Atmanand Prakash Pustak 018 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

| મન:સંયમ.
આ કષાય અત્યંત વધી જવાથી મનુષ્ય પોતાની જાતિ, મિલકત અને પૂર્વ અવસ્થાના ધમંડમાં આવી જઈને પિતાની આજીવિકાને માટે સુલભ તેમજ સર્વો ત્તમ ઉપાયે પસંદ નથી કરતો અને નિફદ્યમી થઈ પોતાની પ્રથમની પૂંછ ખલાસ કરી નાંખે છે. છેવટે તે ભૂખે મરતા ભીખારીની સ્થિતિએ પહેરે છે, જે વડે તેની બાકી રહેલી માન-મર્યાદા પણ નષ્ટ થઈ જાય છે અને તે વિવશ બનીને ફરી પોતાના ઉદર પિષણ માટે એવાં નીચ કાર્યો કરવામાં પ્રવૃત્ત બને છે કે તે તદૃન બ્રણ અને નિર્લજ બની જાય છે. એ મુજબ જે લોકોને પોતાની જુડી માન-મર્યાદા વધારવાની ધન લાગે છે તેઓ ધન પ્રાપ્ત કરવા ખાતર અન્યાય અને કુકર્મો કરવા લાગે છે. પરંતુ તેમ કરવાથી તેઓ કોઈ એવી જાળમાં ફસાઈ જાય છે કે તેની જે કઈ ઈત રહી હોય છે તે પણ ધળમાં મળી જાય છે. કહેવાનો મતલબ એ છે કે જુદ માનના પંજામાં ફસાઈ વડવાથી મનુષ્ય પોતે બરબાદ બની જાય છે અને બીનને પણ નુકશાન પહોંચાડે છે. આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે જેવી રીતે પોતાના સ્વમાનને ખ્યાલ ત્યજી દેવાથી મનુષ્યને નુકશાન થાય છે તેવી રીતે તેને જરૂર કરતાં વિશેષ વધારવાથી પણ તેને નુકશાન પહોંચે છે, તેથી પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે એટલું આવશ્યક અને ઉચિત છે કે તેણે પોતાની વિવેક બુદ્ધિથી સમજીને સ્વમાન-મર્યાદાને જરૂરથી વધારે વધવા ન દેવી જોઈએ તેમજ ઘટવા પણ ન દેવી જોઈએ.
એવી જ રીતે જે મનુષ્યમાં લેભ ન હોય તો તે સંસારની વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ અર્થે કોઈ પ્રયત્ન ન કરે અને કઈ વસ્તુની સંભાળ ન રાખે. પરંતુ તેમનું પ્રમાણ વધી જવાથી પણ મનુષ્યની જે દુર્ગતિ થાય છે, તેને જે આપત્તિઓ વેઠવી પડે છે તે ઈનાથી અજાણ નથી. મનુષ્ય અત્યંત લેબી બને છે ત્યારે તે અનેક બિનજરૂરી વસ્તુઓનો સંચય કરે છે, હજારો કષ્ટ સહન કરે છે, અને ખરી જરૂરીઆતને પ્રસંગે પણ તે વસ્તુઓનો ઉપયોગ કર્તા નથી. તેના રક્ષણને અર્થે તે મહાન અન્યાય અને અધમાધમકર્મો કરતાં અચકાતો નથી. નથી તેને રાજ્યદંડનો ડર લાગતો અને નથી તે ઉચિત અનુચિતનો વિચાર કરતો. લોભની પ્રબળતાએ સંસારમાં એવો ઉપદ્રવ મચાવી મુકેલ છે કે મનુષ્ય હિંસ પશુઓથી પણ અધિક દુષ્ટ અને પરાપ. હારક બની ગયેલ છે. તે બીજાને હાનિ પહોંચાડવામાં, બીજાના હકક છીનવી લેવામાં અને બીજાને માલ પચાવી પાડવામાં જરાપણ વિચાર કરતું નથી. મનુષ્ય જાતિની અંદર અશાંતિ ફેલાવાનું એ પણ એક કારણ છે. પ્રાયે કરીને મનુષ્ય પોતાપિતાને સ્વાર્થ સાધવામાં પડી ગયા છે જેને લઈને મનુષ્યોને પારસ્પરિક વ્યવહાર તદ્દન બગડી ગયા છે. એટલા માટે પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે આવશ્યક છે કે તેણે પિતાની
ભવૃત્તિ ઉપર અંકુશ રાખવો જોઈએ અને તેને કદી પણ હદ બહાર જવા દેવી જોઈએ નહિ.