Atmanand Prakash Pustak 018 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 4

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર.
મન:સંયમ
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૯૩ થી શરૂ )
વિઠ્ઠલદાસ. મૂ. શાહ, બી. એ. મનુષ્યમાં રહેલી કેધ, માન આદિ શક્તિઓની પૃથક પૃથક પરીક્ષા કરવાથી એટલું જાણવામાં આવે છે કે તે સર્વે અમુક હદ સુધી તેને ઉપકારક બને તેમ છે. સૌથી પહેલાં આપણે માનને વિષય વિચારીશું. ઉક્ત માન કષાય મનુષ્યને અનેક પ્રકારના અનિષ્ટથી બચાવે છે, તેને પરસ્પરને વ્યવહાર ચલાવવા શક્તિવાન બનાવે છે, પરસ્પર વિશ્વાસ સ્થાપિત કરે છે, અનેક પ્રકારના જ્ઞાન અને કળા કૌશલ્ય શીખ વાને તેને ઉત્સાહિત બનાવે છે, રાતદિવસ પરિશ્રમ કરવા તરફ પ્રેરે છે, તેની પાસે મહાન ચતુરાઈ ભર્યા કાર્યો કરાવે છે અને તેને સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિ પ્રતિ આકર્ષે છે. એથી ઉલટું જે મનુષ્યમાં સ્વાભિમાનનું પ્રમાણ ઓછું થઈ જાય છે તે તદન બેશરમ બની જાય છે અને અધમ કાર્યો કરતાં લેશ પણ અચકાતો નથી. તે બીજા લોકોને તિરસ્કાર સહન કરીને પણ બીજાની આજીવિકાના સાધને તોડવામાં જરાપણ શરમાતું નથી. સાચી વાત તો એ છે કે જેનાં હૃદયમાં પોતાની માન મર્યાદાનો ખ્યાલ નથી હોતો તે વસ્તુત: મનુષ્ય જ નથી. કેમકે તેવા માણસ ઉપર કઈ જાતને વિશ્વાસ મુકી શકાતો નથી. ખરું કહીએ તો એવા માણસની સાથે કોઈ પ્રકારનો વ્યવહાર કરે પણ ઉચિત નથી અને તેની પાસે બેસવું પણ યોગ્ય નથી; કેમકે જેને પિતાના સ્વમાન મર્યાદાનો ખ્યાલ નથી તે બીજાની જીત બગાડતાં અને માન-મર્યાદાને ભંગ કરતાં જરાપણ વિલંબ કરતો નથી.
પરંતુ ઉક્ત માન અધિક વધી જાય છે તે અત્યંત હાનિકારક નીવડે છે. કેમકે અધિક માની પુરૂષ હમેશાં બીજાને દબાવવા જ ઈચ્છે છે. તેનાં એવાં વર્તનથી અનેક પુરૂષ તેના વેરી બની જાય છે. તે ઉપરાંત માની પુરૂષ પિતાની સ્થિતિ, શક્તિ, આવક તથા જરૂરીઆતનો ખ્યાલ રાખ્યા વગર પોતાનાથી જે મોટા હાય છે તેનું અનુકરણ કરવા લાગે છે અને પોતાની જાતને મોટો સિદ્ધ કરવામાં પોતાનું સર્વસ્વ ખચી નાંખે છે. આનું પરિણામ એ આવે છે કે તે એવી પેટી મોટાઈની જાળમાં ફસાઈ તે પિતાની ખરી માન-મર્યાદા પણ ગુમાવે છે અને પોતે બીજાની બરાબર ઉન્નતિ ન કરી શકવાથી તેઓની ઉન્નતિ જોઈને પિતાનાં મનમાં બળવા લાગે છે અને તેઓને નીચે પાડવાના અધમ અને નિદ્ય પ્રયત્નો આરંભે છે. એમ કરવામાં તે ફલીભૂત થતો નથી ત્યારે તે મનની અંદર તેને પાયમાલ કરવાની ભાવના ભાવે છે અને તેને શીઘ નાશ થાય એવી પરમેશ્વરને પ્રાર્થના કરે છે.