Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531167/1

Page #1

The Atmanand Prakash. REGISTRED O. B. 431.
श्रीमविजयानन्दसूरिसद्गुरुज्यो नमः
श्री
www.maamaamanna Gई
आत्मानन्द प्रकाश.
SECSSERERSATARIORDERNETERece- 999993685
सेव्यः सदा सद्रु कल्पवृक्षः श्रीमत् सम्यक्त्वरत्नं जिनमतललितं ज्ञानरत्नं गरिष्टं। शुद्ध सद्वत्तरत्नं भविजनसुखदं सारसंवेगरत्नम् । सद्भावाध्यात्मरत्नं गुणगणखचितं तत्वसद्धोधरत्नं आत्मानंदप्रकाशो दधिपरिमथनात् वाचकाः प्राप्नुवन्ति।।शा
ad-da-a ar पु. १४. वीर संवत् २४४३ ज्येष्ठ, आत्म सं. २२. अंक ११ मो.।
025655956055555555 प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सा-मावनगर
વિચાઈ મણિ કા. નખર, વિષય 'પૃષ્ઠ . વિષય પૃષ્ઠ. * ૧ શ્રી શાંતિનાથ પ્રશ્વને અભ્યર્થના,૨૫૫ ? આ સભાના બાવીશમે વાર્ષિક
श्रीवियानंहसYि३२तुति. २५५ मडात्सव.... ... . ... २८० ૨ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિની જયંતિ ૭ મુનિ મહારાજ કોન્તિવિય
પ્રસંગે ગવાયેલુ’ પદ. . ૨૫૬ તથા વલ મવિજયજીનું મુખ ૩ જેન એતિહાસિક સાહિત્ય. ૨પ૭ ઈમાં આવાગમન. ... ૨૮ ४ मानसि भित्र भने शत्रुमा. २६३८ भान सभायार,न्यताव.२८४ ५ भनाद्रव्य.... ......२८ भयाव्य पगलु ... २
વાર્ષિ કે ય રૂા. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪.
mardan
e આનદ મીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું -ભાવનગર.

Page #2

વી. પી. શરૂ થયા છે. ગ્રાહકોએ ક્વીકારવા કૃપા કરવી. અમારા માનવંતા ગ્રાહુકાને ખુશખબર,
ને ચાદમા વર્ષની અપૂર્વ ભેટ શ્રી અનુચોગકાર સૂત્રના સંક્ષિ૮ સારાંશ.
અમારા માનવંતા ગ્રાહકોને જણાવવા રજ લઈએ છીએ કે દર વર્ષ મુજબ આ વર્ષે પણ ધારા મુજબ પ્રત્યેક જૈન બંધુઓ અને બહેનોને પઠન-પાઠનમાં ઉપયોગી અવશ્ય નેય, યેગ્ય દ્રવ્યાનુયોગના ( આગમનું રહસ્ય. જણાવનાર ) ખરેખરા ઉપયોગી શ્રી અતુટ્ટાર સત્ર સ"ક્ષિત સારાંશ ગ્રંથ અમારા કદરદાન ગ્રાહકોને આ વર્ષની ભેટની બુક તરીકે આપવાનું પસંદ કરવામાં આવ્યું છે. જેનું વીરુ પી2 મોકલવા શરૂ થયેલા છે.
આ ગ્રંથ સિદ્ધાંતના છે તે સૂત્રના કર્તા શ્રીમાન સુધમગગુધર મહારાજ છે. તેમજ આ સત્રની ટીકાના કર્તા શ્રીમાન મલધારી શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ મહારાજ કે જે નવાંગી ટીકાકાર મહારાજ શ્રી અભયદેવસૂરિ મહારાજના શિષ્ય છે. હાલમાં ચાલતી આગમવાચનામાં -માસ શ્રી દેવવિજયજી મહારાજે આ સિદ્ધાંતનો બાધ શ્રણ કરેલે, તેના રહસ્ય સંક્ષિપ્ત સારાંશરૂપે અન્ય. | જૈન બંધુઓને લાભ આપવાના ઇરાદાથી આ કૃતિ માટે સ્તુત્ય પ્રયત્ન કર્યો છે.
આ મુજબ પૂર્વાચાર્યના બનાવેલ સૂત્રની મૂળ તથા ટીકામાંથી ઉદ્ધાર કરી સારાંશ ખેંચી આ ગ્રંથની યોજના કરેલી છે. આ સત્ર દરેક શાસ્ત્રની કુચીરૂપ છે જેથી સિદ્ધાંતરૂપ નગરમાં પ્રવેશ કરવાને માટે આ સૂત્ર આ ગ્રંથ એક ચાવીરૂપ છે. સ્વ૫ બુદ્ધિવાળા જીવોને સિદ્ધાંતમાં પ્રવેશ થવા માટે નિસરણીરૂપ અને હાલમાં સૂત્રાની અંદર ઉત્સાહિત થયેલા જૈન બંધુઓને તેમાં રહેલા અપૂર્વ રહસ્યની પ્રાસાદિરૂપ હોવાથી, ગ્રાહકોના હૃદયમાં સ્ત્રી ઉપર બહુ માન પ્રગટ થવા સાથે ભવિષ્યમાં તે વાંચવાની યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરી શકે તેવું છે.
દશ માસ થયા ગ્રાહકો થઈ રહેલા અને તેમાં આવતા વિવિધ વિષયોનો આસ્વાદ લેનારા માનવતા ગ્રાહક ભેટની બુકના સ્વીકાર કરી લેશે જ, એમ અમને સંપૂર્ણ ભરોસા છે છતાં અત્યારસુધી ગ્રાહક રહ્યા છતાં ભેટની બુકનું વી. પી. જે ગ્રાહુકાને પાછું વાળવું હોય, અથવા છેવટે બીજા બહાનાં બતાવી વી. પી. ન સચીકારવુ હાય તેઓએ મહેરબાની કરી હુમણા જ અમાને લખી જણાવવું, કે જેથી નાહક પાસ્ટના પૈસાની નુકશાન સભાને ખમવું પડે નહિ તેમજ અમાને તથા પેસ્ટ ખાતાને નકામી સદીમાં ઉતરવું ન પડે. તેટલી સુચના દરેક સુજ્ઞ ગ્રાહુકા ધ્યાનમાં લેશે એવી વિનંતી છે. તૈયાર છે ! - ૬% જૈન ઐતિહાસિક ગ્રંથ. ?
તૈયાર છે ! शत्रुजय तीर्थोद्धार प्रबंध.
(સંસ્કૃત ગ્રંથ.) संपादक-मुनिराजश्री जिनविजयजी महाराज. તિર્થાધિરાજ શ્રીશેનું જયના વત્ત માન ઉદ્ધારના કર્તા પ્રભાવક શ્રીકમૉશાહુના સુનામથી કા જૈન અજાણ્યા હશે ? તેમજ તે મહાપુરૂષના પવિત્ર ૯૯ વનવૃત્તાંત જાણવા માટે ક્રાણુ ઉત્સુક

Page #3

હતી કદ લબકબક કાકબક્કલ અદ્દબ્રહamલલલક &લહજજલદદ
રેમ્પ ની , પ્રકાશ,
જ ૪
કિ
.
છ. -શકિક # wpa # ક
) ઈ
#
* #
#શ િ
િ , - બબબ- એક
ઝઝઝઝઝરી
श्ह हि रागषमोहायजिनूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
F FEER * * કરદાર *
如送些 of 略略照现照照乎
' છે
-
*
( કુલ ૨૪] વીર સંવત ૨૪૪૩, ૪, આત્મ સંવત ૨૨ [ ગ્રં મી. )
ALAYKUDALAYAURUAN
श्री शांतिनाथ प्रभुने अभ्यर्थना.
(શાર્દૂલ વિક્રીડિત) જેની દિવ્ય 'પ્રભાથકી જગતના છ વહે શાંતિને, જેનું નિશ્ચળ ચિત્ત દુ:પરિસહ ધારે નહિ કલાંતિને જેનાં મંગળ ગાન વિન હરવા અદ્યાપિ સૌ ઉચ્ચરે, પ્રેરે શાંતિ જિનેશ શાંત વચિઓ આનંદના સાગરે.
श्री विजयानंदसूरि गुरु स्तुति.
(શિખરિણી) વહી આનંદે આ જગતમહિં ચારિત્રની ધુરા, જગાડી નિદ્રાથી ભરતભૂમિને મેહ “પ્રચુરા; ભરી આંતદ્ધિ ભવિક જનમાં સ્વામબળથી, મળ્યું સત્યજ્ઞાન સ્વરૈપ વિજયાનંદ સૂરિથી.
| F. ૧ કાંતિ. ૨ પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગોમાં પણ. ૩ ખેદ. ૪ કલેલે. પધંસરી. ૬ મિથ્યાત્વ મેહથી વ્યાસ. ૭ જ્ઞાનાદિ સમૃદ્ધિઓ.
RષનહaષનહwછRaષાનBSRષતew
CRUNCACALAURUAHYAURRA
G

Page #4

૨૫૬
શ્રી આત્માન પ્રકાશ, " श्रीमद् विजयानंदसूरिनी जयंती प्रसंगे."
પદ,
-
(રાગ કારી જિલ્લા, તાલ એક તાલ-દાદરે.) સદ્દગુરૂ કૃપાનિધાન ! અમૃતવાણી વર્ષતા; ભવ્ય ભરત ભૂમિમાં-વિજ્ઞાન ક્ષેત્ર કર્ષતા. સદ્દગુરૂ ! ૦ ૧ સત્યજ્ઞાન આપી દાન! વાદિ સંશયે હર્યા; દમન કરી દનભાવ! હૃદય સત્ત્વ બળ ભર્યો. સદ્દગુરૂ ૦ ૨ જ્ઞાન ધ્યાન તપ વિષે સદા પ્રવૃત્તિ આદરી વિશદ ધર્મ–જેનધર્મની મહત્વતા કરી. સદ્દગુરૂ ! ૦ ૩ ચિકાગો પાર્શ્વમેંટમાંહિ ! જેન તિ પ્રેરતા, તત્વજ્ઞાનનાં સિદ્ધાંત વીરચંદ્ર વેરતા. સદ્દગુરૂ ! ૦ ૪ વૃદ્ધિચંદ્ર, મૂલચંદ્ર-વડીલ બંધુ વિનયમ ! ભક્તિભાવ હૃદયે ધારી આત્મશુદ્ધિ યોગક્ષેમ. સદ્દગુરૂ! ૦ ૫ વિશાલ ભાલ ક્ષાત્ર તેજ! સૂચવતું હતું સદા; ગીતાર્થ ભાવી કરી-ઉદ્ધાર-કીર્તિ વાધશે મુદા. સદ્દગુરૂ ૦ ૬ આદર્શ જેન તત્વનાં કરાવી તસ્વનિર્ણયે; અજ્ઞાનતિમિર ભાસ્કરાદિ-ગ્રંથ ઋદ્ધિ શર્ણએ. સદ્દગુરૂ! ૭ વર્ષ બાવીશે સ્વચિત્ત-ભક્તિરંગથી અમે, વિજયાનંદ ચરણ કમળ વંદતાં સુખી કમે.
કૃપાનિધાન ! આત્મારામ અમૃતવાણી વર્ષ તા. ૮ ૪ સુલ અષ્ટમી.
શ. ફત્તેચંદ ઝવેરભાઈ આત્મ સં. ૨૨

Page #5

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
जैन अतिहासिक साहित्य.
૨૫૭
(ગતાંક ૯ માના પૃષ્ટ ૨૨૦ થી શરૂ. ) હાથીગુફા.
હાથીગુફા એક નૈસિર્ગક શુક્ા છે. તેના ઉપર ઘણીજ ઘેાડી કારીગરી કરવામાં આવી છે અને જો કે શિલ્પીની નજરથી તે બહુ ઉપયોગી નથી તેા પણુ ત્યાંની સર્વ ગુફાઓ કરતાં તે ઘણીજ મહત્ત્વની છે. કારણકે તેમાં એક મેટાલેખ છે, જેમાં લિગના એક રાજાનુ સ્વવૃત્તાંત લખેલુ છે. ડાકટર ભગવાનલાલના વાંચ્યા પહેલાં આ લેખ હિંદુસ્તાનમાં જુનામાં જુના ગણાતા અને જો કે હાલ તે પ્રમાણે મનાતુ નથી તે પણ આ ગુડ્ડાની ઉપયેાગિતા જરાપણુ ઓછી થઇ નથી.
એને પ્રથમ શેાધી કાઢનાર મી. એ. સ્ટર્લીંગ હતા. અને કલ મેકેન્સીની મદદથી ૧૮૨૦ માં તેની નકલ લીધી અને પોતાના ઘણા ઉપયોગી લેખ “ એન એકાઉન્ટ, ગ્રેાષ્ટ્રીકલ, સ્ટેટીસ્ટીકલ, એન્ડ હીસ્ટારીકલ આફ ઓરિસ્સા પ્રેાપર, ઑર કટક ” ( A .\ccount Geogrophical, Statistical,and Historical of Orissa Proper or (attack ) સાથે એશીયાટીક રીસર્ચીસ ( Asiatic liesearees ) પુ. ૧૫ માં ૧૮૨૪ માં ભાષાંતર વિના પ્રકાશિત કર્યાં. મી. સ્ટલી ગ આ લેખ વાંચવાને અશક્તિમાન હતા અને તેથી ગ્રીક અક્ષરે સાથે તેના અક્ષરાની સરખામણી, તથા હિંદુસ્તાનના જુદા જુદા ભાગેાના લેખામાંના અક્ષરો સાથે મેળવવા સિવાય તે કાંઈ કરી શકે તેમ નહાતા.
૧૮૩૭ માં ‘ જર્નલ ઑફ ધી એશિયાટીક સેાસાયટી ' પુ. ૬ માં, લેફ્ટેનન્ટ કીટાની નકલ ઉપરથી જેમ્સગ્રીન્સેપે ભાષાંતર તથા નકલ સહિત આ લેખ પ્રકાશિત કર્યો છે. તેમના કરેલા ભાષાંતર ઉપરથી અહીના વિદ્વાનાનુ ધ્યાન તે તરફ ખેંચાયું. ડાકટર રાજેન્દ્રલાલે તે લેખ પુન: તપાસી જોયા અને ૧૮૮૦ માં કેટલાક ફેરફારોસહુ ‘ એન્ટીકવીટીઝ એક્ એરિસ્સા ' પુ. ૨ માં પ્રકાશિત કર્યાં.
પ્રીન્સેપ તથા મિત્રના મત એવા છે કે એ લેખ કલિંગના રાજા ઐરના હતા, જે રાજા મૂળ રાજ્ય પચાવી પડયા હતા અને જેણે ઘણું દાન કર્યું, તળાવા ખાઢાળ્યાં અને આવાંજ ખીજા જનહિતનાં કામેા કરીને લેાકેાના માનીતા થયા. પ્રીન્સપના મત પ્રમાણે એ લેખ ઇ. સ. પૂર્વે ૨૦૦ વર્ષથી જુના નથી. · કારપસઇન્ડીસ્ક્રીપ્સ્યૂાનમ્ ઇંડીકેરમ્ ' ( (orpus Inseriptionum Indicarum ) ના ક પ્રીન્સેપના મતને મળે છે અને ધારે છે કે એ લેખ અશોકના લેખાથી જુના અને
C

Page #6

૨૫૮
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
. સ. પૂર્વે બીજા સિકાના છેલ્લા પચીસ વર્ષમાં થએલે છે. કારણકે કોઈપણ અક્ષર ઉપર માથું કે માત્ર દોરેલા નથી. પરંતુ ડાકટર મિત્ર એ લેખને ઈ. સ. પૂર્વે ૪૧૬ ને ૩૧૬ ની વચ્ચે ગણે છે. તેમને નિર્ણય ઇ. સ. પૂર્વે ૪૧૬ થી ૩૧૬ સુધી રાજ્ય કરનાર નવ નન્દામાંથી એક નંદરાજા ઉપર આધાર રાખે છે. જે ભાગમાં (લીટી ૬) નંદ વિષે કહેવામાં આવ્યું છે તે ભાગનું ભાષાંતર હું નીચે આપું છું:
રત્ન–બધી સામગ્રી–તે દેવને આપે છે. ત્યારબાદ દાન કરવાની ઈચ્છા થવાથી–નન્દ રાજાનો નાશ કરેલા સે મહેલો, અને તેને પણ કાઢી મૂકેલો, અને વિજયનાદી શહેરમાં જે કાંઈ હતું તે સર્વ લૂંટને ઉપર કહ્યું તે પ્રમાણે દાનમાં વાપરી દીધી. *
પ્રીન્સેપ અને મિત્રના મત પ્રમાણે આ ગુહા બૌદ્ધની છે. કારણ કે ત્યાંના લેખમાં બૌદ્ધનાં ચિન્હો નજરે પડે છે. પરંતુ ડાકટર ભગવાનલાલ ઈદ્રજીએ તે જેનની છે એમ પૂરવાર કર્યું છે અને તે બારવેલની બનાવેલી છે એમ કહ્યું છે. આ લેખની છેલ્લી અગર ૧૭ મી લીટીમાં ખારવેલનું નામ આવે છે. ભગવાનલાલના મતપ્રમાણે આ લેખની મિતિ મૈર્યસન ૧૬૫ અગર ઈ. સ. પૂર્વે ૧૫૭ છે. માર્યસન ઈ. સ. પૂર્વે ૩૨૧ થી શરૂ થાય છે, તેથી ગુહાને વધારેમાં વધારે જુને વખત ઈ. સ. પૂર્વે બીજા સૈકાન હોઈ શકે. હાલમાં ડાકટર ફલીટે “જર્નલ ઓફ ધી એશીયાટીક સંસાયટી ઓફ ગ્રેટબ્રીટન” ના એક પેપરમાં ખેળી કાઢયું ત્યાંસુધી વીસેન્ટ સ્મીથ વિગેરે શોધકોને પણ તે જ મત હતો. પંડિતનું મત મને પસંદ નથી, પણ ઈ. સ. પૂર્વે ત્રીજા સૈકાના અંતમાં હોઈ શકે એમ હું ધારું છું. એટલે કે મગધની ગાદી ઉપર અશોક આવ્યો તે પહેલાં ડાકટર ફરગ્યુસન અને બરગેસના મતપ્રમાણે “આ લેખની મિતિ ઘણું ખરૂં ઈ. સ. પૂર્વે ૩૦૦ છે.” તેઓ કહે છે કે અશોકના રાજ્યથી, ખડકોમાંથી ભેંયરાં બેદી કાઢવાની રીતિ, શરૂ થઈ અને ત્યાર બાદ ઉત્તરોત્તર પ્રગતિથી આ કામ ૧૦૦ વર્ષ સુધી ચાલ્યું. ૨
આ લેખની ૧૬ મી લીટીમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ રાજાએ “જમીનની તળે ઓરડા તથા દેવાલય અને સ્તંભો વાળાં ભેગાં કરાવ્યાં.” આ ઉપરથી આ પણે એમ કહી શકીએ કે હાથી ગુફાની પાસે તેના જેટલી જુની બીજી ગુફાઓ છે. » જે. એ. એસ. બી. પુ. ૬.
Actes du Sixieme Congres or, tome iii. pp. 174-177. ૧ વી. ફરીથની અલ હસ્ટરી ઓફ ઈડીઆ', પા. ૩૫ ( ટીપ). ૨ ફરગ્યુસન અને બરગેસની “કેવટેમ્પલ્સ ઓફ ઇડીએ પા. ૬૭.

Page #7

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય,
૨૫૯
જોકે તે આપણે નિશ્ચય પૂર્વક કહી શકીએ નહિ. વળી આપણે એમ પણ કહી શકીએ કે ચૈત્ય દેવાલય તથા સ્તભાવાળી ગુહાએ ” કરતાં જુની ત્રીજી ગુહાઓ હશે.
ખડિગિરની ગુડ્ડાઓમાંની શતઘર અગર શતવક્ર, નવમુનિ, અને અનન્ત ગુહાએ જરૂરની છે. આમાંની પહેલી એ માં જૈન અસર વ્યક્ત છે અને બાકીનીમાં બુધ્ધાની અસર છે. શતવક ગુહાને એક આટલા હતા. જેના ઉપર તભા હતા અને તેની અંદર સાત નાના સ્ત ંભા હતા જે હાલ જતા રહ્યા છે. તેમાં એ ગુહાએ છે જેની વચમાં એક પાતળી ભીંતના આંતરા છે. તેમનાં નામ, ત્રિશૂલ અગર વરભુજ ગુહાઓ. શતઘર ગુહામાં દક્ષિણના ભાગની પરસાળની દિવાલા ઉપર લાંછને સાથે જૈનતીર્થંકરાની આકૃતિએ કાતરેલી છે. પરસાલના ડાબા ખુણાથી શરૂ કરીને તીર્થંકરાની આકૃતિઓનું વર્ણન નીચે આપું છું.
(૧) આ એક ઋષભદેવની નગ્ન ઉંચી આકૃતિ છે અને તેમની પાસે એક પાડીએ છે . અને બે બાજુએ ઉંચે હાથમાં ગાયનનાં સાહિત્ય લઇને ઉભેલા એ સેવા છે. વળી એ બાનુએ બીજા એ સેવા છે. તેમાંના જમણા હાથ તરફના સેવકના હાથમાં ચામર છે તથા ડાબા હાથ ભણીના સેવકના હાથમાં પંચપાત્ર છે. તેઓ એક ઉંચા ભાગ ઉપર ઉભા છે, જેમાં ધ્યાનગ્રસ્ત સ્થિતિમાં પલાંઠી વાળીને બેઠેલી ઉપસેલી બે આકૃતિઓ છે. તેમાંની ડાખી આકૃતિના હાથ છાતી આગળ જોડેલા છે અને જમણી આકૃતિની ડાબી હથેલી જમણી હથેલી ઉપર મૂકેલી છે. આ આકૃતિઓની નીચે એ નાગણીઓની આકૃતિઓ છે જે હાથ જોડીને પ્રાર્થના કરે છે તથા જેમના ઉપર સની ફણાએ આવેલી છે. આની નીચે વચમાં એક બળદની આકૃતિ છે જેની ડાબી ખાજુએ નાળચાવાળું એક પાણીનુ વાસણું છે તથા જમણી માજુએ એક શંખ તથા સિદ્ધ છે. બળદ કુદરતી રીતેજ કાઢયા છે. તેના શરીરની કરચલીએ પણ કાઢેલી છે. (૨) આ અજીતનાથની લાંબી નગ્ન આકૃતિ છે. ઉપરનીમાજીએ ચંદ્ર આપ્યા છે. ઉપરની જે બે આકૃતિઓ છે તે હાથમાં પ્યાલા લઇને ઉભેલી એ સ્ત્રીએ છે. વચ્ચે એ હાથમાં સેવકની આકૃતિઓ છે; તેમાંની ડાબી આકૃતિના ચામર છે, તથા જમણી આક્ તિના હાથમાં ૫ખા છે. નીચેની આકૃતિઓ (૧) ની આકૃતિએ જેવી છે. અહીંઆ ચિન્હ તરીકે હાથી કાઢેલા છે. અને તેની બે બાજુએ સિહા કાઢેલા છે.
(૩) આ સંભવનાથની મૂર્તિ છે તે ધ્યાનગ્રસ્ત સ્થિતિમાં છે. તે એક પ્રષુ૯ કમળ ઉપર બેઠેલા છે અને તેમની ડાબી હથેલી ઉપર જમણી હથેલી છે. વચ્ચેની બીજી આકૃતિઓ (૨) ના જેવી છે. અહીં ઘેાડાને ચિન્હ તરીકે કાઢયે છે. ડાબી માન્તુએ નાળચાવાળુ પાણીનું વાસણ છે તથા બન્ને બાજુએ એ સિહુ છે.

Page #8

ર૬૦
આત્માનંદ પ્રકાશ
(૪) આ અભિનન્દનનાથની ધ્યાની” આકૃતિ છે તે (૩) ના જેવી છે, ઉપરના બે સેવકને બદલે બે કમળો છે. ચિન્હ તરીકે માંકડું ચિતરેલું છે.
(૫) આ (૩) ના જેવી છે; ડાબી ડાબી બાજુના સેવકને હાથ માથાના મુકુટ ઉપર છે. ચિન્હ તરીકે હંસ છે. આ સુમતિનાથની આકૃતિ છે.
(૬) આ(૩) ના જેવી છે, ચિન્હ તરીકે પા કાઢેલું છે. આ કમળની જમણી બાજુએ (૩) ની માફક પાણીનું વાસણ છે અને ડાબી બાજુએ કુંભ છે. આ પત્રપ્રભુની આકૃતિ છે,
(૭) આ સુપાર્શ્વનાથની ધ્યાની આકૃતિ છે. ઉપરની આકૃતિઓને બદલે અહીં આછું શોભાવાળું કામ કરવામાં આવ્યું છે. અહીં ચિન્હમાં સ્વસ્તિક છે જેની શાખાઓ ઘડીઆળના ક્રમથી ઉલટી દિશામાં વાળેલી છે.
(૮) આ (૭) ના જેવી છે. પણ ઉપરનું આછું કામ તેના કરતાં જરા જુદું છે. ચિન્હ તરીકે અર્ધચંદ્ર છે. આ ચંદ્ર પ્રભુની આકૃતિ છે.
(૯) આ (૮) ના જેવી છે, અહીં ઉપરની આકૃતિઓમાં કમળો છે. ચિન્હ , તરીકે માર છે. આ આકૃતિ જેવી બીજી એકે નથી. કારણ કે કોઈપણ તીર્થકરને મેરનું ચિન્હ નથી.
(૧૦) આ (૯) થી જુદી છે. તેમાં તીર્થકરની ઉભેલી નગ્ન આકૃતિ છે. ચિન્ડ જતું રહ્યું છે. બે પિપટની આકૃતિઓ છે. આ આકૃતિ જેવી બીજી નથી.
(૧૧) આ (૧૦) ના જેવી છે. પણ નગ્ન આકૃતિ ઉપર સર્ષની છાયા છે. ઉપરની આકૃતિઓમાં બે ઉડતી પરીઓ છે. ચિન્ડ તરીકે એક અજાણ્યો છોડ છે. બન્ને બાજુએ બે ઘડા તથા સિંહની આકૃતિઓ છે. કદાચ આ ૨૧ માં તીર્થકર નેમિનાથ હોઈ શકે.
(૧૨) આ (૧૦) જેવી છે. આનું ચિન્હ સ્પષ્ટ જણાતું નથી. કારણકે હાલમાં તેની આગળ એક નાની પ્રતિમા ઘાલેલી છે. આના જેવી બીજી આકૃતિ નથી.
(૧૩) આ (૧) ના જેવી છે. ચિન્હનું મહેડું ભાંગી ગયું છે.
(૧૪) આ (૫) ના જેવી ધ્યાની આકૃતિ છે. અહીં ચિન્ડ તરીકે એક મઘર છે તેની બે બાજુએ બે સિંહાકૃતિ છે. આ૯મા તીર્થંકર સુવિધિનાથની આકૃતિ છે.
(૧૫) આ (૧૪) ના જેવી છે. અહીં (૧૨) ની માફક ચિન્હ ઉપર એક નાની પ્રતિમા ઘાલેલી છે. આ આકૃતિના જેવી બીજી જાણવામાં નથી.
(૧૬) આ (૧૫) ના જેવી છે. સેવકેના હાથમાં ચામરે છે. ચિન્હ ભાંગી ગયું છે, ઘણુંખરૂં તે હરણનું હશે. આ ૧૬ મા તીર્થંકર શાંતિનાથની આકૃતિ છે.
(૧૭) આ ધ્યાની આકૃતિ છે; ઉપરની આકૃતિઓ શોભા માટે છે ચિન્હ

Page #9

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય
૨૬૧ ભાંગી ગયું છે અને તે ઘેટાનું હોય તેમ જણાય છે. ૧૭ મા તીર્થકર કુંથુનાથની આકૃતિ છે.
(૧૮) આ (૧૫) ના જેવી છે. મછનું ચિહ્ન છે. આના જેવી બીજી આ કૃતિ જાણવામાં નથી અને કદાચ તે કલ્પિત હશે. કારણકે કેઈપણ તીર્થકરને મચ્છનું ચિહ્ન નથી.
(૧૯) આ ધ્યાની આકૃતિ છે. ઉપરના ભાગમાં કમળે છે. તેમાં પાણીના વાસણનું ચિહ્ન છે તેથી તે ૧૭ મા તીર્થકર મલ્લીનાથની આકૃતિ છે.
(૨૦) આ (૧૫) ના જેવી ધ્યાની આકૃતિ છે. એક કલ્પિત છોડનું ચિહ્ન છે તેથી ૨૧ મા તીર્થકર નમીનાથની આકૃતિ દર્શાવે છે. | (૨૧) આ (૧૫) ના જેવી ધ્યાની આકૃતિ છે. કાચબાનું ચિહ્ન છે. તેથી તે ૨૦ મા તીર્થકર મુનિ સુવ્રતનાથની આકૃતિ દર્શાવે છે.
( ર ) આ બધાની આકૃતિ છે; ઉપરના ભાગમાં દેવાંગનાઓ કાઢેલી છે. શંખની નિશાની છે અને તેની બે બાજુએ મેર છે અને તેથી તે ૨૨ મા તીર્થંકર શ્રી નેમીનાથની આકૃતિ દર્શાવે છે.
(૨૩) આ એક ઉભી નગ્ન આકૃતિ છે. ઉપરના ભાગમાં કમળે છે. તીર્થકરના મસ્તક ઉપર જળની ધારા કરતી હોય તેમ હાથમાં કુંભ લઈને બે દેવાંગનાઓ કાઢેલી છે. ગેંડીનું ચિન્હ છે. આ આકૃતિમાં ૧૧ મા તીર્થંકર શ્રેયાંસનાથ છે.
(૨૪) આ એક ઉભી નગ્ન આકૃતિ છે. ઉપરની બાજુએ (૧) ની માફક ગાયનનાં સાહિત્યસહ અપ્સરાઓ ઉભેલી છે. સિંહનું ચિન્હ છે. અને છેલ્લા એટલે ૨૪મા તીર્થંકર મહાવીરસ્વામીની આકૃતિ છે.
નિમ્નગત, જેન કેષક્ત હેમચંદ્રની કડીઓ ઉપરથી એમ જણાશે કે ઉપરક્ત આકૃતિઓ ઉપસેલી કાઢવામાં અમુક શૈલી અનુસરવામાં આવી જ નથી. કેટલીક આકૃતિઓ પુનઃ પુન: આવી છે તથા કેટલાક તીર્થકરેને કાઢી નાંખવામાં આવ્યા છે. ૧૧ મી અને ૨૦ મી આકૃતિઓમાં ૨૧ મા તીર્થકરનેમીનાથ આપવામાં આવ્યા છે. તીર્થકરેને ચિન્હોસહ કાલગણના પ્રમાણે ગોઠવવામાં આવ્યા છે. કેટલીકવાર આ કમને ભંગ કરવામાં આવ્યું છે, પરંતુ કમભંગ સલાટેના અજ્ઞાનને લીધે છે.
* वृपो गजोऽश्वः प्लवगः कौञ्चोऽन्जं स्वस्तिकः शशी ।
मकरः श्रीवत्सः खड्गी महिपः शूकरम्तथा ।। श्येनो वजं मृगच्छागौ नन्दावर्तो घटोऽपि च । कम्मो नीलोत्पलं शंखः फणी सिंहोऽहतां ध्वजाः ॥ (श्री हेमचंद्रः)

Page #10

૨૬૨
આત્માનંદ પ્રકાશ.
૯ મી અને ૧૮ મી આકૃતિમાં જણાવ્યા પ્રમાણે જેને શાસ્ત્રમાં નહિ કહેલી એવી આકૃતિઓ કાઢવા પરથી તેમનું અજ્ઞાન સાબીત થાય છે.
ત્રિશૂળ ગુહાની ઉત્તરમાં બારભૂજા છે અને તેની સાથે નવમુનિ ગુહા છે.
નવમુનિ ગુહા એક સાધારણ ગુહા છે, તેમાં બે ઓરડા છે અને એક ઓટલો છે. આ ગુહાની જરૂર એટલી જ છે કે તેમાં જેનશ્રમણ શુભચન્દ્ર વિષેનો એક લેખ છે અને તેની મિતિ ઈ. સ. ૧૦ મી સદી છે. આકર્લોજીકલ સર્ષે રીપેટ પુ. ૧૩ ના પ્રકાશકે આ કતરેલી આકૃતિઓ બુદ્ધની છે એમ ગણવામાં ભૂલ કરેલી છે.
ઈ. સ. ૧૮ મી સદીના અંતમાં ખંડગિરિના શિખર ઉપર મરાઠાઓએ બંધાવેલા જૈન દેવાલય વિષે સહજ સૂચના કરું છું. કીટ (Kittoo) ધારે છે કે હાલનું દેવાલય કાઈક ચેત્યની જગ્યા ઉપર બાંધેલું છે, કારણકે ત્યાં જુના મકાનોની સામગ્રી તેને જડી હતી. પણ કીટેના કહેવા પ્રમાણે ત્યાં કઈ જુનું દેવાલય પહેલાં હોય તેમ મને લાગતું નથી.
આ જેન દેવાલયથી પશ્ચિમે અને લગભગ સપાટ જમીન ઉપર કેટલાક ઊભા ચારસ પથ્થરે છુટા છવાયા પડ્યા છે અને કનીગહામના કહેવા પ્રમાણે તે ચૈત્ય દર્શાવે છે. આ “દેવ સભા” છે. કદાચ આ નામ એ જગ્યાનું જ હોય.
નાઈટ્રગ્લીસરાઈન, ફેડવાને દારૂ, ગનકૅટન, કીસલગઢ અગર નેબલ ડાયનમિક વિગેરે પદાથોની શોધ થયા પહેલાં આવા ખડકને ઉડાવે એ કેટલું અઘરું કામ હશે તે માત્ર કલ્પનામાં આવી શકે, પણ અહીંઆ પથ્થરે પોચા તથા કાણવાળા છે તેથી દાણકામ સહેલાઈથી થઈ શકે તેમ છે. સામાન્ય રીતે મુખ્ય ખડકથી દૂર ઢાળ પડતી જમીનથી ગુહાએ ખોદવામાં આવી છે. જ્યાં બની શકે ત્યાં બહાર જેવાને બાકાં કરેલાં છે. મારે કહેવાની જરૂર નથી કે આ બાંકી રેલ્વેને માટે ખડ કરતાં જોવામાં આવે છે. ત્યાં પાણી જવાની રીત સંતોષકારક રીતે રાખવામાં આવી છે. આ ઉપરથી પ્રીન્સેપ ઉપર એવી સજજડ અસર થઈ કે તેણે જર્નલ ઑફ ધી એશિયાટીક સોસાયટી, પુ. ૧૬ પા. ૧૦૭૯ માં નીચે પ્રમાણે લખ્યું છે –
ઓરડામાંથી પાણી જવાને માટે એક અદ્ભુત યુક્તિ વાપરી છે, નહિતો પથ્થરના છિદ્રાળુપણાને લીધે ચોમાસામાં પાણી ટપકત. તેથી છતમાં નાનાં છિદ્રો કર્યો છે અને તે સર્વ નીચેના એક ખુણામાં ભેગાં થાય છે જ્યાં આગળ બહાર પાણી જવા માટે એક મોટું બારું રાખ્યું છે.”
* કીટોનું જે. એ. એસ. બી. પુ. કે પા. ૧૦૭૯. - કનૈઋામને આર્કીઓલોજીકલ સહે એફ ઇડીઆ, પૃ. 1, પા. ૮૦,

Page #11

માનસિક મિત્રા અને શત્રુઓ.
૧૬૩
ઓરડાની છત ઘણી વાર જરાક વાંકી દેખાય છે. જૈન શુક્ર છતના ઉઠાવ તથા પહોળાઇનું મેં માપ લીધુ છે અને તેથી માલુમ પડયું કે તેના ઉઠાવ અને પહેાળાઇનુ જે પ્રમાણ છે તે હાલ પણ કાઈ પણ ઇજનેર કબુલ કરે. ( અપૂર્ણ )
મુનિરાજશ્રી જિનવિજયજી,
*
માનસિક મત્રો અને રાત્રુઓ
"We can make our minds art galleries of beauty or chambers of horror; we can furnish them with anything we please'
( આપણે આપણા મનને સદ નુ મંદિર અથવા શાકભયાર્દિકનું નિવાસસ્થાન બનાવી શકીએ; આપણે ઈચ્છીએ તે વસ્તુઓથી તેને સાધન સંપન્ન કરી શકીએ. )
આપણા વિચારો માનસિક આકૃતિએ જ છે. તે આકૃતિ સાકાર સત્યતાની પૂર્વે આવિર્ભૂત થાય છે. તે માનસિક આકૃતિ-ચિત્રાની જીવનમાં તેમજ ચારિત્ર્ય ઉપર છાપ પડે છે. આપણા વિજયના અને સુખના શત્રુઓ-અસ્વસ્થ વિચારો, વિષમ વિચારી, ઇર્ષ્યાના વિચારો આપણા મનારાજ્યમાં દાખલ થઈ આપણી શાંતિ અને સ્વાસ્થ્ય કે જેના વગર જીવન એક જીવંત કમ્ર સમાન છે, તેને લૂટી લે તેના કરતાં આપણા ગૃહમાં ચારા દાખલ થઇ આપણા કિંમતી ખજાના અને માલમિલ્કત લૂંટી લે તે સહસ્રધા સારૂ છે.
જે કંઇ આપણે કરીએ અથવા ન કરીએ તે બધી ખાખતમાં કઇ પણ પ્રકારના વિષમ વિચારાને આપણા મનમાં સ્થાન કરવા ન દેવું. એવા નિશ્ચય કરવા. આપણી માનસિક શક્તિ ને શુદ્ધ અને પવિત્ર રાખવાપર જ દરેક વસ્તુને આધાર છે. આપણા મનરૂપ મદિરને દરેક પ્રકારના વિચાર શત્રુએથી મુક્ત અને પવિત્ર રાખવાને યત્ન કરવાની ખાસ આવશ્યકતા છે.
એક વિષમ વિચાર અથવા એક અસ્વસ્થ પ્રકૃતિને એક જ વખત પાષણ આપવાથી ઘણા વિષમ વિચારો અને અનેક અસ્વસ્થ પ્રકૃતિએ ઉત્પન્ન થાય છે, જે ક્ષણે આપણે એક અથવા બીજાને પોષણ આપ્યુ કે તત્ક્ષણેજ તે સહસ્રધા વધશે અને વધારે પ્રખલ અને ઉગ્ર થશે. આપણે વૈષમ્ય અથવા અસુસ્થ પ્રકૃતિની સાથે
* એક જંગ્રેજી ગ્રંથ ઉપરથી.

Page #12

આત્માનંદ પ્રકાશ.
કંઈ પણ કામ છે નહિ, કેમકે તેઓ જેને સ્પર્શે છે તે વિષમ બની જાય છે. તેઓ તેના વિષમ સંસ્કાર પ્રત્યેક વસ્તુ પર મુકે છે. અને તેનાથી કોઈ પણ મનુષ્ય આશા સુખ અને નૈપુણ્ય રહિત થઈ જાય છે. આ સઘળીશ્યામ આકૃતિઓને અને ચિત્રને તમારા મનમંદિરમાંથી હાંકી કાઢે, કારણકે તેઓ નિરાશા અને પરાભવને ઉત્પન્ન કરે છે.
આપણે આપણા વિચારોના દ્વાર પર બરાબર એકી રાખી આપણા સુખ અને આકાંક્ષાના શત્રુઓને દૂર રાખવાની જરૂર છે. આપણા મનમંદિરમાં વસનારા આ શત્રુઓ સિવાય આપણે કોઈ શત્રુ નથી, જે શત્રુઓને જન્મ દેનાર આપણા પિતાના વિકાર, વિક્રિયા અને સ્વાર્થપણું જ છે.
સ્વભાવથી જ આપણું એવું બંધારણ છે કે આપણે સાચું જ કરવું જોઈએ, સીધા જ જવું જોઈએ, પવિત્ર, શુદ્ધ, નિ:સ્વાથી, સત્યગ્રાહી, ઉદાર અને પ્રેમાળ રહેવું જોઈએ, નહિ તો આપણે વાસ્તવિક વિજય, સુખ અને આરોગ્ય પ્રાપ્ત કરી શકીએ જ નહિ. મન અને શરીરનું સંપૂર્ણ ઐક્ય એજ ખરૂં માનસિકત્વ છે.
જે આપણે વિનાશકવિચાર શત્રુઓના પ્રવેશને માટે આપણા મનમંદિરના દ્વાર બંધ રાખીએ અને જે વિચારે ઉન્નત કરે છે, સતેજ કરે છે, આનંદ અને આશા આપે છે એવા વિચારેને જ આપણું મનમાં દાખલ કરીએ તે આપણે માહાન સંઘર્ષ અને પરિશ્રમને અટકાવવા શક્તિવાન થઈ શકીએ. એવા અનેક દાખ લાઓ બને છે કે જેમાં દુઃખદ, ઉદાસી અને વિષમ વિચારે મનુષ્યનું જીવનતેજ અલ્પ સમયમાં જ ચુસી લે છે, જે દિવસના દિવસો સુધી કરેલ સખ્ત મજુરીથી પણ બનવું અશક્ય છે.
કઈ વખત એકાદ શોકકારક અને નિરાશાજનક ઘટના બનવાથી અથવા દ્રવ્યના ભારે નુકશાનથી માત્ર અલ્પ સમયમાં જ માણસના બાહ્ય સ્વરૂપમાં મહાન વિકૃતિ થયેલી એટલે સુધી જોઈએ છીએ કે તેના પરિચિત માણસ પણ તેને ભાગ્યે જ ઓળખી શકે. સ્વપ્નમાં પણ અનુભવેલો દુષ્ટ વિચાર કેશને વેત કરી મુકે છે, એવા ઘણાં દષ્ટાંતો મળી આવે છે. આ બધાથી વિચારનું પ્રાબલ્ય સાબીત થાય છે.
થોડા દિવસોમાં જ અથવા અઠવાડીયામાં ઈર્ષ્યા-અસૂયા માણસના જીવનમાં કેટલી ભયાનક વિકૃતિ કરી મૂકે છે? તે પાચનશક્તિને નાશ કરે છે, જીવન પ્રવાહિને સૂકવી નાંખે છે, જીવન તત્વને ક્ષીણ કરે છે, અને વિવેક બુદ્ધિને સંકુચિત કરે છે. ખરેખર, સમસ્ત જીવનને વિષમય બનાવે છે.
વિચાર કરવાની કળામાં બાળકને એગ્ય શિક્ષણ આપ્યું હોય તે આપણું

Page #13

માનસિક મિત્ર અને શત્રુઓ.
૨૬૫ આનંદના, સુખના અને સંતોષના ચેરેથી કરાયેલા ઉછેદને બદલે માનસિક સંદર્ય અને સ્વાસ્યની પ્રાપ્તિ એગ્ય વયે પહોંચેલા માણસને કેટલી સુગમ અને સુકર થઈ શકે?
આપણે સત્વર સમજી શકીએ છીએ કે ગરમ વસ્તુ શરીરને બાળે છે, તીર્ણ હથિયાર કાપી નાંખે છે, અને જે વસ્તુઓ પીડાકારક હોય છે તે તજી દેવાને અને જે શારીરિક સુખ અને આનંદ આપે તેને અનુભવ કરવાને યત્ન કરીએ છીએ, જ્યારે આપણા મને રાજ્યમાં આપણે હમેશાં આપણી જાતને નાશકારક અને ભયપ્રદ વિચારેથી બાળીએ છીએ, કાપીએ છીએ અને આપણા રૂધિરને અને મગજને વિષમય બનાવી મુકીએ છીએ, આનું શું કારણ? નિરંતર આપણે આ માનસિક ઘા અને દાહ સહન કરીએ છીએ, છતાં પણ આ દુ:ખના કારણે નિર્મૂળ કરવાને વિચાર પણ કરતા નથી
- દુઃખ સહન કરવા માટે નહિ, પણ આનંદી, સુખી, ઉધૃત, અને પ્રસન્ન રહેવા માટે જ પ્રત્યેક વ્યક્તિ નિર્માયેલ છે. વિચાર કરવાની કલુષિત ટેવને લઈને જ માનવ જાતિનું અધ:પતન થયું છે–આખી જાતિ ક્ષીણતાને પામી છે. પ્રત્યેક મનુષ્ય સુખીમાં સુખી હો જોઈએ એવી નૈસર્ગિક એજના છે, છતાં આપણે અનુભવપરથી કહી શકીએ કે જેમ ઘડીયાળના બનાવનારે થોડી પણ અપૂર્ણતા રાખવાનો વિચાર રાખ્યો હોય અને યોજના કરી હોય તેમ કુદરત કે જેની “સર્વ વસ્તુઓ સંપૂર્ણ રીતે સારી છે.” તેણે માણસોને વધારે ઓછા પ્રમાણમાં કર્મ કાયદા પ્રમાણે દુઃખ હોવું જોઈએ એવી પણ એજના કદાચ કરી હોય.
આપણુ વિચાર શત્રુઓથી મુક્ત થવાને અવિચ્છિન્ન, આગ્રહયુક્ત, નિયમિત અને યથાક્રમ પ્રયત્નની અપેક્ષા છે. આપણે કઈ પણ ન્હાનું સુનું કાર્ય ઉત્સાહ શક્તિ અને અડગ નિશ્ચય વગર સાધી શકતા નથી, તે પછી પૂર્ણ ઉત્સાહથી સામા થઈ તેઓને હાંકી કાઢ્યા વગર અને મનમંદિરનાં દ્વાર પર તેઓને માટે તાળું લગાવ્યા વગર કેવી રીતે આપણું શાંતિ અને સુખના શત્રુઓને મને રાજ્યમાંથી દૂર રાખવાની આશા રાખી શકીએ ?
જે લેકે તરફ આપણને અણગમો હોય, જેઓ આપણને હાનિકર્તા હોય તેઓને અથવા આપણું વૈકિક શત્રુઓને આપણા ઘરમાં આવતા અટકાવવાને આપણને કંઈ શ્રમ વેઠ પડતો હોય તેમ લાગતું નથી; તે આપણું વિચાર શત્રુઓને આપણું મનમાં પ્રવેશતા કેમ અટકાવી શકીએ નહિ ? આપણે ભૂમિ ઉપર ઉઘાડે પગે ચાલીએ તે આપણા પગને ઈજા કરે તેવા અણીદાર પત્થરો ઉપર નહિ ચાલતાં તેને સહેલાઈથી દૂરજ રાખશું,તેવી રીતે જે તિરસ્કારના

Page #14

શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
વિચારે, સ્વાથી વિચારો, ઈર્ષાયુક્ત વિચારે, આપણને ઈજા કરે છે, અને પીડા કરે છે, તેવા વિચારને દૂર રાખવા-હાંકી કાઢવા તે કઠિન નથી. તે વિષય બહુ ગંભીર નથી. માત્ર માનસિક શત્રુઓથી વિમુખ થવાને અને માનસિક મિત્રોનું સન્માન કરવાનો જ તે પ્રશ્ન છે.
કેટલાક વિચારે આશા, આનંદ, પ્રસન્નતા અને પ્રોત્સાહન આપે છે જે આખા શરીરમાં વિસ્તરી રહે છે. કેટલાક વિચારે એવા હોય છે કે જે આશા, સંતોષ અને આનંદ દાબી દે છે. જે આપણે નિરંતર પ્રોત્સાહક અને પ્રબલ વિચારેનું મનમાં સેવન કરીએ તે સુખ, સંપત્તિ, ઐશ્વર્ય અને દીઘયુષ્યની પ્રાપ્તિ કેટલે દરજજે સંભવિત છે તેને વિચાર કરે.
| મનમાં નેહના વિચારોનું મનન થતું હોય, ત્યારે સ્નેહાભાવના વિચારને પ્રવેશ અશક્ય છે; માનસિક અરીસામાં સંદર્ય પ્રતિબિંબિત થયેલું હોય ત્યારે વિરૂપતાની છાયા અશક્ય છે; આનંદનું પ્રાધાન્ય હોય, ત્યારે શોક દબાઈ જાય છે.
જ્યારે આનંદ આશાને મનમાં વાસ હોય છે ત્યારે દુ:ખ અને શોકની સત્તા શરીર પર ચાલી શકે જ નહિ.
જે તમે ભયના વિચારે, ચિંતાના વિચારે, માંદગીના વિચારરૂપી વિચારશત્રુઓને તમારા મનમંદિરમાંથી થોડે પણ સમય દૂર રાખશે તે તેઓ તમને સદાને માટે ત્યજી દેશે, એ નિ:સંદેહ છે; પણ જો તમે તેઓનું સેવન કરશે, તેએને પોષણ આપશે તો તેઓ અધિક પિષણ અને ઉત્તેજનને માટે પુનઃ આવશે. તમારા મનમંદિરનું દ્વાર તેઓને માટે બંધ રાખવું એજ તેઓથી વિમુખ થવાને અમેઘ ઉપાય છે. તેઓની સાથે કંઈ સંબંધ ન રાખો, તેઓને વિસરી જાઓ અને તેઓને દૂર કરે. જ્યારે સંયોગો પ્રતિકૂળ હોય ત્યારે એવા વચન ન ઉચ્ચારો કે
મારૂં ભાગ્યે જ એવું છે, હમેશાં હું ઉપાધિમાંજ આવી પડું છું. હું જાણતો હતે કે તે એમજ બનશે, અને તે એમજ બન્યું ' આમ પોતાની દયા ખાવી અને નિબળ મન રાખવું એ ઘણી જોખમભરેલી ટેવ છે. મનને કેવળ વિશુદ્ધ અને નિર્મળ રાખવાનું કાર્ય અતિ દુષ્કર નથી. ભૂતકાળની દુ:ખદ ઘટનાઓ અને શોકપ્રદ અનુભાને મનમાંથી ભૂંસી નાખવાનું કાર્ય તમે ધારે છે એવું અતિ કઠિન નથી. જે બાબતેએ તમને દુ:ખી કર્યા છે તે બાબતોને વિસરી જવાને તમે નિશ્ચય કરશે અને તે નિશ્ચય અમલમાં મુકશે કે તરતજ જે શાંતિ અને સુખને તમને અનુભવ થવાને તે અત્યારે તમારી વિચારમર્યાદામાં પણ આવી શકે તેમ નથી. તે તમારા દેશે અને દૂષણોને ભૂંસી નાંખે, ભૂલી જાઓ અને તેઓને ફરી કદિપણ પિોષવા નહિ એ દઢ નિશ્ચય કરે.

Page #15

માનસિક મિત્ર અને શત્રુઓ. અલબત, એ ખરૂં છે કે આ વાત પહેલે જ વિચારે સિદ્ધ થઈ શકે તેવી નથી, તે પણ આગ્રહ અને નિશ્ચયપૂર્વક સતત પ્રયાસ કરવાથી માણસ આમાંના ઘણાખરા શત્રુઓને ઉચ્છેદ કરી શકે. મનને સદા સારા, આનંદી અને આશાના વિચારથી ભરવું, તે કડવા અને દુ:ખદાયી અનુભવને મનમાંથી દૂર કરવાને ઉત્તમ ઉપાય છે.
અન્ય વસ્તુઓના માફક વિચારે પણ સજાતીય વસ્તુઓને આપે છે. જે વિચાર મનમાં પ્રધાનપણે પ્રવર્તે છે તે વિચારે પિતાના વિજાતીયને હાંકી કાઢે છે. નિકૃષ્ટતાને ઉત્કૃષ્ટતા હાંકી કાઢશે. નિરાશાને આશા હાંકી કાઢશે. મનને પ્રેમના પ્રકાશથી ભરો અને અસૂયા અને તિરસ્કાર સ્વત: પલાયન થઈ જશે. પ્રેમને પ્રકાશ પ્રસરેલું હોય છે, ત્યાં આ શ્યામ આકૃતિએ એક ક્ષણવાર પણ રહી શકશે નહિ. સદ્વિચારે, ઉદાર વિચારો, દયાના વિચારો. પ્રેમના વિચારે અને આરોગ્યના વિચારોથી મનને સદા ભરેલું રાખે અને સર્વ વિધી વિચારે સત્વર ચાલ્યા જશે. બે વિરૂદ્ધ પક્ષના વિચારનું અસ્તિત્વ એકી વખતે મનમાં હોઈ શકે નહિ. અસદ્વિચારેનું ઔષધસદ્વિચારેજ છે.
ભિન્નભિન્ન પ્રકારના વિચારોનું કેવું પ્રાબલ્ય છે તેની તુલના કરવાને ઘણખરા લોકે અસમર્થ હોય છે. એક આનંદી અને ઉત્કૃષ્ટ વિચાર આપણને કેવા પ્રફુલ્લ અને સતેજ કરે છે તે સૌ કોઈ જાણે છે. તે વિચારથી આનંદ અને પ્રસન્નતા વિજળીની માફક સર્વત્ર વ્યાપી રહે છે. આ વિચાર નવીન આશા, હિંમત અને જીવનને નવીન પટ્ટ ઉત્પન્ન કરે છે.
જે સદ્વિચારોનું સેવન કરે છે તે નિરાશાને બદલે આશાને અનુભવ કરે છે, ભરૂત્વને બદલે હિંમતને અનુભવ કરે છે, અને શંકા અને અનિશ્ચિતતાને બદલે દઢતા અને નિશ્ચયજ અનુભવે છે. વળી જે માણસ આશાજનક, પ્રોત્સાહક અને ઉત્કૃષ્ટ વિચારરૂપી મિત્રોને મનમાં વાસ આપીને પોતાના વિજયના શત્રુઓને દૂર રાખી શકે છે તે શંકા અને નિરાશાના ગુલામ બનેલા પર અતુલ સત્તા ભગવે છે. આવા માણસને દરેક કાર્ય નિરંકુશ પ્રકૃતિવાળા માણસને સાધ્ય હોય તે કરતાં વધારે હેલાઈથી સાધ્ય હોય છે. જે પ્રમાણમાં આ માનસિક શત્રુઓને મનમંદિરમાંથી દૂર રાખી શકીએ તેના પર આપણું જીવનના મૂલ્યને આધાર છે.
તમે એમ ખાત્રીપૂર્વક નજ કહી શકે કે તમે પૂર્ણતા, પ્રેમ, સંદર્ય અને સત્યતાની મૂર્તિ છે અને તેથી ઉક્ત ગુણેજ પ્રદર્શિત કરવાનું તમારે માટે નિયત કરવામાં આવ્યું છે. તેથી તમે પિતાની જાતને કહે કે “ જ્યારે જ્યારે તિરસ્કાર, દ્વેષ, વૈરભાવ, નિરૂત્સાહ, અને સ્વાર્થના વિચારે મારા મનમાં આવે છે ત્યારે ત્યારે

Page #16

૨૬૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. હું મને પિતાને અત્યંત હાનિ કરું છું. મારા પિતાના પર એ કારી ઘા માર્યો છે કે જે મારા માનસિક શાંતિ, સુખ અને આનંદ નિપુણ્યાદિને વિનાશક છે. આ સઘળા વિચારશત્રુઓ મારી જીવનપ્રગતિ અટકાવી દે છે. તેઓના વિરોધીઓથી મારે સત્વર તેનો નાશ કરે જોઈએ.”
તે વિચાર ભય હોય, ચિંતાને હેય, ઈષ્ય હાય, સ્વાર્થ હોય, ગમે તે હોય તે પણ જે કંઈ જીવનના સેંદર્યને અને સૌષ્ટવને દૂષિત કરે છે તેને નાશકારક રિપુની જેમ હાંકી કાઢવા જોઈએ. ઉપાધિ, ચિંતા, ઈર્ષ્યા અને ખરાબ સ્વભાવ આ સર્વ રેગી મનના જ ચિન્હ છે. કોઈપણ પ્રકારનું દુઃખ અથવા વૈષમ્ય એમ સાબીત કરે છે કે તમારું મન કલુષિત છે.
યેગ્ય સમય આવશે ત્યારે આપણને પ્રત્યક્ષ થશે કે અ૫ સમય પણ આવી ગયેલા પ્રત્યેક કંધના આવેશની, તિરસ્કાર અને વૈરના વિચારેના પ્રત્યેક સ્પર્શની અને સ્વાર્થ, ભય, ઉપાધિ, ચિંતા આદિના પ્રત્યેક આંદોલનની સચેટ છાપ જીવનમાં પડે છે અને પ્રાણઘાતક બને છે. જ્યારે તમે ઉપાધિ, ચિંતા, કોલ, વૈર અથવા ઈર્ષ્યાથી કલુષિત હશે ત્યારે જાણવામાં આવશે કે આ વસ્તુઓ તમારી શક્તિને હરી લે છે, અને તમારા જીવનતત્વને નષ્ટ કરે છે. આ નાશથી કઈ જાતનું શુભ પરિણામ આવતું નથી એટલું જ નહિ પણ એ નાજુક અને યંત્રને અવ્યવસ્થિત કરી મુકે છે, જેથી વૃદ્ધાવસ્થા વહેલી આવે છે અને જીદગી ટૂંકી બને છે. ઉપાધિના વિચારો, ભયના વિચારે, સ્વાથી વિચારે લોહીને અને મગજને વિષમય કરે છે, નૈપુણ્યને વંસ કરે છે, આનાથી વિરૂદ્ધ વિચારે આનાથી વિરૂદ્ધ પરિણામ નીપજાવે છે. તેઓ શાંતિ આપે છે, નૈપુણ્ય વધારે છે, અને માનસિક પ્રતિભાશક્તિ ખીલવે છે. ફક્ત પાંચ મિનિટ પણ સેવેલા કોના વિચારથી શરીરના જુદા જુદા નાજુક ભાગ પર એટલી બધી ખરાબ અસર થાય છે કે જેને અસલ સ્થિતિમાં લાવતા અઠવાડીયા અથવા મહિને નાઓ પસાર થઈ જાય છે. એકાદ ભયકારક ઘટના ઉપસ્થિત થવાથી વાળને રંગ સદાને માટે સફેત થઈ જાય છે અને ચહેરા ઉપર વૃદ્ધાવસ્થાસૂચક ચિન્હો ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી જ્યારે સંપૂર્ણ રીતે આપણા સમાજવામાં આવે છે કે આ અધમવૃત્તિ અને આ વિકારે આપણને અશક્ત બનાવે છે, આપણને નીતિપથમાંથી યુત કરે છે, આપણું મનોરાજ્યમાં મહાન ઉત્પાત અને અનર્થ કરે છે. અને શરીરમાં ભયંકર દુઃખ અને પીડા ઉપજાવે છે, ત્યારે જેવી રીતે આપણે શારીરિક રોગથી બચવા યત્ન કરીએ છીએ તેમ તેનાથી બચવાને યત્ન શરૂ કરશું.
જેમ અંધકાર કઈ ભાવવસ્તુ નથી, પરંતુ પ્રકાશને-તેજને અભાવ છે

Page #17

મનાવ્યુ.
૬૯
તેમ જે સઘળું આપણુને વિષમ જણાય છે તે અલૌકિક ઐકય અથવા સાદશ્યને અભાવ માત્ર છે.
બીજા માણસા તરફ રાખવામાં આવતા સ્નેહ, દયા, અમીદ્રષ્ટિ આદિ સ આપણા મનની અંદર ઉચ્ચતમ લાગણીઓને અને વૃત્તિઓને પેદા કરે છે. તેઓ આપણને આરેાગ્ય, શક્તિ, ઉન્નતિ વગેરે બક્ષે છે અને આપણને અનંત શક્તિ સાથે તન્મય બનવાને શક્તિવાન કરે છે.
જો આપણે મનનુ સમતાલપણું જાળવી રાખી અસદ્વિચારારૂપી દુષ્ટ માનસિક શત્રુઓને દૂર રાખી શકીએ તે આપણે વૈજ્ઞાનિક રીત્યનુસાર જીવન વહન કર્યું એમ કહી શકાય. સારી રીતે વિકાસ પામેલું મન કોઇપણ અવસ્થામાં એકતાલ ધ્વનિ ઉત્પન્ન કરવાને સમર્થ છે.
પ્રત્યેક મનુષ્ય પાતાની સૃષ્ટિ અને વાતાવરણ રચે છે. આ વાતાવરણને તે મુશ્કેલીઓથી, ભયથી, શકાથી, નિરાશાથી અને ગ્લાનિથી ભરી શકે કે જેથી કરીને આખી જીંદગી દુ:ખમાં અને દિલ્ગીરીમાંજ વહી જાય. અથવા તે ગ્લાનિ, ઇર્ષ્યા અને દ્વેષના વિચારાને દૂર રાખીને સ્વરચિત વાતાવરણને સ્વચ્છ અને સુખાવહ અનાવી શકે.
સદ્વિચારાનુ જ નિરંતર ચિ ંત્વન કરો અને અસદ્વિચારો તત્કાળ અદૃશ્ય થશે. સૂર્યના પ્રકાશ જવલંત હાય ત્યારે અંધકાર રહી શકે જ નહિ. જો તમે આગ્રહપૂર્ણાંક તમારા મનમંદિરમાં ઐક્યને સ્થાન આપશે। । । વૈષમ્ય પ્રવેશ કરે એ વાત અસંભવિત છે; અને જો તમે સત્યનું અવલ મન રાખશે તે અસત્ય નાશી જશે. તિામ્ ।। શાહ વીઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ, શ્રી–એ.
૭
મનોવ્ય.
(૨)
(ગતાંક પૃષ્ટ ૨૪૪ થી શરૂ )
તેજ પ્રમાણે સ્થાને, પણ તેમાં વસનાર મનુષ્યાની શુભાશુભ વિચારાને પટ ધારણ કરે છે. દરેક ગામમાં એવા અનેક ઘા માલુમ પડે છે કે જેના સમધમાં લેાકામાં અનેક “ હેમભરી ” વાતે ચાલી રહી હાય છે. કેટલાક ઘરાના સંબંધમાં એવુ' ખેલાતુ જોવામાં આવે છે કે “ તેમાં કાઇ સુખી થતું નથી ” કેટલાક મકાના ઉપર કમભાગ્યપણાની ઉંડી છાપ પડેલી જોવામાં આવેછે અને ખીજી રીતે તે મકાન ગમે તેવુ સગવડ ભરેલ હોય છતાં તેમાં વસવાથી “ ખાવા પીવા
66

Page #18

ર૭૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ટળી જવાની” અને “સત્યાનાશની પાટી વળી જવાની” પ્રબળ ભાવના જનમ ળમાં વિસ્તાર પામેલી હોય છે. આમ થવાનું કારણ માત્ર તે તે સ્થાનમાં પૂર્વે વસેલા મનુષ્યોએ સેવેલે અયોગ્ય ભાવનાઓને અનિષ્ટ પ્રભાવ શિવાય અન્ય કશું નથી. અનેકવાર આપણે પોતે લોકેની તે તે સ્થાન સંબંધી કિંવદંતિ પ્રમાણે તેમાં વસવા જનારની બુરી હાલત થયેલી જોઈ છે. સાધારણ મને બળવાળા પુરૂ એવી વાતોને હેમ તરીકે કુટી મારી, તેની અવગણના કરી, તેવા સ્થાનોમાં વસવા જવાની હજતવડે માઠા ફળે બહેરી લે છે. પરંતુ બને છે એમ કે તેવા સ્થાનમાં એકત્ર થયેલો બુરી ભાવનાઓને સંગ્રહ, અને આસપાસના લોકોએ પોતાની અનુકુળ ભાવના વડે તે બુરી ભાવનાને આપેલા ટેકાથી, તેમાં વસવા જનાર મનુષ્યના મનોબળને પરાભવ થાય છે. તેને સામાન્ય બળવાળે સંકલ્પ તે સ્થાનમાં વ્યાપેલા અનિષ્ટ મને દ્રવ્ય આગળ હાર ખાય છે, અને આખરે એના પોતાના અંતઃકરણની એવી નબળી અને વિપરીત સ્થિતિ બને છે કે જેનું પરિણામ લોકોએ કપેલી ભાવના પ્રમાણે આવ્યા વિના ભાગ્યે જ રહે છે.
પરંતુ એવા સ્થાનોમાં પ્રબળ મનોબળવાળા અને સુદઢ નિશ્ચય સંકઃપવાળા સ્ત્રી પુરૂષોને નિવાસ થાય તો તેના ઉપર તે સ્થાનગત વાતાવરણની અસર બહુ ફાવી શકતી નથી. પિતાના મન ઉપર એ સ્થાનગત ભાવનાના બળવડે થતી અસરના એ લોકે દષ્ટા રહે છે અને તેવી કોઈ પણ અનિષ્ટ અસરને પોતાના માનસબંધારણમાં દાખલ થવાની સાફ ના પાડે છે.
કેટલાક સ્થાનમાં આનંદ, મૈત્રીભાવના, ઉત્સાહ અને ખુશમીજાજનું વાતાવરણ તે કેટલાકમાં નિર્વેદ, નિરાનંદ અને ચિંતાશીલતાનું માનસ–સત્વ જામેલું જેવામાં આવે છે. વ્યાપારની મેટી પેઢીઓ અને ઓફીસમાં તે તે પેઢી અને એફીસને કારભાર ચલાવનાર તંત્રીની મનભાવનાની અસર વ્યાપેલી જવામાં આવે છે. કેટલીક પેઢીઓ ઉપર પગ મુકતાંજ આપણને તે પેઢીના કામકાજ અને પ્રમ
કપણાને વિશ્વાસ અને નિઃશંકપણાની લાગણી ઉત્પન્ન થાય છે, અને કેટલીક પેઢીઓ સાથે આપણને કામ પાડતા આપણા મનમાં સ્વાભાવિક રીતે જ બહુ સંભાળ પૂર્વક અને ચેતીને કામ લેવાનું ફુરી આવે છે, અને સહેજ નજરચુક અથવા ગફલત થાય તે છક્કડ ખાઈ જવાને ડર રહ્યા કરે છે. કેટલીક ઓફીસને બહાર વાબ અને દોરદમામ એ સજજડ હોય છે કે કામ પાડવા આવનાર ગ્રાહકો જરા પણ રકઝક કે ખેંચતાણ કર્યા વિના ચાલતી વસ્તુસ્થિતિને આધિન બની જાય છે. અને કેટલેક સ્થાને એથી ઉલટું, નિરર્થક કપાળકુટ અને લમણાઝીક કલાકના કલાક ચાલે ત્યારે જ વાત ઠેકાણે આવે એવી ઘટના હોય છે. આમ બનવાનું કારણ તે તે પેઢીઓના તંત્રીઓની મને–ભાવના શિવાય અન્ય કશું જ નથી.

Page #19

મનેદ્રવ્ય.
૨૭૧
જે સ્થાનમાં અનેક ગુન્હાવાળા કર્મો થએલા હોય છે એ સ્થાનોનું માનસવાતાવરણ અત્યંત ચિંતા ઉપજાવનારૂ અનુભવાય છે. આનું કારણ એ હોય છે કે એવા સ્થાનોમાં ખુન અને રક્તપાત કરનારની નિર્દય અને વંસકર ભાવના, તેમજ એવા અધમ કાના ભેગ બનનાર કમનસીબ મનુષ્યની પીડન અને કષ્ટમાંથી ઉપજેલી ત્રાસમય ભાવનાનું મિશ્રણ હોય છે. એક ગામમાંથી પગ રસ્તે બીજે ગામ જતાં એવા અનેક ઝાડી અને સાંકડા નાળાવાળા ગુપ્ત સ્થાનો, જ્યાં આવા નિચ કર્મો પૂર્વે બનેલા હોય છે તે સ્થાને થઈ પસાર થવાનો પ્રસંગ ઘણુ વાચકોને કદાચ આવેલ હશે, અને ત્યાંનુ કલેશકર માનસ-વાતાવરણ અનુભવ્યું હશે. તેજ પ્રમાણે કેદખાના, અને શિક્ષા સ્થાનનું વાતાવરણ પણ સૂફમ–પ્રકૃતિના વેદનશીલ (sensitive ) આત્માઓને અત્યંત ગ્લનીકર ભાસે છે. દારૂખાના, વેશ્યાવાડા, અને એવા અન્ય હલકી વાસનાઓની તૃપ્તિના સ્થાનમાં, કેઈ ઉચ્ચ વૃતિવાળો મનુષ્ય જાય તો તેને બહુજ મુંજવણ થાય છે અને જાણે અંદરથી શ્વાસ રૂંધાઈ જતો હોય એવો માનસ, અનુભવ થાય છે. મોટી ઈસ્પીતાળમાં જ્યાં સંખ્યાબંધ દદીઓ, વિવિધ પ્રકારના વ્યાધીઓથી પીડાતા એકત્ર થયા હોય છે, ત્યાં આવી ચઢતા ક્લેશ, વિષાદ અને દુખમિશ્રિત દયા વૃતિનું વદન થાય છે. ઘણા કા ળનું જુનું પ્રાચીન દેવાલય એવા માનસ- વાતાવરણથી ભરેલું દાણવાર જોવામાં આવ્યું છે કે જ્યાં પગ મુક્તા તુર્તજ આપણા હૃદયમાં એક પ્રકારની ભવ્યતા શાંતિ અને ચિત્ત, સ્થિરતા અનુભવાય છે. જુના દેવાલયો અને મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવો એમાં, નવા દેવાલય કરાવવા કરતા શાસ્ત્રકારોએ વિશેષ પૂણ્યને આરોપ કરેલો છે, એનું કારણ માત્ર એજ છે કે એમ કરવાથી એ પ્રાચીન મંદિરમાં પૂર્વના મહાજનેએ સેવેલી ઉચ્ચ ભાવનાનું માનસ-વાતાવરણ જળવાઈ રહેવા પામે, અને ત્યાં યાત્રાર્થે આવનાર પ્રત્યેક વ્યક્તિને તેને સુખકર અનુભવ મળો શરૂ રહે, નવા મંદિરમાં એવી ભાવનાનું બળ જામતાં ઘણે સમય જાય છે. અને એવી ભાવનાની જમાવટ જલદીથી થવી એ પણ એક શંકાને વિષય રહે છે, ત્યારે જુના મંદિરોના ઉદ્ધારમાં મંદિરના અસ્તિત્વને હેતુ જે ઉન્નત અને ઉર્ધ્વગામી ભાવનાઓ, તે તો કાયમજ હોય છે. માત્ર ઈટ ચુના અને કડી દાડીઆનું જ ખર્ચ કરવું અવશેષ હોય છે. પરંતુ અફસોસની વાત છે કે ભાવના બળ અને માનસ–વાતાવરણની અત્યંત આવશ્યક બીના અત્યારે લોકોના દષ્ટિ-પથમાંથી છેક જ ખસી ગઈ છે. અજ્ઞાન અને પ્રાકૃત લેકની નજર માત્ર ઈંટ, ચુના અને આરસની તક્તીઓ વિના બીજે ક્યાંઈ ડરતી નથી.
સ્થાન સંબંધી ઉપર હમે જે સત્યનું પ્રતિપાદન કરેલ છે, તે સત્યવ્યક્તિ

Page #20

૨૭૨
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ.
એને પણ સર્જાશે લાગુ પડી શકે છે. કેટલાક મનુષ્યેા પેાતાની સાથે નિરંતર આનંદ સુખમયતા, અને:નિડરતાનું વાતાવરણુ લઇને ક્રે છે. અને તેમના સબધમાં આવતા તુર્ત જ તે પ્રકૃતિની છાપ આપણા ચિતમાં આરપાર પડી જાય છે. એથી ઉલટુ કેટલાક મનુષ્યેા સ્વભાવથીજ દુખી, અવિશ્વાસી, ડરવાના સ્વભાવવાળા બેચેનીવાળા અને ઉદ્વેગથી ભરેલા જોવામાં આવે છે. આવા લેાકેાની સાથે આપણે કદાપી કાંઈ કામ પાડવાનુ આવી પડે છે, ત્યારે આપણા મનમાં એમ થાય છે કે હવે આ પ્રસંગના જલદી અંત આવે તે સારૂં અવા મનુષ્ય, જેને અંગ્રેજીમાં (Kill Joy’s) આનંદ-ભંજક) કહે છે, તેમનાથી ચેતતા રહેવા, અને તેમના સહવાસ અને તેટલા ત્વરાથી ઉકેલી લેવા હમે હમારા વાચકેાને ખાસ સુચવીએ છીએ. કેમકે જો તેમના પાસ તમારા મન ઉપર લાગી ગયા તે પછી તેનાથી ભાગી છુટવુ એ બહુ મુશ્કેલી ભર્યું છે. આપણા કમભાગ્યે એવા “આનદ ભંજકે” ની સંખ્યા :( ખાસ કરીને હાલમાં આપણા જૈન સંપ્રદાયમાં ) બહુ મોટી જોવામાં આવે છે. તેઓ કઇ સ્થાને સુખ કે આનંદના એક અણુ કે અશ જોવાની ના પાડે છે. સંસાર તેમના માટે દુખમયપણાના, અસારતાના, કલેશની પરંપરાના અને ખારાશના પાશાક ધારણ કરે છે. તેમની ચક્ષુ ઉપરથી દુખવાદના કાળા ચશ્મા ક્ષણુ પણ ભાગ્યેજ કદી ઉતરવા પામે છે. દીલગીરીની વાત છે કે જૈન દર્શનનું વર્તમાન સ્વરૂપ તેના સાંપ્રદાયીક અ ંધારણપક્ષે આવા નિવે ઢવાદ અને દુખમય ભાવનાથી ઘેરાઇ ગએલું છે. આમ થવાનું કારણ શું, અને એ સબંધમાં ખરી હકીકત શું છે એ કહેવાની આ સાનુકુળ પ્રસંગ નથી. પરંતુ એટલું કહેવા ઘા કે સસાર વસ્તુત: દુખમય નથી પણ સુખમય છે, અમગળમય નથી પણ મગળમય છે, અકલ્યાણમય નથી પણ કલ્યાણમય છે. સર્વ સ્થાને અમૃત છે. ખારાશ કે બુરાઈ કાંઇ નથી. વિશ્વની પરમ અદ્ભુત ઘટનામાં એકપણ સ્થાને ઝેર હાત તા એકપણ પ્રાણી જીવી શકે નહી. દુઃખ માત્ર અજ્ઞાનમાં છે, નિયમાનું જ્ઞાન થયા પછી દુખ કાંઇ નથી, મુક્ત ફક્ત અજ્ઞાનથીજ થવાની જરૂર છે. પરંતુ અમે વિષયાંતરમાં ઉતરીએ છીએ એમ અમને લાગે છે તેથી અમારા ચાલતા વિષય ઉપર આવીએ.
મનુષ્ય જેવા પ્રકારના વિચારના આંદોલન (Thought-waves) પાતાના માનસ-મધારણમાંથી પ્રવર્તાવે છે તેવાજ વિચારના આંદોલના તેના ભણી આકર્ષાય છે. અને તેણે પ્રેરેલા વિચારો એના જેવા અન્ય સમાન વિચારવાળા મનુષ્યેવર્ડ ગ્રહાય છે. હુમે અગાઉ જણાવી ગયા છીએ કે મનેાદ્રવ્ય એ એક પ્રકારનું વસ્તુ વિશેષ છે. જે અર્થ માં પથ્થર, લાટ્ટુ, લાકડું આદિ વસ્તુઓ છે, તેજ અર્થમાં મના

Page #21

મદ્રવ્ય.
૨૭૩
દ્રવ્ય એ પણ એક વસ્તુ છે. તફાવત એટલોજ છે પથ્થર, લેડું વિગેરે સ્થલ ભૈતિક અને આપણું વર્તમાન વિકાસવાળી ઈન્દ્રીયવડે સ્પશી શકાય એવી ચેગ્યતાવાળી વસ્તુઓ છે, ત્યારે મને દ્રવ્ય એક સૂફમ, તરલ, અને ઈન્દ્રિયવડે નહીસ્પર્શવા યોગ્ય વસ્તુ છે. અંગ્રેજીમાં એ દ્રવ્યને astral matter કહે છે. જો કે astral શબ્દને ધાતુગત અર્થ જોતાં મનદ્રવ્યને astral શબ્દથી સંબેધવું અમે પસંદ કરતા નથી, પરંતુ આજકાલ એ શબ્દ એના વર્તમાન અર્થમાં એટલો બધો રૂઢ થઈ ગયે છે કે તેના ધાત્વાર્થ ભણી નજર કરી તેના મૂળ સંકેતને સપાટી ઉપર લાવવા અમે માગતા નથી. astral એ શબ્દ star શબ્દ ઉપરથી નીકળે છે. star એટલે તારાઓ. આકાશના દુરવતી પ્રદેશ ઉપરની સૃષ્ટિઓ પૂર્વકાળના ભેળા મનુષ્યો એ તારામય સૃષ્ટિના પદાર્થોને આપણી સૃષ્ટિના પદાર્થ કરતા બહુ ઉંચા પ્રકારનો દીવ્ય અને પ્રભાવયુક્ત કઃપતા હતા, એથી એ કલ્પના ઉપરથી ઘડાએલા astral શબ્દમાં ભાતિકથી ઉલટો અર્થ આરોપીએલે છે. હૈતિકથી ઘણું ચઢીઆનું સૂક્ષ્મદ્રવ્ય એને astral ની સંજ્ઞા આજે અપાય છે. વસ્તુત: મનદ્રવ્ય ખરા અર્થમાં astral નથી, પરંતુ એને મુકાબલો કરવા યોગ્ય અન્ય કેઈ ઈતર દ્રવ્યને હાલ આપણને પરિ. ચય નહી હોવાથી એ શબ્દથી નિભાવી લેવાની ફરજ પડે છે.
આપણે જે સ્થાનમાં વસીએ છીએ તે જ ભૌતિક સ્થાન (physical space) માં સહવ્યાપી ભાવે સૂફમસ્થાન પણ (astral space) છે. આ વાતને હાલ તે શ્રદ્ધારૂપે માની લેવાની હમે વાચક બંધુઓને ભલામણ કરીએ છીએ. કેમકે ચર્ચાથી એ વિષયને આ લેખમાં વિસ્તાર કરતાં હમે પુનઃ પુનઃ વિષયાંતરનો દોષારોપ હોરી લેવાના ભયમાં આવી પડીએ છીએ. એકજ આકાશપ્રદેશમાં અનંત જુદા જુદા સ્વરૂપવાળી ભિન્ન ભિન્ન સૃષ્ટિઓ હોઈ શકે છે છતા એકરસૃષ્ટિને અન્ય સૃષ્ટિના એકજ સ્થાનમાં સહવ્યાપી અસ્તિત્વની ખબર પણ ન હોય એમ બની શકે છે.
જેમ એકજ ઓરડામાં અનેક રંગવાળા પ્રકાશના કિરણો એકબીજાને ધકેલ્યા વિના સમાઈ જાય છે, તેમ એકજ આકાશખંડમાં અનેક સ્વરૂપી સૃષ્ટિઓ પિતાનું અસ્તિત્વ અન્ય કોઈના અસ્તિત્વને ક્ષતિ પહોંચાડ્યા વિના નીભાવી શકે છે. એકજ સ્થાનમાં હોવા છતાં એકને અન્યના આસ્તત્વની ખબર પણ હોતી નથી. આમ થવાનું કારણ તે તે રષ્ટિના આંદોલનની ગતિને તારતમ્ય ભેદ હોય છે. એક પ્રકારના પદાર્થની આંદોલનની ગતિ ( vibratory motion ) અન્ય પદાર્થની તેવી ગતિ કરતા જુદી જાતની હોય તે, ઉભય એકજ સ્થાનમાં,પિત પિતાના અસ્તિત્વનું બીજાને ભાન પણ આપ્યા શિવાય રહી શકે છે. આકાશની અચિંત્ય સત્તા જેનશાસ્ત્રકારે કહેલી છે તેનું કારણ આથી સ્પષ્ટ થવાયેગ્ય છે. કાકાશના એકજ પ્રદેશમાં

Page #22

ર૭૪
આત્માનંદ પ્રકાશ,
અસંખ્યાત અણુઓ અવગાહ પામી શકવાનું શાસ્ત્રકાર કહે છે તે આ દષ્ટિએજ સત્ય છે.
આ સૂમ વાતાવરણ (astral atmosphere) માં મન દ્રવ્યના વિલક્ષણ સ્વરૂપવાળા વાદળાઓ ઉભરાયા કરે છે. અને આપણું સ્થળ આકાશમાં જેમ વાદળના સમૂહો બંધાય છે તેમ સૂરમ વાતારણમાં મનોદ્રવ્યના સંઘાતો રચાય છે. બે વાદળાઓ જે એક સરખી ગતિ અને સ્વરૂપવાળા હોય તે જેમ તેઓ ભેગા થતા પિતાનું રૂપ ભેળવીને એકરૂપ બની જાય છે, તેમ સુફમ મનોમય વાતાવરણમાં, બે વિચાર-દ્રવ્યના સમુહે જે સમાન ગતિ, આંદોલન અને સ્વરૂપવાળા હોય છે તો તેઓ એક બીજા ભણી આકર્ષાઈને એકરૂપ બની જાય છે. હમે ઉપર જણાવ્યું તેમ જે પ્રદેશમાં એક પ્રકારનું મનોદ્રવ્ય હોય છે તેજ પ્રદેશમાં અન્ય પ્રકાર અને અન્ય સ્વરૂપનું મનોદ્રવ્ય પણ તે એકજ પ્રદેશમાં રહી શકે છે. પણ આંદોલનની ગતિની વિલક્ષણતા અને વિભિન્નતાથી ભેગા ન થતાં તેમનો સ્વરૂપ–ભેદ કાયમ રહે છે. આથી એકજ આકાશખંડમાં અનંત ચિચેવાળા માનસદ્રવ્યોના અસ્તર ઉપર અસ્તર, અન્ય પ્રકારના માનસદ્રવ્યને બાધા કર્યા વિના રહી શકવા સમર્થ છે.
પોતાના મનમાં પ્રગટતા વિચારને અનુરૂપ વિચાર દ્રવ્ય સૂક્ષ્મ વાતાવરણમાંથી પ્રત્યેક મનુષ્ય પિતાભણી આકર્ષે છે, અને એ આકર્ષાએલા દ્રવ્યની તેના પિતાના ઉપર અસર અનુભવે છે. આથી બળતામાં ઘી હોમવા જેવું થાય છે. એક મનુષ્ય લાંબા કાળ સુધી દ્વેષ, ઈર્ષ્યા, અને તિરસ્કારની ભાવના સેવ્યા કરે છે, એ વ્યાપારથી તેના મનમય બંધારણમાં, એવીજ ભાવનાઓનો એવો પ્રબળ પ્રવાહ ઠલવાય છે કે એથી તેને પોતાને ત્રાસ ઉપજ્યા વિના રહેતો નથી. જેવી સિંઘ ભાવનાનું તે સેવન કરે છે તેવીજ સિંઘ ભાવનાઓનું દ્રવ્ય તેનાભણી ઘડાઈને આવે છે, અને તે ભાવનાને પ્રમ્બળ પુષ્ટિ અને સમર્થન આપે છે અને એ મનુય જેમ જેમ લાંબે કાળ પોતાની એ અધમ ભાવનામાં રો પશે રહે, તેમ તેમ વસ્તુસ્થિતિ બગડતી ચાલે છે. તે પોતાની જાતને એવી બુરી ભાવનાઓનું એક કેન્દ્ર બનાવી મુકે છે, અને કમનસીબે એ અજ્ઞાન મનુષ્ય એવી ભાવનાઓને સેવવાની ટેવ પાડી દે તે અર્થાત્ તેને પોતાને પણ તે વ્યાપારેની ખબર ન રહે તેટલે દરજજે એ ભાવનાનું બળ તેનામાં જામી જાય તો, તેની સ્થિતિ અત્યંત દયા ઉપજાવનારી અને કલેશમય બને છે પછી તે એવા સંયોગો અને પરિસ્થિતિઓને ઉપજાવવાની હદે આવે છે કે
જ્યાં એ ભાવના કાર્યમાં પરિણમે છે. પ્રથમ જે કાંઈ વિચારમાં હતું તે વિચારને અનુરૂપ આચારમાં પરિણામ પામે છે. એક પ્રકારની માનસ અવસ્થા, પિતાના સમાન ભાવી સ્વરૂપવાળા મદ્રવ્યને પિતાભણ ખેંચે છે. એટલું જ નહી, પણ કાળના પરિપાકે એ ભાવનાને અનુસરતુ કાર્ય પણ તેનાથી થયા વિના કદી રહેતું

Page #23

મને દ્રવ્ય.
ર૦પ
નથી. કેમકે ભાવના પ્રમાણે સચેાગે, તા અને પરિસ્થિતિએ ઉપજી આવે એવા વિશ્વના સનાતન મહા નિયમ છે. એક મનુષ્ય હલકી પાશવ વૃત્તિએ ઉપર મનને વિરમવા દઇ તેમાં તટ્વીન અને તે આખી કુદરત એકસંપ કરીને તે મનુષ્યને એવા સચેાગામાં ખેંચી જાય છે કે જયાં એના વિકારાને પ્રવર્તન-ક્ષેત્ર મળી રહે છે, અને એની બુરી વાસનાએને તૃપ્તિ અનુભવવાની તક પ્રાપ્ત થાય છે. એક અધમ વિચાર આપણા મનમાં ઉત્પન્ન થાય તે કાળે તેના અનિષ્ટ પરિણામે ઉપર આપણી નજર જઇ શકતી નથી, પરંતુ તેવા વિચારને અનુકુળ સ્થાન આપણા મનમાં આપવામાં આવે તે આખરે જે મુરાઇ ઉપર આપણે ઘસડાઇ જઇએ છીએ તેના વિચાર પણ કલેશ ઉપજાવનાર છે:—
એથી ઉલટુ, તમે હાલ જેવા વિચારો અને ભાવનાએ! સેવેા છે . તેના કરતાં ઉચ્ચતર, ભવ્યતર મના વ્યાપાર સેવશાતા તેવાં વિચારાનુ' અનુશીલન તમને થાડા વખતમાં એક ટેવ રૂપ બની જશે, અને વિશ્વના માનસ-વાતાવરણના એવાજ ખીજા ભવ્ય વિચારાના પ્રવાહ તમારા માનસ-૫ ધારણમાં ઉભરાવા લાગશે. સમાન સમાનને આકર્ષે છે એ મહા નિયમનું શ્રેયસ્કર પ્રવર્તન તમારા સમધમાં થશે અને તેને અમૂલ્ય લાભ તમે ઉડાવી શકશે. આથી પણ વિશેષ જાવા જેવુ તે એ છે કે, સમાન વિચાર સમાન વિચારની સાથે ભળી જાય છે; એટલુ જ નહી પણ સમાન વિચારવાળા પુરૂષો પણ સમાન વિચારવાળા પુરૂષા સાથે અણુધારી રીતે સમધમાં આવે છે. દુનીઆના બીજા છેડા ઉપર રહેતા, પરંતુ ભવ્ય વિચારની સમાન - ક્ષામાં વિરાજતા ભાગ્યવાન આત્માએ, એક બીજા સાથે સંબંધમાં આવી શકે છે. આપણે બધાજ આપણા સયેાગે અને પરિસ્થિતિઓને આપણી ભાવનાએ અને માનસ વ્યાપાર વડે ઉપજાવીએ છીએ નિભાવીએ છીએ અને નષ્ટ પશુ કરીએ છીએ. જે માનસ સામગ્રી અને અનુકુળ ભાવનાએ વડે એક મનુષ્ય પાતાના દ્રવ્ય અને વિભવને નલાવી રાખે છે, તે માનસ સામગ્રી અને અનુકુળ ભાવના તે મનુષ્ય છેડી દેતા, દ્રવ્ય અને વિભવ એની મેળેજ લાપ પામી જાય છે. કેમકે સ્થુળ ઉપકરણા એ ખીન્નુ કાંઇજ નહિ પણ આંતરીક મનેામય સામગ્રીના બાહ્ય પરિપાક છે. આથી આંતરીક કારણના અભાવે બાહય કાર્યના સ્વયં અભાવ ઉપજે છે. આવા ઉદાડુરણા આપણા બ્હાવહારીક જીવનમાં આપણે સખ્યાબંધ જોઇ શકીએ તેમ છીએ.
આ લેખમાં હમે અગાઉ જણાવી ગયા છીએ કે જે વિચારની સાથે આપણુ પ્રાણમળ ( Vital IPower ) ભળેલુ હોય છે તે વિચાર એક અદભૂત પ્રભાવવાળુ સત્વ અને છે, અને તેની કાર્યસાધક શક્તિમાં ઘણા ઉમેરે થાય છે. જેટલા સબળ અને સુદઢ વિચારો છે તે બધામાં ન્યુનાધિક અંશે પ્રાણબળ હાયજ છે. પ્રબળ સ

Page #24

૨૭૬
આત્માનંદ પ્રકાશ.
કલ્પ-શકિતવાળો મનુષ્ય જેટલા બળથી પિતાના વિચારોને પ્રવર્તાવે છે તેના પ્રમાણુમાં તે વિચારમાં તેના પ્રાણબળને અંશ ભળેલાં હોય છે. જ્ઞાની મનુષ્યો આ પ્રાણ બળને પિતાના વિચારની સાથે ઉપગ પૂર્વક જ્ઞાતપણે ('onsciously મેળવે છે. આવા વિચારે એક બંદુકની ગોળી માફક પોતાના ધારેલા નિશાને જઈ ચૂિંટે છે. સામાન્ય વિચારે ધીરે ધીરે ઉન્ડાળાના વાદળા જેવી મંદ ગતિએ ફરે છે. કેટલાક જાહેર વકતાઓએ આ કળા સાધી હોય છે, અને તેઓ જે વિચારને શ્રોતાના મન ઉપર ઠસાવવા ઈચ્છા રાખે છે. તે વિચારને વાણદ્વારા બહિર્ભાવ કરતીવેળાએ તેને પિતાનુ પ્રાણબળ અપીને એવી સજજડરિતે પ્રેરે છે કે વર્ગના હૃદયમાં એ વિચાર તીરની પેઠે આરપાર ઉતરી જાય છે. કળાવાન વકતાઓ છેતૃવર્ગના પાસે મરજી પડે ત્યારે તાળીઓ પડાવી શકે છે. મરજી પડે ત્યારે “સાંભળો સાંભળ”ના પિકાર કરાવી શકે છે. મરજી પડે ત્યારે હસાવી શકે છે, અને મરજી પડે ત્યારે આંસુઓ પડાવી શકે છે. તેઓ વિચારની પછવાડે એવી અદભુત પ્રાણ શકિતને પ્રેરે છે કે તે ધારેલું પરિણામ પ્રગટાવ્યા વિના ભાગ્યેજ રહે છે. એક મજબુત મનને સ્પષ્ટ વિચારક પુરૂષ જે પોતાના વિચાર સાથે ઉપર કહ્યું તેવું પ્રાણુ બળ ભેળવીને પિતાના વિચારો પ્રેરે તે તે જીવંત, જવલંત સ તરીકે વિશ્વમાં કાર્યકર નીવડે છે. આવા જીવંત વિચારે જ્યારે આપણુ આધ્યાત્મિક બંધારણમાં પ્રવેશ પામે છે ત્યારે તે વિચાર પ્રવર્તાવનાર મહા પુરૂષ જાણે આપણી સમક્ષ હાજર થઈને પોતાના વિચારે આપણા મનમાં ઠસાવતો હોય એવી અસર આપણું ઉપર થાય છે. આધ્યાત્મિક વિકાસની ઉચ્ચ કળાએ પહોંચેલા મહાજનો પિતાના શિષ્યોને કેઈ સંકટ કે કટોકટીના પ્રસંગે આવા જીવંત વિચારે પ્રેરે છે તે વખતે તે શિષ્યને પિતાના ગુરૂ પિતાના આગળ સાક્ષાત ઉપસ્થિત હોય અને ધૈર્ય અને હીમત રાખવાનું સુચવતા હોય એવો અનુભવ તેમને થાય છે. પ્રબલ મ ગ સંપન્ન વિતરાગી મહાત્માઓ આ પ્રકારેજ આપણા પ્રત્યે પોતાની નિર્દેતુક કૃપાને પરિચય આપે છે.
આપણે આસપાસના સ્વાથી અને હલકા વિચારોના વાતાવરણની અસર આપણા ઉપર થાય એ સ્વાભાવિક છે. ઘણા પ્રબળ વિચાર-બળવાળા પરંતુ સ્વાથી મન ઉપકત શક્તિદ્વારા પોતાની મતલબ આપણી પાસેથી સાધવા શકિતમાન બને છે. આ વિશ્વમાં આપણું કેઈપણ અનિષ્ટ ન કરી શકે એના માટે બે બાબતોની અનિવાર્ય અગત્ય છે. (૧) પ્રેમ અને (૨) વિશ્વાસ. આ બે પરિસ્થિતિઓની આપણુ અધ્યાત્મિક બંધારણમાં જમાવટ થાય તો આપણું પ્રત્યે ગમે તેવા બળથી પ્રેરેલા સ્વાર્થ યુક્ત વિચારોથી તેમજ આપણી આસપાસના નિકૃષ્ટ માનસ-વાતાવ

Page #25

મનેબ્ય
૨૭૭
રથી આપણુને ડરવાનું કારણ નથી. આધ્યાત્મિક સૃષ્ટિમાં એવા પણ એક નિયમ છે કે ભાવના જેમ જેમ ઉચ્ચ તેમ તેમ તેનુ બળ વધારે હોય છે. આથી એક નખળા મનવાળા મનુષ્ય જે પરમાત્મામાં શ્રદ્ધા અને પ્રાણી માત્ર પ્રતિ પ્રેમ ભાવયુક્ત હોય તે, ગમે તેવા ત્રાથી મનેબળવાળા પુરૂષની સત્તા તેના ઉપર ફાવી શકતી નથી. આ પ્રકારની ઉત્તમેાત્તમ સત્તા તા વિકાસની અવધિએ પહોંચેલા પરમયોગી પુરૂષામાંજ હોય છે; અને તેઓ પોતાની સત્તાના ઉપયાગ કોઇપણ કાળે
સ્વાથી હેતુ માટે કરતા નથી. આવા મહાજનેાનું મનેાખળ વિશ્વના અત્યંત ઉપકાર સાધી શકે છે. તેઓ મળ, આશ્રય આશ્વાસન, વિગેરેના વિચારાના એવા પ્રમળ સત્વા ચાતરફ ફેલાવે છે કે જેને જેને તે સત્વાની જરૂર હોય છે તેને તેને તે અવશ્ય મળી શકે છે. એ મેળવવા માટે અને એ સત્વાના લાભ ઉઠાવવા માટે જે કાંઈ કરવાની જરૂર છે તે ફકત એટલુજ કે તેની મનેામય રીતે માગણી કરવી. તે સપાદન કરવાની પ્રાર્થના કરવી, અને તુર્ત જ પરિણામ એ આવશે કે એ પ્રમળ સહાયક આધ્યાત્મિક ભાવનાઓ તમારા હૃદયમાં ઉભરાવા માંડશે. વર્તમાનકાળે વિહરમાન અને ભૂતકાળે થઇ ગયેલા અનંત મહાયાગીઓના મનેાખળને લાભ આ પ્રમાણે અનુકુળ માનસિક વલણ ( mental attitude ) દ્વારા મળી શકે છે. આપણી સૃષ્ટિને જો એકલા સ્વાથી વિચારોની મધ્યમાંજ રહેવુ પડતુ હાત અને મહાજનાની પવિત્ર, ભવ્ય ભાવનાઓના અભાવ વર્તતા હાત તે, આ વિશ્વ કયારનુ એ નાશ પામી ગયુ હત. પરંતુ ઇશ્વર કૃપાથી વસ્તુ સ્થિતિ જુદીજ છે. અને તેથી સમજી મનુષ્યાએ ડરવાનુ મુદ્દલ પ્રયાજન નથી.
પરંતુ ડરવા જેવા એક પ્રસંગ છે. અને તે એકે જ્યારે આપણે પોતે એવા હલકા સ્વાથી વિચારે સેવીએ છીએ ત્યારે ઉપર દર્શાવેલા નિયમને અનુસરીને જ્યારે આપણે પોતે હલકા નીચ વિચારોને આપણા મનમાં આશ્રય આપીએ છીએ અને ઉછેરીએ છીએ ત્યારે આસપાસના માનસ-વાતાવરણમાંથી તેવાજ સ્વરૂપના વિચાર–દ્રબ્યા આપણા માનસ બંધારણમાં જામે છે, અને શરૂઆતમાં આપણે જે કાર્યોના ચિંતનથી પણ ધ્રુજી ઉઠીએ છીએ, તે કાર્યો કરવા ભણી તત્પર બની જઇએ છીએ. માનસ-વાતાવરણમાંહેના સત્વા એ બધા આપણા તરફની પરાણાગતની રાહ જોઇ રહેલા છે. પરંતુ આપણે કાને આમત્રણ કરવું અને કાને ન કરવું એ આપણા પેાતાના અધિકાર અને હક્કની વાત છે. પ્રિય ખધુ! આ હક અને અધિકારના ઘટતા વાજમી ઉપયોગ કરવા આપને પુન: પુન: સુચના કરીએ છીએ. વળી એકવાર પુન: કહી લેવા ઘા કે આમંત્રણ આપ્યા પહેલા, એ આમંત્રણ કાને અપાય છે તે જોવાનું કદી ભુલશેા નહીં,

Page #26

૨૭૮
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ
આપણી પ્રબળ વાસનાએ એવા વિચાર-સાને પ્રગટાવે છે કે તે વાસના અગર પછી તે શુભ હેા વા અશુભ !, તેની પ્રાપ્તિના પથ આપણા માટે સુગમ અને સરળ થાય છે. એ વાસના તે અનુરૂપ સયોગા અને સ્થિતિએમાં આપણે આકર્ષાઇએ છીએ, અથવા તે તે આપણને આવી મળે છે. એ પ્રબળ ઇચ્છાએ આપણા હેતુની સફળતાની રાડુમાં અત્યંત સહાયક નીવડે છે. અને તેમનું કાર્ય આપણે નિદ્રામાં હોઇએ ત્યારે પણ શરૂ′′ રહેલુ હાય છે. આથી કેવી ઇચ્છાઓને તમે પ્રવર્તાવા છે, એ ખબતમાં ગમે તેટલી સંભાળ રાખા તા પણ તે ન્યુનજ છે. તમારી પ્રકૃતિના ઉચ્ચ અને ઉર્ધ્વગામી અશ સાથે જે ઈચ્છાનેા એક રાગ ન ઘટતા હાય, અર્થાત્ જે ઇચ્છાથી તમારે અંતરાત્મા રાજી ન હોય, તે ઇચ્છા કદી પણ પ્ર બળપણે પ્રવર્તાવશે નહી. જો એ ભૂલ કરશે તે તમે આધ્યાત્મિક કારણ--કાર્યની એવી વિકટ ફ્રાંસમાં ભરાઇ પડશે કે આખરે તમારે એ ભૂલ માટે બહુ પસ્તાવુ પડશે, અને અત્યંત દર્દ અને કલેશ પૂર્વક એકમતી પાઠના અનુભવ મેળવવા પડશે. તમારા અંતરની સૂક્ષ્મ શક્તિ રૂપી શમશેરને સમજ્યા વિના ગમેતેમ સમર્થ્ય જશે! નિહ. વળી એક બીજી પણ અત્યંત કિ ંમતી સલાહ આપવા હમે પ્રેરાઇએ છીએ તે આ પ્રમાણે છે. ગમે તેવા ઉત્તેજક અને વૃતિને ઉશ્કેરનારા પ્રસ ંગેામાં પણ બીજાઓને નુકશાન થાય એવી ભાવનાનું ઉત્કટપણે સેવન કરશેા નહી. કેમકે એવી ભાવનાઓના સેવનનુ પરિણામ અનિવાર્ય પણે એકજ આવે છે; અને એ પરિણામના અનુભવ અત્યંત કટુ અને દુખદાયક આવે છે. આવા મનુષ્યા જે ફ્રાંસી ખીજા માટે તૈયાર કરેલી હોય છે તે ફ્રાંસી ઉપર તેને પોતાનેજ લટકવાનેા પ્રસંગ આવે છે તેમાં પણ ખાસ કરીને કાઇ પવિત્ર મનુષ્ય પ્રત્યે એવા અયેાગ્ય વિચાર પ્રેરવામાં આવે તે તેના પ્રત્યાઘાત તુર્તજ તે પ્રેરનાર મનુષ્ય ઉપર થાય છે, અને જે ક્ષણે તે પ્રત્યાઘાત થાય છે તે ક્ષણે એ અનિષ્ટ ભાવનું મળ પૂર્વની મૂળ ભાવના કરતા અત્યંત પ્રચંડ હોય છે. આ વાત ઉપર આટલા બધા ભાર મુકી પુન: પુન: કહીએ છીએ તેથી કદાચ વાચક અધુ! આપને કંટાળા આવતા હશે, પરંતુ એ વિષયની અગત્યતા એજ એ પુનરૂતિ દોષ માટેનુ હમારૂ આનુ છે. વિશેષ ચેતવણી તા વળી એટલા માટે આપવી પડે છે કે વિચારમાં આ પ્રકારનું સામર્થ્ય છે એમ સમજીને તમે પાતે કદાચ તેના અનિષ્ટ ઉપયાગ કરવાને ભવિષ્યમાં કોઇ નિર્મળ ક્ષણે પ્રેરાએ એવા સંભવ છે. આથી આ જ્ઞાનના દુરૂપયોગ ન કરી બેસાય એની સંભાળ રાખ વાની ચેતવણી આપવી એ હમારી એવડી ફરજ છે. આ ભગ્ન-પ્રદેશની સુચનાનેdauger signal ને-ભૂલ્યે ચુયે પણ અવગણશેા નહીં.
વિચાર–દ્રવ્યની અદ્દભૂત શયતાઓ અને સભાન્યતાઓને જેમણે સુક્ષ્મ

Page #27

મનોવ્ય.
૨૯૯
અભ્યાસ કરેલો છે તેમને એક બીજી પણ અત્યંત શ્રેયસ્કર વાત ઉપલબ્ધ થએલી છે, તે એ કે અભ્યાસ પ્રવૃત્તિ અને વિચારના પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં વર્તમાન તેમજ ભૂતકાળના તે તે ક્ષેત્રમાં કામ કરનારાઓની ભાવનાઓને મે અખુટ સંગ્રહ હોય છે, અને આજે તો તે ક્ષેત્રમાં કામ કરનારને તેનો લાભ, તેઓ ધારે તે, મળી શકે તેમ છે. આ બાબતમાં અભ્યાસીઓનું લક્ષ્ય જોઈએ તેવું વળેલું નથી, એ તે વિષયની ઉપગીતા ભણી જોતાં, બહુ નવાઈ સરખુ છે. બધા વિષય ઉપર ભૂતકાળમાં બહુ બહુ વિચારે, અનેક મનમાંથી ઉદભવેલા હોય છે, અને તે બધા માનસ વાતાવરણમાં નિરંતર કાયમ હોવાથી, પ્રવૃતિના સર્વ ક્ષેત્રમાં કામ કરનારાઓ તે વિચારનો લાભ મેળવી શકે તેમ છે. દુનીઆની મહાન શોધે અને જનાઓ માન પુરૂષને આ પ્રકારે જ મળી હોય છે. જો કે જે લોકોને આ પ્રકારે તે પ્રાપ્ત થએલી હોય છે તેમને પિતાને તે પ્રકારે મળ્યાની કદાચ ખબર પણ નહીં હોય. ઘણા લોકોના સબંધમાં એ અનુભવ હમને મળે છે કે તેઓ પોતાના પ્રિય વિષયનું એકાગ્રપણે, ઉત્કટભાવે, ચિંતન કરે છે અને એમ કરવામાં ઉપરોક્ત માનસ-વાતાવરણ પ્રત્યે પોતાના અંતરાત્માને ખુલ્લો કરી પિતાના ચાલતા વિષય સંબંધી ભાવનાઓનો પ્રવાહ પિતામાં વહેતા કરે છે. તેમણે ધારેલી પણ નહી હોય તેવી રીતે અને તેવી ક્ષણે તેમને ઈષ્ટ ચેજના પિતાના માનસ ક્ષિતિજ ઉપર ઉદયમાન થયેલી પ્રતિત થાય છે, કઈ તુટતી કડી મળી જાય છે. અને તેમનો પ્રયત્ન એકાએક સફળતાને પામે છે. આ અદ્દભૂત પરિણામ, પૂર્વ પુરૂએ સેવેલા વિચારના દ્રવ્યમાંથી જ મળેલું હોય છે.
આંતરજગતમાં એમ ઘણીવાર બનેલું જ્ઞાનીઓએ અનુભવ્યું છે કે કોઈ મહાન વિગેરકે જ્ઞાનની અમુક શાખા સંબધે બહુ વિચાર કરેલ હોય, પરંતુ તેના જીવન-કાળમાં તે વિચારનું ચૂળ વિશ્વમાં કાંઈ પરિણામ આવલું ન હોય તો તે વિચાર-દ્રવ્ય તેમનું તેમ સૂમસૃષ્ટિમાં પડી રહે છે. અને ભવિષ્યમાં એ શાખા સંબંધી શોધ ખોળ કે ઉદ્યોગ સેવનાર પુરૂષના અંતઃકરણમાં આકર્ષાઈ તેની મારફત સ્થળ જગતમાં બહિર્ભાવ પામે છે. કેટલીક વાર એમ પણ બને છે કે મૂળ વિચારકમાં પોતાના વિચાર પ્રમાણે સ્થળજગતમાં પરિણામ લાવવા જેટલું સામર્થ્ય, ધૈર્ય, કે સાહસ ન હોવાના કારણથી તે વિચાર, કાર્યરૂપે બહિર્ભાવ પામતો અટકી પડે હોય છે, અને આવા પ્રસંગે તે શાખામાં પ્રવૃત્તિ કરનાર અન્ય મનુષ્યને એ તૈયાર વિચાર-સામગ્રીને લાભ મળે છે. વિચારદ્રવ્યની સ્વાભાવિક ગતિ સ્થળ જગતમાં પરિણામ પામવા તરફ હોય છે, અને જે મનુષ્ય એવી યોગ્યતાવાળો હોય છે તેના તરફ આવું વિચારદ્રવ્ય સ્વભાવથી જ ખેંચાઈને તે મનુષ્યને પોતાના બહિર્ભાવ (otpression ) 11 418434 ( vehicle ) videas.

Page #28

૨૮૦
શ્રી આત્માનંદ્ર પ્રકાશ,
નીચેની યુક્તિ તમારા પેાતાના સંબંધે પ્રસ ંગાપાત અજમાવી જોવાથી તમને આ અનુભવની પ્રતીતિ મળશે. જ્યારે તમે કાષ્ઠ વિકટ પ્રશ્નના ઉત્તરને માટે પ્રયત્નવાન બન્યા હો, અને તેના સાષકારક ખુલાસા ન મળતા હોય તે તમે મનની એવી અનુકુળ, ગ્રહણશીલ ( roceptive ) સ્થિતિ બનાવા કે જાણે એ ઉત્તર આપનાર વિચાર–સામગ્રી, વિશ્વના અનંત અખુટ ચિતિ-મહાસાગરમાંથી તમારા તરફ આકર્ષાય છે. આવી અનુકુળ ચિત-સ્થિતિ ધારણ કરવાથી નહી ધારેલી ક્ષણે એ પ્રશ્નના ઉત્તર વિદ્યુતના ચમકારાની માફક તમારી મનેા-ક્ષિતિજ ઉપર ઉદ્દયમાન થશે. દુનીઆના મહાન લેખકોએ, કવિઓએ, વક્તાઓએ, શેાધકાએ અને જ્ઞાનની વિવિધ શાખામાં કામ કરનાર પ્રતિભાસ'પન્ન પુરૂષાએ, વિચારની સૃષ્ટિના આ મહાન નિયમના પેાતાના સંબંધે અનેકવાર અનુભવ કરેલા છે, જો કે તેમને પેાતાને એ ઉત્તર કયાંથી આવે છે તેની કદાચ ખબર પણ નહી હોય, પરંતુ જાણ્યું કે અજાણ્યે તેએએ ઉપરોક્ત નિયમને ગતિમાં મુકયેા હોય છે, અને તેમાંથી ઉદ્દભવતા મહદ્દ લાભ ઉઠાવ્યે હાય છે. સૂક્ષ્મસૃષ્ટિમાં એવા અનંત ભવ્ય વિચારે, કલ્પનાએ અને શેાધેાના વિચારા, મહિભાવની રાહ જોઇ પડેલા હાય છે, મરજી હોય તે વખતે તેના ઉપયાગ
ઉપલબ્ધ છે.
તેજ પ્રમાણે મનુષ્ય ધારે તે ક્ષણે આશા, ઉત્સાહ, પ્રેમ, ભકિત, ધૈર્ય, વિશ્વાસ દાર્ય આદિ અસંખ્ય મહાન ઉદ્દાત ભાવનાઓનું દ્રવ્ય પાતા ભણી આકષી શકે છે. કેમકે ત્યાં દરેક પ્રકારની શક્તિ અને ચાગ્યતાવાળા વિચાર–દ્રવ્યની મેાટી વખાર ભરેલી છે. પોતાના અનુકુળ માનસીક વલણવડે દરેક પ્રસંગે આપણે સહુ કોઇ એ અખુટ ખજાનાના ઉપયાગ કરવા હકદાર છીએ. ફક્ત આપણે માગવાની અપેક્ષા છે. એ અખુટ દ્રવ્ય આપણુ પોતાનુ છે તેા શા માટે તેના ઉપયોગ ન કરવા ?
અધ્યાયી.
—
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા ભાવનગરના ખાવીશમા વાર્ષિક મહોત્સવ. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગરની વર્ષગાઠ નિમિત્તે કરવામાં આવેલ જેઠ શુદ ૭ ના રોજ વાર્ષિક મહાત્સવ અને જેઠ શુદ ૮ ના રાજ શ્રીમદ્ વિજયાન ંદ સૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ ) ની ઉક્ત સભા તરફથી ઉજવવામાં આવેલી જય તી.
ચાલતા જે શુદી છ ના રોજ ભાવનગરમાં આ સભાની વર્ષગાંઠ નિમિત્તે અને જે શુદી ૮ ના રાજ શ્રી સિદ્ધાચળજી ઉપર સ્વર્ગસ્થ મહાત્મા શ્રોમદ્ વિજયાન ંદસૂરી (આત્મારામજી મહારાજ ) ની સ્વર્ગવાસતીથી નિમિત્તે નીચે મુજબ મહેસવા કરવામાં આવ્યા હતા.
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભાને સ્થાપન થયા એકવીશ વર્ષ પૂરા થઈ બાવીશમું વર્ષ શરૂ યવાથી આ માસની શુદી ૭ ના રાજ સભાની વર્ષગાંઠ હોવાથી આ ઉત્તમ પ્રસગને માટે પ્રથમ આમ ત્રણપત્રિકાઓ છપાવી અહારગામના મેમ્બરોને મોકલવામાં આવી હતી.

Page #29

શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા ભાવનગરને બાવીસમે વાર્ષિક મહત્સવ. ૨૮૧
જેઠ સુદી ૭ ના રોજ દરવર્ષ મુજબ વાર્ષીક મહત્સવ, સભાના મકાનને વજા, પતાકા, તારણોથી શણગારી તેમાં પ્રથમ સ્વર્ગવાસી પૂજ્યપાદ ગુરૂરાજશ્રીની છબી પધરાવી વાસક્ષેપથી સભાસદોએ સવારના સાડાઆઠ વાગે ગુરૂપૂજન કર્યું હતું. ત્યારબાદ નવ વાગે પ્રભુને પધરાવી મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજશ્રી કૃત રૂષીમંડળની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. જે વખતે મેમ્બરો ઉપરાંત અન્ય ગ્રહસ્થોએ પણ સારી સંખ્યામાં હાજરી આપી હતી. બપોરના વોરા હડીસંગભાઈ ઝવેરચંદના તરફથી આવેલ રકમના વ્યાજમાંથી તેમ જ તુટતા રૂપીયાનું મેમ્બરના થયેલ ફંડમાંથી સ્વામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ જેઠ સુદી ૭ ના રોજ સાંજની ટ્રેઈનમાં આત્માનંદ સભાના સુમારે ૫૦ મેમ્બરે શ્રી સિદ્ધાચળજી ગયા હતા.
જેઠ સુદી ૮ ના રોજ સવારના પ્રથમ ડુંગર ઉપર મોટી ટુંકમાં જ્યાં સ્વર્ગવાસી ઉક્ત મહાત્માની મૂર્તિ સ્થાપન કરવામાં આવેલી છે, ત્યાં પ્રથમ સ્તુતિ કરવા સાથે વાસક્ષેપથી પૂજા કરવામાં આવી હતી અને તેજ દિવસે ગીરીરાજ ઉપર શ્રી આદિશ્વર ભગવાન, શ્રી પુંડરીક મહારાજ, શ્રી શાંતિનાથજી મહારાજ, પાદુકા, શ્રી ઘેટી પગલાં, ગામના દેરાસરજીમાં ગેડીજી મહારાજના દેરાસરમાં અને આત્મારામજી મહારાજની મતને સુંદર આંગી રચવામાં આવી હતી અને યાત્રા, પૂજા, ભાવના વગેરે ઉત્તમ કાર્યો કરવામાં આવ્યાં હતાં.
ત્યારબાદ મોટી ટુંકના ચોકમાં શ્રીમાન મુનિ મહારાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી કૃત શ્રી પંચપરમેખ્રિની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. અને સ્વામિવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું.
આ ઉત્તમ કાર્ય માટે ખર્ચ ઉંટડી નિવાસી (હાલ વલસાડ) શેઠ દુર્લભભાઈ ભગવાનજીએ આપ્યો હતો.
વડનગરમાં જયંતી–અત્રે તા. ૨૯-પ-૧૭ સંવત ૧૯૭૩ જેઠ સુદ ૮ ના અત્રે શ્રી જૈન સંઘે મળીને ઉપકારી શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જયંતીને આજનો દીવસ ઘણું ઉમંગથી ધર્મ પ્રવૃતિમાં પસાર કર્યો છે. સવારમાં વ્યાખ્યાન વખતે મોટા ઉપાશ્રયમાં શ્રી કીર્તિવિજયજી મહારાજે મરહુમના જન્મથી માંડીને અવસાનકાળ સુધીને ઈતિહાસ ઘણુજ અસરકારક શબ્દોમાં વર્ણવ્યો હતો. ત્યારબાદ શ્રાવિકાઓએ માંગલીક ગર્લ્ડલી છેવટ પ્રભુસ્તવન કરી હતી. બપોરના બે વાગેથી અત્રેના ચૌટાવાળા શીરીષભદેવ પ્રભુના દેરાસરમાં કાપડના દલાલ શેઠ ભીખાભાઈ હરચંદ તરફથી પૂજા ભણાવી હતી.
વેરાવળમાં જયંતી–-જેઠ સુદી ૮ ભમવારના રોજ શ્રીમાન મહંમ આચાર્ય શ્રી વિજયાનંદસૂરિ (શ્રી આત્મારામજી) મહારાજની સ્વર્ગારોહણ તીથી હોવાથી શ્રી વેરાવળમાં તેઓશ્રીની “જયંતી” ઉજવવા શ્રી જૈન જ્ઞાનવર્ધક શાળાના હોલમાં બપોરના એક વાગે એક સભા ભરવામાં આવી હતી. પ્રમુખસ્થાને શ્રીમાન આચાર્યજી મહારાજની છબીને (ફેટ) બિરાજમાન કરવામાં આવ્યો હતો.
પ્રથમ છબીની પૂજા કરી અને પુલના હાર પહેરાવવામાં આવ્યા પછી વિદ્યાર્થીઓએ મંગળાચરણ કર્યા બાદ આચાર્યશ્રીના ગુણગર્ભિત ગાયને ગાયાં હતાં. ત્યારબાદ માસ્તર કાળીદાસે આજના મેળાવડાનું કારણ આચાર્યશ્રીના ગુણગાન સાથે ટુંકામાં કહ્યું અને વિસ્તારથી

Page #30

૨૮૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આચાર્યશ્રીનું ચરીત્ર કહેવા વેરાવળના માજી જૈન માસ્તર એ. કુંવરજી ગોકલને દલીલ કરતા તેને ઓથીએ આચાર્યનું ચરિત્ર વિસ્તારથી કહી સંભળાવ્યું હતું. અને વેરાવળની દરેક સંસ્થાની સારી રીતે દેખરેખ રાખવા તેમના કાર્યવાહક તથા સંધના તમામ ગૃહસ્થને વિનંતિ કરી છેવટ સાકરના છેડા તથા પુસ્તકનું નામ અને પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી.
તેમજ તે સિવાય પાલીતાણા, જુનાગઢ, જામનગર વગેરે કાઠીયાવાડના શહેરોમાં તેમજ સુરત, વાદ એફ વગેરે ગુજરાતના શહેરમાં તથા મારવાડ પંડળ વગેરે માં સ્થળાએ આ મહા(ાની ૮ની સર્વત્ર ઉતા છે,
આંત્રોલીમાં પૂજ્યપાદ થી જ કમળસરીધરના તરફથી અને મુરબાડમાં મુનિરાજશ્રી દેલવજયજી મહારાજના તથા વળાદમાં મુનિરાજથી માનજિય'ના પ્રમુખપણા નીચે ત તે ગામ છે બસંધના તરફથી જયંતી ઉજવવામાં આવી હતી.
પ્રવર્તકજી મહારાજશ્રી કાન્તિવિજ્યજી મહારાજ તથા મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજાદિ મુનિરાજેનું મુંબઈ શહેરમાં
આ શુભ આવાગમન.
મુંબઈની જેમ પ્રજાને અપૂર્વ હર્ષ, ઉક્ત મહાત્માને કરવામાં
આવેલે અવર્ણનિય સત્કાર. મુંબઈ શહેરના શ્રી સંધનું એક ડેપ્યુટેશન ઉકત મહાત્માઓને મુંબઈ ચોમાસું કરવા પધારવા વડોદરે વિનંતિ કરવા ગયું હતું. મુંબઈના શ્રી સંઘના ડેપ્યુટેશનની આગ્રહપૂર્વક વિનંતિને માન આપી મુંબઈની જેનપ્રજાના ઉપર અનેક ઉપકાર કરવા તેમજ ખાસ શ્રી મહાવીર વિ. ઘાલયને ભવિષ્યમાં ચિરસ્થાયી કરવાની ખાસ શુભ ઈચ્છાથી મુબઈ પધારવા કૃપા જણાવી, ત્યારબાદ ત્યાંથી વિહાર કરી અનેક સ્થળોએ અનેક ઉપકાર કરતાં જેઠ સુદ ૧૧ ના રોજ શ્રીમામ્ પ્રવર્તક મહારાજશ્રી કાન્તિવિજયજી તથા મુનિ મહારાજશ્રી વલ્લભવિજયજી સપરિવાર મલાડ મુકામે પધારતાં એક મારવાડી શ્રાવક તરફથી પૂજા તથા સ્વામીવત્સલ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં અનુમાને હજારથી પંદરસો મુંબઈના ભાવિક સ્ત્રી-પુરૂષેએ લાભ લીધો હતો. બીજે દિવસે શેઠ દેવકરણ મુળજી તરફથી સ્વામીવત્સલ તથા પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. ત્યાંથી જેઠ સુદ ત્રીજે સાન્તાક્રઝ પધાર્યા હતા. જ્યાં ભાવનગર નિવાસી શેઠ નરોત્તમદાસ ભાણજી તરફથી પ્રજી તથા સ્વામીવત્સલ કરવામાં આવ્યો હતો. બીજે દિવસે રાધનપુર નિવાસી શેઠ જીવણચંદ કેશરીચંદે પૂજા ભણાવી સ્વામીવત્સલ કર્યો હતો. ઉપરાંત મહારાજ સાહેબના રેકાવાની ખુશાલીમાં શ્રી મહાવીર વિદ્યાલયમાં એકહજાર રૂપિયાની મદદ આપી હતી. જેઠ સુદી ચોથના દિવસે મહારાજ સાહેબ દાદર પધાર્યા. અહિંયા પણ મહુમ શેઠ સેમચંદભાઈના બંગલે પ્રજા ભણાવી હતી, તથા તેના તરફથી જ સ્વામીવત્સલ થયે

Page #31

અનિમહારાજ કાતિવિજયજી તથા વલ્લભવિજ્યજીનું મુંબઇ શહેરમાં આવાગમન.ર૮૩
હતા. સાંજના પાંચ વાગે વિહાર કરી ભાયખાલે પધાર્યા હતા. અહીંયા શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદના બંગલામાં એક રાત્રી વિશ્રામ લીધો હતો, જેઠ સુદી પાંચમના દિવસે પ્રભાતના વખતે મુંબઈના જૈન સમાજે મોટા સમારેહથી સામૈયા સહિત ભાયખાલે જ સત્કાર કર્યો હતો. સામૈયું શહેરના મુખ્ય લતાઓમાંથી પસાર થતાં સરકસ જોવાને હજારો આદમીઓની ઠઠ જામતી હતી. બજારોને ધજા પતાકા તેમજ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની પ્રગતિ થાઓ ઈત્યાદિ જુદાં જુદાં આરકાઓ તથા અન્ય વસ્તુઓથી શણગારવામાં આવ્યાં હતાં.
તેઓ સાહેઓ ભાયખાતે આવેલા જૈન ઉપાશ્રયમાંથી વહેલા નીકળનાર હોવાથી જેન બાજુઓ, ગ્રહસ્થો, શ્રીમાને વીગેરેએ સવારના સાત વાગ્યાથી ત્યાં જવા માંડયું હતું. એથી આખું ભાયખાલાનું દેરાસર જેનાથી હળીમળી રહ્યું હતું અને ઈંગ્લીશ અને દેશી બેંકડોની સંખ્યા પણ ૩૦-૩૫ ની હોવાથી ત્યાં એક મહોત્સવના જે દેખાવ થઈ રહ્યો હતો. ત્યાંથી સવારે ૯ કલાકે એક મોટો વડે નીકળ્યો હતો. જેમાં પચીશેક સાંબેલા અને બેંડે તેમજ ગાડીઓની હારે હરિ હતી. એ વરઘોડે લગભગ ૧૨ વાગે શ્રી ગોડીજી મહારાજના ઉપાશ્રયમાં આવતાં તેમજ રસ્તામાં લોકોના ટોળે ટોળાથી મોટી ભીડ થઈ રહી હતી અને જૈન મુનિરાજને જેન તેમજ અન્ય દર્શનીઓએ મોટા માન સાથે વધાવ્યા હતા. કેટલાકેાએ તો મુનીરાજને સાચા મોતીથી વધાવી લીધા હતા. મહારાજશ્રોઓએ ઉપાશ્રયમાં પધારતાં બાનુઓ અને ગ્રહસ્થાને અમૃત જે ધર્મોપદેશ સંભળાવ્યો હતો, જે બાદ બપોરે મોડેથી, બધાઓ શ્રીફળ અને લાડવાની પ્રભાવના લઈ વીખરાયા હતા.
આ સામૈયામાં શમારે પાંચ હજાર મનુષ્યોની હાજરી હતી, કારણ કે એક મારવાડીબંધુ તરફથી શ્રીફળની અને પાટણના ઝવેરી મંડળ તરફથી લાડુનો પ્રભાવના થઈ હતી જે શુમારે પાંચ હજાર શ્રીફળ વિગેરે આપવામાં આવ્યાં હતાં. આવા મહાત્માઓના આવાગમનથી આ વખતે કોઈ અલોકિક હર્ષ મુંબઈની જેન પ્રજાને થયો છે. પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજ શ્રી વલ્લભ વિજયજી મહારાજ, મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી, મુનિરાજશ્રી લામવિજયજી, ૫. મહારાજ શ્રી સેહનવિજ્યજી, મુનિરાજ શ્રી વિમલવિજયજ, મુનિરાજ શ્રી કસ્તુરવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી મેઘવિજયજી. મુનિરાજ શ્રી છનવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી વિજ્ઞાનવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી વિદ્યાવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી વિચારવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી સમુદ્રવિજયજી, અને મુનિરાજ શ્રી સાગરવિજયજી વગેરે ૧૬ મુનિરાજે શ્રી ગોડીજી મહારાજના પાછળના ભાગમાં આવેલા વિશાળ ઉપાશ્રયમાં બીરાજમાન છે.

Page #32

૨૮૪
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ,
વર્તમાન સમાચાર,
શ્રીમાન્ સ્વર્ગવાસી પૂજ્યપાદ વિજયાનંદસૂરિ ( આત્મારામજી મહારાજ ) ની જે શુદ ૯ ના રાજ હિંદુસ્તાનમાં અનેક સ્થળોએ ઉજવાયેલ જયંતી.
સુબઇ શહેરમાં શ્રીમદ્ વિજયાન દસૂરિ(આત્મારામજી મહારાજની જયંતીના ભવ્ય મેળાવડા.)
મુનિમહારાજશ્રીઆત્મારામજી મહારાજીનીજયંતિ માટેના એક ભવ્ય મેળાવડા ગોડીજી મહારાજના પાયધુની ઉપરઆવેલા ઉપાશ્રયમાં મંગળવાર જે શુદ૮ને રાજ કરવામાં આવ્યા હતા. મેળાવડામાં ૨૦૦૦ લગભગ સ્ત્રી પુરૂષો એકઠા થયા હતા અને સે કડાને જગ્યાની એછાશને લીધે નાસીપાસ થઈ પાછા જવું પડયું હતું. આ પ્રસ ંગે પ્રવર્તી કજી શ્રીકાંતિવિજયજી તથા મુનિરાજશ્રી વલ્રવિજયજી અને ખીજા પંદર સાધુએ તેમજ પન્યાસ રિદ્દિમુનિ અને મણિસાગર હાજર હતા. આખા સભાસ્થાનમાં આનંદ પસરી રહ્યો હતા. એક માટા આસન પર મરહુમશ્રીની એઈલ પેન્ટ છબી મૂકવામાં આવી હતી. શરૂઆતમાં વાસક્ષેપથી પૂજન કરવામાં આવ્યું હતું .
ત્યારપછી સભાનું કાર્ય શરૂ કરતાં મહારાજશ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજે જણાવ્યું કે શ્રી આત્મારામજી મહારાજે પ્રબળ પુરૂષાર્થ કરી પંજાબમાં કેટલા લાભ કર્યાં હતા તેના પોતાના જાતિ અનુભવ કહી બતાવ્યા હતા. એ મહાપુરૂષોની વિદ્વત્તા અને વાદ તથા વાતચીત કરવાની અસરકારક પદ્ધતિપર વિવેચન કરી તેમના પુરૂષાર્થના ગુણાનુવાદ કર્યાં હતા.
ત્યારથ્યાદ માતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીઆ સાલીસીટરે મહાત્મા આત્મારામજી મહારાજ એક ગ્રંથ કર્તા તરીકે કેવા તેમદ થયા તે સંબંધી તેમના તત્ત્વનિણૅયપ્રાસાદ, જૈનતત્ત્વાદ, અજ્ઞાનતિમિરભાસ્કર વિગેરે પુસ્તકાના હવાલા આપી, તેમને પ્રથમ પંકિતના વિદ્વાનમાં ગણાવ્યા હતા. મરહુમને માટે જૈન સિવાયની પ્રજા પણ કેટલું માન ધરાવતી હતી તે સબંધી સને ૧૮૯૩ માં અમેરિકામાં આવેલા શહેર ચીકાગોમાં સર્વ ધર્મ સંમેલનના પુસ્તકમાં તેમને માટે કેવા વખાણના શબ્દો લખ્યા હતા તે વાંચી બતાવી તેઓશ્રીએ દી િ વાપરી જૈન કામના પ્રતિનિધિ તરીકે મરહુમ મી. વીરચંદ ગાંધીને માકલવામાં કેટલું ડહાપણ બતાવ્યું હતું તે પર વિસ્તારથી વિવેચન કર્યું" હતું. એમની પ્રતિભાશક્તિ અને ચારિત્ર કેટલા ઉત્તમ હતા તેના કેટલાક દાખલા આપી તેમને અનુસરવા સર્વ બંધુઓને વિર્રાપ્ત કરી હતી. જીદંગીની ફતેહ જ્ઞાન કરતાં પણ શુદ્ધ વર્તન ઉપર વધારે છે એ બરાબર બતાવી આપી. મહાત્માશ્રીના જીવનની વિશુદ્વૈતા પર લંબાણુ હેવાલ રજુ કરવામાં આવ્યા હતા.
ત્યારબાદ શાસ્ત્રી નર્મદાશંકર દામાદરે મહાત્માશ્રીના સબંધમાં પોતાને થયેલા અનુભવ સબંધી સંસ્કૃત શ્લોકા તૈયાર કર્યાં હતા તે બતાવી તેમના ઉપદેશની પતિ અને જૈન બંધુઓના કર્તવ્ય સબંધી વિવેચન કર્યું" હતું. મહાત્માશ્રીના કેળવણી સબંધી કેવા સુંદર વિચારા હતા તે ભુતાવી આપી તેમના શિષ્ય મુનિશ્રી વલ્લભવિજયજીના ઉપદેશથી સ્થપાયેલ શ્રી મહાવીર જૈન વિ

Page #33

વર્તમાન સમાચાર,
૮૫
ઘાલયને સ્થીર કરવા મુંબઈના જૈન મને વિજ્ઞપ્તિ કરી હતી. શાસ્ત્રીજીનુ ભાષણ અનેક પ્રકારના રસાથી ભરપૂર. મહાત્માશ્રીના જીવનના ઉદ્દેશને બતાવનાર અને પ્રેરણા કરનાર હતું તેથી આખી સભાના મન રજન થયા હતા.
ત્યારબાદ મુનિ વિમળવિજયએ હૃદયના ઉદ્દગારા કાઢયા પછી છેવટ મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજીએ મહાત્મા આત્મારામજીના જીવનમાંથી અગત્યના થોડા બનાવાપર ચિત્ર રજુ કરી તેમાં કેટલી ગંભીરતા હતી તે બતાવી આપ્યું હતું. મહાત્માશ્રી લાક વખાણુથી લેવાઇ જતા નહિ, પરંતુ ગંભાર અને મક્કમ રીતે સર્વ કાર્યો કરતા અને અતિ ઉત્તમ ચારિત્ર પાળતા હતા તેના દ્રષ્ટાન્તા રજી કરી આખી સભાને આનંદ ઉપન્નવ્યા હતા. છેવટે કેળવણી સંબધી મહારાજશ્રીના વિચારો કેટલા આગળ વધી ગયેલા હતા તે બતાવતાં તેમણે જણાવ્યુ હતુ કે મહાત્મા જે હૈયાત રહ્યા હોત તે મુંબઈ પધારી જરૂર નવા નવા કળવણીના કાર્યા કરત. શ્રી મહાવીરજૈનવિદ્યાલયને સ્થીર કરવાની મુંબઇ નિવાસી બંધુઓની ફરજ સબંધી લંબાણ વિવેચન કરી એ સ ંસ્થાને દીધું આયુવાળી કરવી એ મહાત્માશ્રીની ચ્છિા પાર પાડવા જેવુ છે એમ જણાવ્યું હતું. મુનિરાજ શ્રી ષજ્ઞવિજયજીએ એક કલાક સુધી ચાલતી ધારાએ વિવેચન કર્યું હતું અને આખી સભાને પાતાની વક્તૃત્વશક્તિની ચકિત કરી દીધી હતી. તેઓશ્રીના ઉપદેશને પરિણામે શ્રી મહાવીર વિદ્યાક્ષયને રૂા. ૧૦૦૧) જીવણભાઈ કેશરીચ તરફથી સાંતાક્રુઝમાં મળ્યા હતા જાહેર કરવામાં આ વ્યું હતું. રાધપુરવાળા રોડ લા! ગણપત પુનમચ ંદે રૂા. ૫૧ દરવરસે દશ વરસ સુધી આપવા ઈચ્છા જણાવી હતી, રૂા. ૫૦૧) શેઠ બાલુભાઇ કલ્યાણચ દે રોકડા આપવા જણાવ્યુ હતુ. અને રૂા. ૫૧) દશ વરસ સુધી આપવાની ઇચ્છા શેડ લાલચ મુળચંદ જામનગરવાળાએ જણાવી હતી. અને રૂા. ૫૧ તેજ પ્રમાણે દશ વરસ સુધી શાંતિદાસ કેશરીએ આપવા જણાવ્યું હતું. આખા મેળાવડામાં આનંદ પ્રસરી રહ્યો હતો. જ્ઞાનપુજનમાં તથા જીવદયામાં સારી રકમ થઈ હતી.
આખરે શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જય મેલાવી મેળાવડા વિસર્જન થયા હતા. કા બરાબર ત્રણ કલાક શાંતિથી ચાલ્યું હતું અને ભાગ લેનારાઓને આખા વખત ઘણા આનંદ થયા હતા.
અમદાવાદ—ન્યાયાંભનિધિ શ્રીમાન,વિજયાનંદસર (આત્મારામજી) મહારાજની જયંતી જે શુદી ૮ ને મંગળવારે અમદાવાદમાં ઉજમબાઇના ઉપાશ્રયમાં મહારાજશ્રીના પ્રશિષ્ય સાહિત્યપ્રેમી શ્રીમાન વિનવિજયજી મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી ઉજવવામાં આવી હતી. પ્રભાતથી ધ્વા પતાકા ને વાજીંત્રાની ગોઠવણ કરી હતી. સવારના આશરે આઠેક વાગતાંને શુમારે મુનિમહારાન, સાધ્વીજીઓ તથા શ્રાવક—શ્રાવિકા તથા અન્ય માણસો મટી સંખ્યામાં પધારેલા હતા. પ્રમુખસ્થાન વૃદ્ધ મુનિ મહારાજશ્રી કનકવિજયને આપવામાં આવ્યુ હતું તેઓશ્રી તથા શ્રીસૌભાગ્યવિજયજી મહારાજ વાડીના ઉપાશ્રયેથી પધાર્યા હતા. તથા લુવારની પોળના ઉપાયેથી શ્રી સિદ્ધિવિજયજી મહારાજ ઘાણા ચાર સહિત તેમજ મુલચંદજી મહારાજના પ્રશિષ્યોમાં શ્રી ન્યાયવિજયજી, શ્રી પ્રતાપવિજયજી તથા શ્રી પ્રીતિવિજયજી વિગેરે પધાર્યા હતા. તેમજ જુદા ખુદા ઉપાશ્રયની સાધ્વીએ આશરે વીસથી પચીસની સંખ્યામાં હતા.

Page #34

૨૮૬
આત્માનંદ પ્રકાશ.
શરૂઆતમાં મહારાજશ્રી વિવિજ્યજીએ મંગળાચરણમાં મહાત્માશ્રીની સ્તુતિ તેમજ જયંતીના કારણે વિગેરે વિધિસર કહી સંભળાવ્યું હતું, ત્યારબાદ શા. ડાહ્યાભાઈએ મહારાજશ્રીનું “જીવનવૃત્તાંત” વાંચી સંભળાવ્યું હતું. જેની અસર શ્રેતાઓ ઉપર સારી થઈ હતી. પછી વૃદ્ધ મુનિશ્રી સિદ્ધિવિજયજી મહારાજે એગ્ય શબ્દોમાં મહાત્માશ્રીનું સારું વિવેચન કર્યું હતું. બાદ ઝવેરી મુલચંદભાઈ આશારામે સમયાનુસાર ભાષણ આપીને મહારાજશ્રી સંબંધી કેટલીક વિગત રજુ કરી હતી ને શ્રેતાના મન બહુજ ખેંચાણ હતા.
બાદ શા.કેશવજીએ જેમણે યોગ્ય શબ્દોમાં મહાત્માશ્રીના પગલે ચાલવા કેટલીક દલીલ રજુ કરી હતી. આ ભાષણ પૂરું થયા બાદ ઘણુઓને આગ્રહ હોઈ પન્યાસજી મહારાજશ્રી ન્યાયવિજયજીએ મહાત્મા સંબંધી એક ઘણો અગત્યને લેખ કહી સંભળાવી સમયાનુસાર ભાષણ આપ્યું હતું, જેથી શ્રોતાઓના મન ઉપર સારી અસર થઈ હતી.
ત્યારબાદ વિનયવિજયજી મહારાજે પિતાનું ભાષણ શરૂ કરતાં મહાત્માનાં જ્ઞાનભળ માટે બોલતાં જણાવ્યું કે શાન્તિસાગરના કુપંથને હઠાવનાર, સુરતમાં હુકમમુનિના ગ્રંથના કુતકને તીલાંજલી આપનાર, દયાનંદજીના જેન આક્ષેપોનો જવાબ આપનાર, ટૂંટિઆના સમક્તિ સારને જવાબ દેનાર, ત્રણ યુયોના માનવાવાળાને હઠાવનાર અને અમેરિકામાં ચિકાગો શહેરમાં જેન ધર્મની ધ્વજાફરકાવનનાર ગાંધી વીરચંદ રાઘવજીને મોકલનાર પણ તેજ મહામાં હતા. વળી મહારાજશ્રી આત્મારામજી મહારાજને દિક્ષા મહોત્સવ અંજ થયો હતો. તો તેવા કલ્યાણ સમય જે સ્થાનમાં પ્રાપ્ત થયો છે ત્યાં તેમની જયંતી અત્યારસુધી મુદલ ઉજવવાને ધ્યાન ખેંચાયું નથી તે નવાઈ લાગે છે અને માનું છું કે હવે નિયમિત દરવર્ષે મહારાજશ્રી આત્મારામજીની જયંતી ઉજવવાની ફરજ છે ને કંઇપણ હિત સાધશો. છેવટે મહાત્માથીની જય બોલાવી પ્રભાવનાપૂર્વક મેળાવડો વિસર્જન થયે હતો.
દિવસના બે વાગતાં શ્રી મહાવીર સ્વામીના દેરાસરમાં વૃકળ ભણાવવામાં આવી હતી, તેમજ ત્રણ–ચાર દેરાસરોમાં આંગી કરવામાં આવી હતી ને રાત્રે ગુણાનુવાદ થયા હતા.
ખ ભાત-જૈનશાલાના મકાનમાં મુનિ મહારાજશ્રી હરખવિજયજી મહારાજના પ્રમુખપણ નીચે સવારના સાડાનવ વાગે આત્મારામજી મહારાવ ની જયંતી ઉજવવામાં આવી હતી. પ્રથમ મંગળાચરણ થયા પછી કાપડીયા ભીખાભાઈ નાથાભાઇએ જયંતીના હેતુ કહી બતાવ્યો હતો. ત્યારબાદ શા. અંબાલાલ જેઠાભાઈએ મહાત્માશ્રીનું જીવનચરિત્ર કહી બતાવ્યું હતું અને તેનું અનુદન ઘી રતનલાલ છોટાલાલે કર્યું હતું, બાદ પારે બ સુખલાલ ઉમેદચંદે મામાશ્રીના ઉદ્ભવતા વિચાર તથા જીવનને સારામાં પણ ઘણીજ સારી રીતે કહી સંભળાવ્યા હતા. પછી કાપડીઆ ભોગીલાલ પટચદે મહાત્માશ્રીના ગુણોનું અનુકરણ કરવાનું વિવેચન કર્યું હતું અને છેવટે શા. મણીલાલ સાંકળચંદ પ્રમુખ સાહેબને તેમજ સઘળા ગૃહસ્થાને આભાર માની સભા વિસર્જન થઈ હતી.
બાદ બપોરે બજારમાં ચીતામણી પાર્શ્વનાથજીના દહેરાસરછમાં ઘણાજ ડામાડથી પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી, આંગીની રચના પણ થઈ હતી.

Page #35

જયંતી.
૨૮૭
શહેર વડેદરામાં શ્રીમદ આત્મારામજી મહારાજની ઉજવાયેલી
બાવીસમી જયંતિ. આચાર્ય મહારાજશ્રી આત્મારામજી મહારાજનો જયંતિ મહોત્સવ જેઠ સુદી આઠમને દિવસે વડોદરામાં જાની શેરીના ઉપાશ્રયે ઉજવવામાં આવેલો હતો. પ્રથમ મુનિશ્રી કરવિજયજીએ સંસ્કૃતમાં આચાર્ય મહારાજનું મધુરકંઠથી મંગળાચરણ કર્યું હતું. ત્યારબાદ આદિ જીન મંડળ તરફથી મધુર કંઠે આચાર્ય મહારાજશ્રીના ગુણાનુવાદ કર્યા પછી શિષ્ટાચાર મુજબ તેઓશ્રીની છબીને પૂજવાને વિધિથયેલ હતો. ત્યારબાદ મુનિ મહારાજશ્રી હંસવિજીએ નીચે પ્રમાણે પિતાનું અસરકારક ભાષણ કર્યું હતું.
મુનિ મહારાજે, સુશીલ સાધ્વીઓ, સન્ન તથા સન્નારીઓ! આ દુનિયાની સપાટી ઉપર મહાત્માઓના અવતાર એક તીર્થરૂપથઈ ગયેલા છે.
साधूनां दर्शनं पुण्यं तीर्थाभूताहि साधवः ।
तीथे फलति कालेन, सदा साधुसमागमः ॥ સાધુઓનું દર્શન શ્રેષ્ઠ ગણાય છે. તીર્થના કરતાં પણ તેઓને ઉચ્ચ પદ્ધી આપેલી છે. કારણકે તીર્થ કાળાંતરે ફળે છે પણ સાધુઓને સમાગમ તત્કાળ ફળે છે. માટે સાધુએ તીર્થ સમાન ગણાય છે.
શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજ સત્યાગ્રહી, ધર્મધ્યાન યથાવિધિએ કરનાર અને દરેક જીવને તારનાર હતા. તેઓશ્રી એક સાહિત્યના રસિક હતા. તેઓશ્રીને વિચાર જૈન શાસનની ઉન્નતિ કરવાનું હતું. તેના માટે તેઓએ અનેક ગ્રંથ રચેલા છે જેવા કે જેન તત્વાદશ, અજ્ઞાન તિમિર ભાસ્કર, તત્વનિર્ણય પ્રાસાદ ઇત્યાદિ. તેઓશ્રીના રચેલા ગ્રંથ એવા તે પ્રસિદ્ધ અને ઉત્તમ છે, કે જેને માટે એક સન્યાસી કહે છે કે મેં તેમના ગ્રંથ અજ્ઞાનતિમિર ભાસ્કર, અને જેનતત્વદર્શ એક રાત્રિમાં જોયા હતા. તે કહે છે કે “મને એ ગ્રંથોમાં એટલે તે આનંદ પ્રાપ્ત કર્યો હતો કે જાણે હેં બીજી રસૃષ્ટિમાં પ્રવેશ કર્યો.” શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજને જ્ઞાનને એટલે બધે શેખ હતો કે જેનોના પ્રાચીન ગ્રંથને ઉદ્ધાર કરવાની તેઓશ્રીએ અત્યંત ઉત્કંઠા બતાવી હતી. તેઓએ એક નાનું દૃષ્ટાંત આપ્યું હતું “જ્યારે અમે (હંસવિજયજી) જેસલમીરમાં ગયા હતા ત્યારે અમોએ એક જેનના પ્રાચીન ગ્રંથને સંગ્રહ જોયો હતો. તે પુસ્તક તદ્દન ખરાબ સ્થિતિમાં હતાં. તાડપત્રો તેમજ જુનાં પુસ્તક, હસ્તલિખિત પિથીઓ, વિગેરેની સંભાળ ખબર નહિ લેવાથી ખરાબ થઈ ગયેલા હતા. તેમની સ્થિતિ સુધારવા માટે અમે આત્મારામજી મહારાજ પાસે ત્યાં

Page #36

૨૮૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
માસુ કરવાને માટે આજ્ઞા માગી હતી. ત્યારે તેઓએ અમને એક વર્ષને માટે નહિ પરંતુ બાર વર્ષને માટે રજા આપી હતી, એટલું જ નહીં પણ મુંબઈની અંદર જૈન એસોસીએશન ઓફ ઈન્ડીઆને પણ ખબર આપી હતી. અને તે સંસ્થાએ જેસલમીરના પંચે, ઉપર:પિતાના તરફથી મદદ આપવા લખાણ કરેલું હતું, પરંતુ જેસલમીરની અંદર પાટીઓ અને પત્થરના કબાટ વિગેરેની જોઈતી સગવડ પૂરી પડવાથી મુંબઈની મદદ માગવાની જરૂર પડી નહોતી. આ મહાત્માની કીતિને પ્રસાર ઈંગ્લાંડ જેવા દેશોની અંદર પણ થયેલે હતો. તેવામાં અમેરિકાના શિકાગે શહેરની અંદર ધર્મસભામાં આવવા નિમંત્રણ કરવામાં આવેલું હતું, પરંતુ સાધુઓના કેટલાક અનિવાર્ય નિયમોને લઈને તેઓ ત્યાં જઈ શક્યા નહીં. પરંતુ તેઓશ્રીએ પિતાના પ્રતિનિધિ તરીકે મુંબઈના સંઘ તરફથી ગાંધી વિરચંદ રાઘવજી બી. એ. ને મોકલ્યા હતા. અમેરિકા મોકલતી વખતે તેઓશ્રીએ જેન તત્વને માટે નિબંધ લખી આપે હતો. રા. વિરચંદ ભાઈએ પારિસ, લંડન ઈત્યાદિ અનેક દેશમાં જેન તત્વને બહોળો ફેલાવો કર્યો હતો. તે પ્રસંગે તેમના સમાગમમાં આ વેલા એક અંગ્રેજ ફિલસુફ હર્બટ વૈરને, બાર વ્રત હાલમાં અંગીકાર કરેલાં છે. ( આ પ્રસંગે મહારાજશ્રીએ આ વિદ્વાન અંગ્રેજને ફેટે બતાવ્યું હત) હર્બર્ટ વેરને જૈન ધર્મના કેટલાક ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ કરેલા છે. તેઓશ્રીએ (મહારાજજી આત્મારામજીએ) પંજાબમાં પણ શ્રાવકને અસરકારક બોધ આપેલ હતો; ડ. હોર્ન પણ આત્મારામજી મહારાજશ્રીને કેટલાક પ્રશ્ન પૂછયા હતા જેના ઉત્તર આચાર્ય શ્રીએ અસરકારક આપેલા હતા. આ અંગ્રેજે પણ મહારાજશ્રીની પ્રશંસા કરેલી છે.
આચાર્ય મહારાજશ્રી જ્યારે વ્યાખ્યાન કરતા ત્યારે બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય,
૨૦૦૪ વૈશ્ય અને શુદ્ર જેવી ભિન્ન ભિન્ન જ્ઞાતિઓ વ્યાખ્યાન શ્રવણાથે આ વતી હતી. એક વખત એવું બન્યું કે જ્યારે તેઓ વ્યાખ્યાન કરતા હતા ત્યારે એક ખાટકીએ જીવહિંસા નહિ કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. આ ક્રર માણસ પણ તેમની ધર્મકથાથી પ્રતિબોધ પામેલો હતો.
એક વખતે પંજાબ દેશની અંદર આવેલા સનખત્રા ગામમાં અંજનશલાકા કરવાને ઠરાવ થયે ત્યારે અમે (હંસવિજ્યજી) પાલીતાણામાં હતા ત્યાં સિદ્ધાચલજીનું એક મોટું તિર્થસ્થાન છે. તે તિર્થની મુલાકાતે મુંબઈના ગવર્નર લોર્ડ વિલિંગ્ડન ગયા હતા. તેના વિષે તા. ૧૪ ફેબ્રુવારી ૧૯૧૬ ના ટાઈમ્સ ઑફ ઈન્ડીઆના મથાળે ૮ ગવર્નરની મંદિરના શહેરેમાં મુસાફરી ” એમ લખેલું હતું. એવા તીર્થ ઉપર આવેલા અષ્ટાપદજીના એક દહેરાસરમાં જોઈતી ખામી પુરી પાડવા અમેએ લખ્તર રાજ્યના દિવાન રા. રા. કુલચંદભાઈને ઉપદેશ આપ્યો હતો જેથી કુલચં દભાઈએ પણ ત્રણ મૂતિઓ કરાવી સનખત્રા ગામમાં મહારાજશ્રી પાસે અંજનશલાકા પ્રસંગે મોકલી હતી.

Page #37

જયંતી.
સુજ્ઞ મહાશ!
આવા મહાત્માનો આપણને વિરહ પડેલો છે અને તેઓ હાલમાં અત્રે વિવિદ્યમાન નથી પણ આ સભામાં ફટારૂપે બીરાજમાન થયેલા છે. તે જંગમતિર્થને લાભ લેવા મારી સાથે આપ સર્વે તેમને નમસ્કાર કરીને તેઓશ્રીની જય બોલાવશે. મુનિશ્રી લલિતવિજયજીનું અસરકારક ભાષણ.
પ્રથમ ગુરૂસ્તુતિ. એક ભેજન થાય છે તેની અંદર અનેક વસ્તુઓ છે. જેને જે રૂચિમાં આવે તે અંદરથી જમે છે. તે મહારાજ શ્રી હંસવિજ્યજીએ આત્મારામજી મહારાજના ગુણાનુવાદ કરેલા છે અને હું તેમનું જીવન ચરિત્ર કહેવા ઈચ્છા ધરાવું છું. કારણ કે કેટલાક શ્રોતાજનેની જીવન ચરિત્ર સાંભળવાની તીવ્ર ઉત્કંઠા છે.
સૂર્યના પ્રકાશને કાંઈ દિવાની જરૂર પડતી નથી. આચાર્ય મહારાજશ્રી આત્મારામજીનું જીવન ચરિત્ર જગજાહેર છે. તેઓશ્રીએ મિથ્યાત્વીઓને પ્રતિબંધ પમાડ્યા, અસહ્ય અને અત્યંત આપત્તિઓ વેઠી, તો પણ તેને સહન કરી સ્વસાધ્યથી પાછા હઠયા નહતા. શ્રીમદ્ ભગવદ્દગીતાની અંદર પણ લખેલું છે કે –
यदा यदा हि धर्मस्य, ग्लानिर्भवति भारत । __ अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् ॥
જ્યારે ધર્મની પડતી થાય છે અને અધર્મ પ્રસરવા માંડે છે, ત્યારે મહાન પુરૂષે દેહ ધારણ કરે છે.
શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજને જન્મ ફિરોજપુરના જીલ્લામાં છરા પાસે આવેલા લહેરા ગામમાં થયો હતો. તેમના દાદા દીવાનચંદ્રજી હતા. દિવાનચંદ્રજી મહારાજા રણજીતસિંહના જાગીરદાર હતા. મહારાજા રણજીત સિંહે તેમને ૧૦૦૦ ઘેડાની ઘડેસ્વારી આપી, દિવાનચંદ્રજીને એક પુત્ર હતું. તેનું નામ ગણેશચંદ્રજી હતું. ગણેશચંદ્રજી જીરા ગામની પાસે એક ગામમાં નેકરી કરવા લાગ્યા. ગણેશચંદ્રને રૂપાદેવી નામે ધર્મપત્ની હતી. તેની કુક્ષિાએ શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજનો જન્મ થયેલો હતો, જે ગામમાં ગણેશચંદ્રજીના પિતા રહેતા હતા, તે ગામને સરદાર સેઢી અતરસિંગજી હતા, તેનું રૂપ દેખી ગણેશચંદ્રને પિતાને પુત્ર ( આત્મારામજી ) સેંપી દેવા કહ્યું. કારણ કે આત્મારામજીના જમણા ગાલ ઉપર ચિન્હ હતું, અને તે એક શુભ ચિન્હ તરીકે મનાય છે. તેથી અતરસિંગજીએ કહ્યું કે આ છોકરો આગળ જતાં એક બહાદૂર લડવૈયે અને મહાન ધર્માત્મા થશે. પણ ગણેશચંદ્ર પોતાને પુત્ર આપવા સાફ ના પાડી. અતરસિંગજીએ તેના ઉપર ખોટું આળ મૂકીને હેરાન કર્યો. પરંતુ રાત્રે ગણેશચંદ્ર બેડી તેડીનાંખી કિલ્લા

Page #38

૨૯૦
આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઉપરથી ઉતરી અને પેાતાની ધર્મ પત્ની અને પુત્રને લઈ પાછા લહેરા ગામમાં ગયા. ત્યાંથી તેઓનુ ગમન આગ્રા તરફ થયા પહેલાં પેાતાના પુત્રના નિર્વાહને માટે જીરા ગામના એ સવાલ જ્ઞાતિના જોધામલ નામના શ્રાવકને સોંપીને કહ્યું કે તમે મારા પુત્રને સારી રીતે સાચવો. આ વખતે જોદ્ધમલજીએ અત્યંત ખેદ પૂર્વક અંત:કર ણુના ઉદ્ગારા જણાવ્યા કે હે ! મિત્ર !
जुदाइ तेरी कीस मंजुर है
जमीन सख्त और आस्मान दुर है ||
હૈ ! બંધુ ! તારા વિયોગ મને એક દુઃખદાયક થઇ પડશે. જે જમીન અહીંઆ ફાટે તો અંદર ઉતરી જાઉ. પણ શું કરૂ? જમીન કઠણ છે અને આકાશ દૂર છે.
આવા અંત:કરણના ઉભરાએ તેને કહ્યા, ઘેાડે વખતે આગ્રામાં ગણેશચ દ્રજીના કાળ થયા. જોધમલ હમેશ ધર્મ શ્રવણુને માટે ઉપાશ્રયમાં જતા તેની સાથે આત્મારામજી પણ જતા હતા. ત્યાં ગંગારામ અને જીવણરામ નામના ઢુંઢક મતના સ્થાનકવાસી સાધુઓએ ચામાસુ કર્યું હતું. આત્મારામજીના તે સાધુએ ઉપર રાગ લાગવાથી તેમણે સ ંવત ૧૯૧૦ ના માગશર સુદી ૧૦ ને દિવસે ઢુંઢકમતની દીક્ષા અંગીકાર કરી. તેમની માતા અત્યંત ખેદ કરવાલાગ્યા પરંતુ આત્મારામજીએ તેા દીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી તેથી તે મનેાવિલાપ નિરર્થક ગયું. હવે તેઓએ હુંકમતની દીક્ષા ગ્રહણ કરી દશવૈકાલિક નામને છ૦૦ ગાથાના ગ્રંથ ત્રણ દિવસની અંદર કઠે કર્યાં હતા. ત્યારે મહાશયે ! વિચાર કરો કે તેમની બુદ્ધિ અને વિચારશકિત કેવાં હશે !
તેઓશ્રી વિહાર કરી મારવાડ તરફથી આગ્રા શહેરમાં આવ્યા, ત્યાં રત્નચંદ્રજી નામના સાધુને તેઓશ્રી મળ્યા. રત્નચંદ્રજીએ આત્મારામજીને સંસ્કૃત ભણવા કહ્યું. પરંતુ દુર્દેવશાત્ ગુરૂની માંદગીના સમાચાર આવ્યાથી વળી પાછા પજામ ગયા. પંજાબ જતી વખતે રત્નચંદ્રજીએ ત્રણ શીખામણા આપી (૧) સંસ્કૃતના અભ્યાસ કરવા (૨) તિર્થ ંકરની પ્રતિમાની નિંદા કરવી નહીં (૩) ઈંડા રાખવા. આવી રીતે પુજામ જતી વખતે ત્રણ શીખામણા આપી હતી.
આત્મારામજી મહારાજની વ્યાખ્યાન શૈલી અતિ અસરકારક હતી. હુંઢકમતમાં એવી એક ખાટી માન્યતા પેસી ગયેલી છે કે “ સ ંસ્કૃત શીખવુ નહીં.” આમ છતાં આત્મારામજી મહારાજે સંસ્કૃત શીખવા માંડયુ. તેથી તે મહુ પ્રવીણુ અને હુશીઆર હતા. તેથી તેમની સાથે વિશનચંદ્રજી વિગેરે અઢાર સાધુએ શુદ્ધ શ્રદ્ધાનમાં આવ્યા. પંજાખના ઢક મતવાળાઓએ દેશદેશ પત્રા લખી માકલ્યા કે આત્મારામજી જ્યાં જાય ત્યાં કોઈએ આહાર, પાણી, રહેવાને માટે સ્થાન વિગેરે

Page #39

જયંતી.
રહ૧ કેઈપણ જાતની સગવડ કરી આપવી નહિ. આટલું બધું થયાં છતાં પણ પાછા હડક્યા ન હતા અને હિમ્મતથી અઢાર સાધુઓના મનનું સમાધાન કરેલું હતું.
તેઓશ્રીએ ગુજરાત દેશના અમદાવાદ શહેરમાં મહાવીરસ્વામીના શાસનની દીક્ષા અંગીકાર કરી હતી. ફરીથી તેઓ પંજાબમાં જઈ ત્યાં ૧૦૦૦૦ શ્રાવકોને પ્રતિબોધી, મંદીરે પુસ્તકશાળાઓ વિગેરે સત્કાર્યો કરાવ્યાં. જે દેશની અંદર પહેલાં જેન ધર્મ બતાવનાર દહેરાસર ન હતાં તે દેશના દરેક ગામમાં હાલમાં ગગનચુમ્બી અને વિશાળ સૈન્ય અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
તેઓશ્રીની વ્યાખ્યાનશેલી અતિ સુંદર હતી. તેઓશ્રી જ્યારે ભૈરવી રાગમાં કથા કહેતા ત્યારે શ્રોતાજને અત્યંત તલ્લીન થઈ જતા હતા.
તેઓશ્રી અંજનશલાકા કરી પંજાબ દેશમાં વિચરતાં ગુજરાનવાલા ગામની અંદર જેઠસુદી ૭ ને દિવસે શરીર સારું ન હતું. સાંજના આહાર પાણી કર્યા પછી કેટલાક આર્યસમાજી તેમજ અન્ય જ્ઞાતિઓના ગ્રહ સાથે વાતચીત કરી, સાંજના પ્રતિક્રમણ વિગેરે ધર્મક્રિયાઓ કરી, રાત્રિએ કેટલાક શ્રાવકે પાસે બેઠા હતા. તેમની સાથે વાતચીત પ્રસંગે મહારાજશ્રીએ કહ્યું કે અમે ચાર ગુરૂભાઈઓ હતા. તેમાંથી મુલચંદજી મહારાજ, વૃદ્ધિચંદજી મહારાજ તથા નીતિવિજયજી મહારાજ આ દુનિયામાંથી કુચ કરી ગયા છે. ફક્ત હું છું ને પણ કોણ જાણે કેટલા વખત માટે શું ? રાત્રિના અગીયાર વાગતા સુધી સર્વ સાધુઓ વૈયાવચ્ચ કરતા હતા. ત્યારબાદ સર્વ સાધુઓ નિદ્રાવશ થઈ ગયા પણ તેઓશ્રીને નિદ્રા આવતી નહોતી. રાત્રિને થડે સમય વીત્યા બાદ પોતાની પાસે સર્વ સાધુઓને બોલાવીને કહ્યું કે મારી જીવનદેરી હવે સમાપ્ત થાય છે. તેથી હું તમને સર્વને ખમાવું છું. એમ કહી અને હાથ જોડી મસ્તિષ્ક લગાડી “અરહંત” “ અરહંત ” એવું બે વખત ઉચ્ચારણ કરી, ત્રીજી વખત “અરહંતબેલવા જાય છે કે જીવ સ્વર્ગપુરીમાં સીધાવી ગયે. ફક્ત શરીરનું બેખું રહી ગયું.આ એક જગતના દીપક સમાન અને મણિ સમાન
મહાત્મા એક ફાની દુનિયાને ત્યાગ કરી સ્વર્ગે સિધાવ્યા.વિગેરે અનેક દ્રષ્ટાન્ત અને હૃદયભેદકમહારાજશ્રીનું જીવનચરિત્ર કહી પોતાનું ભાષણ સંપૂર્ણ કર્યું હતું.
ત્યારબાદ પાદરાના વકીલ મેહનલાલ હેમચંદ તથા વડેદરાના વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ ઉપરોક્ત વિષય માટે અસરકારક બોલ્યા હતા. ત્યારબાદ સભા વિસર્જન થઈ હતી. શ્રી આગમેદય સમિતીની સુરત શહેરમાં મળેલી જનરલ મીટીંગ.
શહેર સુરતમાં શેઠ નેમુભાઈની વાડીમાં જેણે શુદિ પ-૬-૭ નાં રોજ ઝવેરી મગનભાઈ પ્રતાપચંદના પ્રમુખપણું નીચે જનરલ મીટીંગ મળી હતી. જે વખતે હારગામના અને સુરતના મેમ્બર તથા ગ્રહસ્થોએ હાજરી આપી હતી. પ્રથમ

Page #40

રટર
આત્માન પ્રકાશ મી. વલ્લભદાસ હાવા આમંત્રણ પત્રિકા વાંચી સંભળાવ્યા બાદ ઉક્ત સમિતીનું ૧૯૭૩ ના વૈશાખ વદ ૦)) સુધીને રીપોર્ટ શેઠ ચુનીલાલ છગનલાલ શરાફે તથા હિસાબ શેઠ ભેગીલાલ હાલાભાઈએ વાંચી સંભળાવ્યું હતું ત્યારબાદ હીસાબ તથા રીપોર્ટ મંજુર કરવામાં આવ્યું હતું. બાદ બીજે દિવસે મુકવાના ઠરાવની સબજેકટ કમીટી નીમવામાં આવી હતી. બીજે દિવસે સમીતીની વ્યવસ્થા સબંધી જરૂરી ઠરાવ મંજુર કરવામાં આવ્યા હતા જે સમીતી તરફથી છપાતા રીપોર્ટમાં આપવામાં આવશે. ત્યારબાદ સભા વિસર્જન કરવામાં આવી હતી.
શ્રી મેસાણ પાઠશાળાનું ઇનામ સમારંભ - શ્રી મેસાણા યશોવિજયજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળાના વિદ્યાથીઓની વાર્ષીક પરિક્ષા અમદાવાદ નીવાસી શ્રીયુત વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદ મોદી બી. એ. એલ. એલ. બી. એ લીધી હતી. તેના ઈનામ આપવાને એક મેલાવડો તા. ૨૨-૫-૧૭ ના રેજ શેઠ સુરચંદ મોતીચંદના પ્રમુખપણ નીચે કરવામાં આવ્યું હતું. જે ઈનામે શેઠ ગોકળભાઈ મુળચંદનાં મહુમ પુત્રી હેન ચંદનબહેન તરફથી અપાયું. હતાં. આ પ્રસંગે પાઠશાળાના આ સેક્રેટરી વલ્લુભદાસ હોવાભાઈ દરેક કાર્યમાં ખંતપૂર્વક ઘણું પરિશ્રમ લેતા હોવાથી જેન કેળવણું ખાતા તરફથી રૂા. ૩૧) અને શેઠ વેણચંદ સુરચંદ તરફથી રૂા. ૧૦) મળી રૂા. ૪૧) તેમને બક્ષીસ આપવામાં આવ્યા હતા.
અને સાધુદ્દેહીનું અયોગ્ય પગલું. ન્યાયાંનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ)ના શિષ્ય મુનિરાજશ્રી અમરવિજયજી મહારાજ સ્વશિષ્યો સહિત હાલમાં ડીસા શહેરમાં બી. રાજે છે, તેવા તેઓશ્રીના આ સભા ઉપર પત્રો પણ આવે છે, આવી હકીકત છતાં જૈન અને જૈનશાસન પત્રોમાં ઉક્ત મહાત્માના સ્વર્ગવાસ થયાના સમાચાર કેઈ નીચ અને બદમાસ સાધુદ્રોડી વ્યક્તિ તરફથી ખેટા છપાયેલ છે જે તદન અસત્ય છે. વળી તે ખબર પેટા છે તેટલું જ નહીં પરંતુ ગયી તા. ર૭-૫-૧૯૧૭ના જૈન પત્રના અંક ૨૧ માં જૈન પત્રના અધિપતિ તરફથી ખુલાસો કરવામાં આવ્યું છે કે તે
ટા સમાચાર માટે પત્ર ભુવાજી ક્રીશ્નાજી તરફથી લખેલો છે અને તે કાગળ ઉપર છાપ પાલીતાણા પિસ્ટની છે, જેથી કેઈ નીચ-સાધુ દ્રોહીનું આ અધમ કૃત્ય છે, તેમ પુરવાર થાય છે.
' આવા મુનિ મહારાજાઓના ખબર છાપતાં પહેલાં તેની ખાત્રી કરવાની નમ્ર વિનંતિ બને પેપરના અધિપતિને કરવામાં આવે છે.

Page #41

નહિ થાય ? આ પ્રબંધમાં એજ મહાપુરૂષનું વિસ્તૃત વૃત્તાંત આપવામાં આવ્યું છે. કમોશાહ 'કોણ હતા ? કયાં રહેતા હતા ? શી રીતે તેમણે ઉદ્ધાર કર્યો વિગેરે બાબતો જાણવી હોય તો આ આ પુસ્તક ચરિત્ર વાંચે. આ પ્રબંધના કત્તો ખુદ તે વિદ્વાન છે, કે જેમણે એ ઉદ્ધાર કાર્યમાં સવથી મુખ્ય ભાગ ભજવ્યેા હતા. શ્રીશત્રુંજય તીર્થનું આધુનિક અને પ્રાચિન પ્રમાણિક વણના વાંચવું હોય અને તીથોધિરાજના મહત્વનું જ્ઞાન કરવું હોય તો એકવાર આ પુસ્તક અવશ્ય વાંચવું. આના પ્રારંભમાં સંપાદકે ૮૦ જેટલી વિસ્તૃત ભૂમિકા, રસીલી હિંદી ભાષામાં લખી છે, જેમાં અનેકાનેક ઐતિહાસિક હકીકતે લખવામાં આવી છે. પ્રારંભમાં આદિનાથ ભગવાન્તા, મહાન મંદિરના સુંદર ફેટ પણ આપવામાં આવ્યા છે. કાગળ, છપાઈ, બાઈડીંગ વિગેરે સવે ઉત્તમ પ્રકારનું કરવામાં આવ્યું છે.
કચસાલા .
( સંસકૃત ગ્રંથ.) . આ ગ્રંથના પ્રણેતા શ્રીમાન રત્નપ્રભસૂરિ છે. આ ગ્રંથ કથાનુયોગના ધણા જ રસિક છે. - અહજ રસિક ચરિત્રાનું વર્ણન આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલું છે. કષાયે પ્રાણીને સંસારમાં કેવી રીતે રખડાવે છે તેનું અદભૂતચિત્ર આપવામાં આવેલું છે. એક વાર શરૂ કર્યા પછી પૂર્ણ કર્યો સિવાય હાથમાંથી આ ગ્રંથ છોડવાનું મન થતું નથી, સાથે સુંદર એવુધ પણ આપેલ છે. એકંદર રીતે ઉત્તમ પંકિતના ગ્રંથ છે, અને તે સરલ સ”સકૃત ભાષામાં હોવાથી કોલેજ કે પાઠશાળામાં કે ઘેર બેઠા અભ્યાસ કરતા સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓ-વિદ્યાર્થીઓને અભ્યાસ માટે ખાસ ઉપચ ગી છે. ઉંચા એન્ટીક પેપર ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાવી સુદર બાઈડીંગથી એકતે કરવામાં આવેલ છે. કિંમત માત્ર રૂા. ૧-૮-છ પોસ્ટજ જીદ..
- જલદી મગાવો. અંકના અભ્યાસીઓને એક ઉમદા તક.
૧ શ્રી ગાંગેય ભંગ પ્રકરણ. ૨ મૃગાંક ચરિત્ર. ઉપરના બંને સંસ્કૃત ગ્રંથ ઉંચા એન્ટ્રીક કાગળા ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપમાં છપાઈ હાલમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. સંસ્કૃત અભ્યાસીઓને ખાસ ઉપયોગી હોવાથી તેના સવ" લાભ લઈ શકે તે હેતુથી કિંમત પ્રથમ ગ્રંથની રૂા. ૦૨-૬ તથા બીજો ગ્રંથની રૂા. ૦-૧-૬ માત્ર નામની સાધારણુ જ રાખેલી છે. પેસ્ટેજ જુદુ'. શ્રી જૈન આત્મવીર સભાએ પ્રસિદ્ધ કરેલ છે.
- મળવાનું ઠેકાણુ'..
શ્રી આત્માનંદ સભા-ભાવનગર, સંસ્કૃતના અભ્યાસી મુનીમહારાજોને વિનંતિ. શ્રી શ્રાવિધિ માટી ટીકા. શ્રીમાન રત્નશેખરસૂરિ કૃત તથા શ્રી બહુત સંધયણી શ્રીજિતભદ્રગણિ કૃત શ્રીમલયગિરિસૂરિ કૃત ' ટીકા સહિત ( આ બંને ગ્રંથા ) મુનિમહારાજ તથા જ્ઞાન ભંડારાને ભેટ આપવા માટે છપાઈ તૈયાર થયા છે જે થોડી મુદતમાં બહાર પડશે.

Page #42
આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદા. ' સંધવી રાયચંદ લલ્લુભાઈ ગોધા બી 10 લાઈફ મેમ્બર. #ભીનું જ્ઞાનીક છપાટા ઉપચોગી ગ્રંથો. માગધી સંસકૃત મૂળ અવચૂરિ ટીકાના પ્રથા 1 6 સત્તરીસય કાણ સટીક " શા. ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી ર સિદ્ધ પ્રાભૂત સટીક’ પ્રાંતિજવાળા શેઠ કરમચંદની બીજી સ્ત્રીના સ્મરણાર્થ, હા, હોઠ મગનલાલ કરમચ દ તરકથી.. 8 ‘‘નશેખરી કથા શા. હીરાચંદ મહેલચંદ દીકરી મેન પશીબાઈ પાટણવાળા ત, 4 દાનપ્રદીપ” રા, અળજી ધ રમી તથા દલાલજી ધરમશી પોરબંદરવાળા ત. 5 *શ્રીમહાવીર ચરિત્ર'? શા. જીવરાજ મેડતીચંદ તથા પ્રેમજી ધરમશી પોરબંદર - શ્રી નેમચંદ્ર સૂરિ કૃત વાળા તરફથી શા. મુળજી ધરમશીના સમરણાર્થ, 6 ‘ઘટસ્થાનક પ્રિ-સટીક” રા, પ્રેમજી નાગરદાસની માતુશ્રી બાઈ રળીયાતઆઇ માં ગાળવાળા તરફથી. 7 “બુધ હેતદય ત્રિભંગી સટીક” શા. yલચંદ વેલજી માંગ પાળવાળા તરફથી. 4 “સંમુખાદિમંત્ર ચતુક કથા” શા, ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફ થી, 9 ‘ચંત્યવદન મહાભાષ્ય : રા, હરએચ 6 મકનજી પ્રભાસે પાટણવાળા તરકવી, 10 ‘પ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુ શો. મનસુખલાલ લલુભાઈ પેથાપુરવાળા તરફથી. 11 ‘સરિતાર પ્રકીર્ણ સટીક' | શા. ધરમશી ગાવીંદજી માંગરાળવાળા તરફથી. ૧ર શ્રાવકધર્મવિધિ પ્રકરણ સટીક” કાઈ જમનાદાસ મારારજી માંગરોળવાળા તરફ થી. 13 “ધમ પરિક્ષા જિનમંડનગણિ, કૃત" એ શ્રાવિકફ તરફથી. 14 “પંચનિJથી સાવચૂરિ’ - 15 “પયત આરાધના સાવચરિ '16 ‘પ્રજ્ઞાપતા તૃતીયુપદ સંગ્રહણી સાવરિ’૧૭ “મ્''ધાદયસત્તા પ્રકાર નું સાવચૂરિ’’ 18 * પંચસંગ્રહ’ શેઠ રતનજી વીરજી ભાવનગરવાળા તરફથી. 19 ષડદ નસમુચ્ચય'” શેઠ જીવણભાઈ જેચંદ ગાંધાવાળા તરફથી. ર૦ ‘‘ઉત્તષ્યિનું સુત્ર *શ્રીમદ્ બા સાહેબ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી પાટણવાળા તરફથી, ભાવવિજયજી કૃત ટીકા. 2 1 શ્રી વિજયાનંદ કેવળા ચરિત્ર (મૂળ) પાટણનિવાસી બેન રૂક્ષમણિ તરફથી. હાલમાં નવા ગ્રંથોની છપાવવાની થયેલી યોજના. ? બાવન જૈન છેવ શંગ્રહ. (વિરતાર યુકત ટિપિણી અને ઉપાદઘાત સાથે.); 2 विज्ञप्ति संग्रह. 2 વિષયવ પદારબ્ધ, (બે ભાગમાં ભાષાંતર વિગેરે ઉપયોગી માહિતી સાથે. છે નૈન ગ્રંથ મશાપ્તિ તંગ્રહ. જૈન ઇતિહાસનાં અંગભૂત સાધના. ) 5 जैन ऐतिहासिक रास संग्रह.६ प्राचीन पांचमो कर्मथ, बाइ मणीबाइ। जामनगरवाळा तरफथी. 7 लिंगानुशासन-स्वोपज्ञ टीका. 8 धातुपारायण, For Private And Personal Use Only