________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનેદ્રવ્ય.
૨૭૧
જે સ્થાનમાં અનેક ગુન્હાવાળા કર્મો થએલા હોય છે એ સ્થાનોનું માનસવાતાવરણ અત્યંત ચિંતા ઉપજાવનારૂ અનુભવાય છે. આનું કારણ એ હોય છે કે એવા સ્થાનોમાં ખુન અને રક્તપાત કરનારની નિર્દય અને વંસકર ભાવના, તેમજ એવા અધમ કાના ભેગ બનનાર કમનસીબ મનુષ્યની પીડન અને કષ્ટમાંથી ઉપજેલી ત્રાસમય ભાવનાનું મિશ્રણ હોય છે. એક ગામમાંથી પગ રસ્તે બીજે ગામ જતાં એવા અનેક ઝાડી અને સાંકડા નાળાવાળા ગુપ્ત સ્થાનો, જ્યાં આવા નિચ કર્મો પૂર્વે બનેલા હોય છે તે સ્થાને થઈ પસાર થવાનો પ્રસંગ ઘણુ વાચકોને કદાચ આવેલ હશે, અને ત્યાંનુ કલેશકર માનસ-વાતાવરણ અનુભવ્યું હશે. તેજ પ્રમાણે કેદખાના, અને શિક્ષા સ્થાનનું વાતાવરણ પણ સૂફમ–પ્રકૃતિના વેદનશીલ (sensitive ) આત્માઓને અત્યંત ગ્લનીકર ભાસે છે. દારૂખાના, વેશ્યાવાડા, અને એવા અન્ય હલકી વાસનાઓની તૃપ્તિના સ્થાનમાં, કેઈ ઉચ્ચ વૃતિવાળો મનુષ્ય જાય તો તેને બહુજ મુંજવણ થાય છે અને જાણે અંદરથી શ્વાસ રૂંધાઈ જતો હોય એવો માનસ, અનુભવ થાય છે. મોટી ઈસ્પીતાળમાં જ્યાં સંખ્યાબંધ દદીઓ, વિવિધ પ્રકારના વ્યાધીઓથી પીડાતા એકત્ર થયા હોય છે, ત્યાં આવી ચઢતા ક્લેશ, વિષાદ અને દુખમિશ્રિત દયા વૃતિનું વદન થાય છે. ઘણા કા ળનું જુનું પ્રાચીન દેવાલય એવા માનસ- વાતાવરણથી ભરેલું દાણવાર જોવામાં આવ્યું છે કે જ્યાં પગ મુક્તા તુર્તજ આપણા હૃદયમાં એક પ્રકારની ભવ્યતા શાંતિ અને ચિત્ત, સ્થિરતા અનુભવાય છે. જુના દેવાલયો અને મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવો એમાં, નવા દેવાલય કરાવવા કરતા શાસ્ત્રકારોએ વિશેષ પૂણ્યને આરોપ કરેલો છે, એનું કારણ માત્ર એજ છે કે એમ કરવાથી એ પ્રાચીન મંદિરમાં પૂર્વના મહાજનેએ સેવેલી ઉચ્ચ ભાવનાનું માનસ-વાતાવરણ જળવાઈ રહેવા પામે, અને ત્યાં યાત્રાર્થે આવનાર પ્રત્યેક વ્યક્તિને તેને સુખકર અનુભવ મળો શરૂ રહે, નવા મંદિરમાં એવી ભાવનાનું બળ જામતાં ઘણે સમય જાય છે. અને એવી ભાવનાની જમાવટ જલદીથી થવી એ પણ એક શંકાને વિષય રહે છે, ત્યારે જુના મંદિરોના ઉદ્ધારમાં મંદિરના અસ્તિત્વને હેતુ જે ઉન્નત અને ઉર્ધ્વગામી ભાવનાઓ, તે તો કાયમજ હોય છે. માત્ર ઈટ ચુના અને કડી દાડીઆનું જ ખર્ચ કરવું અવશેષ હોય છે. પરંતુ અફસોસની વાત છે કે ભાવના બળ અને માનસ–વાતાવરણની અત્યંત આવશ્યક બીના અત્યારે લોકોના દષ્ટિ-પથમાંથી છેક જ ખસી ગઈ છે. અજ્ઞાન અને પ્રાકૃત લેકની નજર માત્ર ઈંટ, ચુના અને આરસની તક્તીઓ વિના બીજે ક્યાંઈ ડરતી નથી.
સ્થાન સંબંધી ઉપર હમે જે સત્યનું પ્રતિપાદન કરેલ છે, તે સત્યવ્યક્તિ
For Private And Personal Use Only
