Atmanand Prakash Pustak 018 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

મન - સ યમ.
૨૦૫
વારંવાર પ્રયત્ન કરવાને તેમજ નવીન નવીન યુક્તિઓથી કોઈ પણ રીતે તે કાર્ય સિદ્ધ કરવાને તેને પ્રેરણા કરે છે, અર્થાત દુઃખ એ શીખવે છે કે કાર્ય બગડી જવાથી તેણે મુખ ને છુપાવવું જોઈએ, બલ્ક પહેલાં કરતાં અધિક સાહસ કરીને જે રીતે બની શકે તે રીતે બગડેલાં કાર્યને સિદ્ધ કરવું જોઈએ. પરંતુ મૂર્ખ લોકે વધારે દુઃખ આવી પડે છે તે પોતે ઉપાડેલું સાહસ તજી દે છે અને તેઓની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થઇ જવાથી તેઓ અન્ય જરૂરી કામો પણ બગાડી મુકે છે અને એ રીતે પિતાને અનેક પ્રકારે હાનિ પહોંચાડે છે. તેઓ દુઃખ જેવી ઉત્તમ શક્તિનું બદનામ કરીને કહેવા લાગે છે કે “શું કરીએ ? અમે તો દુ:ખમાં પડયા રહેવાથી કોઈ પણ ન કરી શક્યા અને અમારા સઘળાં કાર્યો બગડી ગયાં.” અત એવ મનુષ્યને માટે જરૂરનું છે કે તેણે મોટામાં મોટી આફત આવી પડે અથવા સારામાં સારું કાર્ય બગડી જાય તાપણ કદિ દુ:ખિત થવું જોઈએ નહિ અને પિતાના સાહરા અથવા બુદ્ધિને કદિ પણ બગડવા દેવા જોઈએ નહિ, બલકે તેણે દુઃખદ અવસ્થામાં સાહસ અને બુદ્ધિથી વધારે કામ લેવું જોઈએ અને પોતાનાં બગડેલાં કાર્યો સુધારવાના પ્રયત્નો કરવા જોઈએ, કદાચ કઈ એવી આફત આવી પડે કે જેની પૂર્તિ ન થઈ શકે એમ હેય તે એવી અવસ્થામાં માણસે બિકુલ દુઃખિત ન બનવું જોઈએ અને પિતાનાં મનમાં સંતેષ ધારણ કરીને એ અવસ્થાને અનુકૂળ કઈ એવાં કાર્યમાં મન જેડવું કે જેથી તે દુ:ખનું વિસ્મરણ થાય. અર્થાત એવી અવસ્થામાં કદિ નિરૂદ્યમી ન બેસી રહેવું. કેમકે નિરૂદ્યમી બેસી રહેવાથી દુ:ખમાં વધારો થાય છે અને દુ:ખ સિવાય બીજું કાંઈ પણ સૂઝતું નથી. એટલા માટે દુ:ખને સમયે તે અવશ્ય કેઈને કોઈ કાર્યમાં મન જોડી દેવું અને તે કાર્ય એટલી બધી એકાગ્રતા પૂર્વક કરવું કે તે કાર્ય સિવાય બીજી કોઈ વસ્તુને ખ્યાલ ન આવે.
આનંદ પણ મનુષ્યની ઉન્નતિ સાધવામાં ઘણું જ સહાયતા કરે છે. કેમકે તે મનુષ્યને સારાં સારાં લાભકારી કાર્યો કરવાને ઉત્તેજીત કરે છે. એક આનંદ મનુષ્યને બીજું એવું આનંદનું કાર્ય કરવાનું પ્રોત્સાહન આપે છે કે જેનાથી તેને પહેલાં કરતાં અધિક આનંદ થાય છે. પરંતુ આનંદમાં આવી જઈને અન્ય જરૂરી કાર્ય ભૂલી જવાં તે ઘણું જ હાનિકારક છે. તે ઉપરાંત હદ ઉપરાંત આનંદમાં સેથી મેટે દોષ એ છે કે જે કાર્યને લઈને પહેલાં અત્યંત આનંદ થતું હતું તે બગડી જવાથી તેટલોજ ખેદ થાય છે. સાંસારિક કાર્યોની સિદ્ધિ હવા અસિદ્ધિની વાત આપણા હાથમાં નહિ હોવાથી તેને લઈને અધિક આનંદ કે ખેદ કરો નિરથક છે, કેમકે એમ કરવાથી મનુષ્યને આનંદ અને ખેદથી કદિ છુટકારો મળી શકતો નથી