે કે કેમ તે માટે તેમજ વપરાસની દવા માટે સકેરીઓએ અવાર નવાર યાન આપવાની સુચના કરવા સાથે અમાં તેની આબાદ ઇચ્છીએ છીએ.
શ્રી દેશવિરતિ ધર્મારાધક સમાજનું બીજું અધિવેશન.
આ સમાજનું બીજું અધિવેશન પવિત્ર પાનસર તીર્થમાં જેઠ સુદ ૪-૫-૬ ત્રણ દિવસામાં થયું હતું. સ્વાગત કમીટીના પ્રમુખ ઝવેરી કેશવલાલ મોહનલાલભાઈ અને અધિવેશનના પ્રમુખ શેઠ પોપટલાલ ધારશીભાઈ જામનગરવાળા હતા. આ ત્રણ દિવસમાં ઠરાવ પસાર થવા સાથે રાત્રપૂજન, સામાયક, પિસહ, પૃજન ભણાવવી વગેરે દેવગુરૂભક્તિ અને શ્રાવક ધર્મ આરાધનના કાર્યો થયાં હતાં. સિવાય ૫૦ શ્રી પ્રેમવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજ શ્રી માનવિજયજી તથા મુનિરાજશ્રી રામવિજયજી મહારાજ ત્યાં પધાર્યા હોવાથી દેશવિરતિ સંબંધી વ્યાખ્યાનો પણ મુનિરાજશ્રી રામવિજયજી મહારાજે સંભળાવ્યાં હતાં. અધિવેશનમાં દશ ઠરાવો પસાર કરવામાં આવ્યા છે. તેમાં પાંચ ઠરાવ આ સમાજના કાર્ય અને ઉદ્દેશને લગતા બાકીના પાંચ ઉપકાર માનવાને લગતા છે. પ્રથમ હરાવ જેન સિદ્ધાંત અનુસાર દેશવિરતિ ધર્મજ્ઞાનનો ધર્મબંધુઓમાં ફેલાવો કરવા. આ ઠરાવ આ સમાજનો મુખ્ય ઉદ્દેશ હોવાથી તે કાયમ રાખેલ હતી. જે ધણી અગત્યની છે. અધિવેશનના અને પ્રમુખનાં ભાષણો જેવા કે દેશવિરતિધર્મ અને સમ્યકત્વનું ૬ર્ણન આપવામાં આવેલ છે તે યોગ્ય છે.
બીજ ઠરાવ શાસન અને શાસ્ત્રોની ઉ૫૨ કાનકરન્સ શ્રદ્ધા ધરાવતી હોવાથી તેને વફાદાર રહેવાની પોતાની ફરજ સમજી તેની પ્રતિપાલના માટે સુચના કરનાર છે. ત્રીજે ઠરાવ આ સમાજના સભાસદ થનાર જિનવચનમાં શ્રદ્ધાવાન, આગમાનુસાર ક્રિયા રૂચીવાન અને સાત વ્યસન નહીં સેવનાર થઈ શકે તે સંબંધી છે. ચોથા ઠરાવ જે જે રાજાઓએ જીવહિંસા બંધ કરવાના કરા પોતાના રાજયમાં કરેલા છે તેને મુબારકબાદી આપવા સંબંધનો છે. પાંચમ ઠરાવ આપણી જેન કામમાં બ્રહ્મચર્યધારી, ચૌદ નિયમધારી, બારવ્રતધારી ભાઈ બહેનોનું લીસ્ટ તૈયાર કરવા સંબંધી છે. એ રીત ઠરાવા થયેલ છે. આવા સંમેલનો ભરાયા પછી ફરી બીજું ભરાય ત્યાં સુધી તેના ઉદ્દેશો કરાવો અને નિયમનું પાલન અને તે જલદી પાર પડે તેને માટે પ્રયત્નો અને ચળવળ મારી રાખવાની ખાસ જરૂર હોય છે. તે નમ્રતા સાથે સુચવીયે છીયે. .

Page #34

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જૈન વિદ્યાર્થીને. આર્ટની, કાયદાની, વહેપારી, એજીનીયરીંગ, સાયન્સ, મેડીકલ વગેરે લાઇનના કોઈપણ જૈન વિદ્યાર્થીઓ, જેઓએ છેલી ૧૯૨૪-૨૫ ની પ્રીવીયસ કે તેથી ઉંચી પરીક્ષા પાસ કરી હોય અને આગળ અભ્યાસ ચાલુ રાખવા ઈચ્છતા હોય તેમને શ્રી આગોદય સમિતિ તરફથી નીચના ગ્રંથ ભેટ આપવાના છે. મેળવવા ઈચ્છનારે નીચેના સરનામે તા. ૩૧-૭-૫ સુધી કઈ પરીક્ષા પાસ કરી, આગળ કઈ લાઈન લીધી છે અને પોતે વેતાંબર, દિગબર, ૨ સ્થાન - વાસી છે તે વિગેરે વિગત સહીત અરજી કરવી. (1) Jain l'hilosophy
By Virchind Righaji (unilhi. ( 2 ) karm
રકેટરી આગમાદય સમિતિ,
૪૨ ૨ ઝવેરી બજાર–મુંબઈ ન. ૨
અંધેરી-મુંબઈમાં આત્મવલ્લભ જૈન પાઠશાળાની સ્થાપના.
પંજાબ દેશમાંથી અનેક શહેરમાં વિહાર કરીને જેન કોમ ઉપર અનેક ઉપકાર કરતાં કરતાં પંન્યાસજી શ્રીમદ્દ લલિતવિજયજી મહારાજ મુંબઈના સંધના પુણ્યોદયે ત્યાં ચાતુર્માસમાં બિરાજમાન હતા કે જેમાં બીજા ધાર્મિક કાર્યો સાથે શ્રી મહાવીર વિદ્યાલયની સહાય માટે અમોઘ ઉપદેશ કરેલ, જેથી એક સાથે સવા લાખ જેટલી હોટી રકમ જૂદા જૂદા ગૃહસ્થ તરફથી થોડા વખતમાં થઈ હતી ત્યાર પછી ચાતુર્માસ બાદ વિહાર કરી વલસાડ પધાર્યા જે વખતે મુંબઈના શ્રી સંઘના ડેપ્યુટેશનની વિનંતિથી ઉપકાર જાણી આ વર્ષે ચોમાસું કરવા મુંબઈ પધારવાનું નક્કી થયું ત્યાંથી વિહાર કર્યો. હાલમાં તેઓ શ્રી અંધેરી બિરાજમાન
જ્યાં આ મહામાના ઉપદેશથી ઉપરોકત નામ અંકિત પાઠશાળાની સ્થાપના જેઠ શદ ૫ ના રોજ શેઠ સ્વરૂપચંદ કરમચંદ પાટણવાળાના હાથે થઈ છે. ભાઇંદરથી ભાખલા સુધીના ગામોમાં મારવાડી કચ્છી વગેરે સુજ્ઞ અને ઘનાઢય જેન બંધુઓની ખરે ખરી આવશ્યકતા આથી પુરી પડી છે. હવે તેને નિભાવવા દેખરેખ રાખવા વગેરેનું કાર્ય ત્યાંના જૈન બંધુઓનું છે. ઉકત મહારાજ એક પ્રખર વિનિ, ઉપદેશક અને વ્યાખ્યાનકાર મુનિ રતન છે. જેથી તેઓશ્રીની વાણી અને ઉપદેશનો લાભ આ વર્ષ મુબઈ જેને પ્રજાને મળશે જે ખુશી થવા જેવું છે, આ મહાત્માના મુબારક હસ્તથી આ વર્ષે પણ અનેક ધાર્મિક કાર્યો થાય તેમ અમા પરમામાને પ્રાર્થના કરીયે છીયે.
શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુલ પાલીતાણા-સ્કોલરશીપ.
પાલીતાણામાં આવેલ આ સંસ્થા જોત જોતામાં આગલ વધતી જાય છે. ત્રણ વરસ થયા નાના પાયાપર વિદ્યાલય કરેલ છે. જેમાં ધાર્મિક શિક્ષણ પણ દાખલ કરેલ છે. વ્યવસ્થા અને વિદ્યાર્થીઓની કાર્યવાહી, નિત્ય નિયમ પ્રમાણે બરાબર ટાઇમસર થાય છે. હાલમાં વળી પાંચ વર્ષમાં મેટ્રીક વિદ્યાર્થી કેમ થાય છે તે એક અખતરો પોતાના વિદ્યાલયમાં કમીટીએ શરૂ કરેલ છે. આ સર્વ વ્યવસ્થા અને કાર્યવાહી જાતે તપાસી શેઠ સારાભાઇ મગનભાઈ મોદીએ આ

Page #35

વર્તમાન સમાચાર.
૨૩
વિશાળ ભાવનાની પુષ્ટિ માટે રૂ. ૧ ૦૦૦) દશ હજારની એક સારી રકમ પ્રાથમિક કેળવણી ફંડ માટે લોન સીસ્ટમથી તે ગફલ કમીટીને આ રી છે. શરત એવી છે કે ઉત્તરોત્તર તેની વૃદ્ધિ થયા કરે. આવા સંગમાં સમયને અનુસરીને શેઠ સારાભાઇએ આ ગુરૂકુલને જે રકમ બક્ષીસ કરેલ છે તેથી તેઓ ધન્યવાદને પાત્ર છે. જૈન બાળકાના આવા શિક્ષણ પ્રસ ના કાર્યને સંભારી તે તરફ સભ ય સાચવવાનો આ દાખલ ખરેખર અનુકરણ થાય છે. આ ગુરૂકુલને દરેક જૈન બંધુ ઓએ શેઠ સારાભાઇની જેમ અવશ્ય મદદ આપવા માં જરૂર છે એમ અમો ભલામણ કરીયે છીયે.
મુંબઈ–અંધેરીમાં શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજની જયંતી,
ગયા રવિવારે સવારના ૮-૩૦ કલાકે અંધેરીમાં શેઠ સેવંતીલાલ નગીનદાસના બંગલામાં શ્રીમદ્દ આત્મારામજી મહારાજની જયંતી ઉજવવામાં આવી હતી, જે પ્રસંગે પં. શ્રીલલિતવિજયજી, પ. ઉમંગવજય મુનિ મહારાજશ્રી અમરવિજયજી, મુનિ મહારાજશ્રો ચિત્તવિજયજી મુનિ વિગેરેએ હાજરી આપી હતી, ઉપરાંત સભામાં લેકાએ સારી સંખ્યામાં હાજરી આપી હતી જેમાં સ્ત્રીઓ પણ મોટા પ્રમાણમાં હતી.
સભાનું કામકાજ શરૂ કરતાં પહેલાં પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજની સ્તુતિ કરનારું સ્મરણ જતીનું ગીત ગાવામાં આવ્યું હતું, જે બાદ મંગળાચરણ થયું હતું. મુની શ્રી ચિત્તવિજયજી તથા મનોશ્રી પ્રભાવિજયજી તથા પં. શ્રી ઉમંગવિજયજીએ આચાર્ય મહારાજશ્રીનાં ગુણગાન કરતાં તેઓશ્રીના જીવનને લગતા કેટલાક પ્રસંગો વર્ણવ્યા હતા, જે બાદ શ્રી કૃષ્ણલાલ વર્માએ મહારાશ્રીએ જૈનધર્મ અને સમાજની બજાવેલી સેવા વિષે ટુંકુ વિવરણ કર્યું હતું.
પ્રમુખસ્થાનેથી પં. શ્રી લલિતવિજયજીએ લંબાણું વ્યાખ્યાન આપતાં જણાવ્યું હતું કે, મારાજશ્રીને જન્મ સંવત ૧૮૯૩ માં પંજાબમાં આવેલા લહેરા ગામમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ ગણેશચંદ્ર અને માતાનું નામ રૂપાદેવી હતું. તેઓ પુર ક્ષત્રિય હતા. ગણેશચંદ્રજીના પુત્ર સં. ૧૯૧૦ માં સ્થાનકવાસી સાધુ પાસે દીક્ષા લીધી હતી અને અલ્પ સમયમાં જ બત્રીસ) સૂત્રોને અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમની સ્મરણશકિત એટલી તેજ હતી અને અસાધારણ હતી કે દશ વૈકાલિક સૂચના ૭૦૦ શ્લેક તેમણે માત્ર અઢી દિવસમાં જ મોઢે કર્યા હતા.
તેઓશ્રીની વ્યાખ્યાન આપવાની શૈલી એટલી સચોટ અને સુંદર હતી કે તેમની વાણીને લાભ લેવા જેનો તેમજ જૈનેતર ભારે ઉત્સાહ અને રસથી આવતા. એક પ્રસંગે અમૃતસરમાં સત્તાવીશ શહેરના માણસા ભેગા થએલા હતા. આ પ્રસંગે આત્મારામજી મહારાજને વ્યાખ્યાન વાંચવાનું હતું. આવી જંગી મેદની સમક્ષ તેઓશ્રીએ આપેલું ભાષણ અદ્વિતીય અને અપૂર્વ હતું
મહારાજશ્રીને સ. ૧૯૧૭ સુધી ઢુંઢીઆપણાની કદ્ધા હતી. પછી તેઓશ્રીને એમ લાગ્યું કે હું જે ધર્મ પાળી રહ્યો છું તે બરાબર યથ ર્થ નથી. જે તે સમયે તેઓ ઢુંઢીઆપણામાં રહ્યા તેટલા સમયમાં બધા શાઢો અને પુસ્તકાનું અધ્યન કર્યું હતું. અને જયારે તેમની ખાત્રી થઈ
મં યથાર્થ નથી ત્યારે જ તેમણે ૧૮ સાધુઓ સાથે પંજાબમાં સત્યધર્મનો ઉપદેશ કરવા માંડયો.
સંવત ૧૯૩૨ માં તેઓ અમદાવાદમાં પધાર્યા હતા. મહારાજ સાહેબની માંગણીથી સેટ

Page #36

૨૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકારા.
પ્રેમાભાઇ હેમાભાઇએ પંજાબમાં નવા બંધાવવામાં આવેલા જૈન મંદિરે માટે પ્રતિમાઓની પધરામણી પાતાના ખર્ચે કરાવી આપી હતી. જે પંજાબમાં જૈન મંદિરે। તથા જ્ઞાનભંડારા ન હતા તે પંજાબમાં અત્યારે અનેક જૈન મંદિરા તથા જ્ઞાન ભડારા હયાત છે, એટલુંજ નહિ પશુ લાલા ગુજરમલજીની મદદથી તૈયાર કરવામાં આવેલું એક સુવર્ણ મંદિર છે. આખા પંજાઅમાં માત્ર એજ સુવર્ણ મંદિશ છે જેમાં એક શીખેનુ અને ખીજું આપણું જેનાનુ
મહારાજશ્રીને વિક્રમ સ. ૧૯૪૪ માં હીંદના પ્રસિદ્ધ પ્રસિદ્ધ શહેરાના આગેવાને એ મળીને પાલીતાણામાં ( સિદ્ધક્ષેત્ર ) આચાર્ય પદવી આપી હતી.
મહારાજશ્રીએ જૈન તત્ત્વાદ, અજ્ઞાનતિમિર ભાસ્કર, જૈન મત વૃક્ષ, તત્વનિષ્ણુ યપ્રાસાદ, નવતત્વાનુ સ્વરૂપ વિગેરે અનેક ગ્રંથે! રચ્યા છે.
ચીકાગામાં બધા ધર્મની પરિષદ ભરાઇ હતી, તેમાં મહારાજશ્રીને આમંત્રણ કરવામાં આવ્યું હતું અને કેટલાએક પ્રશ્નના પુછાવ્યા હતા; પર ંતુ ત્યાં જવામાં મહારાજશ્રીને સાધુ ધને ખાદ આવતા હેાવાથી આ સ્વાલાના જવાએ તૈયાર કરી મી. વીરચંદ રાવજીને તે જવામે સાથે ત્યાં માકલ્યા હતા.
અંગ્રેજ તત્વજ્ઞાનીએની તેઓશ્રીના પ્રત્યે ભકિત ભારે હતી.
કલકત્તાની ાયલ એસિઆટીક સાસાયટીએ ડા॰ હારનલ સાહેબને પ્રાચીન પુસ્તકાના ઇંગ્રેજી અનુવાદ કરવાનુ સેાંપેલ હતું “ જૈન સૂત્ર ” ઉપાસક દશાંગ સૂત્રને અનુવાદ કરતા હતા તે વખતે જે કાંઇ શંકાએ થતી તે મહારાજશ્રીને તેઓ લખી મેાકલતા અને તેનું મહારાજશ્રી
સમાધાન કરતા હતા.
હવે મહારાજની વૃદ્ધાવસ્થા હતી. અબલાના લેાકાએ તેમને વિહાર નહિ કરવાના આગ્રહ કર્યા હતા, પણ મહારાજશ્રીએ ગુજરાંવાલા જાનેા પોતાના ઇરાદા જાહેર કર્યાં. મહારાજશ્રી વિહાર કરતાં કરતાં સનખતરા આવી પહાચ્યા હતા. ઉન્હાળામાં પ્રચંડ તડકા હતા પણ મત્તાગ્રહના કારણે ત્યાંથી મહારાજશ્રીને પાણી સરખું પણ ન મળ્યુ અને તેયી મહારાજશ્રી ખરા મધ્યાહ્નમાં ત્યાંથી ચાલી નીકળ્યા. તેએાએ ગુજરાંવાલામાં પ્રવેશ કર્યાં. જે શુદ ૭ના દિવસે તેઓ કાળધર્મ તે પામ્યા.
બાદ મહાવીર વિદ્યાલયને મળેલી મદદ ૫૦૦૧) શેઠ નગીનદાસ સ્વરૂપ. ૧૫૦૧) શેઠ મેહનલાલ મેાતીચ. ૫૦૧) શેઠ વાડીલાલ નાગરદાસ.
જાહેર થઇ હતી જે નીચે પ્રમાણે હતી. ૧૫૦૧) શેઠ લહેરચંદ ઉત્તમચંદ ૧૦૦૧) શેઠ ભેગીલાલ ચુનીલાલ. ૧૫૧, શેઠ જમનાદાસ મારારજી દશ વર્ષ માટે.
બ્રહ્મચર્ય ( ચારિત્ર ) પૂજા અપારના ભણાવવામાં આવી હતી. સવાર તથા સાંજે સ્વામિવાત્સલ્ય શેઠ સેવ ંતીલાલ નગીનદાસ તરફથી રાખવામાં આવ્યું હતું. તેમાં લગભગ બે હજારથી પચીસા માણસાએ લાભ લીધેા હતા. ( મળેલુ' )

Page #37

ગ્રંથાવલોકન.
ગ્રંથાવલોકન,
તરંગવતી” શ્રી નેમિચંદ્ર ગણિત કથા સંક્ષેપ. આ સતી ચરિત્રની આ બીજી આવૃત્તિ પ્રકટ થયેલ છે. તે ઉપરથી તેની ઉપયોગીતા જય તેમ છે. આ કથા અદ્દભુત હોવાથીજ અને તેનો હેળો પ્રચાર થવાના હેતુથી જ મુનિ રાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજે તેનું વિશેષ સંશોધન કરી તૈયાર કરેલ જે શેઠ નરોતમદાસ ભાણુજીની આર્થિક સહાયથી છપાવી વિના મૂલ્ય આપવામાં આવેલ છે. આવા ચરિત્રો જેમાં ઘેર ઘેર હોવા જોઈએ એમ અમે માનીએ છીએ.
શ્રી જૈન તત્ત્વ પ્રવેશ જ્ઞાનમાળા. માંગરાળ નિવાસી શેઠ અમરચંદ તલકચંદે પુસ્કળ દ્રવ્ય ખરચી જૈન ધર્મની સિરીઝ વિધવિધ તૈયાર કરાવેલ હતી. તેમના સ્વર્ગવાસ પછી અત્યાર સુધોમાં ખોરંભે પડેલ તે લખાણ હાલમાં મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજના હસ્તગત થતાં તેમાંથી તેઓને જે ઉપયોગી લાગે છે તે ભાગ પ્રકટ કરાવવા સુપ્રયત્ન કરેલ છે. તે પૈકીના અમુક ભાગમાંથી આ બુકમાં આવેલ સામાયક, ચૈત્યવંદનના મૂળ સૂત્રોની અર્થ સમજુતી અનેક ચૈત્યવંદન સ્તુતિઓ વગેરેને સમાવેશ છે. આમાં ૧૦૮ પાઠો આપેલા છે જેમાં જુદી જુદી હકીકતોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યું છે. ક્રિયાની પણ કેટલીક સમજ આપેલી છે. એકંદર રીતે સંગ્રહ સારે છે. સંશોધન મુનિરાજ શ્રી
જયજીએ કરેલ છે. શેઠ હેમચંદ અમરચંદ તલકચંદની સહાયથી છપાયેલ છે જે વિના મૂલ્ય આપવામાં આવે છે. શ્રી નવપદ માહાસ્ય અને વીશસ્થાનક વર્ધમાન તપગુણ વર્ણન.
યોજક મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ પ્રભાસપાટણવાળા શાહ લીલાધર નેમચંદની આર્થિક સહાય, પ્રકાશક શ્રી જૈન યુવક મંડળ સાણંદ, મૂલ્ય-વાંચન-મનન-પરિશીલન. આ ગ્રંથમાં નવપદજીનું માહાતમ્ય, નવપદજીના ગુણોનું વર્ણન મૂળ શ્લોક અને તેના ગુજરાતી ભાષાતર સાથે આપવામાં આવેલ છે. બીજા વિભાગમાં વીશસ્થાનક પદનું ટૂંકું વિવેચન અને આરાધન કરનાર માટે ખમાસમણ દેઈ ઉપયોગ સહિત બોલવાના દુહા અને છેવટના ભાગમાં વર્ધમાન તપની ઓળી સંબંધી સામાન્ય સમજ, તીથીઓ સંબંધી તપની સમજ, સ્તુતિ, સ્તવનાદિથી (નવપદજીના ) અતી ઉપયોગી ગ્રંથ બનાવ્યો છે. આ ગ્રંથની પણ જાણવા પ્રમાણે આ બીજી આવૃતિ છે. લાહોરે શહેરમાં થયેલ પ્રતિષ્ઠા તથા આચાર્ય પદવીના મહોત્સવનો રિપોર્ટ. (સાથે આ સભાના સેક્રેટરી ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસને માનપત્ર
તથા સુવર્ણ પદકનું એનાયત થવું. ) ગયા માગશર સુદ ૫ ના રોજ લાહોર શહેરમાં એક સાથે ઉપરોક્ત બે માંગય પ્રસંગે પ્રાપ્ત થયા હતા. પંજાબ સંઘમાં એક સાથે આવા બે પ્રસંગે પ્રાપ્ત થયાને પ્રથમજ

Page #38

૨૯૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
દાખલો હતો. જેથી અને તે વખતે પંજાબના દરેક શહેરમાંથી ત્યાં આ મહોત્સવ પ્રસંગે એકઠા થયેલ ચતુર્વિધ સંધમાં એટલો બધો અપૂર્વ ઉત્સાહ હતો કે પંજાબના જૈન સંઘના ઈતિહાસમાં તે સુવર્ણ અક્ષરે કાતરાદ રહેશે. ઘણી વખત એમ બને છે કે મનુષ્ય ધારેલું હોય તેના કરતાં અનેગણું વધારે આનંદજનક પુણ્યયોગે થાય છે. આ સુપ્રસંગ પ્રથમ તો માત્ર પ્રતિષ્ઠાનો હતો. છતાં પંજાબ સંઘના પુણ્યોદયથી સાથે મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજને આચાર્ય પદવી આપવાનો કુદરતી સંગ (જો કે પંજાબના સંધની ઇચ્છી ઘણા વખતની હતી, સુપ્રસંગ
તે થતા અનેકગણો આનદ થઈ રહ્યો હતો. આ રીપટે વાચતા તે વખતની કાર્યવાહી જૈન સંધમાંનો આનંદ, અને તેટલું જ નહીં પરંતુ મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિ જયજી મહારાજને આ પ્રતિકાના માંગલિક પ્રસંગે આચાર્ય પદવી આપવા માટે પહેલાં અને મુનિરાજ અને જુદા જુદા જૈન આગેવાનોના આગ્રહ પૂર્વક સહાનુભુતિને પત્રો અને તારે, અને આચાર્ય પદવી અપાયા પછી પંજાબના શ્રી સંધને અનેક જુદા જુદા ગામના સંધા વગેરેના તેવાજ મુબારકબાદીના તારો અને પત્રો જે તમામ આ રીપોર્ટમાં છપાયેલ છે તે ઉપરથી જોઈ શકાય છે કે હિંદુસ્તાનના જેન કામમાં મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી આચાર્ય પદવીન લાયક છે, તેમ વાંચતાં જણાય છે. કારણ કે આ જમાનાને અનુસરતાં તેમના ઉપદેશો, વ્યાખ્યાને જેન કામના ઉપકાર માટે કાર્યવાહી છે. પંજાબના દરેક ગામના સંધ જેમ તે વખતે એકત્ર થયેલ તેમ શેઠ મોતીલાલ મુળજી, શેઠ ગોવીંદજી ખુશાલદાસ, શેઠ નરોતમદાસ હેમચંદ અમરચંદ મુંબઈ અમદાવાદના તથા ભાવનગરના ગૃહસ્થ બીકાનેરના રોડ સુમેરમલજી વગેરે પણ આ કાર્યમાં ભાગ લેવામાં હાજર હતા. આ રીપોર્ટમાં વડિલ તરીકેનો સમયોચિત એક પત્ર પ્રવર્તક કાન્તિવિજયજી મહારાજનો જામનગરથી લખાયેલું છે જે મનનીય વાંચવા લાયક છે તે હિંદી હોવાથી હવે પછી તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર કરી આપીશ. એકંદર રીતે લાહોરમાં થયેલ શ્રી સેળમા તીર્થંકર શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા અને આચાર્ય પદવીના મહત્સવને આ રીપોર્ટ વાંચતાં તેના માટે પંજાબના સંધનો ઉત્સાહ, ધાર્મિક ભાવના, અને તે માંગલિક પ્રસંગનું યથાયોગ્ય વર્ણન આપેલ છે તેમ જ ગાય છે.
આ પ્રસંગે આ સભાના સેક્રેટરી ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસને ગુરૂભક્તિ નિમિતે "જાબના સંધ તરફથી માનપત્ર તથા સુવર્ણપદક પદ પણ એનાયત થયાં હતાં.
જેને અને માધ્યમિક શિક્ષણ-આ નામની એક બુક ભાઈ નરોતમદાસ બી. શાહે પ્રકટ કરેલ છે તે અમને મળેલ છે. જેનકામ કેળવણીમાં કેમ આગલ વધે તેને માટે ઘણા વર્ષોથી સ્તુત્ય પ્રયાસ આંકડાઓ સહિત લેખો દ્વારા ભાઈ નરોતમદાસ જેન કામને બતાવી રહ્યા છે. જે ઉપરથી જેન કામ કેળવણીમાં કેટલી પછાત છે તે જણાય છે. આવી રીતે અનેક વખત તેઓ જણાવે છે; છતાં તેને માટે જેન કામ જોઈએ તેવો ઉહાપોહ, પ્રયન ખાસ કરતી જ નથી, છતાં ભાઈ નરોતમદાસને પ્રયત્ન તો શરૂ છે. આ બુકમાં જેની માધ્યમિક કેળવણી સંબંધી સ્થિતિ અને નેતાઓની ફરજ એ સંબંધી કરેલો ઉલ્લેખ મનનીય છે. જીજ્ઞાસુ બંધુઓને પહેજ મોકલવાથી મફત મોકલવામાં આવે છે.
લેખકનરેતમદાસ બી. શાહ. ૧૫૫ મેમણવાડા રોડ મુંબઇ.

Page #39

વડોદરામાં જયતિ મહાસવે. જેઠ સુદી ૮ના દિવસે જાતીશેરીની ધર્મશાળામાં શ્રીમદ્દ હુસવિજયજી મહારાજ સાહેબના અધ્યક્ષપણા નીચે એક ભવ્ય ગંજાવર મેલા ડો થયો હતો. પ્રથમ શ્રી આદિ જીનમંડળે મંગલાચરણ પૂર્વક દેવગુરૂનું સ કીર્તન કર્યા બાદ શ્રી વિજયાનંદ સૂરીશ્વરની મૂર્તિનું વાસક્ષેપથી પૂજન થયું હતું. ત્યારબાદ મહારાજ શ્રીએ કાવ્યદ્વારા સ્તુતિપૂર્વક સૂરીશ્વરજીનું જીવન વૃતાંત સંભળાવતાં ઇ ગ્રેજ સરકાર તરફથી સાયનાચાર્ય કૃત ટીકા સહિત ફુગવેદનું પુસ્તક ગુરૂમહારાજને ભેટ મહ્યું હતું, તેના સાત ભાગોનું વિવેચન કરી હષ પ્રદર્શીત કર્યો હતે. ત્યારબાદ હરીફાઈની ઇનામી પરિક્ષા નિમિત્તે વિદ્યાર્થીઓએ મહારાજશ્રીના જીવનચરિત્ર સંબંધી નિબંધ વાંચ્યા હતા તથા ભાષણદ્વારા સંભળાવી ઈનામને મેળવ્યાં હતા. બાદ સરકારી લાઈબ્રેરીયન લાલચંદભાઈ અને મણીલાલ માસ્તર વિગેરેના વિવેચન થયાં હતાં. આ પ્રસંગે વિહાર કરી પધારેલા શ્રી સિદ્ધિસૂરિજીના શિષ્ય ૫. રંગવિજયજીએ પણ મહારાજશ્રીનુ ગુણ કીર્તન કર્યુ હતુ. છેવટે પન્યાસજી શ્રી સ’પતવિજયજી મહારાજે ધનાશ્રી રાગમાં અંત્ય મંગળ ગાયા–બાદ પ્રભાવના લઈ સભા વિસર્જન થઇ હતી. ત્યારબાદ બપોરે જયાં શ્રી આત્મારામજી મહારાજ સાહેબની કૃતિ અને ગુરૂવર્ય શ્રી લર્મિવિજયજી મહારાજનાં પગલાં છે ત્યાં એટલે શ્રી આદિશ્વર ભગવાનના દેરે અંગરચના પુર્વક પૂજા ભણાવી હતી અને રાત્રે ભાવના બેઠી હતી.
શ્રી વર્ધમાન તપ અત્રે શ્રી ભાવનગરમાં ૫. શ્રી ભક્તિવિજયજી મહારાજના ઉપદેશથી ચાલુ થયેલ આયખીલ વધુ માન તપનું કાર્ય શરૂ થયું છે તેના ફંડમાં રૂા. ૨૭૦ ૦ ૦) ભરાયા છે. હજી વધવા સંભવ છે. વૈશાક શુદ ૩ ના રાજથી તેની શરૂઆત થઈ છે. આયંબીલ તપ તે ઉત્તમ તપ છે. હાલ તે આયંબીલને લાભ અત્રે લેવાય છે, પરંતુ તેનો મહિમા સમજી ક્રિયા વિધિપૂર્વક આ તપ કરનાર નિર્જ રા કરી શકે છે. આ ખાતું કાયમ નિભાવવા વધારે ફંડની જરૂર છે, જાણુવા પ્રમાણે હાલ એક કમીટી નીમી છે તે દેખરેખ રાખે છે. અમે તેની વૃદ્ધિ - આબાદી દછીયે છીયે.
- ધર્માબ છે ભાઇ કેશવલાલ લાલચંદનો સ્વર્ગવાસ, લીંબડી નિવાસી ભાઈ કેશવલાલ માત્ર બે દીવસની બીમારી ભેગવી ૫૦ વર્ષની વયે સ્વર્ગવાસ પામ્યો છે; તેઓ ભાઈ લીંબડીમાં પ્રતિષ્ઠિત શહેરી અને ધર્મના સ્થંભરૂપ હતા. દેવગુરૂ ધર્મ પ્રત્યે અથાગ પ્રેમ ધરાવનારા, બ્રહ્મચર્ય વ્રતધારી અને સરલ હૃદયના હતા, રાજા પ્રજા વચ્ચે પુલ સમાન હતા. ત્યાંના ના દાર દરબારશ્રીના કૃપાપાત્ર હાઈ કેટલીક વખત સલાહ - કાર થઈ પડતા હતા. લીંબડી જેન બેડ ગના નિયામક હતા. લીંબડી રાજ્યની પ્રજામાં અને જેનકામમાં તેવા નરરતનની ખાટ પડી છે. અમે તે માટે સંપૂર્ણ દીલગીર છીયે, તેમના કુટુંબને દિલાસો આપવા સાથે તેમના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઇચ્છીએ છીએ.

Page #40
1-0-9 નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદો. ) 1 ઝવેરી મૂળચંદ આશારામ વૈરાટી અમદાવાદ 5, લાઇફ મેમ્બર, 2 શાહ ચંદુલાલ ત્રિભુવનદાસ મંગળજી મુબઈ 3 શાહ હીરાલાલ ગીરધરલાલ રે ભાવનગર બી. લાઈફ મેમ્બર. 4 શેઠ નેમચંદભાઈ ભલજીભાઈ 20 અમદાવાદ : 5 શા મણીલાલ ચુનીલાલ 20 વીજાપુર , 6 મણીયાર કુંવરજી ભીખાભાઈ ભાવનગર (વાર્ષિકમાંથી), વાંચનના પ્રેમી અધુઓ માટે ખાસ નવા વાંચવા યોગ્ય ઉત્તમ ગ્રંથા. 1 પંચપરમેષ્ટી ગુણમાળા. 1-8-0 11 સાધસિત્તરી-જૈનતત્ત્વજ્ઞાનના અને 2 સુમુખપાદિ કથા. 1 1-0-7 પૂર્વ સંય. 3 શ્રીમનાથ ચરિત્ર. 2-0-0 12 શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા ઐતિહાસિક 4 શ્રોસુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાગ 1 લા 2-0-0 કથા ગ્રંથ.. 1-0- 9 5 શ્રીસુપાર્શ્વ નાથ ચરિત્ર બીજો ભાગ. 2-8-0 13 શ્રી વિવિધ પૂજન સંગ્રહ ભા. ૧થી૪ 2-0-0 6 આત્મ પ્રાધ. 2-8-0 14 આદશ જૈન સ્ત્રીરના. 1-0- છે 7 શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ શ્રાવકેમિયાગી. 1-8-0 15 શ્રી આમવલ્લભ પૂજા સ ગ્રહ 1-8-0 8 શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ વિધિ સહિત વાંચી 16 શ્રી દાન પ્રદીપ-દાનનું અદૂભૂત wવાથી ઘેર બેઠા થઈ શકે છે. 2-0-0 કથાઓ સહિત વર્ણન. 9 શ્રીજ બુસ્વામી ચરિત્ર આંદા 0-- 17 શ્રી નવપદજી પૂજા ગુજરાતી 10 શ્રી ચંપકમાલા સતી આદર્શ ચરિત્ર -80 અર્થ સહિત 1-4-0 [C)0/ અમારી સભાનું જ્ઞાનાટ્ટાર ખાતુ. 1 જેન એતિહાસિક ગુજર રાસ સ"મહ ૧ર ચત્યવદન મહાભાગ્ય ભાષાંતર. 2 ષટ્રસ્થાનકે સટીક, 13 નવતત્વ ભાષ્ય (ભાષાંતર) 3 વિજ્ઞાતિ સંગ્રહું. 14 પ્રભાવક ચરિત્ર ભાષાંતર. & સસ્તારૂક પ્રકીર્ણ ક સટીક. 15 શ્રી કુમારપાળ પ્રતિબાધ અનેક ઉપ૫ વિજયદેવસૂરિ મહાસ્ય. દેશક કથાઓ સહિત. શઠ નાગરદાસ૬ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ. ભાઈ પુરૂ તાદાસ તરફથી. 7 લિ'ગાનુશાસનપ (ટીકા સાથે) 16 આચારપદેરા. શેઠ હકમચંદ વલમજી 8 ગુરૂતત્ત્વ વિનિશ્ચય. - મેરખી નિવાસી તરફથી. 9 શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. 17 શ્રી અજીતકાવ્ય કિરણાવળી 10 ધમ રન પ્રકરણ ભાષાંતર. નંબર ૯-૧૦-૧૧-૧ર-૧૩-૧૪ 11 શ્રી વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર ગ્રંથમાં ચંદદની અપેક્ષા છે. For Private And Personal Use Only