Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Rg. N. B. 491.
जियानन्दसूरि सद्गुरुच्या नमः
HESECREERSE-CICIEEEdit
SS-000000DESSERE
आत्मानन्द प्रकाश
000000000HeaserAASANILERDHASEE2009 स्रग्धरावृत्तम्।
। 900०००००००००००००००००००००000000000000000000०००
लक्ष्मीवान् स्वीयलक्ष्मी विसजतु परमौदार्ययुक्तः सुकार्ये विद्यावान् स्वीयविद्यां वितरतु परमादादराद्वै सुशिष्ये । लक्ष्मीविद्याद्वयं तनिवस्तु परमैक्येन सर्वेषु सत्सु आत्मानन्द प्रकाशाद्' भवतु सुखयुतो मर्त्यलोकोऽपिनाकः ॥१॥
वीर सं. २४४७ फाल्गुन आत्म सं. २५ - अंक ८ मो प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर,
विषयानुsteA
विषय. ष्ट विषय.
. ૧ શ્રી મહાવીર સ્તુતિ.... ? ૧૯૯ પ સાર્વજનિક નહેર સંસ્થાઓની નિધા ( २ मनःसयभ.LT..S...
R थती यणवण अन तना सरणा... २१७ गत माटे महात्मा
म यतिमासि साहित्य.... २१६ ४२पानी यो ... २०७ अथावान.......... ४ सोनी Sald यावत मान समायार. भिवानी संवाद.... ... २१५ 9
भूय ३. पात माय माना ४.Noमान भी- प्रेसमा शा गुमायामाधम छाप्यु-लावना.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનદ પ્રકાશના ચાલતા ( અઢારમાં) વર્ષની અપૂર્વ ભેટ |
શ્રી ઉપદેશ સિત્તરી ગ્રંથ.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના સુજ્ઞગ્રાહકોને આ અઢારમા વર્ષની ભેટની બુક ‘શ્રી ઉપરે. સિત્તરી” ( અપૂર્વ ઉપદેશ સાથે અનેક કથાઓ સહિત) શુમારે વીશ ફોરમના મોટા આપવાનું મુકરર થયું છે, આવી સખ્ત મોંધવારી છતાં દર વર્ષે નિયમિત આટલા કારામન માટી ભેટની અંક ( માસિકનું લવાજમ કાંઈ પણ નહિ વવાયાં છતાં) આપવાના ક્રમ માત્ર આ સભાએજ રાખ્યા છે, તે અમારા માનવ તા ગ્રાહકોની ધ્યાન બહાર હોજ નહી, તેનું કારણ મા" જેને સમાજને સસ્તી કિંમતેએાછી કિંમતે વાંચનના મહાળા લાભ આપવાના હેતુને લઈને છે. જેથી દરેક જેને બધુએ આ માસિકના ગ્રાહક થઈ તેના લાભુ લેવા સાથે જ્ઞાન ખાતાને - ન બોપની ચકવું નહિ. અમારા માનવતા ગ્રાહકોને આ વર્ષ ની ભેટની બુક જલદી આપવાની છે જેથી તેનું છપાવવાનુ' કાર્ય શરૂ થઈ ગયું છે, જેથી જે બંધુઓને ગ્રાહક રહેવું હોય તેમણે હાલમાંજ અમાને પત્ર દ્વારા જણાવવું” કે જેથી નાહક જ્ઞાન ખાતાની નુકશાન ન થાય; પર તુ બાર માસ સુધી ગ્રાહક રહી કા રાખી પછવાડે ભેટની મુક લવાજા વસુલ કરવા વી. પી. થી મોકલવામાં આવે. ત્યારે પાછી મોકલી નકામા ખર્ચ કરાવી વિન કારણું જ્ઞાન ખાતાને નુકશાન કરવું અને તેના દેવાદાર રહેવું તે યોગ્ય નથી. માટે જેએને ગ્રાહક ન રહેવું હોય તેઓએ અમને સ્પષ્ટ ખુલાસે લખી જણાવવા એવી નમ્ર સુચના કરીયે છીયે. !
માત્ર થોડીજ નકલ સીલીકે છે. “ શ્રી દેવ ભક્તિ મોળા પ્રકરણ ગ્રંથ.'' (જેમાં પાંચ પ્રકારની પરમાત્માની ભક્તિનો સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે )
- ઉપરોક્ત ગ્રંથ જેમાં પરમાત્માની ભક્તિનું સ્વરૂપ. ૧ પૂજા ભક્તિના પ્રભાવ ! ૨ આજ્ઞા ભક્તિ, ૩ દેવ દ્રવ્ય સંરક્ષણ ભક્તિ ૪ મહાત્સવ ભક્તિ, પ તીર્થ યાત્રા ભક્તિ એ પાંચ પ્રકારની ભક્તિનું આગમ પ્રમાણે અને શાસ્ત્રીય દૃષ્ટાંત આપી શંકા સમાધાન સહિત યથાર્થ સ્વરૂપ આ ગ્રંથમાં લખવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથના લેખક પંન્યાસજી દેવવિજયજી મહારાજ છે. શું ખરેખર મનનીય અને પ્રભુ ભક્તિ કરવા માટે એક ઉત્તમ સાધન અને આલમનરૂપ છે; તેમજ પ્રાણીને મોક્ષ માગે જવા માટે એક નાવ રૂપ છે. આ ગ્રંથ પ્રથમથી છેવટ સુધી વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરીએ છીએ. ઉંચા ઈંગ્લીશ કાગળ ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી તે પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે. બાહ્ય અને અભ્ય તર અને પ્રકારથી સુશોભીત કરવામાં આવેલ છે. પચીશ કારમ ખશે હું પાનાના આ ગ્રંથ જેની કિંમત માત્ર રૂ. ૧-૪-૦ સવા છે પરટેજ જુદું. માત્ર જીજ કાપી બાકી છે. જોઈએ તેમણે આ સભાને શીરનામે લખી મંગાવવા.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
on00000
Make
A. ones-000-000-00%Dow-000--00
२७ इह हि रागद्वेषमोहाद्यभिजूतेन संसारिजन्तुना 9 Ma शरीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपात
पीडितेन तदपनयनाय हेयोपादेय__ पदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः
Moo.moo.moo.moonmoomroomroornsormanormoo.moocomimer
पुस्तक १८] वीर संवत् २४४७ फाल्गुन आत्म संवत् २५. [ अंक ८ मा.
mara w
-
--
-
-
श्री महावीर स्तुति.
खरा. પૂજ્યા જે પ્રેમધારી અખિલ જગતમાં સર્વ ઇંદ્ર સુરી, વતે છે વર્તમાને પૃથિવીતલવિષે જેમનું પૂર્ણ રાજ્ય; કીધાં છે જેમણે આ જગતજનપરે ઉપકારે મહાન, તે શ્રી મહાવીર કેરાં ચરણકમળમાં નિત્ય કીજે પ્રણામ.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર.
મન:સંયમ
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૯૩ થી શરૂ )
વિઠ્ઠલદાસ. મૂ. શાહ, બી. એ. મનુષ્યમાં રહેલી કેધ, માન આદિ શક્તિઓની પૃથક પૃથક પરીક્ષા કરવાથી એટલું જાણવામાં આવે છે કે તે સર્વે અમુક હદ સુધી તેને ઉપકારક બને તેમ છે. સૌથી પહેલાં આપણે માનને વિષય વિચારીશું. ઉક્ત માન કષાય મનુષ્યને અનેક પ્રકારના અનિષ્ટથી બચાવે છે, તેને પરસ્પરને વ્યવહાર ચલાવવા શક્તિવાન બનાવે છે, પરસ્પર વિશ્વાસ સ્થાપિત કરે છે, અનેક પ્રકારના જ્ઞાન અને કળા કૌશલ્ય શીખ વાને તેને ઉત્સાહિત બનાવે છે, રાતદિવસ પરિશ્રમ કરવા તરફ પ્રેરે છે, તેની પાસે મહાન ચતુરાઈ ભર્યા કાર્યો કરાવે છે અને તેને સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિ પ્રતિ આકર્ષે છે. એથી ઉલટું જે મનુષ્યમાં સ્વાભિમાનનું પ્રમાણ ઓછું થઈ જાય છે તે તદન બેશરમ બની જાય છે અને અધમ કાર્યો કરતાં લેશ પણ અચકાતો નથી. તે બીજા લોકોને તિરસ્કાર સહન કરીને પણ બીજાની આજીવિકાના સાધને તોડવામાં જરાપણ શરમાતું નથી. સાચી વાત તો એ છે કે જેનાં હૃદયમાં પોતાની માન મર્યાદાનો ખ્યાલ નથી હોતો તે વસ્તુત: મનુષ્ય જ નથી. કેમકે તેવા માણસ ઉપર કઈ જાતને વિશ્વાસ મુકી શકાતો નથી. ખરું કહીએ તો એવા માણસની સાથે કોઈ પ્રકારનો વ્યવહાર કરે પણ ઉચિત નથી અને તેની પાસે બેસવું પણ યોગ્ય નથી; કેમકે જેને પિતાના સ્વમાન મર્યાદાનો ખ્યાલ નથી તે બીજાની જીત બગાડતાં અને માન-મર્યાદાને ભંગ કરતાં જરાપણ વિલંબ કરતો નથી.
પરંતુ ઉક્ત માન અધિક વધી જાય છે તે અત્યંત હાનિકારક નીવડે છે. કેમકે અધિક માની પુરૂષ હમેશાં બીજાને દબાવવા જ ઈચ્છે છે. તેનાં એવાં વર્તનથી અનેક પુરૂષ તેના વેરી બની જાય છે. તે ઉપરાંત માની પુરૂષ પિતાની સ્થિતિ, શક્તિ, આવક તથા જરૂરીઆતનો ખ્યાલ રાખ્યા વગર પોતાનાથી જે મોટા હાય છે તેનું અનુકરણ કરવા લાગે છે અને પોતાની જાતને મોટો સિદ્ધ કરવામાં પોતાનું સર્વસ્વ ખચી નાંખે છે. આનું પરિણામ એ આવે છે કે તે એવી પેટી મોટાઈની જાળમાં ફસાઈ તે પિતાની ખરી માન-મર્યાદા પણ ગુમાવે છે અને પોતે બીજાની બરાબર ઉન્નતિ ન કરી શકવાથી તેઓની ઉન્નતિ જોઈને પિતાનાં મનમાં બળવા લાગે છે અને તેઓને નીચે પાડવાના અધમ અને નિદ્ય પ્રયત્નો આરંભે છે. એમ કરવામાં તે ફલીભૂત થતો નથી ત્યારે તે મનની અંદર તેને પાયમાલ કરવાની ભાવના ભાવે છે અને તેને શીઘ નાશ થાય એવી પરમેશ્વરને પ્રાર્થના કરે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| મન:સંયમ.
આ કષાય અત્યંત વધી જવાથી મનુષ્ય પોતાની જાતિ, મિલકત અને પૂર્વ અવસ્થાના ધમંડમાં આવી જઈને પિતાની આજીવિકાને માટે સુલભ તેમજ સર્વો ત્તમ ઉપાયે પસંદ નથી કરતો અને નિફદ્યમી થઈ પોતાની પ્રથમની પૂંછ ખલાસ કરી નાંખે છે. છેવટે તે ભૂખે મરતા ભીખારીની સ્થિતિએ પહેરે છે, જે વડે તેની બાકી રહેલી માન-મર્યાદા પણ નષ્ટ થઈ જાય છે અને તે વિવશ બનીને ફરી પોતાના ઉદર પિષણ માટે એવાં નીચ કાર્યો કરવામાં પ્રવૃત્ત બને છે કે તે તદૃન બ્રણ અને નિર્લજ બની જાય છે. એ મુજબ જે લોકોને પોતાની જુડી માન-મર્યાદા વધારવાની ધન લાગે છે તેઓ ધન પ્રાપ્ત કરવા ખાતર અન્યાય અને કુકર્મો કરવા લાગે છે. પરંતુ તેમ કરવાથી તેઓ કોઈ એવી જાળમાં ફસાઈ જાય છે કે તેની જે કઈ ઈત રહી હોય છે તે પણ ધળમાં મળી જાય છે. કહેવાનો મતલબ એ છે કે જુદ માનના પંજામાં ફસાઈ વડવાથી મનુષ્ય પોતે બરબાદ બની જાય છે અને બીનને પણ નુકશાન પહોંચાડે છે. આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે જેવી રીતે પોતાના સ્વમાનને ખ્યાલ ત્યજી દેવાથી મનુષ્યને નુકશાન થાય છે તેવી રીતે તેને જરૂર કરતાં વિશેષ વધારવાથી પણ તેને નુકશાન પહોંચે છે, તેથી પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે એટલું આવશ્યક અને ઉચિત છે કે તેણે પોતાની વિવેક બુદ્ધિથી સમજીને સ્વમાન-મર્યાદાને જરૂરથી વધારે વધવા ન દેવી જોઈએ તેમજ ઘટવા પણ ન દેવી જોઈએ.
એવી જ રીતે જે મનુષ્યમાં લેભ ન હોય તો તે સંસારની વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ અર્થે કોઈ પ્રયત્ન ન કરે અને કઈ વસ્તુની સંભાળ ન રાખે. પરંતુ તેમનું પ્રમાણ વધી જવાથી પણ મનુષ્યની જે દુર્ગતિ થાય છે, તેને જે આપત્તિઓ વેઠવી પડે છે તે ઈનાથી અજાણ નથી. મનુષ્ય અત્યંત લેબી બને છે ત્યારે તે અનેક બિનજરૂરી વસ્તુઓનો સંચય કરે છે, હજારો કષ્ટ સહન કરે છે, અને ખરી જરૂરીઆતને પ્રસંગે પણ તે વસ્તુઓનો ઉપયોગ કર્તા નથી. તેના રક્ષણને અર્થે તે મહાન અન્યાય અને અધમાધમકર્મો કરતાં અચકાતો નથી. નથી તેને રાજ્યદંડનો ડર લાગતો અને નથી તે ઉચિત અનુચિતનો વિચાર કરતો. લોભની પ્રબળતાએ સંસારમાં એવો ઉપદ્રવ મચાવી મુકેલ છે કે મનુષ્ય હિંસ પશુઓથી પણ અધિક દુષ્ટ અને પરાપ. હારક બની ગયેલ છે. તે બીજાને હાનિ પહોંચાડવામાં, બીજાના હકક છીનવી લેવામાં અને બીજાને માલ પચાવી પાડવામાં જરાપણ વિચાર કરતું નથી. મનુષ્ય જાતિની અંદર અશાંતિ ફેલાવાનું એ પણ એક કારણ છે. પ્રાયે કરીને મનુષ્ય પોતાપિતાને સ્વાર્થ સાધવામાં પડી ગયા છે જેને લઈને મનુષ્યોને પારસ્પરિક વ્યવહાર તદ્દન બગડી ગયા છે. એટલા માટે પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે આવશ્યક છે કે તેણે પિતાની
ભવૃત્તિ ઉપર અંકુશ રાખવો જોઈએ અને તેને કદી પણ હદ બહાર જવા દેવી જોઈએ નહિ.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
માન અને લેભની માફક કોઈ પણ મનુષ્યને માટે એક ઉપયોગી શક્તિ છે. કાની દ્વારા મનુષ્ય પોતાના શત્રુઓને દબાવી શકે છે. તેમજ પિતાની માન • મર્યાદા, ધન–સંપતિ આદિનું રક્ષણ કરી શકે છે. પરંતુ વાતવાતમાં કોંધ કરે, વિના કારણે તેને ઉપગ કરે, અને તેના આવેશમાં અનુચિત કાર્યો કરવા તે ઘણું જ ખરાબ છે. તેથી કોઇને પણ હમેશાં પિતાના અંકુશમાં રાખવા જોઈએ. સ્મરણમાં રાખે કે જેવી રીતે ઘરની અંદર સળગાવે અગ્નિ ઘરની હવાને શુદ્ધ કરે છે, શરીરની અંદર રહેલી ગરમી પરસે લાવીને લોહીને સાફ બનાવે છે તેવી રીતે ક્રોધાગ્નિ પણ મનુષ્યોના વૈરીઓને દૂર હઠાવે છે અને તેને અનેક તરેહનાં ઉપદ્રવોથી બચાવીને સુખશાંતિ આપે છે. પરંતુ જેવી રીતે ઘરની અંદર સળગાવેલો અગ્નિ અધિક પ્રમાણમાં પ્રજવલિત થાય તો તે નિરંકુશ બનીને ઘરને જ ભસ્મીભૂત કરી મૂકે છે, શરીરની અંદર રહેલી ગરમી અધિક પ્રમાણમાં વધી જવાથી અનેક પ્રકારના રોગો પેદા કરે છે તેવી જ રીતે ક્રોધાગ્નિનું પ્રમાણ વધી જવાથી પણ અત્યંત અનિષ્ટ પરિણામ આવે છે. તેથી કરીને ક્રોધાવેગને પોતાના કાબુમાં રાખવાની અને તેને હદબહાર ન વધવા દેવાની જરૂર છે, એ ઉપરાંત એટલું પણ સમજી લેવું જોઈએ કે વાતવાતમાં મોટું બગાડવું, હરવખત ક્રોધ કરે, હીડીયો સ્વભાવ રાખવો, હમેશાં મોઢું ચડાવેલું રાખવું, રોષમાંજ વાત કરવી એ સર્વ નિર્બ લતાની નિશાની છે. એમ કરવાથી આપણું કાંઈ પણ ગરવ રહેતું નથી. એટલા માટે મનુષ્ય હરવખત પ્રસન્નચિત્ત અને હસમુખા રહેવું જોઈએ અને વાતવાતમાં કોંધાવેગને વશ થવું જોઈએ નહિ. એ સિવાય પોતાના સંતાનને, શિખ્યાને, સેવકને અથવા અન્ય કોઈને સુધારવા માટે શિક્ષા કરવામાં કદિ ભૂલથી પણ કોધ કરવો જોઈએ નહિ, બલકે તેઓને સુધારવાના અને બીજાઓ માટે ઉત્તમ દૃષ્ટાંત બેસાડવાના ખ્યાલથી એ કાર્ય અત્યંત શાંતિ તેમજ વિવેકપુર:સર કરવું જોઈએ. એવાં કાર્યને કોઈની સાથે કશો સંબંધ નથી.
કોઈકેઈ વખત મનુષ્ય એવી મુશકેલીમાં આવી પડે છે કે તે સીધા, સરલ અને સાદા ઉપાયથી પિતાનાં જાનમાલની રક્ષા કરી શકતો નથી, પોતાના પ્રબલ વરીથી પિતાની જાતને બચાવી શકતો નથી, અને કઈ મહાન ઉપદ્રવને દબાવી શકતો નથી. આવા કઠિન પ્રસંગને માટે મનુષ્યની અંદર માયા નામની એક શક્તિ રહેલી છે કે જે દ્વારા તે સાચી ખોટી વાતો બનાવીને અથવા કાંઈનું કાંઈ બતાવીને પોતાનાં જાનમાલ બચાવી શકે છે તેમજ કોઈ મહાન ઉપદ્રવને દબાવી શકે છે. પરંતુ આ નિંદ્ય શક્તિનો ઉપયોગ અતિશય જરૂરી પ્રસંગ વગર કદિ પણ કરવો ઉચિત નથી; બલ્ક બને ત્યાં સુધી તેનાથી દૂર રહેવું જોઈએ. કેમકે મનુષ્યનું મનુષ્યત્વે પારસ્પરિક વ્યવહારથી બનેલું છે અને પાસ્પરિક વ્યવહાર પરસ્પર વિશ્વાસ વગર
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- મન-સંયમ.
૨૦૩ ચાલી શકતો નથી. એ કારણથી પરસ્પર વિશ્વાસમાં જેટલી ન્યૂનતા રહે છે તેટલું મનુષ્યનું મનુષ્યત્વ પણ બગડે છે. એટલા માટે એ માયાચાર કરવાની શક્તિ ને હમેશા દબાવી રાખવાની જરૂર છે. એનો ઉપયોગ તે એવા કેઈ અનિવાર્ય જરૂરના પ્રસંગે કરવો જોઈએ કે જ્યારે બીજો કોઈ પણ ઉપાય ચાલી શકે તેમ ન હોય અને તે વગર પોતાને શિરે કઈ મહાન આપત્તિ આવી પડે તેમ હોય. પરંતુ ખેદની વાત છે કે આજકાલના લેકે વાતવાતમાં માયાચારથી કામ લે છે અને અસત્ય, દગાબાજી, છલપ્રપંચ આદિથી જ પોતાના નાનાંમોટાં સર્વ કાર્યો કરે છે. આનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે મનુષ્યના પારસ્પરિક વ્યવહારમાં અત્યંત શિથિલતા આવી ગઈ છે અને મનુષ્યજાતિની વાસ્તવિક ઉન્નતિનો કમ રોકાઈ ગયેલ છે. એનાથી મનુષ્યજાતિની સુખ–શાંતિનો નાશ થઈ ગયો છે અને તેના દુઃખાની સંખ્યામાં વધારો થયે છે. આ માયાચારે ભારતવર્ષને એક વિશેષ રૂપથી ઘેરી લીધું છે કે જ્યાં લાખો માણસે ભેગાં મળીને મોટી કંપનીઓ તો શું ચલાવે, પણ બે સગા ભાઈઓ પણ સાથે રહીને પોતાને વ્યવહાર સારી રીતે નિભાવી શક્તા નથી. આમ હોવાથી હિંદુસ્તાનના વેપારમાં પ્રગતિ જોવામાં આવતી નથી અને નજીવી વસ્તુઓ માટે પણ તેને બીજા ઉપર આધાર રાખવો પડે છે.
ભય પણ મનુષ્યનું ઘણું રક્ષણ કરે છે. જે સાચું કહીએ તે ભયજ મનુષ્યને સર્વ પ્રકારની આપત્તિઓથી બચાવે છે. જો મનુષ્યમાં ભય ન હોત તો તે બળતી આગમાં કૂદી પડત અને પોતાના હાનિ લાભને વિચાર કર્યા વગર અનેક અવળાં કાર્યો કરત. પરંતુ એથી ઉલટું વિના કારણ ભયની કલ્પના કરવી, જે આપત્તિ આવવાની હોય તે સહન કરવા માટે તૈયાર ન બનવું, કોઈ આપત્તિ આવવાથી ભયને લઈને ભાન ભૂલી જવું, ભયને સમયે ધીરજ તજી દઈને આપત્તિથી બચવાને કઈ ઉપાય ન કર, ભયને લઈને ગભરાઈ જવું, અથવા પોતાના રક્ષણને માર્ગ નિશ્ચિત ન કરે અને જરૂર વગર ભયની સન્મુખ જઈને પોતાને સર્વ નાશ કરે એ બધી બાબતે એવી છે કે જે ભયને દુરૂપયોગ કરવાથી અથવા તેનું પ્રમાણ વધી જવાથી ઉપસ્થિત થાય છે, અને જેને લઈને મનુષ્યની ઉપર મહાન વિપત્તિઓ આવી પડે છે અને દુઃખની ભયંકરતા વધી જાય છે. ખરૂં તો એ છે કે સંસારનાં સઘળાં કાર્યોમાં હાનિ લાભ, સુખદુઃખ રહેલાં છે, અર્થાત કોઈપણ કાર્ય એવું નથી લેવામાં આવતું કે જેમાં કેવળ સુખ હોય અને હાનિ જરાપણ ન હોય. આવી સ્થિતિમાં જે કાર્યોમાં હાનિ અધિક હોય અને લાભ અલ્પ હોય તેવાં કાર્યો કરતાં મનુષ્યોએ ભય રાખવો જોઈએ અને જે કાર્યોમાં હાનિ અલ્પ હોય તથા લાભ વધારે હોય તેવાં કાર્યો પિતાની વિચારશક્તિથી પસંદ કરી લેવા જોઈએ. પરંતુ જે લોકોમાં ભયનું પ્રમાણ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વધી જાય છે તેની વિચાર શક્તિ શિથિલ બની જાય છે, તે કારણને લઈને કયા કાર્યમાં હાનિ અધિક છે વા અધે છે તે વાતને તે પોતે નિશ્ચય કરી શકતું નથી. કદાચ કઈ એ વાતને નિશ્ચય કરાવે તે પણ તે ભયને આધીન બનીને અ૫ હાનિ યા દુખવાળાં કાર્યો કરવાનું પણ સાહસ કરતો નથી અને ભય તથા આકુળવ્યાકુલતામાં જ પોતાનું સમસ્ત જીવન વ્યતીત કરે છે. એટલા માટે પ્રત્યેક કાર્યમાં ભયથી કામ તે અવશ્ય લેવું જોઈએ, પરંતુ તેને જરૂર કરતાં વિશેષ પ્રમાણમાં કદી પણ વધવા દેવો જોઈએ નહિ.
સ્નેહ તથા ષ, સુખ તથા દુ:ખ પણ મનુષ્યને અતિ ઉપયોગી થઈ પડે છે. ખરૂં કહીએ તે એ ચાર શક્તિઓને લઈને મનુષ્ય ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના કાર્યો કરે છે અને ઉન્નતિના માર્ગ પર વિચરે છે. પરંતુ એ ચારે શક્તિઓ જ્યાં સુધી તેની ઉચિત મર્યાદામાં રહે છે ત્યાંસુધી લાભકર્તા બને છે. મર્યાદાનું ઉલંધન થવાથી તેઓ પણ ભયંકર બની જાય છે અને મનુષ્યને ઘણું જ હાનિ પહોંચાડે છે. નેહ હદબહાર વધી જવાથી જે સ્ત્રી અથવા પુરૂષની સાથે મહબત કરવાને મનુષ્યને અધિકાર નથી હોતે તેની સાથે તે મહોબત કરવા લાગે છે. તેનું પરિણામ એ આવે છે કે તેને લઇને તે અપમાનિત બને છે. મનુષ્ય તે મહાબતથી કોઈકોઈ વખત એવો વિહલ બની જાય છે કે તે પિતાના તથા પિતાના પ્રેમપાત્રના હાનિલાભને ભૂલી જાય છે. દાખલા તરીકે આપણા દેશના માતપિતા પોતાનાં સંતાનના સ્નેહમાં એવા બેશુદ્ધ બની જાય છે અને લાડ લડાવીને તેને એવા બગાડી મૂકે છે કે તે પાછળથી પોતાના માતપિતાને અતિશય દુ:ખદાતા થઈ પડે છે. સ્નેહનું પ્રમાણ વધી જવાથી મનુષ્યની વિચાર શક્તિ શિથિલ બની જાય છે. અને તેને પોતાને પ્રેમપત્રના દોષ પણ ગુણ રૂપ ભાસવા લાગે છે. એ રીતે તેના તરફ પક્ષપાતનું પ્રમાણ વધી જવાથી તે બિકુલ વિચારશૂન્ય બની જાય છે. એવી જ રીતે દ્વેષનું પ્રમાણ વધી જવાથી પણ મનુષ્ય પોતાની વિચારશક્તિ ગુમાવી બેસે છે અને જેની સાથે દ્વેષ થાય છે તેના સગુણે તેને દુર્ગણે રૂપે ભાસવા લાગે છે. તે તેના નામશ્રવણમાત્રથી જ મુખ બગાડે છે અને તેનું મુખ જોઈને વિમુખ બની જાય છે. તે જ પ્રમાણે દુ:ખનું પ્રમાણ વધી જવાથી પણ મનુષ્યની અકકલ મહેર મારી જાય છે અને તે બિલકુલ પાગલ બની જાય છે. તે પિતાનું મસ્તક કૂટે છે, છાતી પીટે છે, કપડાં ફાડી નાંખે છે, કેશ ખેંચી નાખે છે, ઝેર ખાય છે, પાણીમાં ડુબી મરે છે, આત્મઘાત કરવા તત્પર બને છે અથવા એવાં એવાં અનેક તરેહનાં વિપરિત કાર્યો કરે છે. પરંતુ વાસ્તવિક રીતે તે દુ:ખ મનુષ્યને એક ઉત્તમ બંધુની ગરજ સારે છે જે કઈ કાર્ય બગડી જવાથી અથવા પોતાની ઈચ્છાથી વિપરીત કાર્ય થવાથી તેને સમજાવે છે કે એ કાર્ય ઘણું સારું છે અને તે તેને માટે
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મન - સ યમ.
૨૦૫
વારંવાર પ્રયત્ન કરવાને તેમજ નવીન નવીન યુક્તિઓથી કોઈ પણ રીતે તે કાર્ય સિદ્ધ કરવાને તેને પ્રેરણા કરે છે, અર્થાત દુઃખ એ શીખવે છે કે કાર્ય બગડી જવાથી તેણે મુખ ને છુપાવવું જોઈએ, બલ્ક પહેલાં કરતાં અધિક સાહસ કરીને જે રીતે બની શકે તે રીતે બગડેલાં કાર્યને સિદ્ધ કરવું જોઈએ. પરંતુ મૂર્ખ લોકે વધારે દુઃખ આવી પડે છે તે પોતે ઉપાડેલું સાહસ તજી દે છે અને તેઓની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થઇ જવાથી તેઓ અન્ય જરૂરી કામો પણ બગાડી મુકે છે અને એ રીતે પિતાને અનેક પ્રકારે હાનિ પહોંચાડે છે. તેઓ દુઃખ જેવી ઉત્તમ શક્તિનું બદનામ કરીને કહેવા લાગે છે કે “શું કરીએ ? અમે તો દુ:ખમાં પડયા રહેવાથી કોઈ પણ ન કરી શક્યા અને અમારા સઘળાં કાર્યો બગડી ગયાં.” અત એવ મનુષ્યને માટે જરૂરનું છે કે તેણે મોટામાં મોટી આફત આવી પડે અથવા સારામાં સારું કાર્ય બગડી જાય તાપણ કદિ દુ:ખિત થવું જોઈએ નહિ અને પિતાના સાહરા અથવા બુદ્ધિને કદિ પણ બગડવા દેવા જોઈએ નહિ, બલકે તેણે દુઃખદ અવસ્થામાં સાહસ અને બુદ્ધિથી વધારે કામ લેવું જોઈએ અને પોતાનાં બગડેલાં કાર્યો સુધારવાના પ્રયત્નો કરવા જોઈએ, કદાચ કઈ એવી આફત આવી પડે કે જેની પૂર્તિ ન થઈ શકે એમ હેય તે એવી અવસ્થામાં માણસે બિકુલ દુઃખિત ન બનવું જોઈએ અને પિતાનાં મનમાં સંતેષ ધારણ કરીને એ અવસ્થાને અનુકૂળ કઈ એવાં કાર્યમાં મન જેડવું કે જેથી તે દુ:ખનું વિસ્મરણ થાય. અર્થાત એવી અવસ્થામાં કદિ નિરૂદ્યમી ન બેસી રહેવું. કેમકે નિરૂદ્યમી બેસી રહેવાથી દુ:ખમાં વધારો થાય છે અને દુ:ખ સિવાય બીજું કાંઈ પણ સૂઝતું નથી. એટલા માટે દુ:ખને સમયે તે અવશ્ય કેઈને કોઈ કાર્યમાં મન જોડી દેવું અને તે કાર્ય એટલી બધી એકાગ્રતા પૂર્વક કરવું કે તે કાર્ય સિવાય બીજી કોઈ વસ્તુને ખ્યાલ ન આવે.
આનંદ પણ મનુષ્યની ઉન્નતિ સાધવામાં ઘણું જ સહાયતા કરે છે. કેમકે તે મનુષ્યને સારાં સારાં લાભકારી કાર્યો કરવાને ઉત્તેજીત કરે છે. એક આનંદ મનુષ્યને બીજું એવું આનંદનું કાર્ય કરવાનું પ્રોત્સાહન આપે છે કે જેનાથી તેને પહેલાં કરતાં અધિક આનંદ થાય છે. પરંતુ આનંદમાં આવી જઈને અન્ય જરૂરી કાર્ય ભૂલી જવાં તે ઘણું જ હાનિકારક છે. તે ઉપરાંત હદ ઉપરાંત આનંદમાં સેથી મેટે દોષ એ છે કે જે કાર્યને લઈને પહેલાં અત્યંત આનંદ થતું હતું તે બગડી જવાથી તેટલોજ ખેદ થાય છે. સાંસારિક કાર્યોની સિદ્ધિ હવા અસિદ્ધિની વાત આપણા હાથમાં નહિ હોવાથી તેને લઈને અધિક આનંદ કે ખેદ કરો નિરથક છે, કેમકે એમ કરવાથી મનુષ્યને આનંદ અને ખેદથી કદિ છુટકારો મળી શકતો નથી
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તાત્પર્ય એ છે કે લોભ કોધાદિ સર્વ આવેગો ત્યાં સુધી મનુષ્યને વશ રહે છે અને તે પિતાની વિવેક બુદ્ધિથી કામ લઈને તેઓને પોતાની ઇચ્છાનુસાર ચલાવે છે ત્યાં સુધી તેઓ તેને મદદગાર થઈ રહે છે, પરંતુ જ્યારે મનુષ્ય બેદરકાર બની જાય છે અને તેની પુરેપુરી દેખરેખ રાખતો નથી ત્યારે તેજ શક્તિઓ તેના ઉપર પોતાનું પ્રભુત્વ જમાવે છે અને તેને પુતળાની માફક નચાવીને તેની જીંદગી બરબાદ કરે છે. જે મનુષ્ય એમ કહે છે કે “મને અમુક માણસે ગુસ્સે કર્યો” અથવા “શું કરું, મને ગુસ્સો આવી ગયો” તેણે સમજવું જોઈએ કે તે પિતાના ગુસ્સાને કાબુમાં રાખી શકતો નથી, બલકે તે પોતે ગુસ્સાના કાબુમાં છે. એવી જ રીતે જે મનુષ્ય પોતાની પ્રશંસા સાંભળીને કુલી જાય છે તેણે સમજવું જોઈએ કે તેને અભિમાને એવો દબાવી દીધો છે કે તે પોતાની વિવેકશક્તિથી કામ લઈ શકતો નથી. એ પ્રમાણે બીજી સર્વ બાબતોમાં સમજી લેવું જોઈએ અને ફોધાદિ આવેગે ઉપર પુરેપુરી દેખરેખ રાખવી જોઈએ. કોઈપણ શક્તિ અથવા આવેગને વધારે ઉછળવા અથવા શિથિલ થવા ન દેવો જોઈએ; તે વડે યથોચિત કામ લેતાં રહેવું અને તેઓને પિતાની જરૂરત અનુસાર ચલાવવા જોઈએ. એટલું પણ હમેશાં ધ્યાનમાં રાખવું કે જેમ રસાઈ પકાવવા માટે ચુલામાં અગ્નિ પ્રજવલિત રાખવાની જરૂર છે તેમ સાંસારિક કાર્યો કરવા માટે મનુષ્યના હૃદયમાં લાભ, ક્રોધ, માન આદિ કષાયો રૂપી અગ્નિની પણ અત્યંત આવશ્યક્તા છે. એવી રીતે જે રસેઇ ચુલાના અગ્નિને જરૂરત અનુસાર વધતે ઓછો રાખ્યા કરે છે તે સારી રસોઈ બનાવી શકે છે, પરંતુ અસાવધાન રસાઈ અગ્નિ મંદ કરી નાખે છે જેને લઈને તેની રસોઈ કાચી રહી જાય છે અથવા અગ્નિ એટલો ઉગ્ર બનાવી મકે છે કે જેથી તેની રસોઈ તદ્દન બગડી જાય છે. એ જ રીતે જે બુદ્ધિમાન મનુષ્ય પિતાનાં હદયના આવેગેની અગ્નિને પિતાના કાબુમાં રાખે છે અને પિતાની જરૂરત અનુસાર તેને મંદ વા ઉગ્ર રાખીને સાવધાનતાપૂર્વક કાર્ય કરે છે તે પોતાનાં સર્વ કાર્યો ઉત્તમ રીતિથી પૂર્ણ કરીને સંસારમાં અપૂર્વ કીતિ સંપાદન કરે છે, પરંતુ જે મૂર્ખ પુરૂષ અસાવધાન બનીને પિતાના કાષાયાના સામંજસ્યને બગાડી મૂકે છે તે પોતે બગડી જાય છે અને સંસારમાં અપકીર્તિ પ્રાપ્ત કરે છે એટલા માટે પ્રત્યેક મનુષ્ય હમેશાં સંપૂર્ણ સાવધાનતા અને વિવેકપૂર્વક સર્વ કાર્યો કરવા જોઈએ. કેમકે એમ કર્યા વગર આ બહુરંગી દુનિયામાં કોઈ મનુષ્ય આત્મોન્નતિ સાધી શકતા નથી એ શંકા વગરની વાત છે.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગત માટે જન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના.
ર૦૭
જગત માટે જૈન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના.
( ગતાંક પૃષ્ટ ૧૮૬ થી શરૂ ) ગયા અંકમાં બતાવેલ બધી બાબતોને કેટલેક અંશે જાહેર ખબર સિદ્ધ કરે છે, પરંતુ બીજ વિચાર એ છે કે શું આવી જાહેર ખબરજ લોકોના વિચારો સંસ્થા તરફ વાળશે નહિ, પરંતુ એજ વિચારવાનું છે કે આવી જાહેર ખબર આપતા પહેલાં કેટલી તૈયારી હોવી જોઈએ કે જેથી આ જાહેર ખબર સત્ય ઠરે અને તેમાં કરેલ પ્રતિજ્ઞાઓ બરાબર પાળી શકાય, અને તેમાં બતાવેલ આશાઓ સફલ થાય ? એજ હવે સંસ્થાના સ્થાપકોએ વિચારવાનું છે.
વિદ્ધ૬ મંડળ યાને કેળવણી ખાતું. કરવાનું એટલું જ કે આગળ ઉપર લખ્યા પ્રમાણે સ્થાન, મકાન, ગોઠવણ થયા પછી અભ્યાસ ક્રમ ગોઠવવા, પરિક્ષા લેવા સારા પગારથી સંસ્થાને અંગે જૈન કે જેનેત્તર ગૃહસ્થ કે ત્યાગી દરેકની યોગ્યતા અને શક્તિ તપાસી વિદ્ર મંડળ અવશ્ય રાખવું. જો કે આ મંડળ કૅલેજ કે યુનિવરસીટી માટે નથી તે આ સંસ્થા માટે કેમ ? એ સવાલ થશે, પણ તે સવાલ નકામે છે, કેમકે તે સંસ્થા શા માટે વિક્રદ મંડળ રાખે? કેળવણી ખાતું અલગ છે એ શું છે? જેને કેળવણી ખાતાની જોઈતી સગવડ પુરી પડ્યા પછી આ મંડળની ભલે જરૂરીયાત ઓછી ધારવામાં આવે. પહેલા તો અવશ્ય જરૂર છે. તેઓનું કામ ગ્રંથો અને પાઠય પુરતો
ચી પસંદ કરવા કે બહારના પાઠય કમમાં ગોઠવી શકાય તેવા ગ્રંથો પસંદ કરવા, પરીક્ષા લેવી, અને જેમ બને તેમ શિક્ષણ સરળ થાય તેવા સાધનો પસંદ કરવા, તૈયાર કરવા વિગેરે કામ એમનું છે. શિક્ષકને શિક્ષણ પદ્ધતિઓ બતાવવી અને તે પ્રમાણે બરાબર કામ થાય છે કે નહીં તે તપાસવાનું કામ ખાસ આ મંડળનું છે. આ કામ આ મંડળ સિવાય બીજી કોઈ રીતે સાધ્ય નથી. જે તે મંડળની
જના ન કરવામાં આવે તો આ બાબતમાં જાણવા જેવા સુધારા વધારા થઈ શકશે નહીં. અને પરિણામે એટલે અસ તેષ રહી જવાને. આ મંડળથી બીજા પણ સાહિત્ય વિષયક અનેક ફાયદા મેળવી શકીશું. તેમાં પણ તેના ભિન્ન ભિન્ન અંગના વેત્તાઓની પસંદગી કરવાની છે. કેઈ શિક્ષણની બારીકીયા જાણનારા, કેઈ સરલતા જાણનારા, કેઈ ભિન્ન ભિન્ન વિષયની સારી આવડતવાળા, કેટલાક અભ્યાસીઓનું હૃદય અને શક્તિ જાણનારા, કેઈ સરલ રૂપમાં ગોઠવી શકે તેવા, એમ ભિન્ન ભિન્ન વિષયની સારી આવડતવાળા, અને એક લખાણમાં બીજી અનેક બાબતની છાયા લાવી જાણનારા, આવા આવા પસંદ કરીને વિદ્વાનોનું આ એક મંડળ ન શાસનના અંગે આવશ્યક છે. આ મંડળમાં વિદ્વાનોને જ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ શિક્ષક તરીકે કાકા એ તા? બે કામ સારી રીતે કરી શકશે નહીં, કેમકે બને કામો સ્વતંત્ર છે. યદ્યપિ શિક્ષક વિદ્વાન અને સારા જોઈએ, છતાં તેઓ ઉપરના મંડળને મદદ આપી શકે પણ તે કામ સારી રીતે બજાવી શકે નહીં. આ મંડળ પિતાનું કામ સહેલાઈથી બજાવી શકે તેટલા માટે તેઓને સાધનો પણ પુરતા પ્રમાણમાં પુરા પાડવા. બીજા બહારના વિદ્વાનો પાસેથી કોઈ જરૂરીયાતને વિષય મળી શકે તેમ હશે તે પણ આ મંડળજ સારી રીતે મેળવી શકશે. તેને પસંદ કરી શકશે અને પોતાના ઉપગમાં કેવી રીતે આવે તેવા રૂપમાં ગોઠવી પણ શકશે. આ વિધાન પોતાની જીંદગીની જરૂરીયાતને આબરૂસર પહોંચી વળે માટે તેઓને પુરે સંતોષ આપ. આ સગવડને ગેરલાભ લેવાનું પણ તેમાંથી બની શકશે નહીં, કારણ કે હમેશના કાર્યોની નોધ અને અકેક ઉપર ઉપરી અમલદારની ગોઠવણ એ વિગેરે કાયદાઓ અને વ્યવસ્થાના બળથી સાધ્ય છે. છતાં કેટલીક ક્ષુદ્ર બાબતે આવા મોટાં ખાતાને અંગે ઉપેક્ષ્યજ છે. તેવો પ્રસંગ ન આવે તેવી વ્યવસ્થા સૂક્રમ બુદ્ધિથી કરવામાં આવી હોય તો તે પણ ન બનવા પામે, તેવા દાખલા આપણે બેંક કે કંપનીઓના જઈએ છીએ. કદાચ એવા શુદ્ર કે વખતે નાના મોટા પ્રસંગો બને તેથી ગભરાવાનું નથી. યાચક લોકો માગવા આવે છે માટે રાંધવું જ નહીં, પશુઓ ચરી જાય માટે ધાન્ય વાવવું નહીં, એવું થાય ? એવું પણ બને અને કામ ચાલ્યા કરે. કામ મોટા પાયા ઉપર અનેક બુદ્ધિમાનની બુદ્ધિમાંથી ઉપજાવી કાઢેલ નિયત વ્યસ્થારૂપ દોરડાથી કસી લીધેલું હોય તે પછી આવા બનાવો કંઈ પણ અસર કરી શક્તા નથી. આવી સંસ્થાને અપરાધી પિતાને વિરાટ સ્વરૂપની સામે એક ક્ષુદ્ર પ્રાણુ પેઠે જોઈને થરથરી જ જોઈએ ( આ બાબત પ્રાસંગિક લખી છે. )
અધ્યાપક વર્ગ કે શિક્ષકે. શિક્ષકે વિયષવાર કે ધોરણવાર જેન કે જનતર ખાસ પસંદ કરવા. તેઓને સ્થાયિ રાખી લેવા. તે મેળવવાની યુક્તિ ત્રણ છે–સ્થાપિ નોકરી, વ્યતા પ્રમાણમાં સારે પગાર, ઉપરીમાં કામ લેવાની આવડત, અંગત જરૂરીઆતની તેમજ શિક્ષણની સારી સામગ્રી. આટલા તત્વોથી સારા સારા શિક્ષકે મળી શકે તેમાં મને સંશય લાગતો નથી. કામની નિયતતા, કંઈક સ્વાતંત્ર્ય એ વગેરે પણ શિક્ષકોની સ્થિરતામાં મદદ કરશે. શિક્ષકો મળી જ ન શકે એવી શંકાનું પણ ખા સમાધાન છે. હાલ સુધરેલાઓ અને સમજુ માણસે શિક્ષકેની જે કીંમત સમજે છે, અને તેના તરફ સંસ્થાની શી ફરજ છે, તે બધું જે આ સંસ્થા સમજતી હશે અને શિક્ષકોના દરજજાને ઘટતું માન આપવાનો સુધારે પહેલ વહેલો હિંદમાં દાખલ કરશે તે હું જાણું છું કે તે સંસ્થાને સૌથી પહેલા શિક્ષકે મળી શકે. છેવટ જેની જરૂરીઆત તે ગમે તે રસ્તે પુરા પાડવા જોઈએ. માન, સન્માન, આશા છેવટ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગત માટે જેને મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની ચેજના
ધન કે લાગવગ વિગેરે અનેક સાધનોથી બુદ્ધિમાન પોતાના કાર્ય તરફ દષ્ટિ રાખી જોઈએ તે સાધન મેળવી શકે છે. અને આ જમાનામાં બધું સુલભ લાગે છે. દર વર્ષે હજારો કેળવાયલા તૈયાર થતાં જાય છે તે બધાં નોકરી કરવાજ બંધાયેલા છે ને? કદાચ રડ્યાખડ્યા સ્વતંત્ર ધંધો કરે તે આ વર્ગમાંથી આપણને ઉપયોગમાં આવે તેવા થોડા ઘણું ન મળી જાય ? ( જોકે ગમે તેને રાખી લેવા એ મારો ઉદ્દેશ નથી. તપાસ અને આપણી ઉપયોગીતાનો આપણે પહેલે વિચાર કરવાને છે. લાગણીવાળા, સારા, સમજુ, ઓછા પગારે કામ કરનાર) ને આવાને તેવાં કરતાં કરતાં તદૃન રહી જશું એ મને મોટો ભય છે. પછી અરેરે ! અરેરે ! આપણે પાછળ રહી ગયા, અમુકે અમુક કાર્ય કર્યું, અમુકે અમુક કર્યું. તેઓની આ સંસ્થા ચાલે છે ને અમુકની આવી છે, એવી વાતો કરીને સંતોષ માનવો પડશે.)
પ્રીન્સીપાલ–આ વિદ્ર મંડળ, શિક્ષક, તેમજ અભ્યાસીઓના છેવટના ઉપરી એક પ્રીન્સીપાલ કે જે બુદ્ધિમાન સાથે પિતાને કડપ પાડી પ્રેમથી સારી રીતે દરેકને કાબુમાં રાખીને શિક્ષણનું કામ લઈ શકે તેવો જોઈએ પગારની દરકાર ન રાખતાં જેમ બને તેમ યોગ્ય માણસની પસંદગી ખાસ કરવી જોઈએ. તેમનાં ખાસ કામમાં મદદ કરે તેવા કારકુનની જરૂર પડે તો તે પણ રાખી આપવા.
શર્ટ હેન્ડર–શિક્ષકે, પ્રોફેસરોના શિક્ષણના પ્રસંગના ભાષણે, ભાષણ કે વ્યાખ્યાન પ્રસંગે અભ્યાસીઓ કે બીજા વિદ્વાન વક્તાઓના ભાષણ લખી લેનાર એકાદ શોર્ટ હેન્ડર જે પોતાના લખાણો વિદ્વાન મંડળ આગળ રજુ કરે. જે શિક્ષ ણને લગતા વિષયો હોય તે પરથી શિક્ષણની શૈલી અને વિદ્યાથીઓ કેવું સમજી શકે એ બાબત વિદ્વ૬ મંડળને ધ્યાનમાં આવે, યદ્યપિ પાઠય પુસ્તકો બનાવવાને અભ્યાસીઓનાં અધિકાર પ્રમાણે મગજ કલ્પીને રચે છે.
છતાં તેમાં વધારે સવડ આપવા ખાતર વિદ્યાથીઓ સામે શિક્ષકોએ જે અને જે પદ્ધતિથી જેવી સરલતાથી શિક્ષણ આપ્યું હોય તેનો સાક્ષાત્ ખ્યાલ રહેવાથી વધારે સરલતા થાય. સરકારી પાઠય પુસ્તકમાં આ મુશ્કેલી હજુ દુર થઈ નથી. તેથી કેટલાક પુસ્તક વિદ્યાથી સામે રજુ કરતાં શિક્ષકોને મુશ્કેલી પડે છે. હાલની વાંચનમાળા યદ્યપિ ઘણીજ વિદ્વત્તા અને જોઈએ તેવા રૂપમાં બની છે પણ તેનું શિક્ષણ આપવાના પ્રસંગે શિક્ષકોને અનેક મુશ્કેલીઓ પડ્યાના પોકારો ઉઠી રહ્યા હતાં તે જાણીતા છે. આપણી આ યોજનાથી આ મુશ્કેલી કેટલેક અંશે દુર થાય તેમ જણાય છે, અને ભાષણે વિગેરે લખાયા હોય તેઓ સંસ્થા તરફથી ચાલતાં પેપરમાં આપી શકાય તેમજ આપણી પાસે હજી વિવેચનાત્મક ગ્રંથ તૈયાર નથી, તે પ્રોફેસરોના ભાષણ સંગ્રહમાંથી બનાવી લેવાની સગવડ પડે, વળી ભાષણર્તા પિતાનું ભાષણ લખી આપે એ બનતું નથી. પછી તેને અવકાશ રહે કે ન રહે,
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પણ જે આપણી પાસે આવી કળાના માણસની સગવડ હોય તે સાથે સાથે એકના એકજ ટાઈમે બંને કાર્યો સિદ્ધ થઈ શકે.
શિક્ષણ ખાતાને લગતા પરચુરણ કામદારે. મુનિ મહારાજાઓને જરૂરની ચીજે સંસ્થા તરફથી કે બહારથી કલ્પ પ્રમાણે પુરી પાડનાર કારકુન, ક્રિયા અને આચારનું શિક્ષણ અને પ્રેકટીસ આપનાર એક વ્યક્તિ અને તેની નેંધ આપનાર કારકુન, સિવાય વ્યાયામ, બહાર જતી વખતે રહાયક કારકુન, આ ત્રણે કામ માટે એક માણસ ઘણે ભાગે બસ થશે.
એક પ્રેસ અને તેને લગતા માણસે આ સંસ્થાનું કામ કરશે અને તે ઉપરાંત બહારનું કામ કરી પોતાનું ખર્ચ પતે ઉપાડી શકશે. માત્ર શરૂ કરતી વખતે જ તેમાં સામાન સાર, નવે અને ઉચી પ્રતીને રાખવાથીજ તેમજ જૈન ભાવનાઓવાળા સ્વતંત્ર કટોવાળે હોવાથી, સંસ્થાને ઉપયોગમાં આવે તેવા પુરા સાધનોથી ચાલતો હોવાથી, સંસ્થાને પુરેપુરો ઉપગમાં આવશે. સાથે સાથે આવી સુધરેલી ઢબને જેનકેમ તરફથી પહેલ વહેલો નીકળેલે પ્રેસ બીજા જૈન ખાતાઓને પણ એક મોટી સગવડરૂપ બનશે. પાઠ્ય પુસ્તકો, વિદ્વાનોએ લખેલા વિવેચનાત્મક પુસ્તકો, સારો પ્રાચીન પુસ્તકે, સંસ્થાના રીપોર્ટ, સંસ્થા તરફથી ચાલતું પત્ર, સંસ્થાની જાહેર ખબર, વિગેરે કામ માટે આ પ્રેસ ઘણોજ ઉપયોગમાં આવશે. ખાત્રી છે કે બહારનું કામ કરીને પ્રેસ પિતાનું ખર્ચ પુરું પાડી શકશે. ( આ બાબતને એક સ્વતંત્ર લેખ થઈ શકે.)
લાઈબ્રેરી. એક લાઈબ્રેરી ખાસ જોઈએ. જેમાં આજ સુધી છપાયેલા જન પુસ્તકે, તેમજ જૈનેતર જગતના સાહિત્યમાંના સારા સારા ગ્રંથે અવશ્ય હોવાં જોઈએ. એક ઉપરી અમલદાર એવો હોવો જોઈએ કે જે વિદ્વાનને અનેક ભાષાઓનું જ્ઞાન હોવું જોઈએ, તેમજ લાઈબ્રેરીમાંના પુસ્તકમાંના વિષ, ભાષા, રચનાર, મળવાનું ઠેકાણું વિગેરે બાબતનું પણ સામાન્ય જ્ઞાન હોવું જ જોઈએ. પુસ્તક લેવા આવનારને પુસ્તકનો સામાન્ય પરીચય પણ આપી શકે. નવાં નવાં ઉત્તમોત્તમ સાહીત્યમાંના પુસ્તકે મંગાવ્યે જાય અને લાયબ્રેરી આકર્ષક બનાવ્યું જાય, એવા એક સારા લાઇબ્રેરીયનની જરૂર છે. જરૂર જણાય તો તેને એક કારકુન વ્યવસ્થા માટે પણ આપવો. બેસવા માટે આસન, ફેટાઓ, માસિકની ફાઈલની સુધરેલી અને વ્યવસ્થાવાળી ગોઠવણ કરવી. ઐતિહાસિક શોધ ખોળના બીજા પણ ઉપચેરી વિષયોના ગ્રંથને મેટો સંગ્રહ આ લાયબ્રેરીમાં રહેવું જોઈએ. કેમકે
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગત માટે જૈન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના.
૨૧
પાઠ્યક્રમ ગોઠવનાર વિદ્વાન મંડળને ઉપયોગમાં આવે તેવા ગ્રંથને પણ સંગ્રહ હોવો જોઈએ. ( આ સંબંધે એક સ્વતંત્ર લેખ લખી શકાય.)
કાર્યાલય ( ઑફીસ) આ બધું શિક્ષણને અંગે લખ્યું, પરતું શિક્ષણ ખાતાને જોઈએ તે સાધને આપે તેવી ગોઠવણું જોઈએ. સામગ્રી પુરી પાડવામાં પૈસાનો ખર્ચ અવશ્ય થવાને છે તેને હિસાબ રાખવો જોઈએ. હીસાબ તદૃન છે અને બનતા સુધી હમેશને હમેશ હિસાબ થઈ જવો જોઈએ, જે તેમ ન કરવામાં આવે તો સમાજને અવિશ્વાસ, પિસા મળતા અટકે અને સંસ્થા કંપી ઉઠે, આ ખાતુ શિક્ષણ ખાતા કરતા તદ્દન અલગ હોવું જોઈએ, હાલમાં તે કેટલેક ઠેકાણે એવું ચાલે છે કે --મેટા મુનિમ તમે, થોડુ ધાર્મિક ભણ્યા છે માટે શિક્ષક પણ તમે, સેક્રેટરી પણ તમે, વ્યવસ્થા૫ક પણ તમે, ફંડ મેળવવાની મહેનત કરનારા પણ તમે, તેની વ્યવસ્થા કરનારા પણ તમે, કોઈ આવે જાય તેની સંભાળ પણ તમારે રાખવી, છેવટે આમાનું એકેય નહી. જુઓ, આ આપણી સંસ્થાઓની વ્યવસ્થાનો નમુને, આવી રીતે ચાલતી સંસ્થાઓ શો લાભ આપી શકશે ?
આ ઑફીસનું કામ કેમ ચલાવવું એ માહિતી ઘણે ભાગે ઘણાખરાઓને હોય છે, માહિત હોય છતાં માત્ર કેટલીક રૂપરેખા બતાવું છું.
૧ મેનેજર–હિસાબી કામમાં પુરે કાબેલ. ૨ કેશીયર–પ્રમાણિક અને ચાલાક,
૩ સિવાય-ટપાલ લખનાર, સંસ્થાનું ખરીદી ખાતુ રાખનાર, વિગેરે અનેક ઉપયોગી કારકુને. દરેક જાતના પત્રકોની પુરવણી તપસલવાર હમેશ થવી જોઈએ. (તપસીલ ગોઠવવા બુદ્ધિમાન અને વહીવટની ઝીણવટ જાણનાર માણસનું કામ છે. તેવા માણસ પાસે તપસીલે ગોઠવાવી જોઈએ. ) હમેશને મેળ હમેશ, લવાજમ ટાઈમસર ઉઘરાવવા, ચાલુ હકીકતને તેને રીપોર્ટ, કે અડચણે વિગેરે તાજી તાજી ઉપરીઓને નિવેદન કરવી. તેના ખુલાસા તુરત મેળવવા. એક વિદ્વાન કાગળ લખનાર કે જે પોતાની કાગળ લખવાની છટાથી જેના ઉપર કાગળ ગયો હોય તેને સચોટ અસર કરે અને ધાર્યું કામ તુરત પાર પડે. એક બીજા ઉપર એક બીજા ઉપરીની સહીઓ અને સિકકાના ધોરણથી, તેમજ બીજી અનેક જાતની ગોઠવણથી હિસાબી કામ ઘણુંજ સાફ રહે અને નિર્ભય રીતે નોકર હથ્થુ મુકી શકાય તેવી ગોઠવણથી ગોઠવવું જ જોઈએ. કોઈ પણ જાતની ગડબડ થવા પામે નહિં તેને માટે જોખમદારી કામદારો પર પુરતી મુકવી અને જોખમદારી પૈસા (પુરતો પગાર ખાતર ઉઠાવી શકે છતાં એ જોખમદારી વચ્ચે કામ ખેડતાં
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨
શ્રી આત્માન પ્રકાશ
મુશ્કેલી ન પડે તેવા સાધને આપવાની તેઓ વિના આનાકાનીએ બધું સ્વીકારી શકે. પરંતુ સામાન્ય કામ માટે પણ નિરક્ષર કે ઓછી બુદ્ધિનો માણસ તે રાખ
જ નહી. તેથી જે કે પગારનું ખર્ચ ઓછું પણ વખતે એવું નુકશાન તેના અજ્ઞાનપણને લીધે થઈ જાય કે જે અસહ્ય થઈ પડે. આપણામાં આ રૂઢી છે. તે તદન નાબુદ કરવી જોઈએ. માણસો તે એવા રાખવા જોઈએ કે પગાર ગમે તેટલે લે પણ કામ રીતસર બરોબર આપે અને તેની પાસેથી બરાબર કામ લઈ શકે તેવા ઉપરીચો હોવા જોઈએ. બે કે, કંપનીયો, રેલ્વે ખાતાઓ વિગેરેમાં જે રૂઢીથી હિસાબી કામ ચાલે છે તે રૂઢી અવશ્ય અહીં અખત્યાર કરવી જોઈએ. (સામાન્ય રૂપરેખા આપી છે, નાની મોટી બાબતે લખતાં એક લેખ થઈ શકે. ) દરેક બાબતના આંકડા પૃથ પૃથક કાઢવા હોય તે નીકળી શકે અને રિપૉર્ટ ઘડવામાં ગમે તે રીતે એકજ બાબતને અનેક રૂપાન્તરમાં બતાવી શકાય અને વહીવટની શુદ્ધિની પુરી કટી થાય. દરેક બાબતના કાયદાઓ વિદ્વાન અને નવીન પદ્ધતિના હિસાબી કામના કાબેલ જેન ગૃહસ્થની કમીટીએ વહીવટની ઝીણવટ જાણનાર જોન કેમના સમજુ માણસને બતાવીને, તેમજ સલાહ લેવા લાયક જૈનેતર વ્યક્તિને બતાવીને નિયત કરવા જોઈએ.
આ કીસ ઉપર કમીટીની દેખરેખ હેવી જોઈએ, જેના હોદ્દેદારોની નિમશુંક અને તેના કાયદાઓ ઘડાવા જોઈએ. પણ ખાસ ધ્યાન માં રાખવાનું છે કે આવું વિસ્તૃત કામ કરવા માટે તેવા પ્રકારની કમીટીની ખાસ જરૂરત છેજ તેની જરૂરીયાતને કઈ પણ રીતે અસ્વીકાર થઈ શકે તેમ નથી, પણ આજ સુધી જેને કેમમાં જે જાતની કમીટીઓ થઈ છે અને દરેક કમીટીઓમાં એના એ માણસે નીમાયા કરે છે, તે બધું નકામા જેવું જ છે. નામના હોદેદારો ને નામની કમીટી બને છે. તેને બદલે મોટા ગૃહસ્થ હોય કે ન હોય પણ પ્રામાણીક, સમજુ અને લાગણીવાળા તેમજ વખતસર ટાઈમનો છેડો ઘણે ભોગ આપી શકે, તેમજ સંસ્થાના મોટા લાભ ખાતર પિતાના સુદ્રમાં શુદ્ર સ્વાર્થને તો પ્રસંગ પડેયે અવશ્ય ભેગ આપી શકનાર તો હોવા જોઈએ. રોજેરોજ કામ થતું હોય તેમાં હાજી હા કરી માન ખાટી જનાર માણસ એક પણ ન જ હોવું જોઈએ. પણ સવાલ એ રહે છે કે આવા માણસો મળી શકે ? હા, મળી શકેજ, માત્ર તેની તપાસ કરવી જોઈએ. ભલે થડી સંખ્યામાં હોય તેની અડચણ નહીં. વેતાંબર સંઘની વસ્તીમાંથી ઓછામાં ઓછા આઠ દશ મળી શકે એટલે બસ. ઑફિસ કામના જે ઘર બતાવ્યા હોય તે પ્રમાણેજ મેનેજર કામ કર્યું જાય, તેમાં કમીટીના હોદેદારની ઘાલમેલ ન હોવી જોઈએ. માત્ર નિયમો પ્રમાણે કામ થાય છે કે નહિ એ અને વાર્ષિક રીપોર્ટ તપાસ. બજેટ પાસ કરવું વિગેરે કામ માત્ર આ કમી
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જગત માટે જેન મહાત્મા પ્રાપ્ત કરવાની યોજના
૨૩ ટીનું રહેશે. શિક્ષણના સાધને પ્રીન્સીપાલની મંજુરી પ્રમાણે મેળવવાના ફીસેથી, પૈસા ભરવાના તે પણ મેનેજરના હાથમાં, બજેટ કરતાં વધારે રકમ હોય ત્યારે કમીટીએ વિચાર કરવાને માટે કમીટીની જરૂર છે, કેમકે મેનેજર કે ઑફિસના માણસની તપાસણી ખાતર આ કમીટીની જરૂર. શિક્ષણ સબંધી હકીકત અને કેટલું કામ થયું તે સબંધી હકીકતને રીપૉર્ટ પ્રીન્સીપાલ તરફથીજ બહાર આવો જોઈએ. તેના જવાબદાર પણ તેજ રહેવા જોઈએ, અને નાણાની આવકને હિસાબ કમીટી દ્વારા બહાર પડેવો જોઈએ. આ બન્ને રીપૉર્ટ આકારમાં મુકીને બરોબર ઘડનારને બહાર મુકનાર રીપોટેર અમલદારની આપણે જરૂર આગળ ઉપર જણાવી ગયા તે હવે બરાબર સમજાશે. આ કામ એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિ દ્વારા થાચ તેજ સંપૂર્ણ કરાવી શકીએ. બાકી કમીટી કે પ્રીન્સીપાલ આમ પુરા કરી શકે નહી જ. સંસ્થાને આકર્ષક જાહેર ખબરે, સૂચનાઓ, નિવેદનપત્રો, કે વિજ્ઞપ્તિઓ પણ આ અમલદાર દ્વારાજ નીકળવી જોઈએ કે જે પ્રવૃત્તિના મુખમાં અવશ્ય ફળ હોય,
બીજે એક અમલદાર એવો હોવો જોઈએ કે જે જગતમાં સંસ્થાની પ્રસિદ્ધિ કર્યો જ જાય, અને દર વર્ષે હજારે નવા માણસેને સંસ્થાથી વાકેફ કરે, સંસ્થાના કાર્યોની શુદ્ધતા, વિશાળતા અને કેટલું ફળ આવ્યું વિગેરે પબ્લીકમાં જે રીપૉર્ટરે બતાવ્યું હોય તેનો ફેલાવો કરવો, અવનવી જનાથી ફેલાવે જેમ બને તેમ મોટા પ્રમાણમાં કરે. અને સંસ્થા તરફના હજારો પ્રશંસાપત્ર મેળવવા. અમુક અમુક વ્યક્તિઓ તરફથી જે ફરીયાદ આવી હોય તેના શું કારણે છે તેની તપાસ કરાવવી. કોની ખામીથી આ પરિણામ આવ્યું છે તે શોધાવવું અને દૂર કરવા, તે ખાતાના અમલદારને સૂચવી ગોઠવણ કરાવવી. અને પબ્લીકને સંસ્થાની નિખાલસતા જાહેર કરવી. આ રીતે જાહેર પ્રજાને વશ કરવા આ અમલદાર રીપૉટર પાસેથી સારામાં સારે રીપોર્ટ માગશે, રીપોર્ટર પ્રીન્સીપાલ અને કમીટી પાસે કામ માગશે, એટલે પ્રીન્સીપાલ તેમજ કમીટીની ભૂલો કે બિન કાળજી આપોઆપ આડકતરી રીતે ઉડી જશે, અથવા હશે તો પકડાઈ આવશે. આ બધા ખર્ચે કદાચ નકામા જેવા લાગશે, પણ આ અમલદારથી ફળ એ આવશે કે સંસ્થા તરફ લેકમત કેળવવા અને જેમ તેના પ્રત્યે વધારે દિલસોજી ધરાવનારા તેમ સંસ્થાનો પાયે મજબુત સમજે. સમાજ બળ એક જુદું જ કામ કરે છે. તેમ છતાં લોકમત ઉપર આધાર ન રાખતા પિતાના પગભર સંસ્થા ન ચાલી શકે ? ચાલે, પણ એક વખત એવો આવે કે તેને જમીનદોસ્ત થવું પડે. પછી પુનરૂદ્ધારની આશા ઓછી રાખવી. કદાચ જરૂરીઆતને લીધે પુનરૂદ્ધાર થાય પણ એકવાર અવિશ્વાસ થાય અને બધી નવી ઘટના બડવી પડે. આવી રીતે સમાજ બળને સઢ પાછળ લગાવવાથી સંસ્થા
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન ૮ પ્રકાર
રૂપી વહાણનો માટે બચાવ થઈ શકશે. પિસા મેળવતી વખતે કોઈ પણ સંસ્થાના કામ પ્રસંગે કોઈ વિદ્ગ નહીં કરી શકે. અને વિઘના પ્રસંગમાં સંસ્થાના મિત્રો મદદ કરશે. મુત્સદીપણું અને દુનિયાના પ્રસંગોની આંટીઘૂંટી જાણનાર માણસે આ અમલદારને અવશ્ય સ્વીકાર કરશેજ તેમજ સમાજને આ એકજ સંસ્થાનું ખેંચાણ નહી રહેવાનું. બીજા પણ ઘણા કામે તરફ ધ્યાન આપવાનું હોય છે, તેમ છતાં આ સંસ્થા તરફ મન ખેંચવા માટે આ અમલદાર પ્રયત્ન કરશે અને તે ખાતર સંસ્થામાં અવનવું ચૈતન્ય આણવું પડશે. બીજી સંસ્થાઓ સ્પર્ધા કરશે. તે તે ઈષ્ટજ છે. વળી આ અમલદાર કેળવાયેલું હોવાથી ઈર્ષ્યા અને અને ભેદ સમજતા રહેવું જોઈએ. સ્પર્ધાની તે જરૂરજ છે, ઈર્ષ્યાની નહી જ, આ કામ સિવાય નવા સ્થાનિક કે બહારના સ્વયંસેવક, નવા મેંબર, વિગેરે વધારવાનું કામ આ અમલદારદ્વારાજ રહેશે. તેને સામગ્રી કમીટી દ્વારા, પછી સિદ્ધારાજ પુરી પાડવી પડશે. પ્રેસની આ કામ માટે પણ જરૂર જણાશે. તે સિવાય ગૃહસ્થ વિદ્યાથીઓ સંસ્થાએ ઠરાવેલ સંખ્યામાં મળી શકે અને તેઓ અહીં આવવા લલચાય તે બધું પણ આ અમલદારેજ કરવાનું છે. સિવાય જેના તરફની ફરીયાદ કે પ્રશંસાપત્રો આવ્યા હોય તેની ફાયલે તેના સારની જરૂરીને ઉપયોગમાં આવે એવી ચુંટણ કરવી વિગેરે કામ આ અમલદારને કરવાના છે. શું આ ખાતું સંસ્થાનું એક અંગ નહી કહેવાય ? તેની ત્રુટીનું ફળ સંસ્થાએ ભેગવવાનું નહીંજ કે? જો એમ કઈ રીતે સાબીત કરી શકે તો ભલે આ ખાતાની જરૂર નથી. જ્યારે આ કામની જરૂર છે તે કામ તે બરાબર કરવા અવશ્ય તેના વિભાગની પણ જરૂર છે. પણ અંતર્ગત કરે કે અલગ રાખે અથવા બીજના કામ સાથે કરવાનું સેપી અર્ચને બચાવ કરે તો બને કામે નબળા રહેવાના. આ ખાવે ને ભસવું એના જેવું રહેવાનું.
જનરલ બૉર્ડ. આ પ્રમાણે આખી સંસ્થાનું કામ નિયમબંધ ચાલે છતાં આ સંસ્થા કોની છે, તેને જોખમદાર કેણું છે? દાખલો રાખવા કે મેટા જોખમ પ્રસંગે ખાસ પિતાની જાણુને બચાવી લેવા ખાતર એક વર્ગ નીમા જોઈએ જેનું નામ-જનરલ બેડ” રાખવું. આ જનરલ બોંર્ડમાં– જૈન ધનાઢો, સરકારી જેન અમલદારો કેટલીક કેટલીક પ્રસિદ્ધ જૈન વ્યક્તિઓ, કેટલીક સમાજના કામમાં અસર ગણાતી વ્યક્તિઓ, કેટલાક વિદ્વાન ને પ્રસિદ્ધ મુનિ મહારાજાઓ, જેના વિદ્વાને તેઓને અધિકાર અને દેશનાં પ્રાંતના ને શહેરના વિભાગસર નીમવા, (કયા ક્યા દેશના? ગુજરાત, કાઠીયાવાડ, કચ્છ, વાગડ, મારવાડ, મેવાડ, માળવા, મેટ મારવાડ, પંજાબ, સંયુક્ત પ્રાંત, બંગાલ, મહારાષ્ટ્ર, મદ્રાસ, મૈસુર, પેરી, ઈ ગ્લાંડ,
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સર્વ જીવોની ઉન્નતિ સંબંધી બે મિત્રોને સંવાદ.
રીપ
રંગુન, સીંગાપુર, આફ્રીકા, સિંધ, વિગેરે દેશમાં વસ્તી પ્રમાણે જનરલ બેંડના મેંબરે નીમવા, જે પ્રતમાં વધારે વસ્તી હોય ત્યાંના કેટલાક મુખ્ય મુખ્ય શહેરવાર પત્ર લખી તેઓની સંમતિ મંગાવી ફાઈલ રાખવી. રૂબરૂ મેળવવાની જરૂર નથી ) મુનિ મહારાજાઓ ગવાર કે સંઘાડા પ્રમાણે નિમવા. આ બડના મેં રિને બીજું કંઈ કામ કરવાનું નહીં. માત્ર પ્રસંગે ફૂરે તે સવાલ કેળવણી કે બીજું પરચુરણ સ્થાનિક કામ જે યોગ્ય હોય તે સ્થાનિક લટીયરદ્વારા કે પોતે કરવાનું છે. આથી કમીટી પણ પરતંત્ર બનશે. અને તેને તેના ઉપરીઓને પ્રસંગે જવાબ દેવાનું રહેશે.
આ બોર્ડમાંના મેંબરે પાસેથી લવાજમની રકમ ઠરાવવામાં આવે તે પણ ફંડમાં અનુકુળતા થશે. નાની નાની રકમો પણ સરવાળે સારી રકમ આપી શકશે. અને આપનારને બે નહીં લાગે. (ગ્ય લાગે તો આ લવાજમ રાખવું. તેમ કરતાં જનરલ બર્ડમાં માણસે ન મળે તેવું લાગે તે નહી. ) (ચાલુ)
લેખક–પંડિત પ્રભુદાસ બેહેચરદાસ પાટણ,
S . જે જ સર્વની ઉન્નતિ સંબંધી બે મિત્રોને સંવાદ,
રતિલાલ–મિત્ર સુમતિ ! ચરાચર પ્રાણી વર્ગને માટે ભાગ વિવિધ દુ:ખથી પિડાતો જણાય છે તેનાથી મુક્ત થઈ તેની ઉન્નતિ થાય એવો સરલ ઉપાય જાણ વાની મારી ઈચ્છા છે.
સુમતિ દુ:ખી વર્ગ પ્રત્યે ખરી દીલજી ભર્યા વર્તનથી તેનાં ઘણા દુ:ખ શમી શાન્ત થઈ શકે અથવા તો તે કમી અવશ્ય થઈ શકે, ખરી દિલસોજી દાખવ નારાને તે ચોકકસ અગણિત લાભ થાય છે.
રતિ ---કેવા આચરણ સેવવાથી ખરી દીલજી રાખવી કહેવાય ? કે જેથી દુઃખી વર્ગનાં દુ:ખ ઉપશમે કે દૂર થવા પામે.
સુમતિ–હિતકારી પુણ્ય માર્ગમાં પ્રોત્સાહક વિચાર, મધુર સાત્ત્વિક વચન ( ઉપદેશ ), જાતે કષ્ટ સહન કરીને અથવા સ્વાર્થ તજીને પાપકાર કરવા પ્રવૃત્તિ સેવવાથી આપણે દુઃખી વર્ગ પ્રત્યે ખરી દીલસાજી બતાવી તેમના દુઃખો ઉપશમાવી અથવા કમી કરી શકીએ.
રતિ –જીવને અનેક પ્રકારના દુ:ખ શાથી સહવા પડે છે ? અમનિ છતી પતિ અથવા હતી સામગ્રીએ સ્વપર હિત સાધક પ્રવૃત્તિ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નહીં કરવાથી, તેની ઉપેક્ષા કરી, અહિત માર્ગનુ ( પાપનું) સેવન કરવાથી, હિત માર્ગ સેવન કરનારને અતરાય ( વિઘ્ન ) કરવાથી અને અતિ માર્ગને ઉતેજન આપવાથી, હિતસ્ત્રી જાની અથવા કામના પુન્ય કાર્યની નિંદા અવગણુના-હાંસી મશ્કરી કરવાથી તથા પાપી નેાની કે તેમના પાપ કાર્યોની ખાટી પ્રશંસા કરવાથી જીવને પાતાના પરિણામ પ્રમાણે માઠાં-અશુભ ક અંધાય છે જેથી તેને વિવિધ દુ:ખ સહવાં પડે છે અને તના આરા જલદી આવતા નથી.
તિ॰—વિવિધ દુ:ખ ( તાપ) સહન કરવાથી સુવર્ણની પરે જીવ-આત્માની શુદ્ધિ થાય ખરી કે નહીં ?
સુમતિ પ્રથમ કરેલાં પાપાચરણ વડે સંચેલા કર્મના ઉદય વખતે પ્રાસ થતાં વિવિધ દુ:ખાને સમભાવે ( હાયવાય કર્યા વગર-અદીનપણું ) સહન કરી લેવાય તેા તેથી અવશ્ય આત્માની શુદ્ધિ થઈ શકે. અન્યથા ( હાયવાય કરી ખેદ દીનતાર્દિક દાખવવાથી ) તા તે ઉદય આવેલાં કર્મના ફળ ભાગવતી વખતે ફરી પાછાં અવાંજ માઠાં-અશુભ નવાં કર્મ બંધાય છે.
રતિ॰શું કરવાથી શુભ પુન્યખંધ થાય અને શુ કરવાથી અશુભ પાપ અધ થયાં કરે છે ?
સુમતિ—કરૂણા હૃદયથી અન્ય જીવાનું હિત કરવા તન મન વચન કે ધનના સદુપયાગ ( પાપકાર ) કરવાથી પુન્યમધ થાય છે અને ઉક્ત હિત માર્ગની ઉપેક્ષા કરી કઠેારતાથી અહિત માર્ગમાંજ તેનો દુરૂપયોગ ( ગેરઉપયોગ ) કરવાથી પાપમધ થાય છે.
રતિ॰-અહીંયા પ્રગટ સુખ દુ:ખ વેદતાં જણાય છે તેજ પૂર્વ સંચેલા શુભ અશુભ ( પુન્ય પાપ ) નુ ફળ પુરતુ છે કે એ ઉપરાંત ભવિષ્યમાં પણ અનેરાં સુખ દુ:ખ જીવને વેઢવાના પ્રસંગ ખીજે કયાંય મળે છે ?
સુમતિ—અહીંયા જે જે સુખ અનુભવાતા જણાય છે તેથી અસંખ્યગણા સુખ સ્વર્ગવાસી દેવતાઓના ભવમાં હાય છે તેથી પણુ અન તગણા સુખ માક્ષમાં વણું વેલાં છે વળી દુ:ખ પણ અહીં કરતાં નરક નિગેાદમાં અનંતગણુ ાણી ચેતવું જોઇએ. છતશમ
ૐ૦ મુનિમહારાજશ્રી કપૂરવિજયજી.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાર્વજનીક જાહેર સંસ્થાઓની નિષ્ફળ થતી ચળવળે તેના કારણે રાહ સાર્વજનીક જાહેર સંસ્થાઓની નિષ્ફળ થતી
ચળવળે અને તેના કારણે.
( લેખક –નત્તમદાસ બી. શાહ.). જગતમાં મનુષ્યના જાતિ સુખ સારૂ ઘણી જાતના સાધને કુદરતે ઉત્પન્ન કર્યો છે, પરંતુ આપણી કાર્ય કરવાની ખામી અથવા કુદરતી નિયમોનો ભંગ કર . વાથી જ્યારે આપણી આસપાસ ઘણા મનુષ્યોને અનેક પ્રકારના દુઃખો ભેગવતા જઈએ છીએ ત્યારે વિચારશક્તિ અથવા અનુભવથી યાતે કુદરતે જે બુદ્ધિીબળ આપણને અર્પણ કરેલ છે તેનો ઉપયોગ કરી જોઈએ તો તરત જ માલુમ પડશે કે જગતની અંદર કોઈ પણ મનુષ્યનું ભલું કરવા સારૂં મનુષ્ય જીવનને માટે વિશાળ અને મેટું ક્ષેત્ર સેવાધર્મ બજાવવાને સારૂ નજર આગળ પડેલું છે. પારકાના સુખ દુ:ખનું પોતાને ભાન થવું અને તે પ્રત્યે સરખી દષ્ટિ રાખવી એ સમાજસેવક માટે આવશ્યક તત્વ છે. અજ્ઞાનતાથી, નિર્ધનતાથી, અને બીમારીના દુખેથી પીડાતા આપણું નજર આગળ અનેક વ્યક્તીઓને જોઈએ છીએ. પરંતુ તેમના દુ:ખનું નિવારણ કરવા આપણાથી કાંઈ પણ બનશે નહી એમ ધારી આપણે પાછા હઠીએ છીએ. કોઈ કોઈ વ્યક્તિ કદાચ પ્રયત્નશીલ થઈ આવા સામાજીક સેવાના કાર્યમાં ભાગ લેવા ઈચ્છા ધરાવતી હોય તે પણ એકાદ વ્યક્તિની તે કોશીસે ઘણે ભાગે લાંબે વખતે નિરાશ બનાવી મૂકે છે. તેથી જ જુદી જુદી દિશાઓમાં સામાજીક બળથી અનેક સંસ્થાઓ સેવા કરવાનો પ્રયાસ કરી રહેલી જઈએ છીએ મુક્તિરાજ જેવા પરદેશી ખાતાઓ તેમજ સર્વન્ટસ ઓફ ઈન્ડીઆ સોસાઈટી જેવાઓની અનેક શાખાઓ મારફત જુદી જુદી વ્યક્તિએ પોતાની શક્તિ મુજબ સેબુદ્ધી અને પરોપકાર વૃત્તિથી સમાજહિતના કાર્યો કર્યો જાય છે. છતાં પણ સામાજીક સંસ્થાઆમાં કેટલીક નામની ખાતર ચલાવવામાં આવતી જોવામાં આવે છે અને કેટલેક ઠેકાણે સખાવત કરી સંસ્થાઓના ટ્રસ્ટીઓ તરીકે યાતો વહીવટ કરનારાઓ પિતાને ગણાવી જાણે કે જાહેર પ્રજાને તેનો વહીવટ જણાવવાની જરૂરીઆત પણ ન હોય તેવી રીતે તેની વ્યવસ્થાની માહિતી પણ ભાગ્યેજ જાહેરમાં રજુ કરવામાં આવતી હોય છે, વળી કેટલીક સંસ્થાઓના સંબંધમાં એમ પણ બને છે કે સંસ્થા હૈયાતી ભેગવે છે એટલું જ જાણુને સંતોષ પકડ પડે છે. આ સર્વનું કારણ લેખકને પિતાની સામાન્ય બુદ્ધી મુજબ એમજ માલુમ પડે છે કે સંસ્થાઓને અંગે સમાજસેવક તરીકેની પુરતી ફરજ સમજવાની અશક્તિ ધરાવનારા તેના અંગભૂત
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આભાન પ્રકાશ કાર્યવાહક હોવાને લીધેજ છે. જે સંસ્થાઓના કાર્યવાહક શબ્દોથી જ ફક્ત ઉચ્ચ વિચારોની મહાભારત ભાવનાઓ જતા હોય, પરંતુ મજકુર ભાવનાઓને સિદ્ધાંત તરીકે અમલમાં મુકવાની સ્થીતિ અથવા તે જોખમદારી આવી પડતા વન તદન જુદી રીતે કરવામાં આવતું હોય તેવી સંસ્થાઓના આવા ચરિત્રહીન અને જરૂર પડતા દહીં અને દુધમાં પગ રાખનાર વ્યક્તિઓથી સંસ્થાની ઉન્નતિ થવી બહુજ મુશ્કેલ લાગે છે. જે ઠેકાણે પોતાની મહત્વાકાંક્ષા વધારવાની ખાતરી સમાજના આગેવાન તરીકેની ઉચ પદવી મેળવવા અનેક કોશીશો કર્યા બાદ તે અધિકાર પ્રાપ્ત કર્યા પછી તે હદે યા તો પદવી હાથમાંથી જતી રહેશે એવી ધાસ્તીથી સદાશિથિલ પારું બતાવી દીધું છીવાન હોવાને કાળા બતાવનારા અને બેટી રીતે માન ખાટનારા કાર્ય વાહકે હાયત સંસ્થા કેમ ઉન્નત થઈ શકે છે જે જે ઠેકાણે સામાજીક જીવનનો દેખાવ કરી અંગત જીવનને લાભ સાચવનારા તેમજ દ્રષિી, કપટી અને ખટપટીઆ માણસો જે કોઈ સંસ્થાના કાર્ય વાહક તરીકે હોય તે સુથા અથવા સમાજ કરી ઉન્નતિએ પહેરી શકે જ નહિ. જ્યા સુધી સામા છઠ સેવાને અંગે વિમાનની ભાવના પૂરેપુરી વિશાળ સમજનારા તેમજ આમત્વ સ્થાપન કરવાને માટે જોઈતા સયમ અને સ્વાર્થ ત્યાગની વૃતિ ધારણ કરનારા સમાજ સેવક મળી ન આવે ત્યાં સુધી સમાજ કેવી રીતે ઉન્નતિએ આવી શકે ? સમાજ સેવાનો ઇજારો કોઈએ રાખ્યો નથી તેથી કોઈપણુ મનુષ્ય કેઈપણ સંસ્થામાં ખુદથી જોડાઈ શકે છે. તેથી જે ઠેકાણે સંસ્થાનું હીત સચવાતું હોય નહિ એવી સંસ્થાઓ કફોડી રિથતિમાં આવી પડે છે અને જેતી સંભાળ રાખવામાં આવે નહિતો છેવટે આવી સંસ્થાઓ અકાળે રામશરણ થઈ જાય છે, ઉપરના કારણે ધ્યાનમાં લેતાં સંસ્થાઓની તેમજ સમાજ ઉન્નતિની દાઝ હેડે ધરાવનાર ચારિત્રવાન અને પ્રમાણિક બુદ્ધીથી કાર્ય કરનારા સત્ય પ્રેમી કોઈની શરમમાં નહિ દબાય તેવા સમાજ સેવકોના હાથમાં સંસ્થાઓની વ્યવસ્થા રહે તે સાથી વધારે પસંદ કરવા લાયક છે. પરંતુ બીજી રીતે સામાજીક સેવાની ફરજ બજાવનાર વ્યકિત પોતાની સમાજ સેવક તરીકેની ફરજ સંસ્થા અથવા તો સમાજના હિતને લક્ષમાં રાખી બજાવતો હોય છતા તેની ગણતરી રાજર્ષિ ભતૃહરીના નીરી દર્શાવેલ કથન મુજબ થતી હોય તેમજ જે ઠેકાણે પ્રેમનો નાશ થતો હોય એટલું જ નહિ પરંતુ વિશ્વાસ પણ શકમંદ થતા દેખાતા હોય તે ઠેકાણે બુદ્ધીવાન અને ડાહ્યા માણને મેમે તે સેવા બુદ્ધી ધરાવતા હોય તે પણ સેવાના કાર્યથી સદા માટે દુર રહેવું એજ ઉત્તમ અને સરલ માર્ગ છે એમ જણાવી આ ટુંક લેખ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે. રાજર્ષિ ભર્તુહરી કહે છે કે સેવા કરનાર માણસ, જે મન જે તે મુંગા (જીભ વગરના) બેલે તો બોલકણે બડબડાટ કરનાર), સેવા કરવા માટે
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેને એતિહાસિક સાહિત્ય.
૨૧૯
પાસે પાસે રહે, તો ધૃષ્ટ (વધારે છુટ લેનાર), માન રાખી (શરમાતે) આઘો આઘા રહે તો નાદાન, સહનશકતી રાખે તો બીકણ અને ન કરે તે હલકે ગણાય છે. આ પ્રમાણે ગીથી પણ ન કળી શકાય એ બીજાની સેવા કરવાને ધર્મ બહુ કઠીન છે ”
જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
શ્રી કાપરડા પાર્શ્વનાથજી તીર્થ.
એ તે પ્રસિદ્ધ છે કે એક વખત મારવાડ દેશ જૈન લોકેનું કેન્દ્રસ્થળ હતું અને તે હકુમત, ધન, સંપત્તિ અને ઉચ્ચ ધાર્મિક વાસનાઓથી ભરપુર હતું, તેમ તે વાતના સાક્ષી આજ પણ શિલાલેખો દ્વારા તેમજ પ્રાચીન ધર્મ સ્થાન દ્વારા નિશંકપણે મળતી રહે છે. મારવાડમાં જોધપુર, વિકાનેર, જેસલમેર, નાગોર, શીહી અને, મેડતા, કિસનગઢ, માલપુર, બડા, નાદીયા, બામણવાડા આદિ શહેરોમાં અને તેની રીયાસ્તોમાં અનેક મોટા પ્રભાવશાળી તીર્થ અધિક પ્રાચીન છે. જેમ જેધપુર સ્ટેટમાં ફલેધી તીર્થ છે જેની સ્થાપના ૧૧૮૧ માં થઈ છે અને શ્રીવાદી દેવ સૂરિજીએ પ્રતિષ્ઠા કરી છે, ત્યાંજ આગળ સાંડેરાવ ગામમાં પ્રાચીન જૈન મંદીર છે તે રાજા વિક્રમાદિત્યના પિતા ગંધર્વ સેને બનાવેલ છે. તે મંદીરને પુનરૂદ્ધાર સંવત ૧૦૧૦માં સંડેર ગચ્છીય શ્રીમાન ઈશ્વર સૂરિજીએ પદાલંકાર પરમ તપસ્વી શ્રી યશેભદ્ર સૂરિ જેઓએ જન્મ પર્યત માત્ર આઠ ગ્રાસ–કવલ પ્રમાણુ આહારનાં આંબેલથી પોતાની જીવન વૃત્તિ સમાપ્ત કરી હતી. તેમના હાથે પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. આવા અનેક તીર્થો મારવાડ દેશમાં છે. આ કાપરડા પાર્શ્વનાથનું તીર્થ પણ તેજ દેશમાં જોધપુર વિકાનેર સ્ટેટ રેલવેના પીપાડરોડ જંકશનથી બીલારા જાતી રેલ્વેના શેલારી સ્ટેશનથી ચાર માઈલ દુર કાપરડા ગામ છે. અત્યારે તે ગામમાં વસ્તી થોડી છે, અસલ તેની આબાદી સારી હશે તેમ જણાય છે. આ
* શ્રી પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રીમદ વિજયાનંદ સુરિ ( આત્મારામજી) મહારાજના પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી વલ્લભ વિજયજી મહારાજ તથા પંન્યાસ શ્રી લલીત વિજયજી મહારાજ વિગેરે મુનિરાજ અનેક સ્થળે ઉપકાર કરતાં વિહાર કરતાં કરતાં હાલ મારવાડ દેશમાં વિચરે છે, જ્યાંથી આ કાપરાજી તીર્થની યાત્રા કરતાં તેની પ્રાચીનતા સંબંધે ઐતિહાસિક દષ્ટિએ તપાસ કરી જેમાં સમાજના જાણ માટે પંન્યાસજી શ્રી લલિત વિજયજી મહારાજે એક બુક હિંદીમાં સંક્ષિપ્ત લખેલ છે જે પ્રકટ થયેલ છે તેના સાર રૂપે ગુજરાતીમાં આ ટુંકો અનુવાદ છે,
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
ગામમાં એક સ્વયંભૂ પાર્શ્વનાથજીનું પ્રાચીન જૈન મંદીર છે. જે તારણમાં રહેનાર ઓસવાળ ભાના ભંડારીયે ૧૯૭૫માં બનાવેલ છે. ભાનાજી ભંડારી તે વખતે જેવપુર રાજ્યના નોકર હતા. જોધપુરના રાજા પાસે ભાના ભંડારી માટે કોઈએ ખાટી હકીકત જાહેર કરવાથી જોધપુરના રાજાએ તે ભંડારીને જલદી હાજર કરવાને હુકમ આપે જેથી જૈતારણથી ભંડારી જોધપુર આવતાં માર્ગમાં કાપરડા ગામે આવી પહોંચ્યા. જેથી તેમને નોકરે કહ્યું કે–જમીને જલદી ચાલો, પરંતુ ભંડારીજીને શ્રી જિનપ્રતિમાના દર્શન કર્યા વગર અન્ન જળ નહીં લેવાને નિયમ હોવાથી નહીં લઈ શકુ એમ કહ્યું. જેથી સાથેના માણસોએ ગામમાં ફરી તપાસ કરી, જેથી માલુમ પડ્યું કે તિજીના ઉપાશ્રયમાં જિનપ્રતિમાજી છે. જેથી ભંડારીએ ત્યાં આવી પ્રભુના દર્શન કર્યા. તેમનો ઉદાસ ચહેરે જેઈ યતિજીએ કારણ પૂછ્યું. જેથી ભંડારીએ પિતાનું વૃત્તાંત જણાવ્યું. અને પિતાની મુક્તિ થશે કે નહીં? તે પુછતાં યતિજીએ જણાવ્યું કે, તમે સત્યનિષ્ઠ નિર્દોષ છે જેથી ખુશીથી રાજા પાસે જાઓ તમારા વાળ પણ વાંકો નહીં થાય. ગુરૂનું વચન શીરેધાર્ય કરી જોધપુર પહોંચ્યા. ત્યાં તેની ધર્મપ્રિયતા તેમજ સત્યતાથી ખુશી થઈ રાજ્ય તરફથી પ્રથમથી અધિક માન સન્માન મળ્યું. ત્યારબાદ ભંડારીજી પિતાને ગામ જવા લાગ્યા. જ્યાં રસ્તામાં કાપરડા ગામમાં પ્રભુદર્શન અને ગુરૂદર્શન માટે આવ્યા
જ્યાં પતિજીને સર્વ વૃત્તાંત જણાવ્યું અને પ્રાર્થના કરી કે મારા લાયક કામ કરમા ! જેથી યતિએ કહ્યું કે અહીં એક જિન મંદિર બનાવવાની જરૂર છે. જેથી ભંડારીએ કહ્યું કે આપનું વચન સત્ય થાય અને એવો સમય જલદી આવે, પરંતુ સંકોચ સાથે પ્રાર્થના કરું છું કે આ વખતે હું રૂા. ૫૦૦) સુધી ખર્ચ કરી શકું તેમ છું, ભંડારીજીની સાચી પ્રાર્થનાથી ખુશી થઈ યતિએ કહ્યું કે, તમે મંદિરનું કાર્ય શરૂ કરે અને તમારા પાંચસો રૂપિયા એક ભાજનમાં રાખે ! મરજી મુજબ ખુલ્લા હાથે ખર્ચ કરો અને કારીગરો વગેરેને વગર ગયે દામ ચુકાવા, લેવાવાળા કારીગરેના હાથમાં જેટલું કામ કર્યું હશે અને તેને હક્ક હશે તેટલું દામ આવશે. સં. ૧૯૭૫ માં જિનમંદિરનું કામ શરૂ કર્યું. સં. ૧૯૭૮ માં પ્રતિષ્ઠા શ્રી સ્વયંભૂ પાર્શ્વનાથની કરી. ઉક્ત પ્રતિમાજીની પલંકીમાં નીચે મુજબ લેખ છે.
પ્રતિમા છે નવીન . " संवत् १६७८ वर्षे वैशाख सित १५ तिथौ सोमवारे स्वाती महाराजाधिराज महाराज श्री गजसिंह विजयराज्ये उकेशवंशे राय लाखण सन्ताने मंडारी गोत्रे अमरापुत्र भानाकेन भार्या भक्तादेः पुत्ररत्न नारायण नरसिंह
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલોકન सोढा पौत्र ताराचंद खंगार नेमिदासादि परिवार सहितेन श्रीकपट हेटके स्वयंमृ पार्श्वनाथ चैत्ये श्रीपार्श्वनाथ-इत्यादि "
પરિવારના સેવ થી ના આ संवत् १६८८ वर्षे श्री कापडहेड़ा स्वयंभू पार्श्वनाथस्य परिकरः कारितः प्रतिष्ठतः श्रोजिन चन्द्रसूरिभिः *
બંને લેખ ઉપરથી જણાય છે કે કેટલા વર્ષોતક કામ મંદીરજીનું ચાલે છે. યતિજીએ ભંડારીજીને સાવધાન કરેલા હતા કે રૂપિયા દીધે જવા, પરંતુ ભૂલથી પણુ ગણવા નહીં, પરંતુ હાનહાર મટતું નથી જેથી ભંડારીજીએ ભૂલથી ભાજન ઉઘાડી રૂપૈયા ગણ્યા, જેથી તેના તે રૂા. પ૦૦) નીકળ્યા, જેથી પછી તે ચમત્કાર બંધ થઈ ગયે જેથી ભંડારીજીને ઘણેજ પશ્ચાતાપ થયા. મંદીરમાં ભેંયરાસહિત પાંચ ખંડ ચાર મંડપ ૧૦૮ સ્તંભ તયાર થઈ ગયા, શેષ ભાગ બાકી રહ્યા તે રહી ગયે. તે પછી કોઈએ ઉદ્ધાર કર્યો હશે કે કેમ તે માલુમ પડતું નથી. પરંતુ શ્રી વિજયને મસુરિજીના અહીં આગળ વધારવાથી તેમના ઉપદેશથી શ્રી સંઘે તેમજ તે પહેલાં શ્રીમાન મોહનલાલજી મહારાજ તથા પંન્યાસ હર્ષમુનિશ્રી અહીં પધાર્યા હતા, તેમના ઉપદેશથી પણ થોડા સુધારે થયો હતો. આવા આવા અનેક તીર્થો મારવાડ દેશમાં છે જેની શોધખેળ અને ઉદ્ધાર, વ્યવસ્થા, રક્ષણ વગેરે કરવાની જેમકેમને આવશ્યકતા છે, જ્યાં દેવદ્રવ્યની લાખે કરોડો કે હજારાની મીલકત સાર્વજનિક હોવા છતાં આવા અપ્રગટ તીર્થોના ઉદ્ધાર માટે વપરાવી જોઈએ ત્યાં તે સ્થળે તેનો વહીવટ કરનારા આગેવાને પોતાની સત્તાને ઉપગ સાચવી રાખવામાં કરે છે, અને આવી શોધખોળ ઉદ્ધારમાં નહીં ખરચતા હોવાથી તેવા દ્રવ્યનું પરિણામ જેમ વિપરિત આવે છે તેમ ઝગડાઓ ઉપ્તન્ન થાય છે. ખરી રીતે તેવું દ્રવ્ય આવા કાર્યોમાં સત્વર ખરચી જૈનધર્મના જાહોજલાલી, ગૌરવ અને પ્રાચીનતા ટકાવી રાખવા જોઈએ.
Iી કાકા એ
ગ્રંથાવલોકન.
નંદનવનને આંગણે –બા બુક અને વણલાલ સોમચંદ દેશના તરફથી ભેટ મળી છે. અંગ્રેજ તત્ત્વવેત્તા “ મહાત્મા જેમ્સ એલન” ના “Byways
Ple " " 'd' ', - અને રાતે રાત ના છે. છે લત ઘણા અંશે
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
તત્ત્વજ્ઞાનથી ભરપુર અને સામાજીક હેવાથી કેદ પણ મનુષ્ય પછી તે ગમે તે ધર્મ માનનારે હોય, તેને બધાને એક સરખા પ્રિય થઈ પડે છે. આ ગ્રંથમાં ગુપ્ત આમ ભોગ–દયા-ક્ષમા અખંડાનંદ, શાંતિ, આત્મશ્રદ્ધા વગેરે ૧૪ પ્રકરણે પાડી જુદા જુદા વિષયે ઉપર બહુજ સુંદર રીત ટ કરી વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. અમે દરેક મનુષ્યને આ સાધુ પુરૂષ જેમ્સ એલનના વ્ર વાંચવાની ભલામણ કરીએ છીએ. આ અનુવાદની બુક દેશી અમુલખ સોમચંદના મરણથે ભેટ મોકલેલ છે. આવા ઉપયોગી થના પ્રકટ કરનારને સહાય આપી રવર્ગવાસી પિતાના સંબંધીની પાછળ આવા કાર્યને ઉત્તજન અને ભેટ આપવાનું આ કાર્ય પ્રશંસનીય છે.
વર્તમાન સમાચાર.
ગયા માહા સુદ ૯ ના રોજ શ્રી શહારથી ગિરનારજી-રેવતાચળની યાત્રાએ પેશ્યલ ટ્રેનમાં સુમારે પાંચસે માણસને સંઘ રવાના થયો હતે. સંઘવી શહેર નિવાસી શાહ તલકચંદ ગોબર તથા શાહ ન્યાલચંદ દીવાલજી બે ગૃહસ્થા હતા કે જેણે ટ્રેનનો ગીરનારજી જવાને ખર્ચ આ હતો અને ત્યાંની તમામ સગવડ એ બંને ગૃહસ્થા સંઘવી તરફથી કરવામાં આવી હતી માહા સુદ ૧૪ અને વદી ૧ ના રોજ શહેરના મુખ્ય જિનાલયમાં પૂજા વગેરેથી પ્રભુ ભક્તિ કરી હતી અને શ્રી સંઘ શુદ ૧૫ રાજ કુંગર ઉપર ગયા હતા જયાં શ્રી નેમિનાથ ભગવાનની યાત્રા, દર્શન, વંદને પૂજા વગેરે કરી શ્રી નવા પ્રકારની પુજા ભાવના અને છેવટે બંને સંધવીએએ માલારોપણ વિગેરે માંગલીક કાર્યો કર્યા હતા, અને સંધવીનો ઉત્સાહ સારો હતો. આવા નિમિત્તથી અનેક ભવ્યાત્માઓ શુભ કમ ઉપાર્જન કરે છે. અને સંઘની સેવા કરનાર આવા પુરૂષ ઉત્તમ ભાવનાથી વ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવનો વિચાર કરી કાર્ય કરે તે તીર્થંકર ગાત્ર પણ બાંધે છે. આ શુભ કાર્ય માટે બંને ગૃહસ્થને ધન્યવાદ આપવા સાથે એટલી સમયાનુસાર સુચના કરીયે છીયે કે જેમ આ શુભ કાર્યમાં એક સારી રકમનો વ્યય કર્યો તેમ જૈન બંધુઓને કેળવણી આપવા અથવા નિરૂઘમીને ઉદ્યમે ચડાવવા પતિતને ધર્મને રસ્તે ચડાવવા માટેના કાર્યોમાં સાથે છેડે વ્યય કરવાની જરૂર આ કાર્ય સાથે આ સમયમાં છે, છતાં હવે પછી પણ જૈન સમાજની ઉન્નતિ માટે તેવું કાંઈ પણ તેઓ બંને બંધુઓ કરશે એવી ભલામણ કરીયે છીયે.
સુધારે. ગયા માસના અંકમાં આવેલ “દશ શ્રાવક કુલક” નામના લેખમાં પાને ૧૬ માં પાંચમી લીટીમાં એ અગ્યારે ઉત્તમ શ્રાવકો એમ પ્રેસ ટ્રેષથી છપાયેલ છે તેને બદલે એ દશે ઉત્તમ શ્રાવકે ” એમ વાંચવું.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી મહારાજ કૃત શ્રી અધ્યાતમ મતપરિક્ષા ગ્રંથ.
| ( મૂળ સાથે ભાષાંતર )
સતરમાં સૈકામાં કે જયારે જૈન દર્શનની અંદર પડેલ ભિન્ન ભિન્ન શાખામાં ધર્મ સંબંધી અનેક વિવાદો ચાલતા હતા, તે દરમ્યાન બાળ જીવોને સત્ય શું ? અને શુદ્ધ તો શેમાં છે ? તે શા ધવાની મુશ્કેલી જણાતા તેવા જીવોને ઉપકાર કરવા નિમિતેજ આ અધ્યાત્મિક ગ્રંથની ! ઉક્ત મહામાએ રચના કરી છે. શુદ્ધ તત્વના સ્વીકારનેજ આસ પુરૂષે અધ્યાત્મ કહે છે, જેથી તેની પરિક્ષા કરીને ગ્રહણ કરવું જોઈએ તેજ આ ગ્રંથમાં બતાવામાં આવેલુ" છે. ગ્રંથની શરૂઆતમાં અભ્યાસમwૐાને કહેવું તેની વ્યાખ્યા સાથે નામસ્થાપનાવ્યું અને ભાવ; એ ચારમાં સાક્ષના કારણે એવા ભાવ અધ્યામ વિષે વિવેચન કરી તેની અંદર જ્ઞાન અને ચારિત્રની ઉચ્ચા ઘટના કેવી રીતે થઈ શકે તે માટે મહાત્મા ગ્રંથકાર મહારાજે યુક્તિપૂર્વક બતાડ્યુ' છે, તે સાથે અધ્યાત્મની સિદ્ધિ કયારે થઈ શકે તેને અંગે શા કા સમાધાન પૂર્વક અન્ય ગ્રંથિાના પ્રમાણ આપી પુરવાર કરી બતાવ્યું છે ! ત્યારબાદ જેમના મતનો વિચાર કર્તવ્ય છે તેવા નામ અધ્યાતમી કે જે શુદ્ધ અધ્યામથી તેમની હકીકત કેવળ જાદી અને વિરોધી છે અને શુદ્ધ ભાવગ્રામજ માક્ષનુ' કારણ છે, તેનુ' સ્કુટ વિવેચન શ્રીમાન ગ્રંથકર્તાએ અસરકારક રીતે બતાવ્યું છે. અચાત્યના ખપી અને રસીકને આ અપૂવ ગ્રંથ ખાસ પઠન પાઠન કરવા જેવા છે. કિંમત રૂ.૦-૮૭ પાસ્ટેજ જુદું. અમારી પાસેથી મળશે. -
જીવન સુધારણાના સન્માર્ગે.
પ્રત્યેક કુટુંબમાં અવશ્ય રાખવા અને વાંચવા લાયક અત્યુત્તમ લેખોનો સંગ્રહ
પ્રચાજક-વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ, બી. એ. | ઉછવનમાં નવીન ઉત્સાહ રેડનાર, નવીન ચૈતન્ય જગાડનાર, અપૂર્વ આનંદ અને શક્તિ પ્રેરનાર તેમજ માનસિક શકિતઓના અલ્મ વિકાસ કરનાર ઉમદા સદ્દવિચારોથી ભરપૂર આ પુરતક પ્રત્યેક સ્ત્રી પુરૂષને સ્વપરહિત સાધવામાં અમૂલ્ય સાહાસ્ય આપનાર થઈ પડે તેમ છે. આમાં નિર્દિષ્ટ કરેલા સન્માગે જાણી જીવનયાત્રા સફળ કરવી જરૂર મંગાવે. કિં. રા. શા મળવાનાં ઠેકાણુાં:
(૧) શ્રી જૈન આત્માનદ સભા-ભાવનગ૨. (૨) જીવનલાલ અમરશી મહેતા
પીરમશાહ રાડ અમદાવાદ.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આવતી કાલના પુરૂષ. " આવતી કાલને માણસ તે પુરૂષ શ્રેષ્ઠ હજુ પ્રકટ થયા નથી, પણ તે આવે છે; કેમકે આખી દુનિયા તેની રાહ જુએ છે. ધરતી ધ્રુજે છે. જ્યારે જ્યારે તે યોગીશ્વર આવે છે ત્યારે ત્યારે તેની પહેલાં વાવાઝોડાં, તોફાન અને ઝંઝાવાત થાય છે તેમજ હૃદયને પવિત્ર કરનાર અગ્નિ પ્રદિપ્ત થાય છે. ત્યારપછી અને ત્યાર પછીજ નવજીવન ઉત્પન્ન - કરનાર સૌમ્ય પ્રાણ દુનિયા ઉપર સંચરે છે. તે મહાદેવ છે, પશુ બળથી તેઓ તે વાવાઝોડા ઉપર કાબુ મેળવવા મથે છે. વિજળીને શાંત કરવા માગે છે અને 5 ચમહા ભૂતના પ્રવાહને સ્તભિત કરવા માગે છે. મહાસાગરની ભરતીન થોભાવવા માગે છે. Tii તેમને લાગે છે કે આ પૃથ્વી તેમના અહંકારી સ્વાર્થ ને તૃપ્તી ખાતરજ છે તેઓ જાણતા ! નથી કે આ જગત પ્રભુને માટે છે, ભવિષ્યના દેવી પુરૂષને માટે છે. તે ભવિષ્યના પુરૂષ આપણા જેવો નથી, આપણી ક૯પના પ્રમાણે પણ નથી. - આજનો માણસ દુર્બળ છે તેથી તે પશુબળની ઇચ્છા રાખે છે તે કુપણ છે, તેથી * ધનની લાલસા રાખે છે. આવતી કાલનો પુરૂષ તે દૈવી પુરૂષ નિઃશસ્ત્ર હોવા છતાં સમર્થ II હરો અને અકિ ચુન હોવા છતાં સમૃદ્ધ હશે. તે કશુ મેળવવા ન જાય. કેમકે અધુ’ તેનેજ છે. તો || તે શકિત કે અધિકારની પાછળ નપડે, કેમકે તે સર્વ શકિતમાન હશે. આજના માણસ - વિજ્ઞાન ઉપર વિશ્વાસ રાખે છે, કેમકે તે અજ્ઞાની છે. ભવિષ્યના માણસ સ્વયમનું હરે જ્ઞાનનો સાક્ષાત્કાર થયો હતો. આજનો માણસ દુન્યવી કાયદાઓ અને નિયમોનું પાલન કરીને પાતાને શુદ્ધ માને છે, આવતી કાલનો દિવ્ય પુરૂષ બાહ્ય બંધનથી મુકત હશે. તે શુદ્ધ અ'તઃ પ્રેરણાના નિયમનેજ વશ કરો. આજના માણસની ધાર્મિકતા કાઈ પણ એક ધમ માનવામાં સમાએલા છે. બધા ધર્મોના ભિન્ન ભિન્ન રસ્તાઓ છે. શિખર III " ઉપર રસ્તા ક્યાંથી હોય ? ભવિષ્યના માણસના અમુક ધમ ન હોય અથવા તો બધા ધર્મ કે | એનાજ છે, કેમકે તેણે ઇશ્વરનો સાક્ષાત્કાર કરેલો હશે. બધા ધર્મનું રહસ્ય એમાં સમાયેલું ? આ હરો. પ્રકાશમાં તેમજ અંધકારમાં તેના પ્રવેશ હશે. જેમ પૃથ્વીના તેમજ સ્વર્ગ ના તે વાસી ? [T હશે. તે આ દુનિયાનો સ્વામી પશુ હશે તેમજ સેવક પણ હશે. આજના માણસો તેની IT ક૯પના રામાટે કરે છે ? તેનું વર્ણન શા માટે કરો છો ? તમેજ આવતી કાલના માણસ બની જાઓ. તે તમારી પાસે જ છે, પણ અદસ્ય છે. તમારું હૃદય ખાલીને તેને સ્થાન તે એક માણસમાં પ્રવેશ ન કરે, તે આ ખા સમાજમાં પણ પ્રવેશ કરવા માગે છે. તેજ તમે થાઓ, અને આ દુનિયા ઉપર તેનું રાજ્ય થાઓ. " શ્રી ઑાલ વિશાર. For Private And Personal Use Only