Atmanand Prakash Pustak 018 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

- મન-સંયમ.
૨૦૩ ચાલી શકતો નથી. એ કારણથી પરસ્પર વિશ્વાસમાં જેટલી ન્યૂનતા રહે છે તેટલું મનુષ્યનું મનુષ્યત્વ પણ બગડે છે. એટલા માટે એ માયાચાર કરવાની શક્તિ ને હમેશા દબાવી રાખવાની જરૂર છે. એનો ઉપયોગ તે એવા કેઈ અનિવાર્ય જરૂરના પ્રસંગે કરવો જોઈએ કે જ્યારે બીજો કોઈ પણ ઉપાય ચાલી શકે તેમ ન હોય અને તે વગર પોતાને શિરે કઈ મહાન આપત્તિ આવી પડે તેમ હોય. પરંતુ ખેદની વાત છે કે આજકાલના લેકે વાતવાતમાં માયાચારથી કામ લે છે અને અસત્ય, દગાબાજી, છલપ્રપંચ આદિથી જ પોતાના નાનાંમોટાં સર્વ કાર્યો કરે છે. આનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે મનુષ્યના પારસ્પરિક વ્યવહારમાં અત્યંત શિથિલતા આવી ગઈ છે અને મનુષ્યજાતિની વાસ્તવિક ઉન્નતિનો કમ રોકાઈ ગયેલ છે. એનાથી મનુષ્યજાતિની સુખ–શાંતિનો નાશ થઈ ગયો છે અને તેના દુઃખાની સંખ્યામાં વધારો થયે છે. આ માયાચારે ભારતવર્ષને એક વિશેષ રૂપથી ઘેરી લીધું છે કે જ્યાં લાખો માણસે ભેગાં મળીને મોટી કંપનીઓ તો શું ચલાવે, પણ બે સગા ભાઈઓ પણ સાથે રહીને પોતાને વ્યવહાર સારી રીતે નિભાવી શક્તા નથી. આમ હોવાથી હિંદુસ્તાનના વેપારમાં પ્રગતિ જોવામાં આવતી નથી અને નજીવી વસ્તુઓ માટે પણ તેને બીજા ઉપર આધાર રાખવો પડે છે.
ભય પણ મનુષ્યનું ઘણું રક્ષણ કરે છે. જે સાચું કહીએ તે ભયજ મનુષ્યને સર્વ પ્રકારની આપત્તિઓથી બચાવે છે. જો મનુષ્યમાં ભય ન હોત તો તે બળતી આગમાં કૂદી પડત અને પોતાના હાનિ લાભને વિચાર કર્યા વગર અનેક અવળાં કાર્યો કરત. પરંતુ એથી ઉલટું વિના કારણ ભયની કલ્પના કરવી, જે આપત્તિ આવવાની હોય તે સહન કરવા માટે તૈયાર ન બનવું, કોઈ આપત્તિ આવવાથી ભયને લઈને ભાન ભૂલી જવું, ભયને સમયે ધીરજ તજી દઈને આપત્તિથી બચવાને કઈ ઉપાય ન કર, ભયને લઈને ગભરાઈ જવું, અથવા પોતાના રક્ષણને માર્ગ નિશ્ચિત ન કરે અને જરૂર વગર ભયની સન્મુખ જઈને પોતાને સર્વ નાશ કરે એ બધી બાબતે એવી છે કે જે ભયને દુરૂપયોગ કરવાથી અથવા તેનું પ્રમાણ વધી જવાથી ઉપસ્થિત થાય છે, અને જેને લઈને મનુષ્યની ઉપર મહાન વિપત્તિઓ આવી પડે છે અને દુઃખની ભયંકરતા વધી જાય છે. ખરૂં તો એ છે કે સંસારનાં સઘળાં કાર્યોમાં હાનિ લાભ, સુખદુઃખ રહેલાં છે, અર્થાત કોઈપણ કાર્ય એવું નથી લેવામાં આવતું કે જેમાં કેવળ સુખ હોય અને હાનિ જરાપણ ન હોય. આવી સ્થિતિમાં જે કાર્યોમાં હાનિ અધિક હોય અને લાભ અલ્પ હોય તેવાં કાર્યો કરતાં મનુષ્યોએ ભય રાખવો જોઈએ અને જે કાર્યોમાં હાનિ અલ્પ હોય તથા લાભ વધારે હોય તેવાં કાર્યો પિતાની વિચારશક્તિથી પસંદ કરી લેવા જોઈએ. પરંતુ જે લોકોમાં ભયનું પ્રમાણ